Templesinindiainfo

Best Spiritual Website

Sri Hari Gita Lyrics in English

Shri Hari Geetaa in English:

॥ shree hari geetaa hindee
harigeetaa adhyaaya 1 ॥

pahalaa adhyaaya

raajaa dhri’taraasht’ra ne kahaa –
rana- laalasaa se dharma- bhoo, kurukshetra mem ekatra ho ।
mere sutom ne, paand’avom ne kyaa kiyaa sanjaya kaho ॥ 1 । 1 ॥

sanjaya ne kahaa –
taba dekhakara paand’ava- kat’aka ko vyooha- rachanaa saaja se ।
isa bhaam’ti duryodhana vachana kahane lage gururaaja se ॥ 1 । 2 ॥

aachaarya mahatee sainya saaree, paand’avom kee dekhiye ।
tava shishya budhavara drupada- suta ne dala sabhee vyoohita kiye ॥ 1 । 3 ॥

bhat’a bheema arjuna se anekom shoora shresht’ha dhanurdhare ।
saatyika drupada yoddhaa viraat’a mahaarathee ranabaankure ॥ 1 । 4 ॥

kaashee nri’pati bhat’a dhri’sht’aketu va chekitaana naresha haim ।
shree kuntibhoja mahaana purujita shaibya veera vishesha haim ॥ 1 । 5 ॥

shree uttamaujaa yudhaamanyu, paraakramee varaveera haim ।
saubhadra, saare draupadeya, mahaarathee ranadheera haim ॥ 1 । 6 ॥

dvijaraaja! jo apane kat’aka ke shresht’ha senaapati sabhee ।
suna leejiye maim naama unake bhee sunaataa hoom’ abhee ॥ 1 । 7 ॥

haim aapa phira shreebheeshma, karna, ajeya kri’pa ranadheera haim ।
bhoorishravaa guruputra aura vikarna se balaveera haim ॥ 1 । 8 ॥

rana saaja saare nipuna shoora aneka aise bala bhare ।
mere liye tayyaara haim, jeevana hathelee para dhare ॥ 1 । 9 ॥

shree bheeshma- rakshita hai naheem, paryaapta apanaa dala baraa ।
para bheema- rakshaa mem udhara, paryaapta unakaa dala kharaa ॥ 1 । 10 ॥

isa hetu nija- nija morachom para, veera pooraa bala dharem ।
saba ora chaarom chhora se, rakshaa pitaamaha kee karem ॥ 1 । 11 ॥

kurukula- pitaamaha taba nri’pati- mana moda se bharane lage ।
kara vikat’a garjana simha- see, nija shankha- dhvani karane lage ॥ 1 । 12 ॥

phira shankha bheree d’hola aanaka gomukhe chahum’ ora se ।
saba yuddha baaje eka dama bajane lage dhvani ghora se ॥ 1 । 13 ॥

taba kri’shna arjuna shveta ghorom se saje ratha para charhe ।
nija divya shankhom ko bajaate veeravara aage barhe ॥ 1 । 14 ॥

shreekri’shna arjuna ‘ paanchajanya’ va ‘ devadatta’ gunjaa ut’he ।
phira bheemakarmaa bheema ‘ paund’ra’ ninaada karane mem jut’e ॥ 1 । 15 ॥

karane lage dhvani nri’pa yudhisht’hira, nija ‘ anantavijaya’ liye ।
gunjita nakula sahadeva ne su- ‘ sughosha’ ‘ manipushpaka’ kiye ॥ 1 । 16 ॥

kaasheenaresha vishaala dhanudhaaree, shikhand’ee veera bhee ।
bhat’a dhri’sht’adyumna, viraat’a, saatyaki, shresht’ha yodhaagana sabhee । 1 । 17 ॥

saba draupadee ke suta, drupada, saubhadra bala bharane lage ।
chahum’ ora raajan! veera nija- nija shankha- dhvani karane lage ॥ 1 । 18 ॥

vaha ghora shabda videerna saba kaurava- hri’daya karane lagaa ।
chahum’ ora goonja vasundharaa aakaasha mem bharane lagaa ॥ 1 । 19 ॥

saba kauravom ko dekha rana kaa saaja saba pooraa kiye ।
shastraadi chalane ke samaya arjuna kapidhvaja dhanu liye ॥ 1 । 20 ॥

shreekri’shna se kahane lage aage barhaa ratha leejiye ।
donom dalom ke beecha mem achyuta! kharaa kara deejiye ॥ 1 । 21 ॥

karaloom nireekshana yuddha mem jo jo jure ranadheera haim ।
isa yuddha mem maadhava! mujhe jina para chalane teera haim ॥ 1 । 22 ॥

maim dekha loom rana hetu jo aaye yahaam’ balavaan haim ।
yo chaahate durbuddhi duryodhana- kumati- kalyaana haim ॥ 1 । 23 ॥

sanjaya ne kahaa – –
shreekri’shna ne jaba gud’aakesha- vichaara, bhaarata! suna liyaa ।
donom dalom ke beecha mem jaakara kharaa ratha ko kiyaa ॥ 1 । 24 ॥

raajaa, rathee, shreebheeshma, dronaachaarya ke jaa saamane ।
lo dekhalo! kaurava kat’aka, arjuna! kahaa bhagavaan ne ॥ 1 । 25 ॥

taba paartha ne dekhaa vahaam’, saba haim svajana boorhe bare ।
aachaarya bhaaee putra maamaa, pautra priyajana haim khare ॥ 1 । 26 ॥

snehee sasura dekhe khare, kaunteya ne dekhaa jahaam’ ।
donom dalom mem dekhakara, priya bandhu baandhava ho vahaam’ ॥ 1 । 27 ॥

kahane lage isa bhaam’ti taba, hokara kri’paayuta khinna se ।
he kri’shna! rana mem dekhakara, ekatra mitra abhinna- se ॥ 1 । 28 ॥

hote shithila haim anga saare, sookha meraa mukha rahaa ।
tana kaam’pataa thara- thara tathaa romaancha hotaa hai mahaa ॥ 1 । 29 ॥

gaand’eeva girataa haatha se, jalataa samasta shareera hai ।
maim raha naheem paataa kharaa, mana bhramita aura adheera hai ॥ 1 । 30 ॥

keshava! sabhee vipareeta lakshana dikha rahe, mana mlaana hai ।
rana mem svajana saba maarakara, dikhataa naheem kalyaana hai ॥ 1 । 31 ॥

ichchhaa naheem jaya raajya kee hai, vyartha hee sukha bhoga hai ।
govinda! jeevana raajya- sukha kaa kyaa hamem upayoga hai ॥ 1 । 32 ॥

yinake liye sukha- bhoga sampati raajya kee ichchhaa rahee ।
larane khare haim aasha taja dhana aura jeevana kee vahee ॥ 1 । 33 ॥

aachaaryagana, maamaa, pitaamaha, suta, sabhee boore bare ।
saale, sasura, snehee, sabhee priya pautra sambandhee khare ॥ 1 । 34 ॥

kyaa bhoomi, madhusoodana! mile trailokya kaa yadi raajya bhee ।
ve maaralem para shastra maim una para na chhoroom’gaa kabhee ॥ 1 । 35 ॥

inako janaardana maarakara hogaa hamem santaapa hee ।
haim aatataayee maarane se para lagegaa paapa hee ॥ 1 । 36 ॥

maadhava! uchita vadha hai na inakaa bandhu haim apane sabhee ।
nija bandhuom ko maarakara kyaa hama sukhee honge kabhee ॥ 1 । 37 ॥

mati manda unakee lobha se, dikhataa na unako aapa hai ।
kula- naasha se kyaa dosha, priya- jana- droha se kyaa paapa hai ॥ 1 । 38 ॥

kula- naasha doshom kaa janaardana! jaba hamem saba jnyaana hai ।
phira kyom na aise paapa se bachanaa bhalaa bhagavaana hai ॥ 1 । 39 ॥

kula nasht’a hote bhrasht’a hotaa kula- sanaatana- dharma hai ।
yaba dharma jaataa aa dabaataa paapa aura adharma hai ॥ 1 । 40 ॥

yaba vri’ddhi hotee paapa kee kula kee bigaratee naariyaam’ ।
he kri’shna! phalatee phoolatee taba varnasankara kyaariyaam’ ॥ 1 । 41 ॥

kulaghaatakee ko aura kula ko ye giraate paapa mem ।
hotaa na tarpana pind’a yom parate pitara santaapa mem ॥ 1 । 42 ॥

kulaghaatakom ke varnasankara- kaarakee isa paapa se ।
saare sanaatana, jaati, kula ke dharma mit’ate aapa se ॥ 1 । 43 ॥

isa bhaam’ti se kula- dharma jinake kri’shna hote bhrasht’a haim ।
kahate sunaa hai ve sadaa paate naraka mem kasht’a haim ॥ 1 । 44 ॥

hama raajya sukha ke lobha se haa! paapa yaha nishchaya kiye ।
udyata hue sambandhiyom ke praana lene ke liye ॥ 1 । 45 ॥

yaha t’heeka ho yadi shastra le maarem mujhe kaurava sabhee ।
nih’shastra ho maim chhora doom’ karanaa sabhee pratikaara bhee ॥ 1 । 46 ॥

sanjaya ne kahaa – –
ranabhoomi mem isa bhaam’ti kahakara paartha dhanu- shara chhorake ।
ati shoka se vyaakula hue bait’he vaheem’ mukha morake ॥ 1 । 47 ॥

pahalaa adhyaaya samaapta huaa ॥ 1 ॥

harigeetaa adhyaaya 2

doosaraa adhyaaya

sanjaya ne kahaa – –
aise kri’paayuta ashrupoorita duh’kha se dahate hue ।
kaunteya se isa bhaanti madhusoodana vachana kahate hue ॥ 2 । 1 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
arjuna! tumhem sankat’a- samaya mem kyom huaa ajnyaana hai ।
yaha aarya- anuchita aura naashaka svarga, sukha, sammaana hai ॥ 2 । 2 ॥

anuchita napumsakataa tumhem he paartha! isamem mata paro ।
yaha kshudra kaayarataa parantapa! chhora kara aage barho ॥ 2 । 3 ॥

arjuna ne kahaa – –
kisa bhaam’ti madhusoodana! samara mem bheeshma dronaachaarya para ।
maim baana arisoodana chalaaoom’ ve hamaare poojyavara ॥ 2 । 4 ॥

bhagavan! mahaatmaa gurujanom kaa maaranaa na yathesht’a hai ।
isase jagat mem maanga bhikshaa pet’a- paalana shresht’ha hai ॥ 2 । 5 ॥

ina gurujanom ko maara kara, jo arthalolupa haim bane ॥ ।

unake rudhira se hee sane, sukha- bhoga honge bhogane ॥ 2 । 5 ॥

yeete unhem hama yaa hamem ve, yaha na hamako jnyaata hai ।
yaha bhee naheem hama jaanate, hitakara hamem kyaa baata hai ॥ 2 । 6 ॥

yeevita na rahanaa chaahate hama, maara kara rana mem jinhem ॥ ।

dhri’taraasht’ra- suta kaurava vahee, larane khare haim saamane ॥ ॥ 2 । 6 ॥

kaayarapane se ho gayaa saba nasht’a satya- svabhaava hai ।
mohita huee mati ne bhulaayaa dharma kaa bhee bhaava hai ॥
aayaa sharana hoom’ aapakee maim shishya shikshaa deejiye ॥

nishchita kaho kalyaanakaaree karma kyaa mere liye ॥ 2 । 7 ॥

dhana- dhaanya- shaalee raajya nishkant’aka mile samsaara mem ।
svaamitva saare devataaom kaa mile vistaara mem ॥
koee kaheem saadhana mujhe phira bhee naheem dikhataa aho ॥

yisase ki indriya- taapakaaree shoka saaraa doora ho ॥ 2 । 8 ॥

sanjaya ne kahaa – –
isa bhaam’ti kahakara kri’shna se, raajana! ‘ laroongaa maim naheem’ ।
aise vachana kaha gud’aakesha avaachya ho bait’he vaheem ॥ 2 । 9 ॥

usa paartha se, rana- bhoomi mem jo, duh’kha se dahane lage ।
ham’sate hue se hri’sheekesha turanta yom kahane lage ॥ 2 । 10 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
nih’shochya kaa kara shoka kahataa baata prajnyaavaada kee ।
yeete mare kaa shoka jnyaaneejana naheem karate kabhee ॥ 2 । 11 ॥

maim aura too raajaa sabhee dekho kabhee kyaa the naheem ।
yaha bhee asambhava hama sabhee aba phira naheem honge kaheem ॥ 2 । 12 ॥

jyom baalapana, yauvana jaraa isa deha mem aate sabhee ।
tyom jeeva paataa deha aura, na dheera mohita hom kabhee ॥ 2 । 13 ॥

sheetoshna yaa sukha- duh’kha- prada kaunteya! indriya- bhoga haim ।
aate va jaate haim saho saba naashavata samyoga haim ॥ 2 । 14 ॥

nara shresht’ha! vaha nara shresht’ha hai inase vyathaa jisako naheem ।
vaha moksha paane yogya hai sukha dukha jise sama saba kaheem ॥ 2 । 15 ॥

yo hai asat rahataa naheem, sat kaa na kintu abhaava hai ।
lakhi anta inakaa jnyaaniyom ne yom kiyaa t’haharaava hai ॥ 2 । 16 ॥

yaha yaada rakha avinaashi hai jisane kiyaa jaga vyaapa hai ।
avinaashi kaa naashaka naheem koee kaheem paryaapa hai ॥ 2 । 17 ॥

isa deha mem aatmaa achintya sadaiva avinaashee amara ।
para deha usakee nasht’a hotee astu arjuna! yuddha kara ॥ 2 । 18 ॥

hai jeeva marane maaranevaalaa yahee jo maanate ।
yaha maarataa marataa naheem donom na ve jana jaanate ॥ 2 । 19 ॥

marataa na letaa janma, aba hai, phira yaheem hogaa kaheem ।
shaashvata, puraatana, aja, amara, tana vadha kiye marataa naheem ॥ 2 । 20 ॥

avyaya ajanmaa nitya avinaashee ise jo jaanataa ।
kaise kisee kaa vadha karaataa aura karataa hai bataa ॥ 2 । 21 ॥

yaise puraane tyaaga kara nara vastra nava badalem sabhee ।
yom jeerna tana ko tyaaga nootana deha dharataa jeeva bhee ॥ 2 । 22 ॥

aatmaa na kat’ataa shastra se hai, aaga se jalataa naheem ।
sookhe na aatmaa vaayu se, jala se kabhee galataa naheem ॥ 2 । 23 ॥

chhidane na jalane aura galane sookhanevaalaa kabhee ।
yaha nitya nishchala, thira, sanaatana aura hai sarvatra bhee ॥ 2 । 24 ॥

indriya pahum’cha se hai pare, mana- chintanaa se doora hai ।
avikaara isako jaana, dukha mem vyartha rahanaa choora hai ॥ 2 । 25 ॥

yadi maanate ho nitya marataa, janmataa rahataa yaheem ।
to bhee mahaabaaho! uchita aisee kabhee chintaa naheem ॥ 2 । 26 ॥

yanme hue marate, mare nishchaya janama lete kaheem ।
aisee at’ala jo baata hai usakee uchita chintaa naheem ॥ 2 । 27 ॥

avyakta praanee aadi mem haim madhya mem dikhate sabhee ।
phira anta mem avyakta, kyaa isakee uchita chintaa kabhee ॥ 2 । 28 ॥

kuchha dekhate aashcharya se, aashcharyavata kahate kaheem ।
koee sune aashcharyavata, pahichaanataa phira bhee naheem ॥ 2 । 29 ॥

saare shareerom mem abadha aatmaa na badha hotaa kiye ।
phira praaniyom kaa shoka yom tumako na karanaa chaahiye ॥ 2 । 30 ॥

phira dekhakara nija dharma, himmata haaranaa apakarma hai ।
isa dharma- rana se barha na kshatriya kaa kaheem kuchha dharma hai ॥ 2 । 31 ॥

rana svargaroopee dvaara dekho khula rahaa hai aapa se ।
yaha praapta hotaa kshatriyom ko yuddha bhaagya- prataapa se ॥ 2 । 32 ॥

tuma dharma ke anukoola rana se jo hat’e peechhe kabhee ।
nija dharma kho apakeerti loge aura loge paapa bhee ॥ 2 । 33 ॥

apakeerti gaayenge sabhee phira isa amit’a apamaana se ।
apakeerti, sammaanita purusha ko adhika praana- payaana se ॥ 2 । 34 ॥

‘ rana chhorakara d’ara se bhagaa arjuna’ kahenge saba yahee ।
sammaana karate veeravara jo, tuchchha jaanenge vahee ॥ 2 । 35 ॥

kahane na kahane kee kharee khot’ee kahenge ripu sabhee ।
saamarthya- nindaa se ghanaa dukha aura kyaa hogaa kabhee ॥ 2 । 36 ॥

yeete rahe to raajya loge, mara gaye to svarga mem ।
isa bhaam’ti nishchaya yuddha kaa karake ut’ho arivarga mem । 2 । 37 ॥

yaya- haara, laabhaalaabha, sukha- dukha sama samajhakara saba kaheem ।
phira yuddha kara tujhako dhanurdhara ! paapa yom hogaa naheem । 2 । 38 ॥

hai saankhya kaa yaha jnyaana aba suna yoga kaa shubha jnyaana bhee ।
ho yukta jisase karma- bandhana paartha chhut’enge sabhee ॥ 2 । 39 ॥

aarambha isamem hai amit’a yaha vighna baadhaa se pare ।
isa dharma kaa paalana tanika bhee sarva sankat’a ko hare ॥ 2 । 40 ॥

isa maarga mem nita nishchayaatmaka- buddhi arjuna eka hai ।
bahu buddhiyaam’ bahu bheda- yuta unakee jinhem aviveka hai ॥ 2 । 41 ॥

yo vedavaadee, kaamanaapriya, svarga_ichchhuka, moorha haim ।
‘ atirikta isake kuchha naheem’ baatem barhaakara yom kahem ॥ 2 । 42 ॥

naanaa kriyaa vistaarayuta, sukha- bhoga ke hita sarvadaa ।
yisa janmaroopee karma- phala- prada baata ko kahate sadaa ॥ 2 । 43 ॥

usa baata se mohita hue jo bhoga- vaibhava- rata sabhee ।
vyavasaaya buddhi na paartha ! unakee ho samaadhisthita kabhee ॥ 2 । 44 ॥

haim veda trigunom ke vishaya, tuma gunaateeta mahaana ho !
taja yoga kshema va dvandva nita sattvastha aatmaavaan ho ॥ 2 । 45 ॥

saba ora karake praapta jala, jitanaa prayojana koopa kaa ।
utanaa prayojana veda se, vidvaana braahmana kaa sadaa ॥ 2 । 46 ॥

adhikaara kevala karma karane kaa, naheem phala mem kabhee ।
honaa na too phala- hetu bhee, mata chhora denaa karma bhee ॥ 2 । 47 ॥

aasakti saba taja siddhi aura asiddhi maana samaana hee ।
yogastha hokara karma kara, hai yoga samataa- jnyaana hee ॥ 2 । 48 ॥

isa buddhiyoga mahaana se saba karma atishaya heena haim ।
isa buddhi kee arjuna! sharana lo chaahate phala deena haim ॥ 2 । 49 ॥

yo buddhi- yuta hai paapa- punyom mem na parataa hai kabhee ।
bana yoga- yuta, hai yoga hee yaha karma mem kaushala sabhee ॥ 2 । 50 ॥

nita buddhi- yuta ho karma ke phala tyaagate matimaana haim ।
ve janma- bandhana tora pada paate sadaiva mahaana haim ॥ 2 । 51 ॥

isa moha ke gandale salila se paara mati hogee jabhee ।
vairaagya hogaa saba vishaya mem jo sunaa sunanaa abhee ॥ 2 । 52 ॥

shruti- bhraanta buddhi samaadhi mem nishchala achala hogee jabhee ।
he paartha! yoga samatva hogaa praapta yaha tujhako tabhee ॥ 2 । 53 ॥

arjuna ne kahaa – –
keshava! kise dri’rha- prajnyajana athavaa samaadhisthita kahem ।
thira- buddhi kaise bolate, bait’hem, chalem, kaise rahem ॥ 2 । 54 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
he paartha! mana kee kaamanaa jaba chhorataa hai jana sabhee ।
ho aapa aape mem magana dri’rha- prajnya hotaa hai tabhee ॥ 2 । 55 ॥

sukha mem na chaaha, na kheda jo dukha mem kabhee anubhava kare ।
thira- buddhi vaha muni, raaga evam krodha bhaya se jo pare ॥ 2 । 56 ॥

shubha yaa ashubha jo bhee mile usamem na harsha na dvesha hee ।
nih’sneha jo sarvatra hai, thira- buddhi hotaa hai vahee ॥ 2 । 57 ॥

he paartha! jyom kachhuaa samete anga chaarom chhora se ।
thira- buddhi jaba yom indriyaam’ simat’em vishaya kee ora se ॥ 2 । 58 ॥

hote vishaya saba doora haim aahaara jaba jana tyaagataa ।
rasa kintu rahataa, brahma ko kara praapta vaha bhee bhaagataa ॥ 2 । 59 ॥

kaunteya! karate yatna indriya- damana hita vidvaan haim ।
mana kintu bala se khaincha letee indriyaam’ balavaana haim ॥ 2 । 60 ॥

una indriyom ko roka, bait’he yogayuta matpara huaa ।
aadheena jisake indriyaam’, dri’rhaprajnya vaha nita nara huaa ॥ 2 । 61 ॥

chintana vishaya kaa, sanga vishayom mem barhaataa hai tabhee ।
phira sanga se ho kaamanaa, ho kaamanaa se krodha bhee ॥ 2 । 62 ॥

phira krodha se hai moha, sudhi ko moha karataa bhrasht’a hai ।
yaha sudhi gae phira buddhi vinashe, buddhi- vinashe nasht’a hai ॥ 2 । 63 ॥

para raaga- dvesha- viheena saaree indriyaam’ aadheena kara ।
phira bhoga karake bhee vishaya, rahataa sadaiva prasanna nara ॥ 2 । 64 ॥

paakara prasaada pavitra jana ke, duh’kha kat’a jaate sabhee ।
yaba chitta nitya prasanna rahataa, buddhi dree’rha hotee tabhee ॥ 2 । 65 ॥

rahakara ayukta na buddhi uttama bhaavanaa hotee kaheem ।
bina bhaavanaa nahim shaanti aura ashaanti mem sukha hai naheem ॥ 2 । 66 ॥

saba vishaya vicharita indriyom mem, saatha mana jisake rahe ।
vaha buddhi hara letee, pavana se naava jyom jala mem bahe ॥ 2 । 67 ॥

chahum’ ora se indriya- vishaya se, indriyaam’ jaba doora hee ।
rahatee hat’eem jisakee sadaa, dri’rha- prajnya hotaa hai vahee ॥ 2 । 68 ॥

saba kee nishaa taba jaagataa yogee purusha he taata! hai ।
yisamem sabhee jana jaagate, jnyaanee purusha kee raata hai ॥ 2 । 69 ॥

saba ora se paripoorna jalanidhi mem salila jaise sadaa ।
aakara samaataa, kintu avichala sindhu rahataa sarvadaa ॥
isa bhaam’ti hee jisamem vishaya jaakara samaa jaate sabhee ।
vaha shaanti paataa hai, na paataa kaama- kaamee jana kabhee ॥ 2 । 70 ॥

saba tyaaga ichchhaa kaamanaa, jo jana vicharataa nitya hee ।
mada aura mamataa heena hokara, shaanti paataa hai vahee ॥ 2 । 71 ॥

yaha paartha! braahmeesthiti ise paa nara na mohita ho kabhee ।
nirvaana pada ho praapta isamem t’haira antima kaala bhee ॥ 2 । 72 ॥

doosaraa adhyaaya samaapta huaa ॥ 2 ॥

harigeetaa adhyaaya 3

teesaraa adhyaaya

arjuna ne kahaa – –
yadi he janaardana! karma se tuma buddhi kahate shresht’ha ho ।
to phira bhayankara karma mem mujhako lagaate kyom kaho ॥ 3 । 1 ॥

ulajhana bhare kaha vaakya, bhrama- saa d’aalate bhagavaan ho ।
vaha baata nishchaya kara kaho jisase mujhe kalyaana ho ॥ 3 । 2 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
pahale kahee do bhaam’ti nisht’haa, jnyaaniyom kee jnyaana se ।
phira yogiyom kee yoga- nisht’haa, karmayoga vidhaana se ॥ 3 । 3 ॥

aarambha bina hee karma ke nishkarma ho jaate naheem ।
saba karma hee ke tyaaga se bhee siddhi jana paate naheem ॥ 3 । 4 ॥

bina karma raha paataa naheem koee purusha pala bhara kabhee ।
ho prakri’ti- guna aadheena karane karma parate haim sabhee ॥ 3 । 5 ॥

karmendriyom ko roka jo mana se vishaya- chintana kare ।
vaha moorha paakhand’ee kahaataa dambha nija mana mem bhare ॥ 3 । 6 ॥

yo roka mana se indriyaam’ aasakti bina ho nitya hee ।
karmendriyom se karma karataa shresht’ha jana arjuna! vahee ॥ 3 । 7 ॥

bina karma se nita shresht’ha niyamita- karma karanaa dharma hai ।
bina karma ke tana bhee na sadhataa kara niyata jo karma hai ॥ 3 । 8 ॥

taja yajnya ke shubha karma, saare karma bandhana paartha! haim ।
ataeva taja aasakti saba kara karma jo yajnyaartha haim ॥ 3 । 9 ॥

vidhi ne prajaa ke saatha pahale yajnya ko racha ke kahaa ।
poore kare yaha saba manoratha, vri’ddhi ho isase mahaa ॥ 3 । 10 ॥

makha se karo tuma tusht’a suragana, ve karem tumako sadaa ।
aise paraspara tusht’a ho, kalyaana paao sarvadaa ॥ 3 । 11 ॥

makha tri’pta ho sura kaamanaa pooree karenge nitya hee ।
unakaa diyaa unako na de, jo bhogataa taskara vahee ॥ 3 । 12 ॥

yo yajnya mem de bhaaga khaate paapa se chhut’a kara tarem ।
tana hetu jo paapee pakaate paapa ve bhakshana karem ॥ 3 । 13 ॥

sampoorna praanee anna se haim, anna hotaa vri’sht’i se ।
yaha vri’sht’i hotee yajnya se, jo karma kee shubha sri’sht’i se ॥ 3 । 14 ॥

phira karma hote brahma se haim, brahma akshara se kahaa ।
yom yajnya mem sarvatra- vyaapee brahma nita hee rama rahaa ॥ 3 । 15 ॥

chalataa na jo isa bhaam’ti chalate chakra ke anusaara hai ।
paapaayu indriyalampat’ee vaha vyartha hee bhoo- bhaara hai ॥ 3 । 16 ॥

yo aatmarata rahataa nirantara, aatma- tri’pta vishesha hai ।
santusht’a aatmaa mem, use karanaa naheem kuchha shesha hai ॥ 3 । 17 ॥

usako na koee laabha hai karane na karane se kaheem ।
he paartha! praaneemaatra se usako prayojana hai naheem ॥ 3 । 18 ॥

ataeva taja aasakti, kara kartavya karma sadaiva hee ।
yom karma jo karataa parama pada praapta karataa hai vahee ॥ 3 । 19 ॥

yanakaadi ne bhee siddhi paaee karma aise hee kiye ।
phira lokasangraha dekha kara bhee karma karanaa chaahiye ॥ 3 । 20 ॥

yo kaarya karataa shresht’ha jana karate vahee haim aura bhee ।
usake pramaanita- pantha para hee paira dharate haim sabhee ॥ 3 । 21 ॥

apraapta mujhako kuchha naheem, jo praapta karanaa ho abhee ।
trailokya mem karanaa na kuchha, para karma karataa maim sabhee ॥ 3 । 22 ॥

aalasya tajake paartha! maim yadi karma mem varatoom’ naheem ।
saba bhaam’ti meraa anukarana hee nara karenge saba kaheem ॥ 3 । 23 ॥

yadi chhora doom’ maim karma karanaa, loka saaraa bhrasht’a ho ।
maim sarva sankara kaa banoom’ kartaa, sabhee jaga nasht’a ho ॥ 3 । 24 ॥

jyom moorha maanava karma karate nitya karmaasakta ho ।
yom lokasangraha- hetu karataa karma, vijnya virakta ho ॥ 3 । 25 ॥

nyaanee na d’aale bheda karmaasakta kee mati mem kabhee ।
vaha yoga- yuta ho karma kara, unase karaaye phira sabhee ॥ 3 । 26 ॥

hote prakri’ti ke hee gunom se sarva karma vidhaana se ।
maim karma karataa, moorha- maanava maanataa abhimaana se ॥ 3 । 27 ॥

guna aura karma vibhaaga ke saba tatva jo jana jaanataa ।
hotaa na vaha aasakta guna kaa khela guna mem maanataa ॥ 3 । 28 ॥

guna karma mem aasakta hote prakri’tiguna mohita sabhee ।
una manda moorhom ko kare vichalita na jnyaanee jana kabhee ॥ 3 । 29 ॥

adhyaatma- mati se karma arpana kara mujhe aage barho ।
phala- aasha mamataa chhorakara nishchinta hokara phira laro ॥ 3 । 30 ॥

yo dosha- buddhi viheena maanava nitya shraddhaayukta haim ।
mere sumata anusaara karake karma ve nara mukta haim ॥ 3 । 31 ॥

yo dosha- darshee moorhamati mata maanate meraa naheem ।
ve sarvajnyaana- vimoorha nara nita nasht’a jaanom saba kaheem ॥ 3 । 32 ॥

varte sadaa apanee prakri’ti anusaara jnyaana- nidhaana bhee ।
nigraha karegaa kyaa, prakri’ti anusaara haim praanee sabhee ॥ 3 । 33 ॥

apane vishaya mem indriyom ko raaga bhee hai dvesha bhee ।
ye shatru haim, vasha mem na inake chaahiye aanaa kabhee ॥ 3 । 34 ॥

oom’che sulabha para- dharma se nija viguna dharma mahaan hai ।
paradharma bhayaprada, mri’tyu bhee nija dharma mem kalyaana hai ॥ 3 । 35 ॥

arjuna ne kahaa – –
bhagavan! kaho karanaa naheem nara chaahataa jaba aapa hai ।
phira kauna bala se kheencha kara usase karaataa paapa hai ॥ 3 । 36 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
paidaa rajoguna se huaa yaha kaama hee yaha krodha hee ।
pet’oo mahaapaapee karaataa paapa hai vairee yahee ॥ 3 । 37 ॥

jyom garbha jhillee se, dhuem’ se aaga, sheeshaa dhoola se ।
yom kaama se rahataa d’hakaa hai, jnyaana bhee ( aamoola) se ॥ 3 । 38 ॥

yaha kaama shatru mahaan, nitya atri’pta agni samaana hai ।
isase d’hakaa kaunteya! saare jnyaaniyom kaa jnyaana hai ॥ 3 । 39 ॥

mana, indriyom mem, buddhi mem yaha vaasa vairee nita kare ।
inake sahaare jnyaana d’haka, jeevaatma ko mohita kare ॥ 3 । 40 ॥

indriya- damana karake karo phira naasha shatru mahaan kaa ।
paapee sadaa yaha naashakaaree jnyaana kaa vijnyaana kaa ॥ 3 । 41 ॥

haim shresht’ha indriya, indriyom se paartha! mana maano pare ।
mana se pare phira buddhi, aatmaa buddhi se jaano pare ॥ 3 । 42 ॥

yom buddhi se aatmaa pare hai jaana isake jnyaana ko ।
mana vashya karake jeeta durjaya kaama shatru mahaan ko ॥ 3 । 43 ॥

teesaraa adhyaaya samaapta huaa ॥ 3 ॥

harigeetaa adhyaaya 4

chauthaa adhyaaya

shreebhagavaan ne kahaa – –
maimne kahaa thaa soorya ke prati yoga yaha avyaya mahaa ।
phira soorya ne manu se kahaa ikshvaaku se manu ne kahaa ॥ 4 । 1 ॥

yom raajari’shi parichita hue suparamparaagata yoga se ।
isa loka mem vaha mit’a gayaa bahu kaala ke samyoga se ॥ 4 । 2 ॥

maimne samajhakara yaha puraatana yoga- shresht’ha rahasya hai ।
tujhase kahaa saba kyonki too mama bhakta aura vayasya hai ॥ 4 । 3 ॥

arjuna ne kahaa – –
paidaa hue the soorya pahale aapa janme haim abhee ।
maim maanaloom kaise kahaa yaha aapane unase kabhee ॥ 4 । 4 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
maim aura too arjuna! anekom baara janme haim kaheem ।
saba jaanataa hoom’ maim parantapa! jnyaana tujhako hai naheem ॥ 4 । 5 ॥

yadyapi ajanmaa, praaniyom kaa eesha maim avyaya param ।
para nija prakri’ti aadheena kara, loom janma maayaa se svayam ॥ 4 । 6 ॥

he paartha! jaba jaba dharma ghat’ataa aura barhataa paapa hee ।
taba taba prakat’a maim roopa apanaa nitya karataa aapa hee ॥ 4 । 7 ॥

sajjana janom kaa traana karane dusht’a- jana- samhaara- hita ।
yuga- yuga prakat’a hotaa svayam maim, dharma ke uddhaara hita ॥ 4 । 8 ॥

yo divya meraa janma karma rahasya se saba jaana le ।
mujhamem mile tana tyaaga arjuna! phira na vaha jana janma le ॥ 4 । 9 ॥

manmaya mamaashrita jana hue bhaya krodha raaga- viheena haim ।
tapa yajnya se ho shuddha bahu mujhamem hue lavaleena haim ॥ 4 । 10 ॥

yisa bhaam’ti jo bhajate mujhe usa bhaam’ti doom phala- bhoga bhee ।
saba ora se hee vartate mama maarga mem maanava sabhee ॥ 4 । 11 ॥

isa loka mem karate phalechchhuka devataa- aaraadhanaa ।
tatkaala hotee poorna unakee karma phala kee saadhanaa ॥ 4 । 12 ॥

maimne banaaye karma guna ke bheda se chahum’ varna bhee ।
kartaa unhom kaa jaana too, avyaya akartaa maim sabhee ॥ 4 । 13 ॥

phala kee na mujhako chaaha bam’dhataa maim na karmom se kaheem ।
yom jaanataa hai jo mujhe vaha karma se bam’dhataa naheem ॥ 4 । 14 ॥

yaha jaana karma mumukshapurushom ne sadaa pahale kiye ।
praacheena poorvaja- kri’ta karo aba karma tuma isa hee liye ॥ 4 । 15 ॥

kyaa karma aura akarma hai bhoole yahee vidvaan bhee ।
yo jaana paapom se chhut’o, vaha karma kahataa hoom’ sabhee ॥ 4 । 16 ॥

he paartha! karma akarma aura vikarma kaa kyaa jnyaana hai ।
yaha jaana lo saba, karma kee gati gahana aura mahaan hai ॥ 4 । 17 ॥

yo karma mem dekhe akarma, akarma mem bhee karma hee ।
hai yoga- yuta jnyaanee vahee, saba karma karataa hai vahee ॥ 4 । 18 ॥

nyaanee use pand’ita kahem udyoga jisake hom sabhee ।
phala- vaasanaa bina, bhasma hom jnyaanaagni mem saba karma bhee ॥ 4 । 19 ॥

yo hai niraashraya tree’pta nita, phala kaamanaaem’ taja sabhee ।
vaha karma saba karataa huaa, kuchha bhee naheem karataa kabhee ॥ 4 । 20 ॥

yo kaamanaa taja, sarvasangraha tyaaga, mana vasha mem kare ।
kevala kare jo karma daihika, paapa se hai vaha pare ॥ 4 । 21 ॥

bina dvesha dvandva asiddhi siddhi samaana haim jisako sabhee ।
yo hai yadri’chchhaa- laabha- tri’pta na baddha vaha kara karma bhee ॥ 4 । 22 ॥

chita jnyaana mem jinakaa sadaa jo mukta sanga- viheena hom ।
yajnyaartha karate karma unake sarva karma vileena hom ॥ 4 । 23 ॥

makha brahma se, brahmaagni se, havi brahma, arpana brahma hai ।
saba karma jisako brahma, karataa praapta vaha jana brahma hai ॥ 4 । 24 ॥

yogee purusha kuchha daiva- yajnya upaasanaa mem mana dharem ।
brahmaagni mem kuchha yajnya dvaaraa yajnya jnyaanee jana karem ॥ 4 । 25 ॥

kuchha hommate shrotraadi indriya samyamom kee aaga mem ।
indriya- anala mem kuchha vishaya shabdaadi aahuti de ramem ॥ 4 । 26 ॥

kara aatma- samyamaroopa yogaanala pradeepta sujnyaana se ।
kuchha praana evam indriyom ke karma homem dhyaana se ॥ 4 । 27 ॥

kuchha samyamee jana yajnya karate yoga, tapa se, daana se ।
svaadhyaaya se karate yatee, kuchha yajnya karate jnyaana se ॥ 4 । 28 ॥

kuchha praana mem homem apaana va praanavaayu apaana mem ।
kuchha roka praana apaana praanaayaama hee ke dhyaana mem ॥ 4 । 29 ॥

kuchha mitaahaaree havana karate, praana hee mem praana haim ।
kshaya paapa yajnyom se kiye, ye yajnya- vijnya mahaan haim ॥ 4 । 30 ॥

yo yajnya kaa avashesha khaate, brahma ko paate sabhee ।
paraloka to kyaa, yajnya- tyaagee ko naheem yaha loka bhee । 4 । 31 ॥

bahu bhaam’ti se yom brahma- mukha mem yajnya kaa vistaara hai ।
hote sabhee haim karma se, yaha jaana kara nistaara hai ॥ 4 । 32 ॥

dhana- yajnya se samajho sadaa hee jnyaana- yajnya pradhaana hai ।
saba karma kaa nita jnyaana mem hee paartha! paryavasaana hai ॥ 4 । 33 ॥

sevaa vinaya pranipaata poorvaka prashna poochho dhyaana se ।
upadesha denge jnyaana kaa taba tattva- darshee jnyaana se ॥ 4 । 34 ॥

hogaa naheem phira moha aise shresht’ha shuddha viveka se ।
taba hee dikhenge jeeva mujhamem aura tujhamem eka se ॥ 4 । 35 ॥

teraa kaheem yadi paapiyom se ghora paapaachaara ho ।
isa jnyaana nayyaa se sahaja mem paapa saagara paara ho ॥ 4 । 36 ॥

jyom paartha! paavaka prajjvalita eendhana jalaatee hai sadaa ।
nyaanaagni saare karma karatee bhasma yom hee sarvadaa ॥ 4 । 37 ॥

isa loka mem saadhana pavitra na aura jnyaana samaana hai ।
yogee purusha paakara samaya paataa svayam hee jnyaana hai ॥ 4 । 38 ॥

yo karma- tatpara hai jitendriya aura shraddhaavaan hai ।
vaha praapta karake jnyaana paataa sheeghra shaanti mahaan hai ॥ 4 । 39 ॥

yisamem na shraddhaa jnyaana, samshayavaana d’oobe saba kaheem ।
usake liye sukha, loka yaa paraloka kuchha bhee hai naheem ॥ 4 । 40 ॥

taja yoga- bala se karma, kaat’e jnyaana se samshaya sabhee ।
usa aatma- jnyaanee ko na baandhe karma bandhana mem kabhee ॥ 4 । 41 ॥

ajnyaana se jo bhrama hri’daya mem, kaat’a jnyaana kri’paana se ।
arjuna kharaa ho yuddha kara, ho yoga aashrita jnyaana se ॥ 4 । 42 ॥

chauthaa adhyaaya samaapta huaa ॥ 4 ॥

harigeetaa adhyaaya 5

paam’chavaa adhyaaya

arjuna ne kahaa – –
kahate kabhee ho yoga ko uttama kabhee samnyaasa ko ।
ke kri’shna! nishchaya kara kaho vaha eka jisase shreya ho ॥ 5 । 1 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
samnyaasa evam yoga donom mokshakaaree haim mahaa ।
samnyaasa se para karmayoga mahaan hitakaaree kahaa ॥ 5 । 2 ॥

hai nitya samyaasee na jisamem dvesha yaa ichchhaa rahee ।
taja dvandva sukha se sarva bandhana- mukta hotaa hai vahee ॥ 5 । 3 ॥

hai ‘ saankhya’ ‘ yoga’ vibhinna kahate moorha, nahim pand’ita kahem ।
paate ubhaya phala eka ke jo poorna saadhana mem rahem ॥ 5 । 4 ॥

paate sugati jo saankhya- jnyaanee karma- yogee bhee vahee ।
yo saankhya, yoga samaana jaane tatva pahichaane sahee ॥ 5 । 5 ॥

nishkaama- karma- viheena ho, paana kat’hina samnyaasa hai ।
muni karma- yogee sheeghra karataa brahma mem hee vaasa hai ॥ 5 । 6 ॥

yo yoga yuta hai, shuddha mana, nija aatmayuta dekhe sabhee ।
vaha aatma- indriya jeeta jana, nahim lipta karake karma bhee ॥ 5 । 7 ॥

tattvajnya samajhe yukta maim karataa na kuchha khaataa huaa ।
paataa nirakhataa soom’ghataa sunataa huaa jaataa huaa ॥ 5 । 8 ॥

chhoote va sote saam’sa lete chhorate yaa bolate ।
varte vishaya mem indriyaam’ dri’ga banda karate kholate ॥ 5 । 9 ॥

aasakti taja jo brahma- arpana karma karataa aapa hai ।
yaise kamala ko jala naheem lagataa use yom paapa hai । 5 । 10 ॥

mana, buddhi, tana se aura kevala indriyom se bhee kabhee ।
taja sanga, yogee karma karate aatma- shodhana- hita sabhee ॥ 5 । 11 ॥

phala se sadaiva virakta ho chira- shaanti paataa yukta hai ।
phala- kaamanaa mem sakta ho bam’dhataa sadaiva ayukta hai ॥ 5 । 12 ॥

saba karma taja mana se jitendriya jeevadhaaree moda se ।
bina kuchha karaaye yaa kiye nava- dvaara- pura mem nita base ॥ 5 । 13 ॥

katri’tva karma na, karma- phala- samyoga jagadeeshvara kabhee ।
rachataa naheem arjuna! sadaiva svabhaava karataa hai sabhee ॥ 5 । 14 ॥

eeshvara na letaa hai kisee kaa punya athavaa paapa hee ।
hai jnyaana maayaa se d’hakaa yom jeeva mohita aapa hee ॥ 5 । 15 ॥

para doora hotaa jnyaana se jinakaa hri’daya- ajnyaana hai ।
karataa prakaashita ‘ tattva’ unakaa jnyaana soorya samaana hai ॥ 5 । 16 ॥

tannisht’ha tatpara jo usee mem, buddhi mana dharate vaheem ।
ve jnyaana se nishpaapa hokara janma phira lete naheem ॥ 5 । 17 ॥

vidyaavinaya- yuta- dvija, shvapacha, chaahe gaoo, gaja, shvaana hai ।
sabake vishaya mem jnyaaniyom kee dri’sht’i eka samaana hai ॥ 5 । 18 ॥

yo jana rakhem mana saamya mem ve jeeta lete jaga yaheem ।
para brahma sama nirdosha hai, yom brahma mem ve saba kaheem ॥ 5 । 19 ॥

priya vastu paa na prasanna, apriya paa na jo sukha- heena hai ।
nirmoha dri’d’ha- mati brahmavettaa brahma mem lavaleena hai ॥ 5 । 20 ॥

nahim bhoga- vishayaasakta jo jana aatma- sukha paataa vahee ।
vaha brahmayuta, anubhava kare akshaya mahaasukhanitya hee ॥ 5 । 21 ॥

yo baaharee samyoga se haim bhoga dukhakaarana sabhee ।
hai aadi unakaa anta, unamem vijnya nahim ramate kabhee ॥ 5 । 22 ॥

yo kaama- krodhaavega sahataa hai marana paryanta hee ।
samsaara mem yogee vahee nara sukha sadaa paataa vahee ॥ 5 । 23 ॥

yo aatmarata antah’ sukhee hai jyoti jisamem vyaapta hai ।
vaha yukta brahma- svaroopa ho nirvaana karataa praapta hai ॥ 5 । 24 ॥

nishpaapa jo kara aatma- samyama dvandva- buddhi- viheena haim ।
rata jeevahita mem, brahma mem hote vahee jana leena haim ॥ 5 । 25 ॥

yati kaama krodha viheena jinamem aatma- jnyaana pradhaana hai ।
yeetaa jinhomne mana unhem saba ora hee nirvaana hai ॥ 5 । 26 ॥

dhara dri’sht’i bhri’kut’ee madhya mem taja baahya vishayom ko sabhee ।
nita naasikaachaaree kiye sama praana aura apaana bhee ॥ 5 । 27 ॥

vasha mem kare mana buddhi indriya moksha mem jo yukta hai ।
bhaya krodha ichchhaa tyaaga kara vaha muni sadaa hee mukta hai ॥ 5 । 28 ॥

yaane mujhe tapa yajnya bhoktaa loka svaamee nitya hee ।
saba praaniyom kaa mitra jaane shaanti paataa hai vahee ॥ 5 । 29 ॥

paanchavaa adhyaaya samaapta huaa ॥ 5 ॥

harigeetaa adhyaaya 6

chhat’haa adhyaaya

shreebhagavaan ne kahaa – –
phala- aasha taja, kartavya karma sadaiva jo karataa, vahee ।
yogee va samnyaasee, na jo bina agni yaa bina karma hee ॥ 6 । 1 ॥

vaha yoga hee samajho jise samnyaasa kahate haim sabhee ।
sankalpa ke samnyaasa bina banataa naheem yogee kabhee ॥ 6 । 2 ॥

yo yoga- saadhana chaahataa muni, hetu usakaa karma hai ।
ho yoga mem aaroorha, usakaa hetu upashama dharma hai ॥ 6 । 3 ॥

yaba doora vishayom se, na ho aasakta karmom mem kabhee ।
sankalpa tyaage sarva, yogaaroorha kahalaataa tabhee ॥ 6 । 4 ॥

uddhaara apanaa aapa kara, nija ko na girane de kabhee ।
vaha aapa hee hai shatru apanaa, aapa hee hai mitra bhee ॥ 6 । 5 ॥

yo jeeta letaa aapako vaha bandhu apanaa aapa hee ।
yaanaa na apane ko svayam ripu see kare riputaa vahee ॥ 6 । 6 ॥

ati shaanta jana, manajeeta kaa aatmaa sadaiva samaana hai ।
sukha- duh’kha, sheetala- ooshna athavaa maana yaa apamaana hai ॥ 6 । 7 ॥

koot’astha indriyajeeta jisamem jnyaana hai vijnyaana hai ।
vaha yukta jisako svarna, patthara, dhoola eka samaana hai ॥ 6 । 8 ॥

vairee, suhri’da, madhyastha, saadhu, asaadhu, jinase dvesha hai ।
baandhava, udaasee, mitra mem sama buddhi purusha vishesha hai ॥ 6 । 9 ॥

chita- aatma- samyama nitya ekaakee kare ekaanta mem ।
taja aasha- sangraha nita nirantara yoga mem yogee ramem ॥ 6 । 10 ॥

aasana dhare shuchi- bhoomi para thira, oom’cha neecha na t’haura ho ।
kusha para bichhaa mri’gachhaala, usa para vastra paavana aura ho ॥ 6 । 11 ॥

ekaagra kara mana, roka indriya chitta ke vyaapaara ko ।
phira aatma- shodhana hetu bait’he nitya yogaachaara ko ॥ 6 । 12 ॥

hokara achala, dri’rha, sheesha greevaa aura kaayaa sama kare ।
dishi anya avaloke naheem naasaagra para hee dri’ga dhare ॥ 6 । 13 ॥

bana brahmachaaree shaanta, mana- samyama kare bhaya- mukta ho ।
ho matparaayana chitta mujhamem hee lagaakara yukta ho ॥ 6 । 14 ॥

yom jo niyata- chita yukta yogaabhyaasa mem rata nitya hee ।
mujhamem t’ikee nirvaana paramaa shaanti paataa hai vahee ॥ 6 । 15 ॥

yaha yoga ati khaakara na sadhataa hai na ati upavaasa se ।
sadhataa na atishaya neenda athavaa jaagarana ke traasa se ॥ 6 । 16 ॥

yaba yukta sonaa jaaganaa aahaara aura vihaara hom ।
ho duh’khahaaree yoga jaba parimita sabhee vyavahaara hom ॥ 6 । 17 ॥

samyata huaa chita aatma hee mem nitya rama rahataa jabhee ।
rahatee na koee kaamanaa nara yukta kahalaataa tabhee ॥ 6 । 18 ॥

avichala rahe bina vaayu deepaka- jyoti jaise nitya hee ।
hai chittasamyata yoga- saadhaka yukta kee upamaa vahee ॥ 6 । 19 ॥

ramataa jahaam’ chita yoga- sevana se niruddha sadaiva hai ।
yaba dekha apane aapako santusht’a aatmaa mem rahe ॥ 6 । 20 ॥

indriya- agochara buddhi- gamya ananta sukha anubhava kare ।
yisamem ramaa yogee na d’igataa tattva se tila bhara pare ॥ 6 । 21 ॥

paakara jise jaga mem na uttama laabha dikhataa hai kaheem ।
yisamem jame jana ko kat’hina dukha bhee d’igaa paataa naheem ॥ 6 । 22 ॥

kahate use hee yoga jisamem sarvaduh’kha viyoga hai ।
dri’rha- chitta hokara saadhane ke yogya hee yaha yoga hai ॥ 6 । 23 ॥

sankalpa se utpanna saaree kaamanaaem’ chhorake ।
manase sadaa saba ora se hee indriyom ko morake ॥ 6 । 24 ॥

ho shaanta kramashah’ dheera mati se aatma- susthira mana kare ।
koee vishaya kaa phira na kinchit chitta mem chintana kare ॥ 6 । 25 ॥

yaha mana chapala asthira jahaam’ se bhaaga kara jaaye pare ।
roke vaheem se aura phira aadheena aatmaa ke kare ॥ 6 । 26 ॥

yo brahmabhoota, prashaanta- mana, jana raja- rahita nishpaapa hai ।
usa karmayogee ko parama sukha praapta hotaa aapa hai ॥ 6 । 27 ॥

nishpaapa ho isa bhaam’ti jo karataa nirantara yoga hai ।
vaha brahma- praapti- svaroopa- sukha karataa sadaa upabhoga hai ॥ 6 । 28 ॥

yuktaatma samadarshee purusha sarvatra hee dekhe sadaa ।
maim praaniyom mem aura praaneemaatra mujhamem sarvadaa ॥ 6 । 29 ॥

yo dekhataa mujhamem sabhee ko aura mujhako saba kaheem ।
maim doora usa nara se naheem vaha doora mujhase hai naheem ॥ 6 । 30 ॥

ekatva- mati se jaana jeevom mem mujhe nara nitya hee ।
bhajataa rahe jo, sarvathaa kara karma mujhamem hai vahee ॥ 6 । 31 ॥

sukha- duh’kha apanaa aura aurom kaa samasta samaana hai ।
yo jaanataa arjuna! vahee yogee sadaiva pradhaana hai ॥ 6 । 32 ॥

arjuna ne kahaa – –
yo saamya- mati se praapya tumane yoga madhusoodana! kahaa ।
mana kee chapalataa se mahaa asthira mujhe vaha dikha rahaa ॥ 6 । 33 ॥

he kri’shna! mana chanchala hat’hee balavaan hai dri’rha hai ghanaa ।
mana saadhanaa dushkara dikhe jaise havaa kaa baam’dhanaa ॥ 6 । 34 ॥

shree bhagavaan ne kahaa – –
chanchala asamshaya mana mahaabaaho! kat’hina saadhana ghanaa ।
abhyaasa aura viraaga se para paartha! hotee saadhanaa ॥ 6 । 35 ॥

yeetaa na jo mana, yoga hai dushpraapya mata meraa yahee ।
mana jeeta kara jo yatna karataa praapta karataa hai vahee ॥ 6 । 36 ॥

arjuna ne kahaa – –
yo yoga- vichalita yatnaheena parantu shraddhaavaan ho ।
vaha yoga- siddhi na praapta kara, gati kauna see paataa kaho? 6 । 37 ॥

mohita niraashraya, brahma- patha mem ho ubhaya patha- bhrasht’a kyaa ।
vaha baadalom- saa chhinna ho, hotaa sadaiva vinasht’a kyaa ? 6 । 38 ॥

he kri’shna! karunaa kara sakala sandeha meraa met’iye ।
taja kara tumhem hai kauna yaha bhrama doora karane ke liye ? 6 । 39 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
isa loka mem paraloka mem vaha nasht’a hotaa hai naheem ।
kalyaanakaaree- karma karane mem naheem durgati kaheem ॥ 6 । 40 ॥

shubha loka paakara punyavaanom kaa, rahe varshom vaheem ।
phira yoga- vichalita janmataa shreemaan shuchi ke ghara kaheem ॥ 6 । 41 ॥

yaa janma letaa shresht’ha jnyaanee yogiyom ke vamsha mem ।
durlabha sadaa samsaara mem hai janma aise amsha mem ॥ 6 । 42 ॥

paataa vahaam’ phira poorva- mati- samyoga vaha nara- ratna hai ।
usa buddhi se phira siddhi ke karataa sadaiva prayatna hai ॥ 6 । 43 ॥

he paartha! poorvaabhyaasa se khinchataa udhara laachaara ho ।
ho yoga- ichchhuka veda- varnita karma- phala se paara ho ॥ 6 । 44 ॥

ati yatna se vaha yogasevee sarvapaapa- viheena ho ।
bahu janma peechhe siddha hokara parama gati mem leena ho ॥ 6 । 45 ॥

saare tapasvee । jnyaaniyom se, karmanisht’hom se sadaa ।
hai shresht’ha yogee, paartha! ho isa hetu yogee sarvadaa ॥ 6 । 46 ॥

saba yogiyom mem maanataa maim yuktatama yogee vahee ।
shraddhaa- sahita mama dhyaana dhara bhajataa mujhe jo nitya hee ॥ 6 । 47 ॥

chhat’haa adhyaaya samaapta huaa ॥ 6 ॥

harigeetaa adhyaaya 7

saatavaam adhyaaya

shreebhagavaan ne kahaa – –
mujhamem lagaa kara chitta mere aasare kara yoga bhee ।
yaisaa asamshaya poorna jaanegaa mujhe vaha suna sabhee ॥ 7 । 1 ॥

vijnyaana- yuta vaha jnyaana kahataa hoom’ sabhee vistaara mem ।
yo jaana kara kuchha jaananaa rahataa naheem samsaara mem ॥ 7 । 2 ॥

koee sahasrom maanavom mem siddhi karanaa t’haanataa ।
una yatnasheelom mem mujhe koee yathaavat jaanataa ॥ 7 । 3 ॥

pri’thvee, pavana, jala, teja, nabha, mana, ahankaara va buddhi bhee ।
ina aat’ha bhaagom mem vibhaajita hai prakri’ti meree sabhee ॥ 7 । 4 ॥

he paartha! vaha ‘ aparaa’ prakri’ti kaa jaana lo vistaara hai ।
phira hai ‘ paraa’ yaha jeeva jo samsaara kaa aadhaara hai ॥ 7 । 5 ॥

utpanna donom se inheem se jeeva haim jaga ke sabhee ।
maim moola saba samsaara kaa hoom’ aura maim hee anta bhee ॥ 7 । 6 ॥

mujhase pare kuchha bhee naheem samsaara kaa vistaara hai ।
yisa bhaanti maalaa mem manee, mujhamem guthaa samsaara hai ॥ 7 । 7 ॥

aakaasha mem dhvani, neera mem rasa, veda mem onkaara hoom’ ।
paurusha purusha mem, chaam’da sooraja mem prabhaamaya saara hoom’ ॥ 7 । 8 ॥

shubha gandha vasudhaa mem sadaa maim praaniyom mem praana hoom’ ।
maim agni mem hoom’ teja, tapiyom mem tapasyaa jnyaana hoom’ ॥ 7 । 9 ॥

he paartha! jeevom kaa sanaatana beeja hoom’, aadhaara hoom’ ।
tejasviyom mem teja, budha mem buddhi kaa bhand’aara hoom’ ॥ 7 । 10 ॥

he paartha! maim kaamaadi raaga- viheena bala balavaan kaa ।
maim kaama bhee hoom’ dharma ke aviruddha vidyaavaan kaa ॥ 7 । 11 ॥

sata aura raja, tama bhaava mujhase hee hue haim ye sabhee ।
mujhamem sabhee ye kintu maim unamem naheem rahataa kabhee ॥ 7 । 12 ॥

ina triguna bhaavom mem sabhee bhoolaa huaa samsaara hai ।
yaane na avyaya- tattva meraa jo gunom se paara hai ॥ 7 । 13 ॥

yaha trigunadaivee ghora maayaa agama aura apaara hai ।
aataa sharana meree vahee jaataa sahaja mem paara hai ॥ 7 । 14 ॥

paapee, naraadhama, jnyaana maayaa ne haraa jinakaa sabhee ।
ve moorha aasura buddhi- vasha mujhako naheem bhajate kabhee ॥ 7 । 15 ॥

arjuna! mujhe bhajataa sukri’ti- samudaaya chaara prakaara kaa ।
yijnyaasu, jnyaaneejana, dukhee- mana, artha- priya samsaara kaa ॥ 7 । 16 ॥

nita- yukta jnyaanee shresht’ha, jo mujhamem ananyaasakta hai ।
maim kyonki jnyaanee ko parama priya, priya mujhe vaha bhakta hai ॥ 7 । 17 ॥

ve saba udaara, parantu meraa praana jnyaanee bhakta hai ।
vaha yukta jana, sarvochcha- gati mujhamem sadaa anurakta hai ॥ 7 । 18 ॥

yanmaantarom mem jaanakara, ‘ saba vaasudeva yathaartha hai’ ।
nyaanee mujhe bhajataa, sudurlabha vaha mahaatmaa paartha hai ॥ 7 । 19 ॥

nija prakri’ti- prerita, kaamanaa dvaaraa hue hata jnyaana se ।
kara niyama bhajate vividha vidha nara anya deva vidhaana se ॥ 7 । 20 ॥

yo jo ki jisa jisa roopa kee poojaa kare nara nitya hee ।
usa bhakta kee karataa usee mem, maim achala shraddhaa vahee ॥ 7 । 21 ॥

usa devataa ko poojataa phira vaha, vahee shraddhaa liye ।
nija isht’a- phala paataa sakala, nirmaana jo maine kiye ॥ 7 । 22 ॥

ye mandamati nara kintu paate, antavata phala sarvadaa ।
sura- bhakta sura mem, bhakta mere, aa milem mujhamem sadaa ॥ 7 । 23 ॥

avyakta mujhako vyakta, maanava moorha lete maana haim ।
avinaashi anupama bhaava meraa ve na paate jaana haim ॥ 7 । 24 ॥

nija yogamaayaa se d’hakaa sabako na maim, dikhataa kaheem ।
avyaya ajanmaa maim, mujhe para moorha nara jaanem naheem ॥ 7 । 25 ॥

honge, hue haim, jeeva jo mujhako sabhee kaa jnyaana hai ।
inako kisee ko kintu kuchha meree naheem pahichaana hai ॥ 7 । 26 ॥

utpanna ichchhaa dvesha se jo dvandva jaga mem vyaapta haim ।
unase parantapa ! sarva praanee moha karate praapta haim ॥ 7 । 27 ॥

para punyavaan manushya jinake chhut’a gaye saba paapa haim ।
dri’rha dvandva- moha- viheena ho bhajate mujhe ve aapa haim ॥ 7 । 28 ॥

karate mamaashrita jo jaraa- mri’ti- moksha ke hita saadhanaa ।
ve jaanate haim brahma, saba adhyaatma, karma mahaamanaa ॥ 7 । 29 ॥

adhi- bhoota, daiva va yajnya- yuta, jo vijnya mujhako jaanate ॥

ve yukta- chita marate samaya mem bhee mujhe pahichaanate ॥ 7 । 30 ॥

saatavaam adhyaaya samaapta huaa ॥ 7 ॥

harigeetaa adhyaaya 8

aat’havaam adhyaaya

arjuna ne kahaa – –
he kri’shna! kyaa vaha brahma? kyaa adhyaatma hai? kyaa karma hai?
adhibhoota kahate haim kise? adhideva kaa kyaa marma hai ? 8 । 1 ॥

isa deha mem adhiyajnya kaise aura kisako maanate ?
marate samaya kaise jitendriya jana tumhem pahichaanate ? 8 । 2 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
akshara parama vaha brahma hai, adhyaatma jeeva svabhaava hee ।
yo bhootabhaavodbhava kare vyaapaara karma kahaa vahee ॥ 8 । 3 ॥

adhibhoota nashvara bhaava hai, chetana purusha adhidaiva hee ।
adhiyajnya maim saba praaniyom ke deha beecha sadaiva hee ॥ 8 । 4 ॥

tana tyaagataa jo anta mem meraa manana karataa huaa ।
mujhamem asamshaya nara mile vaha dhyaana yom dharataa huaa ॥ 8 । 5 ॥

antima samaya tana tyaagataa jisa bhaava se jana vyaapta ho ।
usamem rangaa rahakara sadaa, usa bhaava hee ko praapta ho ॥ 8 । 6 ॥

isa hetu mujhako nita nirantara hee samara kara yuddha bhee ।
samshaya naheem, mujhamem mile, mana buddhi mujhamem dhara sabhee ॥ 8 । 7 ॥

abhyaasa- bala se yukta yogee chitta apanaa saadha ke ।
uttama purusha ko praapta hotaa hai use aaraadha ke ॥ 8 । 8 ॥

sarvajnya shaastaa sookshmatama aaditya- sama tama se pare ।
yo nita achintya anaadi sarvaadhaara kaa chintana kare ॥ 8 । 9 ॥

kara yoga- bala se praana bhri’kut’ee- madhya antima kaala mem ।
nishchala huaa vaha bhakta milataa divya purusha vishaala mem ॥ 8 । 10 ॥

akshara kahem vedajnya, jisamem raaga taja yati jana jamem ।
hom brahmachaaree jisaliye, vaha pada suno sankshepa mem ॥ 8 । 11 ॥

saba indriyom ko saadhakara nishchala hri’daya mem mana dhare ।
phira praana mastaka mem jamaa kara dhaaranaa yogee kare ॥ 8 । 12 ॥

meraa lagaataa dhyaana kahataa om akshara brahma hee ।
tana tyaaga jaataa jeeva jo paataa parama gati hai vahee ॥ 8 । 13 ॥

bhajataa mujhe jo jana sadaiva ananya mana se preeti se ।
nija yukta yogee vaha mujhe paataa sarala- see reeti se ॥ 8 । 14 ॥

paae hue haim siddhi- uttama jo mahaatmaa- jana sabhee ।
paakara mujhe dukha- dhaama nashvara- janma nahim paate kabhee ॥ 8 । 15 ॥

vidhiloka taka jaakara punah’ jana janma paate haim yaheem ।
para paa gae arjuna! mujhe ve janma phira paate naheem ॥ 8 । 16 ॥

dina- raata brahmaa kee, sahasrom yuga baree jo jaanate ।
ve hee purusha dina- raina kee gati t’heeka haim pahichaanate ॥ 8 । 17 ॥

yaba ho divasa avyakta se saba vyakta hote haim tabhee ।
phira raatri hote hee usee avyakta mem laya hom sabhee ॥ 8 । 18 ॥

hotaa vivasha saba bhoota- gana utpanna baarambaara hai ।
laya raatri mem hotaa divasa mem janma letaa dhaara hai ॥ 8 । 19 ॥

isase pare phira aura hee avyakta nitya- padaartha hai ।
saba jeeva vinashe bhee naheem vaha nasht’a hotaa paartha hai ॥ 8 । 20 ॥

kahate parama gati haim jise avyakta akshara naama hai ।
paakara jise laut’em na phira meraa vahee para dhaama hai ॥ 8 । 21 ॥

saba jeeva jisamem haim sakala samsaara jisase vyaapta hai ।
vaha para- purusha hotaa ananya subhakti se hee praapta hai ॥ 8 । 22 ॥

vaha kaala suna, tana tyaaga jisamem laut’ate yogee naheem ।
vaha bhee kahoongaa kaala jaba mara laut’a kara aate yaheem ॥ 8 । 23 ॥

dina, agni, jvaalaa, shuklapakha, shat’ uttaraayana maasa mem ।
tana tyaaga jaate brahmavaadee, brahma hee ke paasa mem ॥ 8 । 24 ॥

nishi, dhoomra mem mara kri’shnapakha, shat’ dakshinaayana maasa mem ।
nara chandraloka vishaala mem basa phira pham’se bhava- traasa mem ॥ 8 । 25 ॥

ye shukla, kri’shna sadaiva do gati vishva kee jnyaanee kahem ।
de mukti pahalee, doosaree se laut’a phira jaga mem rahem ॥ 8 । 26 ॥

ye maarga donom jaana, yogee moha mem parataa naheem ।
isa hetu arjuna! yoga- yuta saba kaala mem ho saba kaheem ॥ 8 । 27 ॥

yo kuchha kahaa hai punyaphala, makha veda se tapa daana se ।
saba chhora aadisthaana le, yogee purusha isa jnyaana se ॥ 8 । 28 ॥

aat’havaam adhyaaya samaapta huaa ॥ 8 ॥

harigeetaa adhyaaya 9

nauvaam adhyaaya

shreebhagavaan ne kahaa – –
aba doshadarshee too naheem yom, gupta, saha- vijnyaana ke ।
vaha jnyaana kahataa hoom’, ashubha se mukta ho jana jaana ke ॥ 9 । 1 ॥

yaha raajavidyaa, parama- gupta, pavitra, uttama- jnyaana hai ।
pratyaksha phalaprada, dharmayuta, avyaya, sarala, sukha- khaana hai ॥ 9 । 2 ॥

shraddhaa na jinako paartha hai isa dharma ke shubha saara mem ।
mujhako na paakara laut’a aate mri’tyumaya samsaara mem ॥ 9 । 3 ॥

avyakta apane roopa se jaga vyaapta maim karataa sabhee ।
mujhamem sabhee praanee samajha para maim naheem unamem kabhee ॥ 9 । 4 ॥

mujhamem naheem haim bhoota dekho yoga- shakti- prabhaava hai ।
utpanna karataa paalataa unase na kintu lagaava hai ॥ 9 । 5 ॥

saba ora rahatee vaayu hai aakaasha mem jisa bhaam’ti se ।
mujhamem sadaa hee haim samajha saba bhootagana isa bhaam’ti se ॥ 9 । 6 ॥

kalpaanta mem meree prakri’ti mem jeeva laya hote sabhee ।
yaba kalpa kaa aarambha ho, maim phira unhem rachataa tabhee ॥ 9 । 7 ॥

apanee prakri’ti aadheena kara, isa bhootagana ko maim sadaa ।
utpanna baarambaara karataa, jo prakri’tivasha sarvadaa ॥ 9 । 8 ॥

bam’dhataa naheem hoom’ paartha! maim isa karma- bandhana mem kabhee ।
rahakara udaasee- saa sadaa aasakti taja karataa sabhee ॥ 9 । 9 ॥

adhikaara se mere prakri’ti rachatee charaachara vishva hai ।
isa hetu phirakee kee taraha phirataa baraabara vishva hai ॥ 9 । 10 ॥

maim praaniyom kaa eesha hoom’, isa bhaava ko nahim jaana ke ।
karate avajnyaa jara, mujhe nara- dehadhaaree maana ke ॥ 9 । 11 ॥

chitta bhrasht’a, aashaa jnyaana karma nirartha saare hee kiye ।
ve aasuree ati raakshaseeya svabhaava mohaatmaka liye ॥ 9 । 12 ॥

daivee prakri’ti ke aasare budha- jana bhajana meraa karem ।
bhootaadi avyaya jaana paartha! ananya mana se mana dharem ॥ 9 । 13 ॥

nita yatna se keertana karem dri’rha vrata sadaa dharate hue ।
karate bhajana haim bhakti se mama vandanaa karate hue ॥ 9 । 14 ॥

kuchha bheda aura abheda se kuchha jnyaana- yajnya vidhaana se ।
poojana karem meraa kaheem kuchha sarvatomukha dhyaana se ॥ 9 । 15 ॥

maim yajnya shrautasmaarta hoom’ evam svadhaa aadhaara hoom’ ।
ghri’ta aura aushadhi, agni, aahuti, mantra kaa maim saara hoom’ ॥ 9 । 16 ॥

yaga kaa pitaa maataa pitaamaha vishva- poshana- haara hoom’ ।
ri’k saama yaju shruti jaanane ke yogya shuchi onkaara hoom’ ॥ 9 । 17 ॥

poshaka pralaya utpatti gati aadhaara mitra nidhaana hoom’ ।
saakshee sharana prabhu beeja avyaya mem nivaasasthaana hoom’ ॥ 9 । 18 ॥

maim taapa detaa, rokataa jala, vri’sht’i maim karataa kabhee ।
maim hee amri’ta bhee mri’tyu bhee maim sat asat arjuna sabhee ॥ 9 । 19 ॥

yo somapaa traividya- jana nishpaapa apane ko kiye ।
kara yajnya mujhako poojate haim svarga- ichchhaa ke liye ॥
ve praapta karake punya loka surendra kaa, suravarga mem ॥

phira divya devom ke anokhe bhoga bhogem svarga mem ॥ 9 । 20 ॥

ve bhoga kara sukha- bhoga ko, usa svargaloka vishaala mem ।
phira punya beete aa phamse isa loka ke dukha- jaala mem ॥
yom teena vedom mem kahe jo karma- phala mem leena haim ॥

ve kaamanaa- priyajana sadaa aavaagamana aadheena haim ॥ 9 । 21 ॥

yo jana mujhe bhajate sadaiva ananya- bhaavaapanna ho ।
unakaa svayam maim hee chalaataa yoga- kshema prasanna ho ॥ 9 । 22
yo anya devom ko bhajem nara nitya shraddhaa- leena ho ।
ve bhee mujhe hee poojate haim paartha! para vidhi- heena ho ॥ 9 । 23 ॥

saba yajnya- bhoktaa vishva- svaamee paartha maim hee hoom’ sabhee ।
para ve na mujhako jaanate haim tattva se girate tabhee ॥ 9 । 24 ॥

surabhakta sura ko pitri’ ko paate pitara- anurakta haim ।
yo bhoota poojem bhoota ko, paate mujhe mama bhakta haim ॥ 9 । 25 ॥

arpana kare jo phoola phala jala patra mujhako bhakti se ।
letaa prayata- chita bhakta kee vaha bhent’a maim anurakti se ॥ 9 । 26 ॥

kaunteya! jo kuchha bhee karo tapa yajnya aahuti daana bhee ।
nita khaanapaanaadika samarpana tuma karo mere sabhee ॥ 9 । 27 ॥

he paartha! yom shubha- ashubha- phala- prada karma- bandhana- mukta ho ।
mujhamem milegaa mukta ho, samnyaasa- yoga- niyukta ho ॥ 9 । 28 ॥

dvaishee hitaishee hai na koee, vishva mujhamem ekasaa ॥

para bhakta mujhamem basa rahaa, maim bhakta ke mana mem basaa ॥ 9 । 29 ॥

yadi dusht’a bhee bhajataa ananya subhakti ko mana mem liye ।
hai t’heeka nishchayavaan usako saadhu kahanaa chaahiye ॥ 9 । 30 ॥

vaha dharma- yuta ho sheeghra shaashvata shaanti paataa hai yaheem ।
yaha satya samajho bhakta meraa nasht’a hotaa hai naheem ॥ 9 । 31 ॥

paate parama- pada paartha! paakara aasaraa meraa sabhee ।
yo ara rahe haim paapa- gati mem, vaishya vanitaa shoodra bhee ॥ 9 । 32 ॥

phira raaja- ri’shi punyaatma braahmana bhakta kee kyaa baata hai ।
meraa bhajana kara, too dukhada nashvara jagat mem taata hai ॥ 9 । 33 ॥

mujhamem lagaa mana bhakta bana, kara yajana poojana vandanaa ।
mujhamem milegaa matparaayana yukta aatmaa ko banaa ॥ 9 । 34 ॥

navaam adhyaaya samaapta huaa ॥ 9 ॥

harigeetaa adhyaaya 10

dasavaam adhyaaya

shreebhagavaan ne kahaa – –
mere parama shubha suna mahaabaaho! vachana aba aura bhee ।
too priya mujhe, tujhase kahoom’gaa baata hita kee maim sabhee ॥ 10 । 1 ॥

utpatti deva maharshigana meree na koee jaanate ।
saba bhaam’ti inakaa aadi hoom’ maim, yom na ye pahichaanate ॥ 10 । 2 ॥

yo jaanataa mujhako maheshvara aja anaadi sadaiva hee ।
nyaanee manushyom mem sadaa saba paapa se chhut’ataa vahee ॥ 10 । 3 ॥

nita nishchayaatmaka buddhi jnyaana amoorhataa sukha duh’kha dama ।
utpatti laya evam kshamaa, bhaya abhaya satya sadaiva shama ॥ 10 । 4 ॥

samataa ahimsaa tusht’i tapa evam ayasha yasha daana bhee ।
utpanna mujhase praaniyom ke bhaava hote haim sabhee ॥ 10 । 5 ॥

he paartha! sapta maharshijana evam prathama manu chaara bhee ।
mama bhaava- maanasa se hue, utpanna unase jana sabhee ॥ 10 । 6 ॥

yo jaanataa meree vibhooti, va yoga- shakti yathaartha hai ।
samshaya naheem dri’rha- yoga vaha nara praapta karataa paartha hai ॥ 10 । 7 ॥

maim janmadaataa hoom’ sabhee mujhase pravartita taata haim ।
yaha jaana jnyaanee bhakta bhajate bhaava se dina- raata haim ॥ 10 । 8 ॥

mujhamem lagaa kara praana mana, karate hue meree kathaa ।
karate paraspara bodha, ramate tusht’a rahate sarvathaa ॥ 10 । 9 ॥

isa bhaam’ti hokara yukta jo nara nitya bhajate preeti se ।
mati- yoga aisaa doom’, mujhe ve paa sakem jisa reeti se ॥ 10 । 10 ॥

unake hri’daya mem bait’ha paartha! kri’paartha apane jnyaana kaa ।
deepaka jalaakara naasha karataa tama sabhee ajnyaana kaa ॥ 10 । 11 ॥

arjuna ne kahaa – –
tuma parama- brahma pavitra evam paramadhaama anoopa ho ।
ho aadideva ajanma avinaashee ananta svaroopa ho ॥ 10 । 12 ॥

naarada mahaa muni asita devala vyaasa ri’shi kahate yahee ।
mujhase svayam bhee aapa he jagadeesha! kahate ho vahee ॥ 10 । 13 ॥

keshava! kathana saare tumhaare satya hee maim maanataa ।
he hari! tumhaaree vyakti sura daanava na koee jaanataa ॥ 10 । 14 ॥

he bhootabhaavana bhootaeeshvara devadeva jagatpate ।
tuma aapa purushottama svayam hee aapako pahichaanate ॥ 10 । 15 ॥

yina- jina mahaan vibhootiyom se vyaapta ho samsaara mem ।
ve divya aatma- vibhootiyaam’ batalaaiye vistaara mem ॥ 10 । 16 ॥

chintana sadaa karataa huaa kaise tumhem pahichaana loom’ ।
kina- kina padaarthom mem karoom’ chintana tumhaaraa jaana loom’ ॥ 10 । 17 ॥

bhagavan! kaho nija yoga aura vibhootiyaam’ vistaara se ।
bharataa naheem mana aapakee vaanee sudhaamaya dhaara se ॥ 10 । 18 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
kaunteya! divya vibhootiaam’ meree ananta vishesha haim ।
aba maim bataaoom’gaa tujhe jo jo vibhooti vishesha haim ॥ 10 । 19 ॥

maim sarvajeevom ke hri’daya mem antaraatmaa paartha! hoom’ ।
saba praaniyom kaa aadi evam madhya anta yathaartha hoom’ ॥ 10 । 20 ॥

aadityagana mem vishnu hoom’, saba jyoti beecha dinesha hoom’ ।
nakshatra mem raakesha, marutom mem mareechi vishesha hoom’ ॥ 10 । 21 ॥

maim saama vedom mem tathaa suravri’nda beecha surendra hoom’ ।
maim shakti chetana jeeva mem, mana indriyom kaa kendra hoom’ ॥ 10 । 22 ॥

shiva sakala rudrom’ beecha raakshasa yaksha beecha kubera hoom’ ।
maim agni vasuom mem, pahaarom mem pahaara sumeru hoom’ ॥ 10 । 23 ॥

mujhako bri’haspati paartha! mukhya purohitom mem jaana too ।
senaaniyom mem skanda, saagara saba sarom mem maana too ॥ 10 । 24 ॥

bhri’gu shresht’ha ri’shiyom mem, vachana mem maim sadaa omkaara hoom’ ।
saba sthaavarom mem giri himaalaya, yajnya mem japa- saara hoom’ ॥ 10 । 25 ॥

muni kapila siddhom beecha, naarada deva- ri’shiyom mem kahaa ।
gandharvagana mem chitraratha, taru- varga mem peepala mahaa ॥ 10 । 26 ॥

uchchaih’shravaa saare hayom mem, amri’ta- janya anoopa hoom’ ।
maim haathiyom mem shresht’ha airaavata, narom mem bhoopa hoom’ ॥ 10 । 27 ॥

suradhenu gauom mem, bhujangom beecha vaasuki sarpa hoom’ ।
maim vajra shastrom mem, prajaa utpatti- kara kandarpa hoom’ ॥ 10 । 28 ॥

maim pitara gana mem, aryamaa hoom’, naaga- gana mem shesha hoom’ ।
yama shaasakom mem, jalacharom mem varuna roopa vishesha hoom’ ॥ 10 । 29 ॥

prahlaada daityom beecha, sankhyaa- soochakom mem kaala hoom’ ।
maim pakshiyom mem garura, pashuom mem mri’gendra vishaala hoom’ ॥ 10 । 30 ॥

gangaa nadom mem, shastra- dhaaree- varga mem maim raama hoom’ ।
maim pavan vegom beecha, meenom mem makara abhiraama hoom’ ॥ 10 । 31 ॥

maim aadi hoom’ madhyaanta hoom’ he paartha! saare sarga kaa ।
vidyaaganom mem brahmavidyaa, vaada vaadee- varga kaa ॥ 10 । 32 ॥

saare samaasom beecha dvandva, akaara varnom mem kahaa ।
maim kaala akshaya aura arjuna vishvamukha dhaataa mahaa ॥ 10 । 33 ॥

maim sarvahartaa mri’tyu, sabakaa moola jo honge abhee ।
tiya varga mem medhaa kshamaa dhri’ti keerti sudhi shree vaak bhee ॥ 10 । 34 ॥

hoom’ saama mem maim bri’hatsaama, vasanta ri’tuom mem kahaa ।
mangasira maheenom beecha, gaayatree suchhandom mem mahaa ॥ 10 । 35 ॥

tejasviyom kaa teja hoom’ maim aura chhaliyom mem juaa ।
yaya aura nishchaya, satva saare satvasheelom kaa huaa ॥ 10 । 36 ॥

maim vri’shniyom mem vaasudeva va paand’avom mem paartha hoom’ ।
maim munijanom mem vyaasa, kaviyom beecha shukra yathaartha hoom’ ॥ 10 । 37 ॥

maim shaasakom kaa dand’a, vijayee kee suneeti pradhaana hoom’ ।
hoom’ mauna guhyom mem sadaa, maim jnyaaniyom kaa jnyaana hoom’ ॥ 10 । 38 ॥

isa bhaam’ti praaneemaatra kaa jo beeja hai, maim hoom’ sabhee ।
mere binaa arjuna! charaachara hai naheem koee kabhee ॥ 10 । 39 ॥

he paartha! divya vibhootiyaam’ meree ananta apaara haim ।
kuchha kaha diye digdarshanaartha vibhooti ke vistaara haim ॥ 10 । 40 ॥

yo jo jagat mem vastu, shakti vibhooti shreesampanna haim ।
ve jaana mere teja ke hee amsha se utpanna haim ॥ 10 । 41 ॥

vistaara se kyaa kaama tumako jaanalo yaha saara hai ।
isa eka mere amsha se vyaapaa huaa samsaara hai ॥ 10 । 42 ॥

dasavaam adhyaaya samaapta huaa ॥ 10 ॥

harigeetaa adhyaaya 11

gyaarahavaam adhyaaya

arjuna ne kahaa – –
upadesha yaha ati gupta jo tumane kahaa karake dayaa ।
adhyaatma vishayaka jnyaana se saba moha meraa mit’a gayaa ॥ 11 । 1 ॥

vistaara se saba suna liyaa utpatti laya kaa tattva hai ।
maimne sunaa saba aapakaa akshaya ananta mahatva hai ॥ 11 । 2 ॥

haim aapa vaise aapane jaisaa kahaa hai he prabho ।
maim dekhanaa hoom chaahataa aishvaryamaya usa roopa ko ॥ 11 । 3 ॥

samajhem prabho yadi aapa, maim vaha dekha sakataa hoom’ sabhee ।
to vaha mujhe yogesha! avyaya roopa dikhalaado abhee ॥ 11 । 4 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
he paartha! dekho divya anupama vividha varnaakaara ke ।
shata- shata sahasrom roopa mere bhinna bhinna prakaara ke ॥ 11 । 5 ॥

saba dekha bhaarata! rudra vasu ashvini maruta aaditya bhee ।
aashcharya dekha aneka aba pahale na dekhe jo kabhee ॥ 11 । 6 ॥

isa deha mem ekatra saaraa jaga charaachara dekhale ।
yo aura chaahe dekhanaa isamem baraabara dekha le ॥ 11 । 7 ॥

mujhako na apanee aam’kha se tuma dekha paaoge kabhee ।
maim divya detaa dri’sht’i, dekho yoga kaa vaibhava sabhee ॥ 11 । 8 ॥

sanjaya ne kahaa- –
yaba paartha se shreekri’shna ne isa bhaam’ti he raajan! kahaa ।
taba hee diyaa aishvarya- yukta svaroopa kaa darshana mahaa ॥ 11 । 9 ॥

mukha nayana the usamem anekom hee anokhaa roopa thaa ।
pahine anekom divya gahane shastra- saaja anoopa thaa ॥ 11 । 10 ॥

seemaa- rahita adbhuta mahaa vaha vishvatomukha roopa thaa ।
dhaarana kiye ati divya maalaa vastra gandha anoopa thaa । 11 । 11 ॥

nabha mem sahasa ravi mila udaya hom prabhaapunja mahaan ho ।
taba usa mahaatmaa kaanti ke kuchha kuchha prakaasha samaana ho ॥ 11 । 12 ॥

usa devadeva shareera mem dekhaa dhananjaya ne tabhee ।
baant’aa vividha vidha se jagat ekatra usamem hai sabhee ॥ 11 । 13 ॥

romaancha tana mem ho ut’haa aashcharya se maano jage ।
taba yom dhananjaya sira jhukaa, kara jora kara kahane lage ॥ 11 । 14 ॥

arjuna ne kahaa – –
bhagavan! tumhaaree deha mem maim dekhataa sura- gana sabhee ।
maim dekhataa hoom’ deva! isamem praaniyom kaa sangha bhee ॥
shubha kamala aasana para isee mem brahmadeva viraajate ।
isamem maheshvara aura ri’shigana, divya pannaga saajate ॥ 11 । 15 ॥

bahu baahu isamem haim anekom hee udaramaya roopa hai ।
mukha aura aam’khem haim anekom, hari- svaroopa anoopa hai ॥
dikhataa na vishveshvara tumhaaraa aadi madhya na anta hai ॥

maim dekhataa saba ora chhaayaa vishvaroopa ananta hai ॥ 11 । 16 ॥

pahine mukut’a, manjula gadaa, shubha chakra dharate aapa haim ।
ho teja- nidhi, saaree dishaa daideepta karate aapa haim ॥
tuma durnireekshaya mahaan aparampaara he bhagavaan ho ॥

saba ora dikhate deepta agni dinesha sama dyutivaana ho ॥ 11 । 17 ॥

tuma jaanane ke yogya aksharabrahma aparampaara ho ।
yagadeesha! saare vishva mand’ala ke tumheem aadhaara ho ॥
avyaya sanaatana dharma ke rakshaka sadaiva mahaan ho ॥

meree samajha se tuma sanaatana purusha he bhagavaan ho ॥ 11 । 18 ॥

nahim aadi madhya na anta aura ananta bala- bhand’aara hai ।
shashi- soorya roopee netra aura apaara bhuja- vistaara hai ॥
prajvalita agni prachand’a mukha mem dekhataa maim dhara rahe ॥

samsaara saaraa tapta apane teja se hari kara rahe ॥ 11 । 19 ॥

nabha bhoomi antara saba dishaa isa roopa se tuma vyaapate ।
yaha ugra adbhuta roopa lakhi trailokya thara- thara kaam’pate ॥ 11 । 20 ॥

ye aapa hee mem deva- vri’nda pravesha karate jaa rahe ।
d’arate hue kara jora jaya- jaya deva shabda sunaa rahe ॥
saba siddha- sangha maharshigana bhee svasti kahate aa rahe ॥

parha kara vividha vidha stotra svaamin aapake guna gaa rahe ॥ 11 । 21 ॥

saba rudragana aaditya vasu haim saadhyagana saare khare ।
saba pitara vishvedeva ashvini aura siddha bare bare ॥
gandharvagana raakshasa maruta samudaaya evam yaksha bhee ॥

mana mem chakita hokara hare! ve dekhate tumako sabhee ॥ 11 । 22 ॥

bahu netra mukhavaalaa mahaabaaho! svaroopa apaara hai ।
haathom tathaa pairom va janghaa kaa baraa vistaara hai ॥
bahu udara isamem aura bahu vikaraala d’aarhem haim mahaa ॥

bhayabheeta isako dekha saba haim bhaya mujhe bhee ho rahaa ॥ 11 । 23 ॥

yaha gaganachumbee jagamagaataa hari! anekom ranga kaa ।
aam’khem baree balatee, khulaa mukha bhee anokhe rhanga kaa ॥
yaha dekha aisaa roopa maim mana mem hare! ghabaraa rahaa ॥

nahim dhairya dhara paataa, na bhagavan! shaanti bhee maim paa rahaa ॥ 11 । 24 ॥

d’aarhem bhayankara dekha parataa mukha mahaavikaraala hai ।
maano dhadhakatee yaha pralaya- paavaka prachand’a vishaala hai ॥

sukha hai na aise dekha mukha, bhoolaa dishaayem bhee sabhee ॥

devesha! jaga- aadhaara! he bhagavan! karo karunaa abhee ॥ 11 । 25 ॥

dhri’taraasht’ra- suta saba saatha unake ye nri’pati- samudaaya bhee ।
shree bheeshma dronaachaarya karna pradhaana apane bhat’a sabhee ॥ 11 । 26 ॥

vikaraala d’aarom yuta bhayaanaka aapake mukha mem hare ।
ativega se saba daurate jaate dharaadhara haim bhare ॥
ye dikha rahe kuchha daam’ta mem lat’ake hue rana- shoora haim ॥

isa d’aarha mem pisa kara abhee jinake hue shira choora haim ॥ 11 । 27 ॥

yisa bhaam’ti bahu saritaa- pravaaha samudra prati jaate bahe ।
aise tumhaare jvaala- mukha mem vega se nara jaa rahe ॥ 11 । 28 ॥

yisa bhaam’ti jalatee jvaala mem jaate patange vega se ।
yom mri’tyu hita ye nara, mukhom mem aapake jaate base ॥ 11 । 29 ॥

saba ora se isa jvaalamaya mukha mem narom ko dhara rahe ।
devesha! rasanaa chaat’ate bhakshana sabhee kaa kara rahe ॥
vishno! prabhaaem’ aapakee ati ugra jaga mem chhaa raheem ॥

nija teja se samsaara saaraa hee suresha tapaa rahee ॥ 11 । 30 ॥

tuma ugra adbhuta roopadhaaree kauna ho batalaaiye ।
he devadeva ! namaami deva! prasanna aba ho jaaiye ॥
tuma kauna aadi svaroopa ho, yaha jaananaa maim chaahataa ॥

kuchha bhee na mujhako aapakee isa divya karanee kaa pataa ॥ 11 । 31 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
maim kaala hoom’ saba loka- naashaka ugra apane ko kiye ।
aayaa yahaam’ samsaara kaa samhaara karane ke liye ॥
too ho na ho to bhee dhananjaya! dekha bina tere lare ॥

ye nasht’a honge veeravara yodhaa bare saba jo khare ॥ 11 । 32 ॥

ataeva ut’ha ripudala- vijaya kara, praapta kara sammaana ko ।
phira bhoga isa dhana- dhaanya se paripoorna raajya mahaan ko ॥

he paartha! maimne veera ye saba maara pahile hee diye ॥

aage barho tuma yuddha mem basa naama karane ke liye ॥ 11 । 33 ॥

ye bheeshma drona tathaa jayadratha karna yoddhaa aura bhee ।
yo veeravara haim maara pahile hee diye maimne sabhee ॥
aba maara ina maare huom ko, veeravara! vyaakula na ho ॥

kara yuddha rana mem shatruom ko paartha! jeetegaa aho ॥ 11 । 34 ॥

sanjaya ne kahaa – –
taba mukut’adhaaree paartha suna keshava- kathana isa reeti se ।
apane ubhaya kara jora kara kam’pate hue bhayabheeta se ॥
namate hue, gadgad gale se, aura bhee d’arate hue ॥

shreekri’shna se bole vachana, yom vandanaa karate hue ॥ । 11 । 35 ॥

arjuna ne kahaa – –
hotaa jagat anurakta harshita aapakaa keertana kiye ।
saba bhaagate raakshasa dishaaom mem tumhaaraa bhaya liye ॥
namataa tumhem saba siddha- sangha suresha ! baarambaara hai ॥

he hri’sheekesha! samasta ye unakaa uchita vyavahaara hai ॥ 11 । 36 ॥

tuma brahma ke bhee aadikaarana aura unase shresht’ha ho ।
phira he mahaatmana! aapakee yom vandanaa kaise na ho ॥
samsaara ke aadhaara ho, he devadeva! ananta ho ॥

tuma sat, asat inase pare akshara tumheem bhagavanta ho ॥ 11 । 37 ॥

bhagavan! puraatana purusha ho tuma vishva ke aadhaara ho ।
ho aadideva tathaiva uttama dhaama aparampaara ho ॥
nyaataa tumheem ho jaanane ke yogya bhee bhagavant ho ॥

samsaara mem vyaape hue ho devadeva! ananta ho ॥ 11 । 38 ॥

tuma vaayu yama paavaka varuna evam tumheem raakesha ho ।
brahmaa tathaa unake pitaa bhee aapa hee akhilesha ho ॥
he devadeva! pranaama deva! pranaama sahasom baara ho ॥

phira phira pranaama! pranaama! naatha, pranaama! baarambaara ho ॥ 11 । 39 ॥

saananda sanmukha aura peechhe se pranaama suresha! ho ।
hari baara- baara pranaama chaarom ora se sarvesha! ho ॥
hai veerya shaurya ananta, baladhaaree atula balavanta ho ॥

vyaape hue sabamem isee se ‘ sarva’ he bhagavanta! ho ॥ 11 । 40 ॥

tumako samajha apanaa sakhaa jaane binaa mahimaa mahaa ।
yaadava! sakhaa! he kri’shna! pyaara pramaada yaa hat’ha se kahaa ॥ 11 । 41 ॥

achyuta! ham’saane ke liye aahaara aura vihaara mem ।
sote akele bait’hate sabamem kisee vyavahaara mem ॥ 11 । 42 ॥

sabakee kshamaa maim maangataa jo kuchha huaa aparaadha ho ॥ ।

samsaara mem tuma atula aparampaara aura agaadha ho ॥ ॥ 11 । 42 ॥

saare charaachara ke pitaa haim aapa jaga- aadhaara haim ।
haim aapa guruom ke guru ati poojya aparampaara haim ॥
trailokya mem tumasaa prabho! koee kaheem bhee hai naheem ॥

anupama atulya prabhaava barhakara kauna phira hogaa kaheem ॥ 11 । 43 ॥

isa hetu vandana- yogya eesha! shareera charanom mem kiye ।
maim aapako karataa pranaama prasanna karane ke liye ॥
jyom taata suta ke, priya priyaa ke, mitra sahachara artha haim ॥

aparaadha meraa aapa tyom hee sahana hetu samartha haim ॥ । 11 । 44 ॥

yaha roopa bhagavan! dekhakara, pahale na jo dekhaa kabhee ।
harshita huaa maim kintu bhaya se hai vikala bhee mana abhee ॥
devesha! vishvaadhaara! deva! prasanna aba ho jaaiye ॥

he naatha! pahalaa roopa hee apanaa mujhe dikhalaaiye ॥ 11 । 45 ॥

maim chaahataa hoom’ dekhanaa, tumako mukut’a dhaarana kiye ।
he sahasabaaho! shubha karom mem chakra aura gadaa liye ॥
he vishvamoorte! phira mujhe vaha saumya darshana deejiye ॥

vaha hee chaturbhuja roopa he devesha! apanaa keejiye ॥ 11 । 46 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
he paartha! parama prasanna ho tujha para anugraha- bhaava se ।
maine dikhaayaa vishvaroopa mahaana yoga- prabhaava se ॥
yaha parama tejomaya viraat’ ananta aadi anoopa hai ॥

tere sivaa dekhaa kisee ne bhee naheem yaha roopa hai ॥ 11 । 47 ॥

he kurupraveera! na veda se, svaadhyaaya yajnya na daana se ।
dikhataa naheem maim ugra tapa yaa kriyaa karma- vidhaana se ॥
meraa viraat’ svaroopa isa nara- loka mem arjuna! kaheem ॥

atirikta tere aura koee dekha sakataa hai naheem ॥ 11 । 48 ॥

yaha ghora- roopa nihaara kara mata moorha aura adheera ho ।
phira roopa pahalaa dekha, bhaya taja tusht’a mana mem veera ho ॥ 11 । 49 ॥

sanjaya ne kahaa – –
yom kaha dikhaayaa roopa apanaa saumya tana phira dhara liyaa ।
bhagavaan ne bhayabheeta vyaakula paartha ko dheeraja diyaa ॥ 11 । 50 ॥

arjuna ne kahaa- –
yaha saumya nara- tana dekha bhagavan! mana t’hikaane aa gayaa ।
yisa bhaam’ti pahale thaa vahee apanee avasthaa paa gayaa ॥ 11 । 51 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
he paartha! durlabha roopa yaha jisake abhee darshana kiye ।
sura bhee tarasate haim isee kee laalasaa mana mem liye ॥ 11 । 52 ॥

dikhataa na maim tapa, daana athavaa yajnya, vedom se kaheem ।
dekhaa jise toone use nara dekha paate haim naheem ॥ 11 । 53 ॥

he paartha! eka ananya meree bhakti se sambhava sabhee ।
yaha jnyaana, darshana, aura mujhamem tattva jaana pravesha bhee ॥ 11 । 54 ॥

mere liye jo karma- tatpara, nitya matpara, bhakta hai ।
paataa mujhe vaha jo sabhee se vaira heena virakta hai ॥ 11 । 55 ॥

gyaarahavaam adhyaaya samaapta huaa ॥ 11 ॥

harigeetaa adhyaaya 12

baarahavaam adhyaaya

arjuna ne kahaa – –
avyakta ko bhajate ki jo dharate tumhaaraa dhyaana haim ।
ina yogiyom mem yogavettaa kauna shresht’ha mahaana haim ॥ 12 । 1 ॥

shreebhagavaan ne kahaa – –
kahataa unhem maim shresht’ha mujhamem chitta jo dharate sadaa ।
yo yukta ho shraddhaa- sahita meraa bhajana karate sadaa ॥ 12 । 2 ॥

avyakta, akshara, anirdeshya, achintya nitya svaroopa ko ।
bhajate achala, koot’astha, uttama sarvavyaapee roopa ko ॥ 12 । 3 ॥

saba indriyaam’ saadhe sadaa samabuddhi hee dharate hue ।
paate mujhe ve paartha praanee maatra hita karate hue ॥ 12 । 4 ॥

avyakta mem aasakta jo hotaa unhem ati klesha hai ।
paataa purusha yaha gati, sahana karake vipatti vishesha hai ॥ 12 । 5 ॥

ho matparaayana karma saba arpana mujhe karate hue ।
bhajate sadaiva ananya mana se dhyaana jo dharate hue ॥ 12 । 6 ॥

mujhamem lagaate chitta unakaa sheeghra kara uddhaara maim ।
isa mri’tyumaya samsaara se beraa lagaataa paara maim ॥ 12 । 7 ॥

mujhamem lagaale mana, mujhee mem buddhi ko rakha saba kaheem ।
mujhamem milegaa phira tabhee isamem kabhee samshaya naheem ॥ 12 । 8 ॥

mujhamem dhananjaya! jo na t’heeka prakaara mana paao basaa ।
abhyaasa- yoga prayatna se meree lagaalo laalasaa ॥ 12 । 9 ॥

abhyaasa bhee hotaa naheem to karma kara mere liye ।
saba siddhi hogee karma bhee mere liye arjuna! kiye ॥ 12 । 10 ॥

yaha bhee na ho taba aasaraa meraa liye kara yoga hee ।
kara chitta-samyama karmaphala ke tyaaga saare bhoga hee ॥ 12 । 11 ॥

abhyaasa patha se jnyaana uttama jnyaana se guru dhyaana hai ।
guru dhyaana se phalatyaaga karataa tyaaga shaanti pradaana hai ॥ 12 । 12 ॥

bina dvesha saare praaniyom kaa mitra karunaavaan ho ।
sama duh’khasukha mem mada na mamataa kshamaasheela mahaan ho ॥ 12 । 13 ॥

yo tusht’a nita mana buddhi se mujhamem huaa aasakta hai ।
dri’rha nishchayee hai samyamee pyaaraa mujhe vaha bhakta hai ॥ 12 । 14 ॥

paate na jisase klesha jana unase na paataa aapa hee ।
bhaya krodha harsha vishaada bina pyaaraa mujhe hai jana vahee ॥ 12 । 15 ॥

yo shuchi udaasee daksha hai jisako na dukha baadhaa rahee ।
ichchhaa rahita aarambha tyaagee bhakta priya mujhako vahee ॥ 12 । 16 ॥

karataa na dvesha na harsha jo bina shoka hai bina kaamanaa ।
tyaage shubhaashubha phala vahee hai bhakta priya mujhako ghanaa ॥ 12 । 17 ॥

sama shatru mitrom se sadaa apamaana maana samaana hai ।
sheetoshna sukha-dukha sama jise aasakti bina matimaana hai ॥ 12 । 18 ॥

nindaa prashamsaa sama jise maunee sadaa santusht’a hee ।
aniketa nishchala buddhimaya priya bhakta hai mukhako vahee ॥ 12 । 19 ॥

yo matparaayana isa sudhaamaya dharma mem anurakta haim ।
ve nitya shraddhaavaana jana mere parama priya bhakta haim ॥ 12 । 20 ॥

harigeetaa adhyaaya 13

terahavaam adhyaaya

shree bhagavaan bole –
kaunteya, yaha tana kshetra hai jnyaanee bataate haim yahee ।
yo jaanataa isa kshetra ko kshetrajnya kahalaataa vahee ॥ 13 । 1 ॥

he paartha, kshetrom mem mujhe kshetrajnya jaana mahaana too ।
kshetrajnya evam kshetra kaa saba jnyaana meraa jaana too ॥ 13 । 2 ॥

vaha kshetra jo, jaisaa, jahaam’ se, jina vikaarom-yuta, sabhee ।
sankshepa mem suna, jisa prabhaava sameta vaha kshetrajnya bhee ॥ 13 । 3 ॥

bahu bhaam’ti ri’shiyom aura chhandom se aneka prakaara se ।
gaayaa padom mem brahmasootrom ke sahetu vichaara se ॥ 13 । 4 ॥

mana buddhi evam mahaabhoota prakri’ti ahankri’ta bhaava bhee ।
paam’chom vishaya saba indriyom ke aura indriyagana sabhee ॥ 13 । 5 ॥

sukha-duh’kha ichchhaa dvesha dhri’tti sanghaata evam chetanaa ।
sankshepa mem yaha kshetra hai samudaaya jo inakaa banaa ॥ 13 । 6 ॥

abhimaana dambha abhaava, aarjava, shaucha, himsaaheenataa ।
thirataa, kshamaa, nigraha tathaa aachaarya-sevaa deenataa ॥ 13 । 7 ॥

indriya-vishaya-vairaagya evam mada sadaiva nivaaranaa ।
yeevana, jaraa, dukha, roga । mri’tyu sadosha nitya vichaaranaa ॥ 13 । 8 ॥

nahim lipta naaree putra mem, saba tyaaganaa phala-vaasanaa ।
nita shubha ashubha kee praapti mem bhee ekasaa rahanaa banaa ॥ 13 । 9 ॥

mujhamem ananya vichaara se vyabhichaara virahita bhakti ho ।
ekaanta kaa sevana, na jana samudaaya mem aasakti ho ॥ 13 । 10 ॥

adhyaatmajnyaana va tattvajnyaana vichaara, yaha saba jnyaana hai ।
vipareeta inake aura jo kuchha hai sabhee ajnyaana hai ॥ 13 । 11 ॥

aba vaha bataataa jnyeya jisake jnyaana se nistaara hai ।
nahim sat asat, parabrahma to anaadi aura apaara hai ॥ 13 । 12 ॥

sarvatra usake paani pada sira netra mukha saba ora hee ।
saba ora usake kaana haim, sarvatra phailaa hai vahee ॥ 13 । 13 ॥

indriya-gunom kaa bhaasa usamem kintu indriya-heena hai ।
ho alaga jaga-paalaka, nirguna hokara gunom mem leena hai ॥ 13 । 14 ॥

bheetara va baahara praaniyom mem doora bhee hai paasa bhee
vaha chara achara ati sookshma hai jaanaa naheem jaataa kabhee ॥ 13 । 15 ॥

avibhakta hokara praaniyom mem vaha vibhakta sadaiva hai ।
vaha jnyeya paalaka aura naashaka janmadaataa deva hai ॥ 13 । 16 ॥

vaha jyotiyom kee jyoti hai, tama se pare hai, jnyaana hai ।
saba mem basaa hai, jnyeya hai, vaha jnyaanagamya mahaan hai ॥ 13 । 17 ॥

yaha kshetra, jnyaana, mahaan jnyeya, kahaa gayaa sankshepa se ।
he paartha, isako jaana meraa bhakta mujhamem aa base ॥ 13 । 18 ॥

yaha prakri’ti evam purusha donom hee anaadi vichaara haim ।
paidaa prakri’ti se hee samajha, guna teena aura prakaara haim ॥ 13 । 19 ॥

hai kaarya evam karana kee utpatti kaarana prakri’ti hee ।
isa jeeva ko kaarana kahaa, sukha-duh’kha bhoga nimittta hee ॥ 13 । 20 ॥

rahakara prakri’ti mem nita purusha, karataa prakri’ti-guna bhoga hai ।
achchhee buree saba yoniyaam’, detaa yahee guna-yoga hai ॥ 13 । 21 ॥

drasht’aa va anumantaa sadaa, bhartaa prabhoktaa shiva mahaa ।
isa deha mem paramaatmaa, usa para-purusha ko hai kahaa ॥ 13 । 22 ॥

aise purusha evam prakri’ti ko, guna sahita jo jaana le ।
barataava kaisaa bhee kare vaha janma phira jaga mem na le ॥ 13 । 23 ॥

kuchha aapa hee mem aapa aatmaa dekhate haim dhyaana se ।
kuchha karma-yogee karma se, kuchha saankhya-yogee jnyaana se ॥ 13 । 24 ॥

suna doosarom se hee kiyaa karate bhajana anajaana haim ।
tarate asamshaya mri’tyu ve, shruti mem lage matimaan haim ॥ 13 । 25 ॥

yaano charaachara jeeva jo paidaa hue samsaara mem ।
saba kshetra aura kshetrajnya ke samyoga se vistaara mem ॥ 13 । 26 ॥

avinaashi, nashvara sarvabhootom mem rahe sama nitya hee ।
isa bhaam’ti eeshvara ko purusha jo dekhataa dekhe vahee ॥ 13 । 27 ॥

yo dekhataa samabhaava se eeshvara sabhee mem vyaapta hai ।
karataa na apanee ghaata hai, karataa paramapada praapta hai ॥ 13 । 28 ॥

karatee prakri’ti saba karma, aatmaa hai akartaa nitya hee ।
isa bhaam’ti se jo dekhataa hai, dekhataa hai jana vahee ॥ 13 । 29 ॥

yaba praaniyom kee bhinnataa jana eka mem dekhe sabhee ।
vistaara dekhe eka se hee, brahma ko paataa tabhee ॥ 13 । 30 ॥

yaha eesha avyaya, nirguna aura anaadi hone se sadaa ।
karataa na hotaa lipta hai, raha deha mem bhee sarvadaa ॥ 13 । 31 ॥

nabha sarvavyaapee sookshma hone se na jaise lipta ho ।
sarvatra aatmaa deha mem rahakara na vaise lipta ho ॥ 13 । 32 ॥

jyom eka ravi sampoorna jaga mem teja bharataa hai sadaa ।
yom hee prakaashita kshetra ko kshetrajnya karataa sarvadaa ॥ 13 । 33 ॥

kshetrajnya evam kshetra antara, jnyaana se samajhem sahee ।
samajhem prakri’ti se chhoot’anaa, jo brahma ko paate vahee ॥ 13 । 34 ॥

om tatsaditi trayodasho’dhyaayah’ ॥

terahavaam’ adhyaaya samaapta huaa ॥ 13 ॥

harigeetaa adhyaaya 14

chaudahavaam’ adhyaaya

shree bhagavaan bole
atishresht’ha jnyaanom mem bataataa jnyaana maim aba aura bhee ।
muni paa gaye haim siddhi jisako jaanakara jaga mem sabhee ॥ 14 । 1 ॥

isa jnyaana kaa aashraya lie jo roopa meraa ho rahem ।
utpatti-kaala na janma lem, laya-kaala mem na vyathaa sahem ॥ 14 । 2 ॥

isa prakri’ti apanee yoni mem, maim garbha rakhataa hoom’ sadaa ।
utpanna hote haim useese sarva praanee sarvadaa ॥ 14 । 3 ॥

saba yoniyom mem moortiyom ke jo anekom roopa haim ।
maim beeja-prada pitaa hoom’, prakri’ti yoni anoopa haim ॥ 14 । 4 ॥

paidaa prakri’ti se sattva, raja, tama triguna kaa vistaara hai ।
isa deha mem ye jeeva ko lem baandha, jo avikaara hai ॥ 14 । 5 ॥

avikaara sataguna hai prakaashaka, kyonki nirmala aapa hai ।
yaha baandha letaa jeeva ko sukha jnyaana se nishpaapa hai ॥ 14 । 6 ॥

yaano rajoguna raagamaya, utpanna tri’shnaa sanga se ।
vaha baandha letaa jeeva ko kaunteya, karma-prasanga se ॥ 14 । 7 ॥

ajnyaana se utpanna tama saba jeeva ko mohita kare ।
aalasya, neenda, pramaada se yaha jeeva ko bandhita kare ॥ 14 । 8 ॥

sukha mem satoguna, karma mem detaa rajoguna sanga hai ।
rhaka kara tamoguna jnyaana ko, detaa pramaada prasanga hai ॥ 14 । 9 ॥

raja tama dabem taba sattva guna, tama satva dabate raja barhae ।
raja sattva dabate hee tamoguna dehadhaaree para charhae ॥ । 14 । 10 ॥

yaba deha kee saba indriyom mem jnyaana kaa ho chaam’danaa ।
taba jaana lenaa chaahie tana mem satoguna hai ghanaa ॥ 14 । 11 ॥

tri’shnaa ashaanti pravri’tti hokara mana pralobhana mem parae ।
aarambha hote karma ke arjuna, rajoguna jaba barhae ॥ 14 । 12 ॥

kaunteya, moha pramaada ho, jaba ho na mana mem chaam’danaa ।
utpanna ho aalasya jaba, hotaa tamoguna hai ghanaa ॥ 14 । 13 ॥

isa deha mem yadi sattvaguna kee vri’ddhi marate kaala hai ।
to praapta karataa jnyaaniyom kaa shuddha loka vishaala hai ॥ 14 । 14 ॥

raja-vri’ddhi mem mara, deha karmaasakta purushom mem dhare ।
yara yoniyom mem janmataa, yadi jana tamoguna mem mare ॥ 14 । 15 ॥

phala punya karmom kaa sadaa shubha shresht’ha saattvika jnyaana hai ।
phala dukha rajoguna kaa, tamoguna-phala sadaa ajnyaana hai ॥ 14 । 16 ॥

utpanna sata se jnyaana, raja se nitya lobha pradhaana hai ।
hai moha aura pramaada tamaguna se sadaa ajnyaana hai ॥ 14 । 17 ॥

saattvika purusha svargaadi mem, naraloka mem raajasa basem ।
yo taamasee guna mem basem, ve jana adhogati mem pham’sem ॥ 14 । 18 ॥

kartaa na koee taja triguna, yaha dekhataa drasht’aa jabhee ।
yaane gunom se paara jaba, paataa mujhe hai jana tabhee ॥ 14 । 19 ॥

yo dehadhaaree, deha-kaarana paara ye guna teena ho ।
chhut’a janma mri’tyu jaraadi dukha se, vaha amri’ta mem leena ho ॥ 14 । 20 ॥

arjuna bole
lakshana kaho unake prabho, jana jo triguna se paara haim ।
kisa bhaam’ti hote paara, kyaa unake kaho aachaara haim ॥ 14 । 21 ॥

shree bhagavaan bole
paakara prakaasha, pravri’tti, moha, na paartha, inase dvesha hai ।
yadi hom naheem ve praapta, unakee laalasaa na vishesha hai ॥ 14 । 22 ॥

rahataa udaaseena-saa gunom se, hoe naheem vichalita kaheem ।
saba triguna karate kaarya haim, yaha jaana jo d’igataa naheem ॥ 14 । 23 ॥

hai svastha, sukha-dukha sama jise, sama d’hela patthara svarna bhee ।
yo dheera, nindaastuti jise sama, tulya apriya-priya sabhee ॥ 14 । 24 ॥

sama bandhu vairee haim jise apamaana maana samaana hai ।
aarambha tyaage jo sabhee, vaha gunaateeta mahaana hai ॥ 14 । 25 ॥

yo shuddha nishchala bhakti se bhajataa mujhe hai nitya hee ।
teenom gunom se paara hokara brahma ko paataa vahee ॥ 14 । 26 ॥

avyaya amri’ta maim aura maim hee brahmaroopa mahaana hoom’ ।
maim hee sanaatana dharma aura apaara moda-nidhaana hoom’ ॥ 14 । 27 ॥

om tatsaditi chaturdasho’dhyaayah’ ॥

chaudahavaam’ adhyaaya samaapta huaa ॥ 14 ॥

harigeetaa adhyaaya 15

pandrahavaa adhyaaya

shree bhagavaan ne kahaa —
hai moola oopara shaakha neeche patra jisake veda haim ।
ve vedavit jo jaanate ashvattha – avyaya – bheda haim ॥ 15 । 1 ॥

pallava vishaya, guna se palee adha- oordhva shaakhaa chhaa raheem ।
nara- loka mem neeche jaraem karmaanubandhee jaa raheem ॥ 15 । 2 ॥

usakaa yahaam milataa svaroopa na aadi madhyaadhaara se ।
dri’d’hamoola yaha ashvattha kaat’a asanga shastra- prahaara se ॥ 15 । 3 ॥

phira vaha nikaalo d’hoond’hakara pada shresht’ha t’heeka prakaara se ।
kara praapta jisako phira na laut’e, chhoot’akara samsaara se ॥

maim sharana usakee hoom’ purusha jo aadi aura mahaana hai ।
utpanna jisase saba puraatana yaha pravri’tti- vidhaana hai ॥ 15 । 4 ॥

yeetaa jinhomne sanga- dosha na moha jinamem maana hai ।
mana mem sadaa jinake jagaa adhyaatma- jnyaana pradhaana hai ॥

yinamem na koee kaamanaa sukha- duh’kha aura na dvandva hee ।
avyaya paramapada ko sadaa jnyaanee purusha paate vahee । 15 । 5 ॥

yisamem na soorya prakaasha chandra na aaga hee kaa kaama hai ।
laut’e na jana jisamem pahum’cha meraa vahee para dhaama hai ॥ 15 । 6 ॥

isa loka mem meraa sanaatana amsha hai yaha jeeva hee ।
mana ke sahita chhai prakri’tivaasee kheenchataa indriya vahee ॥ 15 । 7 ॥

yaba jeeva letaa deha athavaa tyaagataa sambandha ko ।
karataa grahana inako sumana se vaayu jaise gandha ko ॥ 15 । 8 ॥

rasanaa, tvachaa, dri’ga, kaana evam naaka, mana- aashraya liye ।
yaha jeeva saba sevana kiyaa karataa vishaya nirmita kiye ॥ 15 । 9 ॥

yaate hue tana tyaaga, rahate, bhogate gunayukta bhee ।
yaanem na isako moorha maanava, jaanate jnyaanee sabhee ॥ 15 । 10 ॥

kara yatna yogee aapamem isako basaa pahichaanate ।
para yatna karake bhee na moorha ashuddha- aatmaa jaanate ॥ 15 । 11 ॥

yisase prakaashita hai jagat, jo teja divya dinesha mem ।
vaha teja meraa teja hai jo agni mem raakesha mem ॥ 15 । 12 ॥

kshiti mem basaa nija teja se maim praaniyom ko dhara rahaa ।
rasa roopa hokara soma saaree pusht’a aushadhi kara rahaa ॥ 15 । 13 ॥

maim praaniyom mem basa rahaa ho roopa vaishvaanara mahaa ।
paachana chaturvidhi anna praanaapaana- yuta ho kara rahaa ॥ 15 । 14 ॥

sudhi jnyaana aura apoha mujhase maim sabhee mem basa rahaa ।
vedaantakartaa vedavedya suvedavit mujhako kahaa ॥ 15 । 15 ॥

isa loka mem kshara aura akshara do purusha haim sarvadaa ।
kshara sarva bhootom ko kahaa koot’astha hai akshara sadaa ॥ 15 । 16 ॥

kahate jise paramaatmaa uttama purusha inase pare ।
trailokya mem raha eesha avyaya sarva jaga poshana kare ॥ 15 । 17 ॥

kshara aura akshara se pare maim shresht’ha hoom samsaara mem ।
isa hetu purushottama kahaayaa veda lokaachaara mem ॥ 15 । 18 ॥

taja moha purushottama mujhe jo paartha! letaa jnyaana hai ।
saba bhaam’ti vaha sarvajnya ho bhajataa mujhe matimaan hai ॥ 15 । 19 ॥

maimne kahaa yaha gupta se bhee gupta jnyaana mahaan hai ।
yaha jaanakara karataa sadaa jeevana saphala matimaan hai ॥ 15 । 20 ॥

pandrahavaam adhyaaya samaapta huaa ।

harigeetaa adhyaaya 16

solahavaam adhyaaya

shree bhagavaan ne kahaa —
bhaya- heenataa, dama, sattva kee samshuddhi, dri’rhataa jnyaana kee ।
tana- mana- saralataa, yajnya, tapa, svaadhyaaya, saatvika daana bhee ॥ 16 । 1 ॥

mri’dutaa, ahimsaa, satya, karunaa, shaanti, krodha- viheenataa ।
lajjaa, achanchalataa, anindaa, tyaaga tri’shnaaheenataa ॥ 16 । 2 ॥

dhri’ti, teja, paavanataa, kshamaa, adroha, maana- viheenataa ।
ye chinha unake paartha! jinako praapta daivee sampadaa ॥ 16 । 3 ॥

mada, maana, mithyaachaara, krodha, kat’horataa, ajnyaana bhee ।
ye aasuree sampatti mem janme hue paate sabhee ॥ 16 । 4 ॥

de moksha daivee, baam’dhatee hai aasuree sampatti ye ।
mata shoka arjuna! kara huaa too daiva- sampad ko liye ॥ 16 । 5 ॥

do bhaam’ti kee hai sri’sht’i daivee, aasuree samsaara mem ।
suna aasuree aba paartha! daivee kaha chukaa vistaara mem ॥ 16 । 6 ॥

kyaa hai pravri’tti nivri’tti! jaga mem jaanate aasura naheem ।
aachaara, satya, vishuddhataa hotee naheem unamem kaheem ॥ 16 । 7 ॥

kahate asura jhoot’haa jagat, bina eesha bina aadhaara hai ।
kevala paraspara yoga se basa bhoga- hita samsaara hai ॥ 16 । 8 ॥

isa dri’sht’i ko dhara, moorha, nara, nasht’aatma, rata apakaara mem ।
yaga- naasha hita ve kroora- karmee janmate samsaara mem ॥ 16 । 9 ॥

mada maana dambha- vileena, kaama apoora kaa aashraya liye ।
vartem ashuchi nara moha vasha hokara asat aagraha kiye ॥ 16 । 10 ॥

unamem marana paryanta chintaaem’ ananta sadaa rahem ।
ve bhoga- vishayom mem lage aananda usa hee ko kahem ॥ 16 । 11 ॥

aashaa kubandhana mem bam’dhe, dhuna krodha evam kaama kee ।
sukha- bhoga hita anyaaya se ichchhaa karem dhana dhaama kee ॥ 16 । 12 ॥

yaha paa liyaa aba vaha manoratha siddha kara loongaa sabhee ।
yaha dhana huaa meraa milegaa aura bhee aage abhee ॥ 16 । 13 ॥

yaha shatru maimne aaja maaraa, kala hanoongaa aura bhee ।
bhogee, sukhee, balavaana, eeshvara, siddha hoom’, maim hee sabhee ॥ 16 । 14 ॥

shreemaan aura kuleena maim hoom kauna mujhase aura haim ।
makha, daana, sukha bhee maim karoom’gaa, moorhataa- mohita kahem ॥ 16 । 15 ॥

bhoole anekom kalpanaa mem moha- bandhana beecha haim ।
ve kaama- bhogom mem pham’se parate naraka mem neecha haim ॥ 16 । 16 ॥

dhana, maana, mada mem masta, aint’hoo nija- prashamsaka ajnya haim ।
ve dambha se vidhiheena karate naama hee ko yajnya haim ॥ 16 । 17 ॥

bala, kaama krodha, ghamand’a vasha, nindaa karem mada se tane ।
saba mem va apane mem base mujha deva ke dveshee bane ॥ 16 । 18 ॥

yo haim naraadhama kroora dveshee leena paapaachaara mem ।
unako giraataa nitya aasura yoni mem samsaara mem । 16 । 19 ॥

ve janma- janma sadaiva aasura yoni hee paate rahem ।
mujhako na paakara anta mem ati hee adhogati ko gahem ॥ 16 । 20 ॥

ye kaama laalacha krodha teenom hee naraka ke dvaara haim ।
isa hetu teenom aatma- naashaka tyaajya sarvaprakaara haim ॥ 16 । 21 ॥

ina naraka dvaarom se purusha jo mukta paartha! sadaiva hee ।
shubha aacharana nija hetu karataa paramagati paataa vahee ॥ 16 । 22 ॥

yo shaastravidhi ko chhora, karataa karma manamaane sabhee ।
vaha siddhi, sukha athavaa paramagati ko na paataa hai kabhee ॥ 16 । 23 ॥

isa hetu kaarya- akaarya- nirnaya maana shaastra- pramaana hee ।
karanaa kahaa jo shaastra mem hai, jaanakara vah, kara vahee ॥ 16 । 24 ॥

solahavaam adhyaaya samaapta huaa ।

harigeetaa adhyaaya 17

satrahavaam adhyaaya

arjuna ne kahaa —
karate yajana jo shaastravidhi ko chhora shraddhaayukta ho ।
he kri’shna! unakee sattva, raja, tama kaunasee nisht’haa kaho ॥ 17 । 1 ॥

shreebhagavaan ne kahaa —
shraddhaa svabhaavaja praaniyom mem paartha! teena prakaara se ।
suna saattvikee bhee raajasee bhee taamasee vistaara se ॥ 17 । 2 ॥

shraddhaa sabhee mem sattva sama, shraddhaa svaroopa manushya hai ।
yisakee rahe jisa bhaam’ti shraddhaa vaha usee- saa nitya hai ॥ 17 । 3 ॥

saatvika surom kaa, yaksha raakshasa kaa yajana raajasa karem ।
nita bhoota pretom kaa yajana jana taamasee mana mem dharem ॥ 17 । 4 ॥

yo ghora tapa tapate purusha haim shaastra- vidhi se heena ho ।
mada- dambha- poorita, kaamanaa bala raaga ke aadheena ho ॥ 17 । 5 ॥

tana pancha- bhootom ko, mujhe bhee – – – deha mem jo basa rahaa ।
yo kasht’a dete jaana unako moorhamati aasura mahaa ॥ 17 । 6 ॥

he paartha! priya sabako sadaa aahaara teena prakaara se ।
isa bhaam’ti hee tapa daana makha bhee haim, suno vistaara se ॥ 17 । 7 ॥

dem aayu, saatvikabuddhi, bala, sukha, preeti evam svaasthya bhee ।
rasamaya chirasthira hri’dya chikane khaadya saatvika priya sabhee ॥ 17 । 8 ॥

namakeena, kat’u, khat’t’e, garama, rookhe va daahaka, teekshna hee ।
dukha- shoka- rogada khaadya, priya haim raajasee ko nitya hee ॥ 17 । 9 ॥

rakkhaa huaa kuchha kaala kaa, rasaheena baasee yaa saraaa ।
nara taamasee apavitra bhojana bhogate joot’haa paraaa ॥ 17 । 10 ॥

phala- aasha taja, jo shaastra vidhivat, maanakara kartavya hee ।
atishaanta mana karake kiyaa ho, yajnya saatvika hai vahee ॥ 17 । 11 ॥

he bharatashresht’ha! sadaiva hee phala- vaasanaa jisamem basee ।
dambhaacharana hita jo kiyaa vaha yajnya jaano raajasee ॥ 17 । 12 ॥

vidhi- annadaana- viheena jo, bina dakshinaa ke ho rahaa ।
bina mantra- shraddhaa, yajnya jo vaha taamasee jaataa kahaa ॥ 17 । 13 ॥

sura dvija tathaa guru praajnya poojana brahmacharya sadaiva hee ।
shuchitaa ahimsaa namrataa tana kee tapasyaa hai yahee ॥ 17 । 14 ॥

sachche vachana, hitakara, madhura udvega- virahita nitya hee ।
svaadhyaaya kaa abhyaasa bhee, vaanee- tapasyaa hai yahee ॥ 17 । 15 ॥

saumyatva, mauna, prasaada mana kaa, shuddha bhaava sadaiva hee ।
karanaa manonigraha sadaa mana kee tapasyaa hai yahee ॥ 17 । 16 ॥

shraddhaa rahita ho yogayuta phala vaasanaayem taja sabhee ।
karate purusha, tapa ye trividha, saatvika tapasyaa hai tabhee ॥ 17 । 17 ॥

satkaara poojaa maana ke hita dambha se jo ho rahaa ।
vaha tapa anishchita aura nashvara, raajasee jaataa kahaa ॥ 17 । 18 ॥

yo moorha- hat’ha se aapa hee ko kasht’a dekara ho rahaa ।
athavaa kiyaa para- naasha- hita, tapa taamasee usako kahaa ॥ 17 । 19 ॥

denaa samajha kara anupakaaree ko diyaa jo daana hai ।
vaha daana saatvika desha kaala supaatra kaa jaba dhyaana hai ॥ 17 । 20 ॥

yo daana pratyupakaara ke hita klesha paakara ke kiyaa ।
hai raajasee vaha daana jo phala aasha ke hita hai diyaa ॥ 17 । 21 ॥

bina desha kaala supaatra dekhe jo diyaa bina maana hai ।
athavaa diyaa avahelanaa se taamasee vaha daana hai ॥ 17 । 22 ॥

shubha om tat sat brahma kaa yaha trividha uchchaarana kahaa ।
nirmita iseese aadi mem haim, veda braahmana makha mahaa ॥ 17 । 23 ॥

isa hetu kahakara om hote nitya makha tapa daana bhee ।
saba brahmanisht’hom ke sadaa shaastrokta karma- vidhaana bhee ॥ 17 । 24 ॥

kalyaana- ichchhuka tyaaga phala ‘ tat’ shabda kaha kara sarvadaa ।
tapa yajnya daana kriyaadi karate haim vividha vidha se sadaa ॥ 17 । 25 ॥

sad saadhu bhaavom ke liye ‘ sat’ kaa sadaiva prayoga hai ।
he paartha! uttama karma mem ‘ sat’ shabda kaa upayoga hai ॥ 17 । 26 ॥

‘ sat’ hee kahaatee daana tapa mem yajnya mem dri’rhataa sabhee ।
kahate unhem ‘ sat’ hee sadaa unake liye jo karma bhee ॥ 17 । 27 ॥

saba hee asat shraddhaa binaa jo homa tapa yaa daana hai ।
detaa na vaha isa loka mem yaa mri’tyu para kalyaana hai ॥ 17 । 28 ॥

satrahavaam adhyaaya samaapta huaa ।

harigeetaa adhyaaya 18

at’haarahavaam adhyaaya

arjuna ne kahaa —
samnyaasa evam tyaaga- tattva, pri’thak mahaabaaho! kaho ।
ichchhaa mujhe hai hri’sheekesha! samasta inakaa jnyaana ho ॥ 18 । 1 ॥

shreebhagavaan ne kahaa —
saba kaamya- karmanyaasa hee samnyaasa jnyaanee maanate ।
saba karmaphala ke tyaaga hee ko tyaaga vijnya bakhaanate ॥ 18 । 2 ॥

haim doshavat saba karma kahate tyaajya kuchha vidvaan haim ।
tapa daana yajnya na tyaagiye kuchha de rahe yaha jnyaana haim ॥ 18 । 3 ॥

he paartha! suna jo t’heeka meraa tyaaga hetu vichaara hai ।
he purushavyaaghra! kahaa gayaa yaha tyaaga teena prakaara hai ॥ 18 । 4 ॥

makha daana tapa ye karma karane yogya, tyaajya na haim kabhee ।
makha daana tapa vidvaan ko bhee shuddha karate haim sabhee ॥ 18 । 5 ॥

ye karma bhee aasakti bina ho, tyaaga kara phala nitya hee ।
karane uchita haim paartha! meraa shresht’ha nishchita mata yahee ॥ 18 । 6 ॥

nija niyata- karma na tyaagane ke yogya hote haim kabhee ।
yadi moha se ho tyaaga to vaha tyaaga taamasa hai sabhee ॥ 18 । 7 ॥

dukha jaana kaayaaklesha bhaya se karma yadi tyaage kaheem ।
vaha raajasee hai tyaaga usakaa phala kabhee milataa naheem ॥ 18 । 8 ॥

phala, sanga, taja jo karma niyamita karma apanaa maana hai ।
maanaa gayaa vaha tyaaga shubha saattvika sadaiva mahaan hai ॥ 18 । 9 ॥

nahim dvesha akushala karma se, jo kushala mem nahim leena hai ।
samshayarahita tyaagee vahee hai sattvanisht’ha praveena hai ॥ 18 । 10 ॥

sambhava naheem hai dehadhaaree tyaaga de saba karma hee ।
phala karma ke jo tyaagataa, tyaagee kahaa jaataa vahee ॥ 18 । 11 ॥

paate sakaamee deha taja phala shubha ashubha mishrita sabhee ।
tyaagee purusha ko para na hotaa hai trividha phala ye kabhee ॥ 18 । 12 ॥

haim paam’cha kaarana jaana lo saba karma hone ke liye ।
suna maim sunaataa saankhya ke siddhaanta mem jo bhee diye ॥ 18 । 13 ॥

aadhaara kartaa aura saba saadhana pri’thak vistaara se ।
chesht’aa vividha vidha, daiva , ye haim hetu paam’cha prakaara ke ॥ 18 । 14 ॥

tana mana vachana se jana sabhee jo karma jaga mem kara rahe ।
hom t’heeka yaa vipareeta unake paam’cha ye kaarana kahe ॥ 18 । 15 ॥

yo moorha apane aapako hee kintu kartaa maanataa ।
usakee naheem hai shuddha buddhi na t’heeka vaha kuchha jaanataa ॥ 18 । 16 ॥

yo jana ahankri’tibhaava bina, nahim lipta jisakee buddhi bhee ।
nahim maarataa vaha maarakara bhee, hai na bandhana mem kabhee ॥ 18 । 17 ॥

nita jnyaana jnyaataa jnyeya karate karma mem haim preranaa ।
hai karmasangraha, karana, kartaa, karma teenom se banaa ॥ 18 । 18 ॥

suna jnyaana evam karma, kartaa bheda guna anusaara haim ।
yaise kahe haim saankhya mem ve sarva teena prakaara haim ॥ 18 । 19 ॥

saba bhinna bhootom mem anashvara eka bhaava abhinna hee ।
yisa jnyaana se jana dekhataa hai, jnyaana saattvika hai vahee ॥ 18 । 20 ॥

yisa jnyaana se saba praaniyom mem bhinnataa kaa bhaana hai ।
sabamem anekom bhaava dikhate, raajasee vaha jnyaana hai ॥ 18 । 21 ॥

yo eka hee laghukaarya mem aasakta poorna- samaana hai ।
nih’saara yukti- viheena hai vaha tuchchha taamasa jnyaana hai ॥ 18 । 22 ॥

phala- aasha- tyaagee nitya niyamita karma jo bhee kara rahaa ।
bina raaga dvesha, asanga ho, vaha karma saattvika hai kahaa ॥ 18 । 23 ॥

aashaa liye phala kee ahankri’ta- buddhi se jo kaama hai ।
ati hee parishrama se kiyaa, raajasa usee kaa naama hai ॥ 18 । 24 ॥

parinaama, paurusha, haani, himsaa kaa na jisamem dhyaana hai ।
vaha taamasee hai karma jisake moola mem ajnyaana hai ॥ 18 । 25 ॥

bina ahankaara, asanga, dheerajavaan, utsaahee mahaa ।
avikaara siddhi asiddhi mem saattvika vahee kartaa kahaa । 18 । 26 ॥

himsaka, vishaya- maya, lobha- harsha- vishaada- yukta maleena hai ।
phala kaamanaa mem leena, kartaa, raajasee vaha deena hai ॥ 18 । 27 ॥

chanchala, ghamand’ee, shat’ha, vishaadee, deerghasootree, aalasee ।
shikshaa- rahita, para- haani- kara, kartaa kahaa hai taamasee ॥ 18 । 28 ॥

hote trividha hee he dhananjaya! buddhi dhri’ti ke bheda bhee ।
suna bhinna- bhinna samasta guna- anusaara kahataa hoom abhee ॥ 18 । 29 ॥

yaane pravri’tti nivri’tti bandhana moksha kaarya akaarya bhee ।
he paartha! saattvika buddhi hai jo bhaya abhaya jaane sabhee ॥ 18 । 30 ॥

yisa buddhi se nirnaya na kaarya akaarya beecha yathaartha hai ।
yaane na dharma adharma ko vaha raajasee mati paartha! hai ॥ 18 । 31 ॥

tama- vyaapta ho jo buddhi, dharma adharma hee ko maanatee ।
vaha taamasee jo nitya arjuna! artha ulat’e jaanatee ॥ 18 । 32 ॥

yaba jana achala dhri’ti se kriyaa mana praana indriya kee sabhee ।
dhaarana kare nita yoga se, dhri’ti shuddha saatvika hai tabhee ॥ 18 । 33 ॥

aasakti se phala- kaamanaa- priya dharma artha va kaama hai ।
dhaarana kiye jisase usee kaa raajasee dhri’ti naama hai ॥ 18 । 34 ॥

taamasa vahee dhri’ti paartha! jisase svapana, bhaya, unmaada ko ।
tajataa naheem durbuddhi maanava, shoka aura vishaada ko ॥ 18 । 35 ॥

aba suna trividha sukha- bheda bhee jisake sadaa abhyaasa se ।
saba duh’kha kaa kara anta arjuna! jana usee mem jaa base ॥ 18 । 36 ॥

aarambha mem vishavat sudhaa sama kintu madhu parinaama hai ।
yo aatmabuddhi- prasaada- sukha, saattvika usee kaa naama hai ॥ 18 । 37 ॥

raajasa vahee sukha hai ki jo indriya- vishaya- samyoga se ।
pahile sudhaa sama, anta mem visha- tulya ho phala- bhoga se ॥ 18 । 38 ॥

aarambha evam anta mem jo moha jana ko de rahaa ।
aalasya neenda pramaada se utpanna sukha taamasa kahaa ॥ 18 । 39 ॥

isa bhoomi para aakaasha athavaa devataaom mem kaheem ।
ho prakri’ti ke ina teena guna se mukta aisaa kuchha naheem ॥ 18 । 40 ॥

dvija aura kshatriya vaishya shoodrom ke parantapa! karma bhee ।
unake svabhaavaja hee gunom anusaara baam’t’e haim sabhee ॥ 18 । 41 ॥

shama dama kshamaa tapa shuddhi aastika buddhi bhee vijnyaana bhee ।
dvija ke svabhaavaja karma haim, tana- mana- saralataa jnyaana bhee ॥ 18 । 42 ॥

dhri’ti shoorataa tejasvitaa rana se na hat’anaa dharma hai ।
chaaturya svaameebhaava denaa daana kshatriya karma hai ॥ 18 । 43 ॥

kri’shi dhenu- paalana vaishya kaa vaanijya karanaa karma hai ।
nita karma shoodrom kaa svabhaavaja loka- sevaa dharma hai ॥ 18 । 44 ॥

karataa rahe jo karma nija- nija siddhi paataa hai vahee ।
nija- karma- rata nara siddhi suna kisa bhaam’ti paataa nitya hee ॥ 18 । 45 ॥

yisase pravri’tti samasta jeevom kee tathaa jaga vyaapta hai ।
nija karma se, nara pooja usako siddhi karataa praapta hai ॥ 18 । 46 ॥

nija dharma nirguna shresht’ha hai, sundara sulabha para- dharma se ।
hotaa na paapa svabhaava ke anusaara apane karma se ॥ 18 । 47 ॥

nija niyata karma sadosha hom, to bhee uchita nahim tyaaga hai ।
saba karma doshom se ghire jaise dhuem se aaga hai ॥ 18 । 48 ॥

vasha mem kiye mana, ati asakta, na kaamanaa kuchha vyaapta ho ।
naishkarmya- siddhi mahaana taba, samnyaasa dvaaraa praapta ho ॥ 18 । 49 ॥

yisa bhaam’ti paakara siddhi hotee brahma- praapti sadaiva hee ।
sankshepa mem suna jnyaana kee arjuna paraa- nisht’haa vahee ॥ 18 । 50 ॥

kara aatma- samyama dhairya se atishuddha mati mem leena ho ।
saba tyaaga shabdaadika vishaya, nita raaga- dvesha- viheena ho ॥ 18 । 51 ॥

ekaantasevee alpa- bhojee tana vachana mana vasha kiye ।
ho dhyaana- yukta sadaiva hee, vairaagya kaa aashraya liye ॥ 18 । 52 ॥

bala ahankaara ghamand’a sangraha krodha kaama vimukta ho ।
mamataarahita nara shaanta, brahma- vihaara ke upayukta ho ॥ 18 । 53 ॥

yo brahmabhoota prasanna- mana hai, chaaha- chintaa- heena hai ।
sama bhaava sabamem saadha, hotaa bhakti mem lavaleena hai ॥ 18 । 54 ॥

maim kauna kitanaa, bhakti se usako sabhee yaha jnyaana ho ।
mujhamem mile, meree use jaba tattva se pahichaana ho ॥ 18 । 55 ॥

karataa rahe saba karma bhee meraa sadaa aashraya dhare ।
meree kri’paa se praapta vaha avyaya sanaatana pada kare ॥ 18 । 56 ॥

mana se mujhe saare samarpita karma kara matpara huaa ।
mujhamem nirantara chitta dhara, sama- buddhi mem tatpara huaa ॥ 18 । 57 ॥

rakha chitta mujhamem, mama kri’paa se duh’kha saba tara jaayagaa ।
abhimaana se meree na sunakara, naasha kevala paayagaa ॥ 18 । 58 ॥

‘ maim nahim karoom’gaa yuddha’ tuma abhimaana se kahate abhee ।
yaha vyartha hai nishchaya prakri’ti tumase karaa legee sabhee ॥ 18 । 59 ॥

karanaa naheem jo chaahataa hai moha mem talleena ho ।
vaha saba karegaa nija svabhaavaja karma ke aadheena ho ॥ 18 । 60 ॥

eeshvara hri’daya mem praaniyom ke basa rahaa hai nitya hee ।
saba jeeva yantraaroorha maayaa se ghumaataa hai vahee ॥ 18 । 61 ॥

isa hetu le usakee sharana saba bhaam’ti se saba ora se ।
shubha shaanti legaa nitya- pada, usakee kri’paa kee kora se ॥ 18 । 62 ॥

tujhase kahaa atigupta jnyaana samasta yaha vistaara se ।
yisa bhaam’ti jo chaahe vahee kara paartha! poorna vichaara se ॥ 18 । 63 ॥

aba anta mem atigupta hai kaunteya! kahataa baata hoom’ ।
atipriya mujhe too astu hita kee baata kahataa taata hoom’ ॥ 18 । 64 ॥

rakha mana mujhee mem, kara yajana, mama bhakta bana, kara vandanaa ।
mujhamem milegaa, satya prana tujhase, mujhe too priya ghanaa ॥ 18 । 65 ॥

taja dharma saare eka meree hee sharana ko praapta ho ।
maim mukta paapom se karoongaa too na chintaa vyaapta ho ॥ 18 । 66 ॥

nindaa kare meree, na sunanaa chaahataa, bina bhakti hai ।
usako na denaa jnyaana yaha jisamem naheem tapa- shakti hai ॥ 18 । 67 ॥

yaha gupta jnyaana mahaana bhaktom se kahegaa jo sahee ।
mujhamem milegaa bhakti paa meree, asamshaya nara vahee ॥ 18 । 68 ॥

usase adhika priya kaarya- kartaa vishva mem meraa naheem ।
usase adhika mujhako na pyaaraa doosaraa hogaa kaheem ॥ 18 । 69 ॥

meree tumhaaree dharma- charchaa jo parhaegaa dhyaana se ।
maim maanataa poojaa mujhe hai jnyaanayajnya vidhaana se ॥ 18 । 70 ॥

bina dosha rhaoom’rhae jo sunegaa nitya shraddhaayukta ho ।
vaha punyavaanom kaa parama shubha loka hogaa mukta ho ॥ 18 । 71 ॥

arjuna! kaho tumane sunaa yaha jnyaana saaraa dhyaana se ।
aba bhee chhut’e ho yaa naheem usa mohamaya ajnyaana se ॥ 18 । 72 ॥

arjuna ne kahaa —
achyuta! kri’paa se aapakee aba moha saba jaataa rahaa ।
samshaya rahita hoom sudhi mujhe aaee, karoom’gaa hari kahaa ॥ 18 । 73 ॥

sanjaya ne kahaa —
isa bhaam’ti yaha romaam’chakaaree aura shresht’ha rahasya bhee ।
shreekri’shna arjuna kaa sunaa samvaada hai maimne sabhee ॥ 18 । 74 ॥

saakshaat yogeshvara svayam shreekri’shna kaa varnana kiyaa ।
yaha shresht’ha yoga- rahasya vyaasa- prasaada se saba suna liyaa ॥ 18 । 75 ॥

shreekri’shna, arjuna kaa niraalaa punyamaya samvaada hai ।
hara baara detaa harsha hai, aataa mujhe jaba yaada hai ॥ 18 । 76 ॥

yaba yaada aataa usa anokhe roopa kaa vistaara hai ।
hotaa tabhee vismaya tathaa aananda baarambaara hai ॥ 18 । 77 ॥

shreekri’shna yogeshvara jahaam arjuna dhanurdhaaree jahaam’ ।
vaibhava, vijaya, shree, neeti saba mata se hamaare haim vahaam’ ॥ 18 । 78 ॥

at’haarahavaam adhyaaya samaapta huaa ।

Also Read:

Sri Hari Gita Lyrics in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil

Sri Hari Gita Lyrics in English

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Scroll to top