Surya Geetaa in Gujarati:
॥ સૂર્ય ગીતા ॥
॥ શ્રી ગણેશાય નમઃ ॥
॥ અથ સૂર્યગીતા પ્રારભ્યતે ॥
બ્રહ્મા ઉવાચ –
પ્રપઞ્ચસૃષ્ટિકર્મેદં મમ શ્રીગુરુનાયક ।
અહાર્યં દ્વિપરાર્ધાન્તમાધિકારિકતાવશાત્ ॥ ૧ ॥
ઇતિ ત્વદ્વદનામ્ભોજાત્સમ્યગ્વિદિતવાનહમ્ ।
તથાપ્યત્ર ન મે ચિન્તા જાયતે ત્વત્કૃપાબલાત્ ॥ ૨ ॥
ત્વયિ પ્રસન્ને મય્યેવં બોધાનન્દઃ સ્વરૂપતઃ ।
પુનર્જન્મભયાભાવાદ્ધીર એવાસ્મિ વૃત્તિષુ ॥ ૩ ॥
તથાઽપિ કર્મભાગેષુ શ્રોતવ્યમવશિષ્યતે ।
તત્સર્વં ચ વિદિત્વૈવ સર્વજ્ઞઃ સ્યામહં પ્રભો ॥ ૪ ॥
જગજ્જીવેશ્વરાદીનાં પ્રાગુત્પત્તેર્નિરંજનમ્ ।
નિર્વિશેષમકર્મૈકં બ્રહ્મૈવાસીત્તદદ્વયમ્ ॥ ૫ ॥
તસ્ય જીવેશ સ્રષ્ટૃત્વં પ્રોચ્યતે વેદવાદિભિઃ ।
અકર્મણઃ કથં સૃષ્ટિકર્મકર્તૃત્વમુચ્યતે ॥ ૬ ॥
સકર્મા સેન્દ્રિયો લોકે દૃશ્યતે ન નિરિન્દ્રિયઃ ।
બ્રહ્મણોઽતીન્દ્રિયત્વં ચ સર્વશાસ્ત્રેષુ ઘુષ્યતે ॥ ૭ ॥
નશ્યમાનતયોત્પત્તિમત્વાદાદ્યસ્ય કર્મણઃ ।
ન મુખ્યમવકલ્પેતાપ્યનાદિત્વોપવર્ણનમ્ ॥ ૮ ॥
બ્રહ્મ ચેત્કર્મકુર્વીત યનેકેનાપિ હેતુના ।
તથા ચ સંસૃતિસ્તસ્ય પ્રસજ્યેત તુ નાત્મનઃ ॥ ૯ ॥
તસ્માદાદ્યસ્ય પુણ્યસ્ય પાપસ્ય ચ દયાનિધે ।
કર્મણો બ્રૂહિ મે સ્પષ્ટમુપપત્તિં ગુરૂત્તમ ॥ ૧૦ ॥
ઇત્યુક્તો વિધિના દેવો દક્ષિણામૂર્તિરીશ્વરઃ ।
વિચિત્રપ્રશ્નસન્તુષ્ટ ઇદં વચનમબ્રવીત્ ॥ ૧૧ ॥
શ્રીગુરુમૂર્તિરુવાચ –
બ્રહ્મન્સાધુરયં પ્રશ્નસ્તવ પ્રશ્નવિદાં વર ।
શૃણુષ્વ સાવધાનેન ચેતસાઽસ્યોત્તરં મમ ॥ ૧૨ ॥
પ્રાગુત્પત્તેરકર્મૈકમકર્તૃ ચ નિરિન્દ્રિયમ્ ।
નિર્વિશેષં પરં બ્રહ્મૈવાસીન્નાત્રાસ્તિ સંશયઃ ॥ ૧૩ ॥
તથાઽપિ તસ્ય ચિચ્છક્તિસંયુતત્વેન હેતુના ।
પ્રતિચ્છાયાત્મિકે શક્તી માયાવિદ્યે બભૂવતુઃ ॥ ૧૪ ॥
અદ્વિતીયમપિ બ્રહ્મ તયોર્યત્પ્રતિબિમ્બિતમ્ ।
તેન દ્વૈવિધ્યમાસાદ્ય જીવ ઈશ્વર ઇત્યપિ ॥ ૧૫ ॥
પુણ્યપાપાદિકર્તૃત્વં જગત્સૃષ્ટ્યાદિકર્તૃતામ્ ।
અભજત્સેન્દ્રિયત્વં ચ સકર્મત્વં વિશેષતઃ ॥ ૧૬ ॥
યઃ સ્વશક્ત્યા સમુલ્લાસ ઉદભૂત્પરમાત્મનઃ ।
સ્વબન્ધજનકં સૂક્ષ્મં તદાદ્યં કર્મ કથ્યતે ॥ ૧૭ ॥
ન તેન નિર્વિશેષત્વં હીયતે તસ્ય કિંચન ।
ન ચ સંસારબન્ધશ્ચ કશ્ચિદ્બ્રહ્મન્પ્રસજ્યતે ॥ ૧૮ ॥
પારમાર્થિકસંસારી જીવઃ પુણ્યાદિકર્મવાન્ ।
પ્રાતિભાસિકસંસારી ત્વીશઃ સૃષ્ટ્યાદિકર્મવાન્ ॥ ૧૯ ॥
અસંસારિ પરં બ્રહ્મ જીવેશોભયકારણમ્ ।
તતોઽપ્યતીતં નીરૂપં અવાઙ્મનસગોચરમ્ ॥ ૨૦ ॥
કર્મવન્તૌ પરિત્યજ્ય જીવેશૌ યે મહાધિયઃ ।
અકર્મવત્પરં બ્રહ્મ પ્રયાન્ત્યત્ર સમાધિભિઃ ॥ ૨૧ ॥
તે વિદેહવિમુક્તા વા જીવન્મુક્તા નરોત્તમાઃ ।
કર્માકર્મોભયાતીતાસ્તદ્બ્રહ્મારૂપમાપ્નુયુઃ ॥ ૨૨ ॥
કર્મણા સંસૃતૌ બદ્ધા મુચ્યન્તે તે હ્યકર્મણા ।
બન્ધમોક્ષોભયાતીતાઃ કર્મિણો નાપ્યકર્મિણઃ ॥ ૨૩ ॥
જીવસ્ય કર્મણા બન્ધસ્તસ્ય મોક્ષશ્ચ કર્મણા ।
તસ્માદ્ધેયં ચ કર્મ સ્યાદુપાદેયં ચ કર્મ હિ ॥ ૨૪ ॥
ત્યક્તે કર્મણિ જીવત્વમાત્મનો ગચ્છતિ સ્વયમ્ ।
ગૃહીતે કર્મણિ ક્ષિપ્રં બ્રહ્મત્વં ચ પ્રસિધ્યતિ ॥ ૨૫ ॥
આવિદ્યકમશુદ્ધં યત્કર્મ દુઃખાય તન્નૃણામ્ ।
વિદ્યાસમ્બન્ધિ શુદ્ધં યત્ તત્સુખાય ચ કથ્યતે ॥ ૨૬ ॥
વિદ્યાકર્મક્ષુરાત્તીક્ષ્ણાત્ છિનત્તિ પુરુષોત્તમઃ ।
અવિદ્યાકર્મપાશાંશ્ચેત્સ મુક્તો નાત્ર સંશયઃ ॥ ૨૭ ॥
સર્વસ્ય વ્યવહારસ્ય વિધે કર્મૈવ કારણમ્ ।
ઇતિ નિશ્ચયસિદ્ધ્યૈ તે સૂર્યગીતાં વદામ્યહમ્ ॥ ૨૮ ॥
કર્મસાક્ષિણમાદિત્યં સહસ્રકિરણં પ્રભુમ્ ।
સપ્તાશ્વં સર્વધર્મજ્ઞમપૃચ્છદરુણઃ પુરા ॥ ૨૯ ॥
અરુણ ઉવાચ –
ભગવન્ કેન સંસારે પ્રાણિનઃ સંભ્રમન્ત્યમી ।
કેનૈતેષાં નિવૃત્તિશ્ચ સંસારાદ્વદ સદ્ગુરો ॥ ૩૦ ॥
ઇતિ પૃષ્ટઃ સ સર્વજ્ઞઃ સહસ્રકિરણોજ્વલઃ ।
સૂર્યોઽબ્રવીદિદં શિષ્યમરુણં નિજસારથિમ્ ॥ ૩૧ ॥
સૂર્ય ઉવાચ –
અરુણ ત્વં ભવસ્યદ્ય મમ પ્રિયતમઃ ખલુ ।
યતઃ પૃચ્છસિ સંસારભ્રમકારણમાદરાત્ ॥ ૩૨ ॥
ભ્રમન્તિ કેવલં સર્વે સંસારે પ્રાણિનોઽનિશમ્ ।
ન તુ તત્કારણં કેનાપ્યહો કિંચિદ્વિચાર્યતે ॥ ૩૩ ।
તજ્જિજ્ઞાસુતયા ત્વં તુ શ્લાઘ્યોઽસિ વિબુધોત્તમૈઃ ।
શૃણુશ્વારુણ વક્ષ્યામિ તવ સંસારકારણમ્ ॥ ૩૪ ॥
પુણ્યપાપાત્મકં કર્મ યત્સર્વપ્રાણિસંચિતમ્ ।
અનાદિસુખદુઃખાનાં જનકં ચાભિધીયતે ॥ ૩૫ ॥
શાસ્ત્રૈઃ સર્વૈશ્ચ વિહિતં પ્રતિષિદ્ધં ચ સાદરમ્ ।
કામાદિજનિતં તત્ત્વં વિદ્ધિ સંસારકારણમ્ ॥ ૩૬ ॥
પશ્વાદીનામભાવેઽપિ તયોર્વિધિનિષેધયોઃ ।
સંસારસ્ય ન લોપોઽસ્તિ પૂર્વકર્માનુસારતઃ ॥ ૩૭ ॥
પૂર્વં મનુષ્યભૂતાનાં પાપકર્માવશાદિહ ।
શ્વખરોષ્ટ્રાદિજન્માનિ નિકૃષ્ટાનિ ભવન્ત્યહો ॥ ૩૮ ॥
પાપકર્મસુ ભોગેન પ્રક્ષીણેષુ પુનશ્ચ તે ।
પ્રાપ્નુવન્તિ મનુષ્યત્વં પુનશ્ચ શ્વાદિજન્મિતામ્ ॥ ૩૯ ॥
જનનૈર્મરણૈરેવં પૌનઃપુન્યેન સંસૃતૌ ।
ભ્રમન્ત્યબ્ધિતરંગસ્થદારુવદ્ધીમતાં વર ॥ ૪૦ ॥
અરુણ ઉવાચ –
પ્રક્ષીણપાપકર્માણઃ પ્રાપ્તવન્તો મનુષ્યતામ્ ।
પુનશ્ચ શ્વાદિજન્માનિ કેન ગચ્છન્તિ હેતુના ॥ ૪૧ ॥
ન હિ દુર્જન્મહેતુત્વં પુણ્યાનાં યુક્તમીરિતુમ્ ।
ન ચ પુણ્યવતાં ભૂયઃ પાપકર્મોપપદ્યતે ॥ ૪૨ ॥
પુણ્યૈર્વિશુદ્ધચિત્તાનાં જ્ઞાનયોગાદિસાધનૈઃ ।
સંસારમોક્ષસંસિદ્ધ્યા પાપકર્માપ્રસક્તિતઃ ॥ ૪૩ ॥
જીવેષુ પૌનઃપુન્યં ચેદુત્તમાધમજન્મનામ્ ।
નિયમેનાભિધીયેત યેન કેનાપિ હેતુના ॥ ૪૪ ॥
મોક્ષશાસ્ત્રસ્ય વૈયર્થ્યમાપતત્યેવ સર્વથા ।
તસ્માદપાપિનાં જન્મ પુનશ્ચેતિ ન યુજ્યતે ॥ ૪૫ ॥
ઇત્યુક્તો ભગવાનાહ સર્વજ્ઞઃ કરુણાનિધિઃ ।
રવિઃ સંશયવિચ્છેદનિપુણોઽરુણમાદરાત્ ॥ ૪૬ ॥
રવિરુવાચ –
પ્રક્ષીણેષ્વપિ ભોગેન પાપકર્મસુ દેહિનઃ ।
પુનશ્ચ પાપકર્માણિ કુર્વન્તો યાન્તિ દુર્ગતિમ્ ॥ ૪૭ ॥
તાનિ દુર્જન્મબીજાનિ કામાત્પાપાનિ દેહિનામ્ ।
પુનરપ્યુપપદ્યન્તે પૂર્વપુણ્યવતામપિ ॥ ૪૮ ॥
સકામાનાં ચ પુણ્યાનાં ભોગહેતુતયા નૃણામ્ ।
ન ચિત્તશુદ્ધિહેતુત્વં ક્વચિદ્ભવિતુમર્હતિ ॥ ૪૯ ॥
કુતશ્ચાશુદ્ધચિત્તાનાં જ્ઞાનયોગાદિસંભવઃ ।
જ્ઞાનયોગાદિહીનાનાં કુતો મોક્ષશ્ચ સંસૃતેઃ ॥ ૫૦ ॥
કામેન હેતુના સત્સ્વપ્યુત્તમાધમજન્મસુ ।
મોક્ષશાસ્ત્રસ્ય સાર્થક્યં નૈષ્કામ્યોદયહેતુકમ્ ॥ ૫૧ ॥
સુખદુઃખોપભોગેન યદા નિર્વેદમાગતઃ ।
નિષ્કામત્વમવાપ્નોતિ સ્વવિવેકપુરસ્સરમ્ ॥ ૫૨ ॥
તતઃપ્રભૃતિ કૈશ્ચિત્સ્યાજ્જન્મભિર્જ્ઞાનયોગવાન્ ।
શ્રવણાદિપ્રયત્નૈર્હિ મુક્તિઃ સ્વાત્મન્યવસ્થિતિઃ ॥ ૫૩ ॥
કર્માધ્યક્ષં પરાત્માનં સર્વકર્મૈકસાક્ષિણમ્ ।
સર્વકર્મવિદૂરન્તં કર્મવાન્કથમાપ્નુયાત્ ॥ ૫૪ ॥
પુણ્યેષ્વપિ ચ પાપેષુ પૌર્વિકેષુ તુ ભોગતઃ ।
ક્ષપિતેષુ પરાત્મા સ સ્વયમાવિર્ભવિષ્યતિ ॥ ૫૫ ॥
કર્તૃભિર્ભુજ્યતે જીવૈઃ સર્વકર્મફલં ન તુ ।
સાક્ષિણા નિર્વિકલ્પેન નિર્લેપેન પરાત્મના ॥ ૫૬ ॥
જીવાનાં તદનન્યત્વત્ભોગસ્યાવસરઃ કુતઃ ।
ઇતિ કેચન શંકન્તે વેદાન્તાપાતદર્શિનઃ ॥ ૫૭ ॥
પરમાર્થદશાયાં હિ તદનન્યત્વમિષ્યતે ।
વ્યવહારદશાયાં નાનુપપત્તિશ્ચ કાચન ॥ ૫૮ ॥
પરમાર્થદશારૂઢે જીવન્મુક્તેઽપિ કર્મણામ્ ।
ભોગોઽઙ્ગીક્રિયતે સમ્યક્ દૃશ્યતે ચ તથા સતિ ॥ ૫૯ ॥
અજ્ઞાનાં વ્યવહારૈકનિષ્ઠાનાં તદનન્યતા ।
અભોક્તૃતા ચ કેનૈવ વક્તું શક્યા મનીષિણા ॥ ૬૦ ॥
જ્ઞાનિનઃ કર્મકર્તૃત્વં દૃશ્યમાનમપિ સ્ફુટમ્ ।
ઉત્પાદયેત્ફલં નેતિ મન્યન્તે સ્વપ્નકર્મવત્ ॥ ૬૧ ॥
તદયુક્તં ન હિ સ્વપ્ને પાપકર્તુઃ સ્વતન્ત્રતા ।
જાગ્રતિ પ્રાણિનઃ કર્મ સ્વાતન્ત્ર્યં વર્તતે ખલુ ॥ ૬૨ ॥
તિરશ્ચાં જાગરાવસ્થા યથા ભોગૈકકારણમ્ ।
તથા સ્વપ્નદશા નૄણાં ફલભોગૈકકારણમ્ ॥ ૬૩ ॥
નૃણાં ચ જાગરાવસ્થા બાલાનાં સ્યાત્તથા ન તુ ।
યૂનાં વૃદ્ધતમાનાં વા કિમુત સ્વાત્મવેદિનામ્ ॥ ૬૪ ॥
ભાવિભોગાર્થકં કર્મ જાગ્રત્યેવ નૃણાં ભવેત્ ।
ફલં તુ કર્મણઃ સ્વપ્ને જાગ્રત્યપિ ચ યુજ્યતે ॥ ૬૫ ॥
કર્મણ્યધ્યસ્ય ભોગં યે ભોગેઽધ્યસ્યાથ કર્મ ચ ।
કર્મ તદ્ભોગયોર્ભેદમજ્ઞાત્વાહુર્યથેપ્સિતમ્ ॥ ૬૬ ॥
તેષાં મન્દધિયાં જ્ઞાનવાદિનાં પાપકારિણામ્ ।
કથં કૃતાર્થતાં બ્રૂયામધ્યાસક્ષયસંભવામ્ ॥ ૬૭ ॥
કર્મણ્યકર્મધીર્યેષામકર્મણિ ચ કર્મધીઃ ।
તે ચાધ્યાસવશા મન્દા જ્ઞાનિનઃ સ્વૈરચારિણઃ ॥ ૬૮ ॥
વર્ણાશ્રમાદિધર્માણામદ્વૈતં કર્મણૈવ યે ।
અનુતિષ્ઠન્તિ તે મૂઢાઃ કર્માકર્મોભયચ્યુતાઃ ॥ ૬૯ ॥
સ્વાનુભૂતિં વરિષ્ઠાં તાં સર્વાનુષ્ઠાનવર્જિતામ્ ।
સર્વાનુષ્ઠાનવન્તોઽપિ સિદ્ધામાહુર્બતાત્મનામ્ ॥ ૭૦ ॥
અભેદધ્યાનસાધ્યાં તાં સ્વાનુભૂતિં મહત્તમામ્ ।
વિચારસાધ્યાં મન્યન્તે તે મહાપાપકર્મિણઃ ॥ ૭૧ ॥
નિદિધ્યાસનમપ્યાત્મા ભેદાભિધ્યાનલક્ષણમ્ ।
ઉપેક્ષન્તે વૃથાદ્વૈતજ્ઞાનવાદૈકમોહતઃ ॥ ૭૨ ॥
આશ્રિત્યૈવ વિચારં યે વાક્યાર્થમનનાત્મકમ્ ।
મન્યન્તે કૃતકૃત્યત્વમાત્મનાં તે હિ મોહિતાઃ ॥ ૭૩ ॥
આદ્યજ્ઞાનોદયે કામ્યકર્મત્યાગ ઉદીર્યતે ।
દ્વિતીયસમ્યગ્જ્ઞાને તુ નૈમિત્તિકનિરાકૃતિઃ ॥ ૭૪ ॥
તૃતીયપૂર્ણજ્ઞાને ચ નિત્યકર્મનિરાકૃતિઃ ।
ચતુર્થાદ્વૈતબોધે તુ સોઽતિવર્ણાશ્રમી ભવેત્ ॥ ૭૫ ॥
નિત્યનૈમિત્તિકોપેતજ્ઞાનાન્મુક્તિઃ ક્રમાદ્ભવેત્ ।
સમ્યગ્જ્ઞાનાત્તુ સા જીવન્મુક્તિર્નિત્યૈકસંયુતાત્ ॥ ૭૬ ॥
પૂર્ણજ્ઞાનાદ્વિદેહાખ્યા શાશ્વતી મુક્તિરિષ્યતે ।
યથા નૈષ્કર્મ્યસંસિદ્ધિર્જીવન્મુક્તે નિરંકુશા ॥ ૭૭ ॥
અત્રૈવં સતિ નૈષ્કર્મ્યં જ્ઞાનકર્મસમુચ્ચયાત્ ।
સિધ્યેત્ક્રમેણ સદ્યો વા નાન્યથા કલ્પકોટિભિઃ ॥ ૭૮ ॥
યાવદ્વિદેહમુક્તિઃ સા ન સિધ્યતિ શરીરિણઃ ।
તાવત્સમુચ્ચયઃ સિદ્ધો જ્ઞાનોપાસનકર્મણામ્ ॥ ૭૯ ॥
તસ્માદ્ જ્ઞાત્વા પરાત્માનં ધ્યાનનિષ્ઠો મહામતિઃ ।
ભૂયાન્નિજાશ્રમાચારનિરતઃ શ્રેયસે સદા ॥ ૮૦ ॥
જ્ઞાનોપાસ્તી કર્મસાપેક્ષકે તે
કર્મોપાસ્તી જ્ઞાનસાપેક્ષકે ચ ।
કર્મજ્ઞાને ચાન્યસાપેક્ષકે તન્-
મુક્ત્યૈ પ્રોક્તં સાહચર્યં ત્રયાણામ્ ॥ ૮૧ ॥
જ્ઞાનોપાસ્તી સ્વીયકર્મસ્વપાસ્યાપેકં
મુક્તિર્નૈવ કસ્યાપિ સિધ્યેત્ ।
તસ્માદ્ધીમાનાશ્રયેદપ્રમત્તસ્ત્રી-
ણ્યુક્તાનિ શ્રદ્ધયાઽઽદેહપાતાત્ ॥ ૮૨ ॥
॥ ઇતિ સૂર્યગીતાયાં પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥
॥ અથ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥
સૂર્ય ઉવાચ –
અથાતઃ સમ્પ્રવક્ષ્યામિ કર્મણાં પંચભૂમિકાઃ ।
ઉત્તરોત્તરમુત્કર્ષાદ્વિદ્ધિ સોપાનપંક્તિવત્ ॥ ૧ ॥
પ્રથામા તાંત્રિકી પ્રોક્તા પરા પૌરાણિકી મતા ।
સ્માર્તા તૃતીયા તુર્યા તુ શ્રૌતા સંકીર્તિતા બુધૈઃ ॥ ૨ ॥
પંચમી ત્વૌપનિષદા વિબુધોત્તમસંમતા ।
યસ્યાઃ પરં ન કિંચિત્સ્યાદ્વાચ્યં જ્ઞેયં ચ સત્તમ ॥ ૩ ॥
સ્વેચ્છં કર્માણિ કુર્વન્યઃ પ્રમાણાશ્રયણં વિના ।
તન્ત્રોક્તાનિ કરોત્યેષ કર્મી પ્રાથમિકો મતઃ ॥ ૪ ॥
તાનિ તન્ત્રોક્તકર્માણિ ત્યક્ત્વા પૌરાણિકાનિ યઃ ।
કરોતિ તન્ત્રસમ્બન્ધીન્યયં કર્મી દ્વિતીયકઃ ॥ ૫ ॥
ત્યક્ત્વા તાન્યપિ યઃ સ્માર્તાન્યનુતિષ્ઠતિ સર્વદા ।
શ્રુતિસમ્બન્ધવન્ત્યેષ તૃતીયઃ કર્મ્યુદીર્યતે ॥ ૬ ॥
યશ્ચ તાન્યપિ સન્ત્યજ્ય શ્રૌતાન્યેવાચરત્યયમ્ ।
કર્મી ધર્માર્થકામાનાં સ્થાનં તુર્યોઽભિધીયતે ॥ ૭ ॥
શ્રૌતાન્યપિ ચ યસ્ત્યક્ત્વા સદૌપનિષદાનિ વૈ ।
કરોતિ શ્રદ્ધયા કર્માણ્યયં મોક્ષી તુ પંચમઃ ॥ ૮ ॥
યાન્યૌપનિષદાનાં સ્યુરવિરોધીનિ કર્મણામ્ ।
શ્રૌતાદીનિ સુસંગ્રાહ્યાન્યમલાનિ મુમુક્ષુભિઃ ॥ ૯ ॥
કર્માણ્યુપનિષત્સુ સ્યુર્બ્રહ્મૈકાર્થાસુ વૈ કથમ્ ।
ઇતિ શંક્યન્નકુર્વન્ હિ વિધિરસ્તિ જિજીવિષેત્ ॥ ૧૦ ॥
ઈશાવાસ્યાદિવેદાન્તપ્રોક્તાન્યામરણાદપિ ।
કુર્વન્નેવ વિમુચ્યેત બ્રહ્મવિત્પ્રવરોઽસ્તુ વા ॥ ૧૧ ॥
યતયસ્ત્યક્તગાર્હસ્થ્યા અપિ સ્વોચિતકર્મભિઃ ।
આશ્રમં પાલયન્તઃ સ્વં કૈવલ્યં પ્રાપ્નુયુઃ પરમ્ ॥ ૧૨ ॥
કર્મ પ્રજાધનાનાં યસ્ત્યાગઃ સમભિધીયતે ।
કામૈકવિષયત્વેન સ યતેર્ન વિરુધ્યતે ॥ ૧૩ ॥
સંન્યાસિનો હિ કર્માણિ નિત્યાનિ વિમલાનિ ચ ।
શ્રેયોર્થાનિ વિધીયન્તે પરિવ્રાજેબ્જજન્મના ॥ ૧૪ ॥
અપેતકામ્યકર્માણો યતયોઽન્યેઽપિ વા જનાઃ ।
સદ્યઃ ક્રમેણ વા મુક્તિમાપ્નુયુર્નાત્ર સંશયઃ ॥ ૧૫ ॥
પંચમીં ભૂમિમારૂઢઃ જ્ઞાનોપાસનકર્મભિઃ ।
શોકમોહાદિનિર્મુક્તઃ સર્વદૈવ વિરાજતે ॥ ૧૬ ॥
ન જ્ઞાનેન વિનોપાસ્તિર્નોપાસ્ત્યા ન વિનેતરત્ ।
કર્માપિ તેન હેતુત્વં પૂર્વપૂર્વસ્ય કથ્યતે ॥ ૧૭ ॥
યદ્વા યાવન્ન હિ જ્ઞાનં તાવન્નોપાસનં મતમ્ ।
યાવન્નોપાસનં તાવન્ન જ્ઞાનં ચ કથંચન ॥ ૧૮ ॥
જ્ઞાનં યાવન્ન કર્માપિ ન તાવન્મુખ્યમીર્યતે ।
યાવન્ન કર્મ તાવચ્ચ ન જ્ઞાનં સાધુસંમતમ્ ॥ ૧૯ ॥
યાવન્નોપાસનં તાવન્ન કર્માપિ પ્રશસ્યતે ।
યાવન્ન કર્મોપાસ્તિશ્ચ ન તાવત્સાત્ત્વિકી મતા ॥ ૨૦ ॥
જ્ઞાનોપાસનકર્માણિ સાપેક્ષાણિ પરસ્પરમ્ ।
પ્રયચ્છન્તિ પરાં મુક્તિં નાન્યથેત્યુક્તમેવ તે ॥ ૨૧ ॥
એતેષુ સાધનેષ્વેકં ત્રિષુ યત્કિંચિદત્ર યઃ ।
ત્યજેદસદ્ગુરૂક્ત્યા સ નાશ્નુવીત પરામૃતમ્ ॥ ૨૨ ॥
નાનાવિધાનિ જ્ઞાનાનિ નાનારૂપા ઉપાસ્તયઃ ।
નાનાવિધાનિ કર્માણિ શ્રુત્યન્તાદિષુ સંવિદુઃ ॥ ૨૩ ॥
સમ્બન્ધસ્તુ ત્રયાણાં સ્યાદુચિતઃ શિષ્ટવર્ત્મના ।
નિપુણૈશ્ચ સુવિજ્ઞેયમનુબન્ધચતુષ્ટયમ્ ॥ ૨૪ ॥
અનુબન્ધવિરોધેન ત્રયાણાં ચેત્સમુચ્ચયઃ ।
કૃતઃ સ સદ્યઃ પ્રાપ્નોતિ તૃપ્તિં માનવપુંગવઃ ॥ ૨૫ ॥
અનુબન્ધપરિજ્ઞાનં વિના મુક્ત્યૈ પ્રયત્નવાન્ ।
ન મુક્તિં વિન્દતે કોઽપિ સાધકાદિવિપર્યયાત્ ॥ ૨૬ ॥
ભોગાધિકારી મોક્ષં ચેત્ફલમિચ્છેત્કદાચન ।
અનુબન્ધસ્ય વિજ્ઞાનં કથં નુ સ્યાત્સમંજસમ્ ॥ ૨૭ ॥
અધિકારાનુગુણ્યેન સમ્બન્ધઃ પરિકીર્તિતઃ ।
તત્સમ્બન્ધાનુગુણ્યેન વિષયશ્ચ પ્રકીર્તિતઃ ॥ ૨૮ ॥
વિષયાનુગુણં પ્રોક્તં પ્રયોજનમતો બુધૈઃ ।
અનુબન્ધાઃ સુવિજ્ઞેયા જ્ઞાનોપાસનકર્મસુ ॥ ૨૯ ॥
વર્ણાશ્રમાણાં સર્વેષામનુષ્ઠેયેષુ કર્મસુ ।
અવિદ્વાન્ સંશયાત્મા ચેદનુવર્તેત પૂર્વકાન્ ॥ ૩૦ ॥
વિદ્વાન્ ચેત્સંશયાત્માભૂચ્છાસ્ત્રે સ્વમતિનિશ્ચિતમ્ ।
આચરેત્તુ ન શિષ્ટસ્યપ્યબુધસ્ય પિતુર્મતમ્ ॥ ૩૧ ॥
સ્વકૂટસ્થબુધાચારઃ સાધુસંવિદિતો યદિ ।
વિદ્વાનપિ ત્યજેત્સ્વીયં તદ્વિરુદ્ધમસંમતમ્ ॥ ૩૨ ॥
પૂર્વાચારાનુસરણં કર્મમાત્રે નિયમ્યતે ।
જ્ઞાનોપાસ્ત્યોસ્ત્વબાહ્યત્વાદન્યથાઽપિ ચ યુજ્યતે ॥ ૩૩ ॥
પૂર્વકેષ્વપિ સાંખ્યેષુ સ્વસ્ય યુજ્યેત યોગિતા ।
અન્યથાઽપિ ચ નૈતેન પ્રત્યવાયઃ કિયાનપિ ॥ ૩૪ ॥
યદિ પૂર્વવિરોધેન કુર્યાત્કર્માણિ માનવઃ ।
સ મૂર્ખો ભવતિ ક્ષિપ્રં પ્રત્યવાયી ન સંશયઃ ॥ ૩૫ ॥
નૈમિત્તિકાનામકૃતૌ કામ્યાનાં ચ ન કશ્ચન ।
પ્રત્યવાયોઽત્ર વાઽમુત્ર લોકે ભવિતુમર્હતિ ॥ ૩૬ ॥
નિત્યાનાં ત્વકૃતાવત્રામુત્ર વા પ્રત્યવાયભાક્ ।
ભવેદવશ્યકાર્યત્વાદાશ્રમચ્યુતિહેતવે ॥ ૩૭ ॥
ન સ્યાદકરણં હેતુરભાવાત્મતયા તતઃ ।
નિત્યાકરણહેતુઃ પ્રાક્કર્મ ચેત્પ્રત્યવાયકૃત્ ॥ ૩૮ ॥
અકૃતૌ પ્રત્યવાયસ્ય શ્રવણં વ્યર્થમેવ તત્ ।
પૂર્વકર્મફલાદન્યફલસ્યાનવધારણાત્ ॥ ૩૯ ॥
અતો નાભાવતા યુક્તા નિત્યકર્માકૃતેર્યથા ।
નિષિદ્ધાચરણં ભાવસ્તથૈવાકરણં મતમ્ ॥ ૪૦ ॥
વિહિતાકરણસ્યાપિ ભાવાત્મત્વોરરીકૃતેઃ ।
આસ્તિકત્વમિહ પ્રાહુરન્યથા નાસ્તિકત્વતઃ ॥ ૪૧ ॥
પૂર્વકર્મફલસ્યાપિ નિત્યાકરણકર્મણઃ ।
પાપસ્ય દુઃખહેતુત્વં પૃથગેવાવવધાર્યતે ॥ ૪૨ ॥
અજ્ઞાનાદ્વિહિતે લુપ્તે જ્ઞાનાદ્વા કર્મણિ સ્વકે ।
પ્રાયશ્ચિત્તી ભવેન્મર્ત્યો લભેદ્દુર્જન્મ વા પુનઃ ॥ ૪૩ ॥
બુદ્ધિપૂર્વં ત્યજન્નિત્યમનુતાપવિવર્જિતઃ ।
અનાશ્રમી નરો ઘોરં રૌરવં નરકં વ્રજેત્ ॥ ૪૪ ॥
જીવન્મુક્તસ્ય નિત્યેષુ યદિ લુપ્તાનિ કાનિચિત્ ।
ન તેન પ્રત્યવાયોઽસ્તિ કૈશ્ચિત્સ્વાશ્રમસિદ્ધિતઃ ॥ ૪૫ ॥
પ્રાયશ્ચિત્તનિવર્ત્યાનિ નિષિદ્ધાચરણાનિ ચ ।
પ્રાયશ્ચિત્તમકુર્વન્તમપિ લિમ્પન્તિ નૈવ તમ્ ॥ ૪૬ ॥
કર્મ શુદ્ધમશુદ્ધં ચ દ્વિવિધં પ્રોચ્યતે શ્રુતૌ ।
તત્રાશુદ્ધેન બન્ધઃ સ્યાન્મોક્ષઃ શુદ્ધેન દેહિનામ્ ॥ ૪૭ ॥
અશુદ્ધં ચ તથા પ્રોક્તં પુણ્યં પાપમિતિ દ્વિધા ।
પરસ્પરં ન બાધોઽસ્તિ તયોરત્રાવિરોધતઃ ॥ ૪૮ ॥
સુખદુઃખે સમસ્તસ્ય જન્તોર્યાભ્યાં પ્રસિધ્યતઃ ।
તયોર્ન વશમાગચ્છેચ્છુદ્ધમાત્રેણ સંસ્થિતઃ ॥ ૪૯ ॥
શુદ્ધં નિત્યમનન્તં યત્સત્યં કર્મ નિગદ્યતે ।
નિત્યશુદ્ધવિમુક્તાત્મસાક્ષાત્કારાર્થકં વિદુઃ ॥ ૫૦ ॥
વિશુદ્ધૈઃ કર્મભિઃ શુદ્ધાનીન્દ્રિયાણિ ભવન્ત્યલમ્ ।
ઇન્દ્રિયેષુ વિશુદ્ધેષુ મનઃ શુદ્ધં સ્વતો ભવેત્ ॥ ૫૧ ॥
શુદ્ધે મનસિ જીવોઽપિ વિશુદ્ધો બ્રહ્મણૈકતામ્ ।
ઉપેત્ય કેવલાનન્દં નિષ્કલં પરમશ્નુતે ॥ ૫૨ ॥
બાહ્યમાભ્યન્તરં ચેતિ શુદ્ધં કર્મ દ્વિધોચ્યતે ।
બાહ્યં સ્નાનાદિ નિત્યં સ્યાદ્ધ્યાનાદ્યાભ્યન્તરં પરમ્ ॥ ૫૩ ॥
અતઃ શુદ્ધેરશુદ્ધાનાં નાશો ભવિતુમર્હતિ ।
ન શુદ્ધવ્યતિરેકેણ પ્રયત્નાન્તરમિષ્યતે ॥ ૫૪ ॥
વિશુદ્ધકર્મનિષ્ઠાસ્તે યતયોઽન્યેઽપિ વા જનાઃ ।
અત્રૈવ પરિમુચ્યન્તે સ્વાતન્ત્ર્યેણ પરામૃતાત્ ॥ ૫૫ ॥
આરૂઢઃ પંચમીં ભૂમિં શુદ્ધેનૈવાવતિષ્ઠતે ।
અતોઽત્ર મતિમાન્નિત્યં પંચમ્યભ્યાસમાચરેત્ ॥ ૫૬ ॥
ઇન્દ્રિયાણિ વિશુદ્ધાન્યપ્યશુદ્ધાનાં વિવર્જનાત્ ।
શુદ્ધાનામપ્યનુષ્ઠાનાદ્ધીમાંસ્તાનિ ન વિશ્વસેત્ ॥ ૫૭ ॥
અશુદ્ધેષુ પ્રવર્તેરન્ પૂર્વવાસનયા સ્વતઃ ।
તેભ્યો નિયમ્ય શુદ્ધેષુ નિત્યં તાનિ પ્રવર્તયેત્ ॥ ૫૮ ॥
ઇન્દ્રિયાણાં ચ મનસઃ પ્રસાદં શુદ્ધકર્મભિઃ ।
ઉપલભ્યાપિ દુર્બુદ્ધિરશુદ્ધેહ પ્રવર્તતે ॥ ૫૯ ॥
પ્રસન્નમનસઃ સ્વાસ્થ્યાત્સુખં કિંચિત્પ્રજાયતે ।
તાવન્માત્રેણ તૃપ્તસ્તુ ક્રમેણાધઃ પતેન્નરઃ ॥ ૬૦ ॥
તૃપ્તિરલ્પસુખપ્રાપ્તૌ મહાનર્થૈકકારણમ્ ।
અતસ્તૃપ્તિમનાપ્યૈવ શુદ્ધં નિત્યં સમાચરેત્ ॥ ૬૧ ॥
યથા વિષયભોગેષુ વિના તૃપ્તિં પુનઃ પુનઃ ।
પ્રવર્તતે તથા નિત્યં યઃ શુદ્ધેષુ સ બુદ્ધિમાન્ ॥ ૬૨ ॥
શુદ્ધં શુદ્ધેન વર્ધેત શુદ્ધઃ શુદ્ધં તતો વ્રજેત્ ।
અશુદ્ધમપ્યશુદ્ધેનાશુદ્ધોઽશુદ્ધં તથા નરઃ ॥ ૬૩ ॥
યદેન્દ્રિયમનઃપ્રાણાઃ શાન્તાઃ સુપ્તાવિવાભવન્ ।
શુદ્ધાશુદ્ધોભયાતીતસ્તદા તૃપ્તિં પરાં વ્રજેત્ ॥ ૬૪ ॥
યાવન્નેન્દ્રિયસંશાન્તિર્યાવન્ન મનસોઽપ્યયઃ ।
યાવન્ન પ્રાણશાન્તિશ્ચ તાવચ્છુદ્ધં સમાચરેત્ ॥ ૬૫ ॥
પરસ્પરોપયોગિત્વાદ્બાહ્યાભ્યન્તરશુદ્ધયોઃ ।
વિયોગો નૈવ કાર્યોઽત્ર બુધૈરાદેહમોચનાત્ ॥ ૬૬ ॥
યઃ શુદ્ધપક્ષો હંસઃ સ ઊર્ધ્વં ગચ્છતિ ચામ્બરે ।
અશુદ્ધપક્ષઃ શ્યેનસ્તુ વ્યોમગોઽપિ પતત્યધઃ ॥ ૬૭ ॥
છિન્નૈકપક્ષો હંસોઽપિ નોર્ધ્વં ગન્તુમિતોઽર્હતિ ।
અતઃ શુદ્ધદ્વયં મુખ્યં સાધનં મુક્તયે વિદુઃ ॥ ૬૮ ॥
યદ્યપ્યાભ્યન્તરં શુદ્ધં બાહ્યશુદ્ધનિવર્તકમ્ ।
ભવત્યેતેન સામ્યં ન તયોરિતિ ચ કેચન ॥ ૬૯ ॥
તથાઽપિ બાહ્યવિલયસમકાલલયાત્પરમ્ ।
આભ્યન્તરં સમં તેન બાહ્યેન સ્યાત્સ્વકર્મણા ॥ ૭૦ ॥
આભ્યન્તરં ચ તચ્છુદ્ધં કર્મ દ્વિવિધમુચ્યતે ।
સમ્પ્રજ્ઞાતસમાધ્યાખ્યમસમ્પ્રજ્ઞાતનામ ચ ॥ ૭૧ ॥
જીવન્મુક્તેઃ પુરાવૃત્તમાદ્યં કર્મ સ્વમાનસમ્ ।
પુરા વિદેહમુક્તેસ્તુ વૃતમન્યત્સ્વમાનસમ્ ॥ ૭૨ ॥
માનસત્વાત્સમાધેશ્ચ કર્મત્વોક્તિર્ન દૂષ્યતે ।
અનન્યવિષયત્વાચ્ચ તત્ફલં નૈવ નશ્વરમ્ ॥ ૭૩ ॥
અન્તઃશુદ્ધિર્બહિઃશુદ્ધિં યથા નૄણામપેક્ષતે ।
બહિઃશુદ્ધિસ્તથૈવાન્તઃશુદ્ધિં ચ નિયમેન હિ ॥ ૭૪ ॥
યસ્ય કર્મસુ શુદ્ધેષ્વપ્યૌદાસીન્યં વિજાયતે ।
તસ્યૈવ જન્મસાંકર્યમનુમેયં વિપશ્ચિતા ॥ ૭૫ ॥
વિરોધો જાયતે યસ્ય જ્ઞાનકર્મસમુચ્ચયે ।
તસ્યૈવ જન્મસાંકર્યમનુમેયં વિપશ્ચિતા ॥ ૭૬ ॥
યઃ શ્રૌતં કર્મ હિત્વાન્યત્તાન્ત્રિકં સમુપાશ્રયેત્ ।
તસ્યૈવ જન્મસાંકર્યમનુમેયં વિપશ્ચિતા ॥ ૭૭ ॥
યશ્ચાન્તરં ચ તત્કર્મ મન્યતે મન્દગોચરમ્ ।
તસ્યૈવ જન્મસાંકર્યમનુમેયં વિપશ્ચિતા ॥ ૭૮ ॥
અશુદ્ધકર્મનિષ્ઠઃ સન્ શુદ્ધં નિન્દતિ યઃ સદા ।
તસ્યૈવ જન્મસાંકર્યમનુમેયં વિપશ્ચિતા ॥ ૭૯ ॥
શુદ્ધં પશ્યતિ યઃ શાન્તમક્ષિરોગીવ ભાસ્કરમ્ ।
તસ્યૈવ જન્મસાંકર્યમનુમેયં વિપશ્ચિતા ॥ ૮૦ ॥
વિશુદ્ધવંશપ્રભવં મહામતિં
વિશુદ્ધબાહ્યાન્તરકર્મભાસ્વરમ્ ।
વિશુદ્ધવેદાન્તરહસ્યવેદિનં
વિદ્વેષ્ટિ યઃ સંકર એવ નેતરઃ ॥ ૮૧ ॥
અશુદ્ધવંશપ્રભવં સુદુર્મતિં
સ્વશુદ્ધકર્મદ્વયનષ્ટતેજસમ્ ।
અશુદ્ધતન્ત્રાર્થવિદં નરાધમં
યઃ શ્લાઘતે સંકર એવ નેતરઃ ॥ ૮૨ ॥
ઇતિ સૂર્યગીતાયાં દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥
॥ અથ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥
અથાતઃ સમ્પ્રવક્ષ્યામિ મમાન્તર્યામિણં શિવમ્ ।
યઃ સર્વકર્મણાં સાક્ષી નિર્લેપઃ પ્રભુરીશ્વરઃ ॥ ૧ ॥
ત્રિનેત્રં નીલકણ્ઠં યં સામ્બં મૃત્યુંજયં હરમ્ ।
ધ્યાત્વા સંસૃતિમોક્ષઃ સ્યાત્તં નમામિ મહેશ્વરમ્ ॥ ૨ ॥
સર્વેષાં કર્મણામેકઃ ફલદાતા ય ઉચ્યતે ।
સ એવ મૃડ ઈશાનઃ સર્વજ્ઞઃ સર્વશક્તિમાન્ ॥ ૩ ॥
યસ્ય સ્મરણમાત્રેણ નિવર્તન્તેઽખિલાપદઃ ।
સમ્પદશ્ચેહ લભ્યન્તે સોઽન્તર્યામી શિવો હરઃ ॥ ૪ ॥
યેનૈવ સૃષ્ટમખિલં જગદેતચ્ચરાચરમ્ ।
યસ્મિંસ્તિષ્ઠતિ નશ્યત્યપ્યેષ એકો મહેશ્વરઃ ॥ ૫ ॥
યં નમન્તિ સુરાઃ સર્વે સ્વસ્વાભીષ્ટપ્રસિદ્ધયે ।
સ્વાતન્ત્ર્યં યસ્ય સર્વત્ર સોઽન્તર્યામિ મહેશ્વરઃ ॥ ૬ ॥
ઉમાર્ધવિગ્રહઃ શમ્ભુઃ ત્રિનેત્રઃ શશિશેખરઃ ।
ગંગાધરો મહાદેવઃ સોઽન્તર્યામિ દયાનિધિઃ ॥ ૭ ॥
શ્રુતિસ્મૃતિપુરાણેષુ યસ્યૈવાધિક્યમિષ્યતે ।
યસ્યાધિક્યસ્મૃતેર્મુક્તિઃ સોઽન્તર્યામી પુરાતનઃ ॥ ૮ ॥
યન્નામજપમાત્રેણ પુરુષઃ પૂજ્યતે સુરૈઃ ।
યમાહુઃ સર્વદેવેશં સોઽન્તર્યામી ગુરૂત્તમઃ ॥ ૯ ॥
યદાખ્યામૃતપાનેન સંતૃપ્તા મુનયોઽખિલાઃ ।
ન વાઞ્છન્તિ મહાભોગાન્ સોઽન્તર્યામી જગત્પતિઃ ॥ ૧૦ ॥
અરુણ ઉવાચ –
સદ્ગુરો ભાસ્કર શ્રીમન્ સર્વતત્ત્વાર્થકોવિદ ।
શ્રુતિસ્મૃતિપુરાણેષુ હ્યન્તર્યામ્યન્યથા શ્રુતઃ ॥ ૧૧ ॥
સત્યં જ્ઞાનમનન્તં યત્પ્રસિદ્ધં બ્રહ્મ નિષ્કલમ્ ।
નિર્ગુણં નિષ્ક્રિયં શાન્તં કેવલં સર્વગં પરમ્ ॥ ૧૨ ॥
તદેવ સર્વાન્તર્યામી શ્રુતં સર્વાન્તરત્વતઃ ।
વરેણ્યં સવિતુસ્તે ચ ગાયત્ર્યાં તદ્ધિ કથ્યતે ॥ ૧૩ ॥
અશરીરસ્ય તસ્યૈવ હ્યાદિમધ્યાન્તવર્જનાત્ ।
આકાશવદ્વિભૂતેન સર્વાન્તર્યામિતોચિતા ॥ ૧૪ ॥
શિવસ્ય સશરીરસ્ય સામ્બસ્ય સગુણસ્ય તુ ।
અવિભુત્વેન સા નૈવ યુજ્યતે ભાસ્કર પ્રભો ॥ ૧૫ ॥
સગુણૈકપ્રધાનૈશ્ચ વિશિષ્ટાદ્વૈતવાદિભિઃ ।
કૈશ્ચિદ્બ્રહ્મહરીશાનામન્તર્યામિત્વમુચ્યતે ॥ ૧૬ ॥
સર્વજ્ઞત્વાદિધર્માણાં સમત્વં ચ ત્રિમૂર્તિષુ ।
મત્વૈવોપાસતે વિપ્રાઃ તે ગાયત્રીપરાયણાઃ ॥ ૧૭ ॥
કેચિદ્ દ્રુહિણ એવ સ્યાદન્તર્યામી વાક્પતિઃ ।
નાન્યૌ હરિહરૌ કર્મપ્રસિદ્ધેરિતિ વૈ વિદુઃ ॥ ૧૮ ॥
કેચિત્તુ વિષ્ણુરેવ સ્યાદન્તર્યામી રમાપતિઃ ।
ન વિધીશૌ પરોપાસ્તિપ્રસિદ્ધેરિતિ વૈ વિદુઃ ॥ ૧૯ ॥
કેચિચ્ચ શિવ એકઃ સ્યાદન્તર્યામી હ્યુમાપતિઃ ।
નાન્યૌ બ્રહ્મહરી જ્ઞાનપ્રસિદ્ધેરિતિ સંવિદુઃ ॥ ૨૦ ॥
ત્વદુક્તરીત્યા ત્વાધિક્યં જ્ઞાનોપાસનકર્મસુ ।
કર્મણોઽવગતં તેન વિધેરેવ પ્રસિધ્યતિ ॥ ૨૧ ॥
એષ પક્ષઃ સમીચીનસ્તવ નૈવ ભવિષ્યતિ ।
તસ્માદનિશ્ચિતાર્થં માં કુરુષ્વાસંશયં પ્રભો ॥ ૨૨ ॥
સૂર્ય ઉવાચ –
સમ્યક્પૃષ્ટં ત્વયા ધીમન્નરુણ શૃણુ સાદરમ્ ।
વક્ષ્યામિ નિશ્ચિતાર્થં તે શ્રુતિસ્મૃત્યાદિભિઃ સ્ફુટમ્ ॥ ૨૩ ॥
અન્તર્યામી દ્વિધા પ્રોક્તઃ સગુણો નિર્ગુણોઽપિ ચ ।
ચરસ્ય કેવલં ત્વાદ્યશ્ચરસ્યાન્યોઽચરસ્ય ચ ॥ ૨૪ ॥
અહં હિ ચર એવાસ્મિ મદન્તર્યામિણાવુભૌ ।
ગાયત્ર્યાં ચાવગન્તવ્યૌ દેવૌ સગુણનિર્ગુણૌ ॥ ૨૫ ॥
નિર્ગુણશ્ચાવગન્તવ્યઃ સગુણદ્વારતોઽખિલૈઃ ।
અતોઽબ્રુવં શિવં સાક્ષાન્મદન્તર્યામિણં તવ ॥ ૨૬ ॥
કારણત્વં યથા સિદ્ધં બ્રહ્મણઃ પરમાત્મનઃ ।
યથા શિવસ્ય સામ્બસ્ય કાર્યત્વં ચ સતાં મતમ્ ॥ ૨૭ ॥
તથા શિવસ્ય હેતુત્વં વિષ્ણોઃ કાર્યત્વમપ્યથ ।
વિષ્ણોશ્ચ હેતુતાં તદ્વદ્વિધેર્વિદ્ધિ ચ કાર્યતામ્ ॥ ૨૮ ॥
બ્રહ્મા વિષ્ણુઃ શિવો બ્રહ્મ હ્યુત્તરોત્તરહેતવઃ ।
ઇતિ જાનન્તિ વિદ્વાંસો નેતરે માયયા વૃતાઃ ॥ ૨૯ ॥
વિશિષ્ટાદ્વૈતિનો વાઽન્યે સગુણૈકાભિમાનિનઃ ।
અશરીરાનભિજ્ઞત્વાન્માયાપરવશા ધ્રુવમ્ ॥ ૩૦ ॥
સર્વજ્ઞત્વાદિધર્માણાં કથં સામ્યં ત્રિમૂર્તિષુ ।
ત્રયાણાં ચ ગુણાનાં હિ વૈષમ્યં સર્વસંમતમ્ ॥ ૩૧ ॥
ગુણત્રયવશાત્તેષાં વૈષમ્યં વિદ્ધિ સુસ્થિતમ્ ।
બ્રહ્મા હિ રાજસઃ પ્રોક્તો વિષ્ણુસ્તામસ ઉચ્યતે ॥ ૩૨ ॥
રુદ્રઃ સ સાત્ત્વિકઃ પ્રોક્તઃ મૂર્તિવર્ણૈશ્ચ તાદૃશાઃ ।
ચિત્સ્વરૂપાનુભૂત્યા ચ તારતમ્યં નિગદ્યતે ॥ ૩૩ ॥
નિર્વિશેષપરબ્રહ્માનન્યત્વેન તુ તે સમાઃ ।
તથાઽપિ શિવશબ્દસ્ય પરબ્રહ્માત્મકત્વતઃ ॥ ૩૪ ॥
સાક્ષિણા નિર્વિકારેણ ચિન્માત્રેણ મહાત્મના ।
સદાશિવેન નિત્યેન કેવલેન સમો ન હિ ॥ ૩૫ ॥
સામ્બસ્ય ચન્દ્રચૂડસ્ય નીલકણ્ઠસ્ય શૂલિનઃ ।
ઉત્કર્ષોઽસ્તિ સ્વતઃસિદ્ધઃ કિં મયા પ્રતિપાદ્યતે ॥ ૩૬ ॥
આદૌ માં જનયામાસ બ્રહ્મા સાક્ષાચ્ચતુર્મુખઃ ।
યથા તથા વિરિંચિં તં શ્રીમાન્નારાયણો હરિઃ ॥ ૩૭ ॥
યતોઽભવન્મહાવિષ્ણુર્મમારુણ પિતામહઃ ।
તતો મે સુપ્રસિદ્ધભૂત્સૂર્યનારાયણ અભ્ધા ॥ ૩૮ ॥
નૈતેન સકલેશસ્ય પ્રપિતામહતાવશાત્ ।
સર્વોત્કૃષ્ટત્વસંસિદ્ધ્યા લુપ્યતે હ્યાન્તરાત્મના ॥ ૩૯
અથ વા યોગવૃત્યા સ્યાચ્છિવો નારાયણાભિધઃ ।
તદ્દૃષ્ટિર્મયિ કર્તવ્યોપાસકરિતિ સન્મતમ્ ॥ ૪૦ ॥
કર્મોપાસનબોધેષુ બ્રહ્મવિષ્ણુશિવાઃ ક્રમાત્ ।
પ્રસિદ્ધા ઇતિ સંત્યજ્ય ધિયં શૃણુ વચો મમ ॥ ૪૧ ॥
ત્રિષુ ત્રયઃ પ્રસિદ્ધાઃ સ્યુસ્તારતમ્યેન ચારુણ ।
કામ્યકર્મપ્રધાનોઽસ્તિ સ્વયંભૂશ્ચતુરાનનઃ ॥ ૪૨ ॥
નૈમિત્તિકપ્રધાનસ્તુ વિષ્ણુઃ કમલલોચનઃ ।
નિત્યકર્મપ્રધાનઃ સ શિવઃ સાક્ષાત્ત્રિલોચનઃ ॥ ૪૩ ॥
મૂર્ત્યુપાસ્તૌ વિધિમુખ્યસ્ત્વંશોપાસ્તૌ હરિર્મતઃ ।
નિરંશોપાસને મુખ્યો નીલકણ્ઠો હરો મતઃ ॥ ૪૪ ॥
જ્ઞાને શ્રવણજે બ્રહ્મા વિજ્ઞાને મનનોદિતે ।
વિષ્ણુઃ સ સમ્યગ્જ્ઞાને તુ નિદિધ્યાસનજે શિવઃ ॥ ૪૫ ॥
અત્રૈવં સતિ કસ્યાભૂદાધિક્યમરુણાધુના ।
ત્વમેવ સમ્યગાલોચ્ય વિનિશ્ચિનુ મહામતે ॥ ૪૬ ॥
પુરા કશ્ચિન્મહાધીરઃ શિવભક્તાગ્રણીર્દ્વિજઃ ।
શિવાખ્યાજપસંસક્તશ્ચચાર ભુવિ નિસ્પૃહઃ ॥ ૪૭ ॥
સ્વાશ્રમાચારનિરતો ભસ્મરુદ્રાક્ષભૂષણઃ ।
સર્વશાસ્ત્રાર્થતત્ત્વજ્ઞઃ કામક્રોધાદિવર્જિતઃ ॥ ૪૮ ॥
શમાદિષટ્કસમ્પન્નઃ શિવભક્તજનાદરઃ ।
શિવસ્ય વૈભવં સ્મૃત્વા શ્રુતિસ્મૃતિપુરાણગમ્ ॥ ૪૯ ॥
સર્વેશ્વરસ્ય સામ્બસ્ય ત્રિનેત્રસ્ય દયાનિધેઃ ।
સદાશિવસ્ય માહાત્મ્યં સ્વત એવેદમબ્રવીત્ ॥ ૫૦ ॥
પશ્વાદિભ્યો વરિષ્ઠાઃ ક્ષિતિગતમનુજાસ્તેભ્ય એવેન્દ્રમુખ્યઃ
દેવાસ્તેભ્યો વિધાતા હરિરપિ ચ તતઃ શઙ્કરો યસ્ત્રિનેત્રઃ ।
નાન્યોઽસ્માચ્છંકરાત્તુ શ્રુતિષુ નિગદિતો વા વરિષ્ઠઃ સમો વા
સર્વાન્વિષ્ણ્વાદિકાંસ્તં ન હિ વયમધુના નૂનમેવાશ્રયામઃ ॥ ૫૧ ॥
મૂલાધારે ગણેશસ્તદુપરિ તુ વિધિર્વિષ્ણુરસ્માત્તતોઽયં
રુદ્રસ્થાને ચતુર્થે શ્રુતિરપિ ચ તથા પ્રાહ શાન્તં ચતુર્થમ્ ।
અસ્માદન્યઃ શિવોઽસ્તિ ત્રિપુરહર ઇતો વા સદાદ્યઃ શિવોઽસ્તિ
સ્વસ્થોઽયં દ્વાદશાન્તપ્રબલનટનકૃચ્ચાપિ સાક્ષાત્સભેશઃ ॥ ૫૨ ॥
રૌદ્રી શક્તિસ્તથા સ્યાદયમપિ ચ હરિઃ શાક્ત એવં વિરિંચો
મન્તવ્યો વૈષ્ણવોઽમી સનકમુખમહાબ્રાહ્મણા બ્રાહ્મણાશ્ચ ।
તસ્માદેવં વિભક્તે ન હિ ભવતિ હરેરંશિતાંશાંશિભાવે
સાક્ષાદપ્યત્ર નિત્યં પરમશિવમહં ચાંશિનં તં નમામિ ॥ ૫૩ ॥
શમ્ભોરન્યન્ન પશ્યામ્યહમિહ પરમે વ્યોમ્નિ સોમાચ્છ્રુતૌ વા
યસ્યૈવૈતેન ભાસા જગદખિલમિદં ભાસતે ચૈત્યરૂપમ્ ।
યચ્છીર્ષાઙ્ઘ્રી દિદૃક્ષુ દ્રુહિણમુરરિપુ સર્વશક્ત્યાપ્ય દૃષ્ટ્વા
ખેદન્તૌ જગ્મતુસ્તં પરમશિવમમું ત્વાં વિના કં નુ વન્દે ॥ ૫૪ ॥
યં વિષ્ણુર્નાવપશ્યત્યખિલજનભયધ્વંસકં કાશિકાયાં
લિંગં ચોપાસ્ત ઇત્યપ્યધિકભસિતરુદ્રાક્ષસંભૂષિતઃ સન્ ।
જાબાલેયે બૃહત્યપ્યથ હરિજનિતા શ્રૂયતે સોમ એકઃ
પાયાચ્છ્રુત્યન્તસિદ્ધો જનિમૃતિભયભૃત્સંસૃતેસ્તારકો મામ્ ॥ ૫૫ ॥
મધ્યે કો વાઽધિકઃ સ્યાદ્દ્રુહિણ હરિહરાણામિતિ પ્રશ્નપૂર્વં
બ્રહ્માદૌ પૈપ્પલાદં ખલુ વદતિ મહાન્રુદ્ર એવાધિકઃ સ્યાત્ ।
ઇત્યુક્ત્વા શારભાખ્યે શ્રુતિશિરસિ નમશ્ચાસ્તુ રુદ્રાય તસ્મૈ
સ્તુત્વૈવં ધ્યેયમાહ ત્રિપુરહરમુમાકાંતમેકં ભજેઽહમ્ ॥ ૫૬ ॥
ધ્યાતા રુદ્રો રમેશો હરિરપિ તુ તથા ધ્યાનમેકઃ શિવસ્તુ
ધ્યેયોઽથર્વશ્રુતેઃ સા નિખિલરસવતી યા સમાપ્તા શિખાભૂત્ ।
ધ્યેયશ્ચિન્માત્ર એકઃ પરમશિવ ઇતો વા ચિદંદશત્વ-
મસ્ય ધ્યાતુઃ સ્યાન્ન ત્વમુષ્ય પ્રકૃતિભવમનોવૃત્તિરૂપસ્ય વિષ્ણોઃ ॥ ૫૭ ॥
એકો રુદ્રો મહેશઃ શિવ ઇતિ ચ મહાદેવ એવૈષ સર્વ
વ્યાપી યઃ શ્રૂયતેઽસ્મિંચ્છ્રુતિશિરસિ તથાથર્વશીર્ષાભિધે ચ ।
દેવાઃ સર્વે યદન્તસ્થિતિજુષ ઇહ તે વિષ્ણુપૂર્વાસ્તતોન્યઃ
કો વાઽસ્યાદ્વ્યાપકોઽસ્માન્નિરતિશયચિદાકાશરૂપાન્મહેશાત્ ॥ ૫૮ ॥
નાભૌ બ્રહ્માણમુક્ત્વા હરિમપિ હૃદયે રુદ્રમેનં ભ્રુવોસ્ત-
ન્મધ્યે શ્રુત્યન્ત એવં પ્રણવવિવરણે નારસિંહાભિધે ચ ।
વિજ્ઞેયઃ સોઽયમાત્મા શિવ ઇતિ ચ ચતુર્થોઽદ્વિતીયઃ
પ્રશાન્તશ્ચેત્યાહાન્તે પ્રજેશસ્ત્રિદશપરિપદસ્તત્સ ઈશઃ પ્રપૂજ્યઃ ॥ ૫૯ ॥
કૈવલ્યં પ્રાપ્નુયાત્કઃ પુરુષ ઇહ શિવં કેવલં ત્વાં વિહાય
સ્વામિન્નીશં તથાન્યં જગતિ સદસતોરત્ર વિષ્ણોર્વિધેર્વા ।
ચિન્માત્રઃ પ્રત્યગાત્મા ત્વમસિ ખલુ સદા પૂર્વ એકઃ શિવોઽત-
સ્ત્વામેવૈકં ભજેઽહં સતતમપિ જગત્સાક્ષિણં નિર્વિશેષમ્ ॥ ૬૦ ॥
સૂર્ય ઉવાચ –
એવં શિવસ્ય માહાત્મ્યે સર્વશ્રુત્યન્તનિશ્ચિતે ।
ઉદ્ભવેત્સંશયઃ કસ્ય કો મુચ્યેત સંશયાત્ ॥ ૬૧ ॥
અતોરુણ મહાપ્રાજ્ઞ મુખ્યાન્તર્યામિણં મમ ।
ત્રિનેત્રં ભજ કૈવલ્યસંસિધ્યૈ પરમેશ્વરમ્ ॥ ૬૨ ॥
॥ ઇતિ સૂર્યગીતાયાં તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥
॥ અથ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥
સૂર્ય ઉવાચ –
અથાતઃ સમ્પ્રવક્ષ્યામિ તસ્યાન્તર્યામિણો ગુરોઃ ।
જગત્સૃષ્ટ્યાદિકર્માણિ લીલારૂપાણિ સુવ્રત ॥ ૧ ॥
આદૌ જગત્સસર્જેદં પંચીકરણકર્મણા ।
યઃ સ ઈશો મહામાયઃ સર્વજ્ઞઃ સર્વશક્તિમાન્ ॥ ૨ ॥
ચતુર્વિધેષુ ભૂતેષુ નિજમાયાવશીકૃતાન્ ।
જીવાન્ પ્રવેશયિત્વાનનુપ્રવિવેશ સ્વયં વશી ॥ ૩ ॥
લીલારૂપમપીદં ચ કર્મ તસ્ય મહેશિતુઃ ।
પ્રારબ્ધકર્મજં જ્ઞેયમાધિકારિકતાવશાત્ ॥ ૪ ॥
સ હ્યાદિકારિકઃ શ્રેષ્ઠઃ પૂર્વં જીવત્વમાગતઃ ।
સમુચ્ચયાદભૂદીશો જ્ઞાનોપાસનકર્મણામ્ ॥ ૫ ॥
પ્રાક્કલ્પાધિકૃતો દેવઃ સ્વારબ્ધક્ષપણાત્સ્વયમ્ ।
અપહાય નિજાં માયાં પ્રાપ્તવાન્ પરમં પદમ્ ॥ ૬ ॥
અથ તામાશ્રિતો જીવઃ કલ્પાદૌ પૂર્વવત્ક્રમાત્ ।
સૃષ્ટ્વા સર્વાધિકારી સન્ જગત્પાતિ ચ હન્તિ ચ ॥ ૭ ॥
ક્રિયમાણતયા તેન નિયમેનૈવ કર્મણામ્ ।
ત્રયાણાં તસ્ય કર્મિત્વમીશસ્યાપ્યુપપદ્યતે ॥ ૮ ॥
જીવન્મુક્તસમાનત્વં યતસ્તસ્યાવગમ્યતે ।
અતઃ પ્રારબ્ધકર્મિત્વં અવશ્યં તસ્ય સિધ્યતિ ॥ ૯ ॥
બ્રહ્મવિત્ત્વં હિ તસ્ય સ્યાન્ન તુ બ્રહ્મત્વમીશિતુઃ ।
સૃષ્ટ્યાદિકર્મકર્તૃત્વદર્શનાન્માયયાઽપિ વા ॥ ૧૦ ॥
જીવસૃષ્ટ્યાદિકર્તૃત્વં બ્રહ્મણોઽપિ વર્તતે ।
તથાપિ પૂર્વકર્મિત્વં તસ્ય ન શ્રૂયતે ક્વચિત્ ॥ ૧૧ ॥
કર્મણઃ પ્રાગભાવત્વાદ્ભાવત્વાદ્બ્રહ્મણો વિભોઃ ।
પૂર્વકર્મવતો હિ સ્યાત્કર્મ પ્રારબ્ધસંજ્ઞિતમ્ ॥ ૧૨ ॥
સૃષ્ટ્યાદિકર્મબદ્ધત્વે તસ્ય માયાવશત્વતઃ ।
વશ્યમાયત્વવચનં વ્યર્થમેવેતિ ચેન્ન ચ ॥ ૧૩ ॥
સ્વાધિકારાવસને હિ કૈવલ્યં નોપરુધ્યતે ।
અતસ્તસ્ય પ્રસિદ્ધં તદ્વશ્યમાયત્વમર્થવત્ ॥ ૧૪ ॥
સ્થિતૌ તુ તસ્ય માયિત્વં કામિત્વાદિવદિષ્યતે ।
ન ધનિત્વાદિવત્કર્મ પારવશ્યાન્નિરન્તરમ્ ॥ ૧૫ ॥
જાગ્રદ્વત્સૃષ્ટિકર્મ સ્યાત્સ્વપ્નવત્સ્થિતિકર્મ ચ ।
જગત્પ્રલયકર્મ સ્યાત્ સુપ્તિવત્તસ્ય માયિનઃ ॥ ૧૬ ॥
અવસ્થાત્રયવત્ત્વેન કર્મત્રિતયવત્તયા ।
શરીરત્રયવત્ત્વેન જીવઃ સોઽપીતિ કેચન ॥ ૧૭ ॥
તદયુક્તં પુરા જીવોઽપ્યદ્ય બ્રહ્માત્મવિત્તયા ।
સર્વજ્ઞત્વાદિસમ્પત્ત્યા સ હિ જીવવિલક્ષણઃ ॥ ૧૮ ॥
જીવન્મુક્તસમાનત્વાન્ન કર્મત્રયમીશિતુઃ ।
પ્રારબ્ધમાત્રબદ્ધત્વાદધિકારવશાદિહ ॥ ૧૯ ॥
અધિકારાવસાને તદ્બ્રહ્મત્વં સમ્ભવિષ્યતિ ।
ઇતિ વેદાન્તસિદ્ધેઽર્થે વ્યભિચારઃ કુતો ભવેત્ ॥ ૨૦ ॥
બ્રહ્મૈવૈકમકર્મોક્તં શ્રુતિભિઃ સ્મૃતિભિશ્ચ તત્ ।
ઈશસ્ય કર્મતોક્તિસ્તુ શ્રૂયતે હ્યૌપચારિકી ॥ ૨૧ ॥
સ કર્મત્વેઽપિ તસ્ય સ્યાત્કર્મમોચકતેશિતુઃ ।
સંચિતાગામિહીનત્વાત્સર્વજ્ઞત્વાચ્ચ સત્તમ ॥ ૨૨ ॥
ઈશ્વરબ્રહ્મણોર્ભેદં સકર્માઽકર્મતાદિભિઃ ।
સુપ્રસિદ્ધમપહ્નોતું કઃ સમર્થોઽસ્તિ માનતઃ ॥ ૨૩ ॥
ઈશ્વરસ્યાપ્યકર્મત્વં યદિ બ્રૂયાન્નિરંકુશમ્ ।
સ દ્વૈતી ન કદાપ્યસ્માત્સંસારાન્મુક્તિમાપ્નુયાત્ ॥ ૨૪ ॥
યતસ્તત્પદવાચ્યોઽર્થઃ સ હેય ઇતિ કથ્યતે ।
અતસ્તસ્ય ન નિત્યત્વં નાકર્મત્વં ચ યુજ્યતે ॥ ૨૫ ॥
અનધ્યસ્તાત્મભાવેન ન દેહેનૈવ કશ્ચન ।
વ્યાપ્રીયેત તતશ્ચ સ્યાદ્દેહીશો ધ્યાનસંયુતઃ ॥ ૨૬ ॥
સ્વદેહેઽપીશ્વરસ્યાસ્તિ નાધ્યાસઃ પારમાર્થિકઃ ।
પ્રાતિભાસિકમાશ્રિત્ય સ્રષ્ટૃત્વાદિ નિગદ્યતે ॥ ૨૭ ॥
દેહાધ્યાસસ્ય સત્યસ્ય ન કદાપ્યસ્તિ સંગતિઃ ।
પ્રાગીશદેહાભાવેન દેહાભાવેન ચાઽપ્યયે ॥ ૨૮ ॥
જગત્પ્રલયકાલે સ નિર્વ્યાપારોઽપિ સુપ્તવત્ ।
અધ્યાસબીજવત્ત્વેન પુનઃ સૃષ્ટૌ પ્રવર્તતે ॥ ૨૯ ॥
ચતુર્યુગસહસ્રાન્તે વિધાતુર્હિ નિશોચ્યતે ।
તદા સુપ્તસ્ય તસ્યાપિ જીવસ્યેવ સબીજતા ॥ ૩૦ ॥
તથા વિષ્ણોર્યુગાઃ પ્રોક્તાસ્તસ્માચ્છતગુણાધિકાઃ ।
તથા શિવસ્ય તસ્માચ્ચ વિષ્ણોઃ શતગુણાધિકાઃ ॥ ૩૧ ॥
એવં કાલૈરવચ્છિન્નાંસ્તારતમ્યેન જીવવત્ ।
ઈશ્વરાંસ્તાન્ કથં બ્રૂયાં દેહકર્માદિવર્જિતાન્ ॥ ૩૨ ॥
વ્યષ્ટિદેહત્રયં સ્વીયં મત્વા જીવત્રયં યથા ।
પારમાર્થિકસંસારનિબદ્ધં કર્મિતામગાત્ ॥ ૩૩ ॥
સમષ્ટિદેહત્રિતયં તથા મત્વેશ્વરત્રયમ્ ।
પ્રાતિભાસિકસંસારનિબદ્ધં કર્મિતામગાત્ ॥ ૩૪ ॥
શુદ્ધસત્ત્વપ્રધાનાયાં માયાયાં પ્રતિબિમ્બિતઃ ।
ઈશ ઇત્યુચ્યતે તસ્ય નિરુપાધિકતા કથમ્ ॥ ૩૫ ॥
ઔપાધિકસ્ય નિત્યત્વં કથં વાચ્યં મનીષિભિઃ ।
અનિત્યસ્ય ચ નૈષ્કર્મ્યં કથં ભવિતુમર્હતિ ॥ ૩૬ ॥
બ્રહ્મણ્યારોપિતો ભ્રાન્તૈરીશાખ્યઃ સર્વસૃષ્ટિકૃત્ ।
આત્મયોગિભિરભ્રાન્તૈઃ સ ભવત્યવરોપિતઃ ॥ ૩૭ ॥
અવિદ્યાતિમિરાન્ધસ્ય સ્થાણૌ ચોરવદીશ્વરઃ ।
પ્રતિભાતિ પરબ્રહ્મણ્યમલે સ્વાત્મરૂપિણિ ॥ ૩૮ ॥
સદ્યો મુમુક્ષુદૃષ્ટ્યા હિ નેશ્વરસ્યાસ્તિ સત્યતા ।
અતો વિવર્તવાદોઽયં સુતરામુપયુજ્યતે ॥ ૩૯ ॥
પરિણામેઽપ્યનિત્યત્વસંસિદ્ધેરીશ્વરસ્ય ચ ।
અદ્વૈતબ્રહ્મનિષ્ઠત્વં શ્રોતુર્જીવસ્ય સમ્ભવેત્ ॥ ૪૦ ॥
અધિકારિવિભેદેન વાદાસ્તે મતાત્રયઃ ।
તત્રોત્તમાધિકારી સ્યાચ્છૃણ્વન્નીશે વિવર્તતામ્ ॥ ૪૧ ॥
જીવે તુ પરિણામિત્વં શૃણ્વન્નેવોત્તમોત્તમઃ ।
કીટવદ્ભૃઙ્ગરૂપેણ પરિણામે વિમોક્ષતઃ ॥ ૪૨ ॥
જીવસ્યેશ્વરતાઽવાપ્તૌ ક્રમમુક્તિર્હિ સિધ્યતિ ।
અતોઽસ્ય સદ્યો મુક્ત્યર્થં બ્રહ્મતાવાપ્તિરીર્યતે ॥ ૪૩ ॥
તુરીયઃ પંચમો વાઽઽસ્તામીશ્વરઃ ષષ્ઠ એવ વા ।
તસ્માદતીતં બ્રહ્મેતિ સિદ્ધાન્તે કોઽનુસંશયઃ ॥ ૪૪ ॥
ઈશ્વરે તિષ્ઠતિ બ્રહ્મ બ્રહ્મણીશશ્ચ તિષ્ઠતિ ।
અત એકત્વમેવ સ્યાદ્દ્વયોરિતિ ન તર્ક્યતામ્ ॥ ૪૫ ॥
બ્રહ્મણ્યેવેશ્વરઃ પ્રોક્તો ન તુ બ્રહ્મેશ્વરે ક્વચિત્ ।
વિભોરવિભુસંસ્થત્વાસંભવાત્પરમાત્મનઃ ॥ ૪૬ ॥
બ્રહ્મક્ષત્રમુભે યસ્ય શ્રુત્યા ભવત ઓદનઃ ।
યસ્યોપસેચનં મૃત્યુઃ સ યત્ર બ્રહ્મણીર્યતે ॥ ૪૭ ॥
તદેતાદૃશમિત્યત્ર કો વેદેદન્તયાવ્યયમ્ ।
અખણ્ડં નિર્ગુણં બ્રહ્મ નિરાધારં પરં મહત્ ॥ ૪૮ ॥
પરબ્રહ્માંશભૂતોઽપિ પરમઃ પુરુષોત્તમઃ ।
ઈશ્વરાદધિકઃ પ્રોક્તઃ કિં પુનર્બ્રહ્મ કેવલમ્ ॥ ૪૯ ॥
કારણં જગતામીશો જીવાનાં બ્રહ્મ કારણમ્ ।
એવં સતીશબ્રહ્મૈક્યં વ્યવહારે કથં ભવેત્ ॥ ૫૦ ॥
ઈશસ્ય કર્મિતાયાં હિ પુણ્યં પાપં ચ સંભવેત્ ।
સુખં દુઃખં ચ તેનૈવ જીવત્વમિતિ ચેચ્છૃણુ ॥ ૫૧ ॥
ઈશઃ પ્રવર્તતે પુણ્યપાપયોર્લોકસંગ્રહાત્ ।
તથાઽપિ સુખદુઃખે સ્તો નૈવાત્મજ્ઞાનવત્તયા ॥ ૫૨ ॥
ભ્રૂણહત્યાદિપાપાનિ હ્યકરોદ્વિષ્ણુરીદૃશઃ ।
ન તૈર્દુઃખમભૂત્તસ્ય સમ્પ્રાપ્તં પારમાર્થિકમ્ ॥ ૫૩ ॥
લોકક્ષેમાર્થકત્વેન તત્કૃતાઘસ્ય નિન્દ્યતા ।
ન વાચ્યા ન ચ તેનાસ્તિ જીવત્વં તસ્ય સર્વથા ॥ ૫૪ ॥
ઋગાદિવેદકર્તાઽપિ સ યથોક્તં સમાચરેત્ ।
અન્યથા સમ્પ્રસજ્યેત હ્યપ્રામાણિકતેશિતુઃ ॥ ૫૫ ॥
સંસિદ્ધે શાસ્ત્રકર્તૃત્વે ન કારયિતૃતા વચઃ ।
વ્યર્થમેવેતિ ચેન્નૈષ દોષ એવ વિચારણે ॥ ૫૬ ॥
જીવસ્ય કર્તૃતાયાં હિ સ્યાત્કારયિતૃતેશિતુઃ ।
શાસ્ત્રસ્ય કર્મતાયાં તુ મહેશસ્યાસ્તિ કર્તૃતા ॥ ૫૭ ॥
નૈતેન શાસ્ત્રયોનિત્વં નિર્ગુણસ્યૈવ હીયતે ।
નિર્ગુણોદ્ભૂતશાસ્ત્રસ્ય સગુણાદ્વ્યક્તિદર્શનાત્ ॥ ૫૮ ॥
ઉપચર્યત ઈશસ્ય ગુણિનઃ શાસ્ત્રયોનિતા ।
યદ્વાઽસ્તામુભયોર્વેદવેદાન્તાભ્યાં ચ બીજતા ॥ ૫૯ ॥
ન ચૈતેનાસ્તિ કર્મિત્વસામ્યં બ્રહ્મેશયોસ્તયોઃ ।
કર્તુશ્ચ કૃતકર્તુશ્ચ ભેદોઽસ્તિ સ્પષ્ટ એવ હિ ॥ ૬૦ ॥
કર્તૃત્વં યસ્ય સંસિદ્ધં કર્મિત્વં તસ્ય સિદ્ધ્યતિ ।
ઇત્યત્ર સંશયઃ કો વા તદ્બ્રહ્મેશૌ ચ કર્મિણૌ ॥ ૬૧ ॥
ઇતિ ચેત્કર્મિતેશસ્ય કામિત્વાદિવદિષ્યતે ।
બ્રહ્મણોઽપિ તુ કર્મિત્વં ધનિત્વાદિવદિત્યતઃ ॥ ૬૨ ॥
પરતન્ત્રો મહેશઃ સ્યાત્સ્વતન્ત્રં બ્રહ્મ નિર્ગુણમ્ ।
આધારાધેયભાવેન કાર્યકારણતયા દ્વયોઃ ॥ ૬૩ ॥
કર્મિત્વે બ્રહ્મણઃ સિદ્ધે કથં નૈર્ગુણ્યમીર્યતે ।
ઇતિ ચેન્નૈષ દોષોઽસ્તિ માયાગુણવિવર્જનાત્ ॥ ૬૪ ॥
અદૃશ્યાદિભિર્વિદ્યાગુણૈરાનન્દતાદિભિઃ ।
સગુણવ્યપદેશઃ સ્યાદ્બ્રહ્મણસ્ત્વિષ્ટ એવ સઃ ॥ ૬૫ ॥
જગત્સંસારકર્તૃત્વં યથા જીવેશયોર્મતમ્ ।
તથા જીવેશકર્તૃત્વં પરસ્ય બ્રહ્મણો મતમ્ ॥ ૬૬ ॥
બ્રહ્મણોઽન્યો ન કર્તાઽસ્તિ પ્રાક્કર્માદિવિવર્જનાત્ ।
અનાદ્યનન્તં બ્રહ્મૈકમકર્માકર્તૃ હીર્યતે ॥ ૬૭ ॥
કાલત્રયેઽપ્યકર્તૃત્વં બ્રહ્મણઃ સમ્મતં યદિ ।
જીવેશરચના ન સ્યાત્ જગત્સંસારયોરપિ ॥ ૬૮ ॥
પ્રત્યક્ષસિદ્ધા રચના કર્તારં સમપેક્ષતે ।
અતોઽદ્ય કર્મકર્તૃત્વાદ્બ્રહ્મણઃ કર્મિતોચિતા ॥ ૬૯ ॥
કર્મિત્વે બ્રહ્મણોઽપ્યેવં કિં વાચ્યં બ્રહ્મવેદિનઃ ।
બ્રહ્મીભૂતો ન કર્મી સ્યાદિત્યેતચ્ચ ન સિદ્ધ્યતિ ॥ ૭૦ ॥
યાદૃશં બ્રહ્મ નિર્ણીતં તદ્ભૂતોઽપિ ચ તાદૃશઃ ।
ઇતિ નિર્ણય એવ સ્યાદ્યુક્તેરપિ સમંજસઃ ॥ ૭૧ ॥
કાલત્રયેઽપ્યકર્મિત્વમકર્તૃત્વમકાલતા ।
કસ્ય ચિદ્બ્રહ્મણોઽન્યસ્ય નીરૂપસ્યાસ્તિ વસ્તુનઃ ॥ ૭૨ ॥
તત્ર કાલત્રયાતીતં નેહ જ્ઞેયં વિવક્ષિતમ્ ।
પ્રમેયત્વપ્રમાણત્વપ્રમાતૃત્વાદિવર્જનાત્ ॥ ૭૩ ॥
યે તુ બ્રહ્મેશજીવાઃ સમ્પ્રોક્તાઃ કર્તૃત્વસંયુતાઃ ।
વિદ્યયા માયયા તે હિ કર્મિણોઽવિદ્યયાપિ ચ ॥ ૭૪ ॥
કર્મિષુ ત્રિષુ ચોક્તેષુ બ્રહ્મણઃ શ્રૈષ્ઠ્યદર્શનાત્ ।
અકર્મત્વં શ્રુતિસ્મૃત્યોઃ પ્રોચ્યતે યુક્તમેવ તત્ ॥ ૭૫ ॥
એતેન કર્મિણઃ શ્રૈષ્ઠ્યં સંસિદ્ધમિતિ યે વિદુઃ ।
ઔદાસીન્યં ન તેષાં સ્યાચ્છ્રુતિસ્મૃત્યુક્તકર્મસુ ॥ ૭૬ ॥
જ્ઞાનાદુપાસ્તિરુત્કૃષ્ટા કર્મોત્કૃષ્ટમુપાસનાત્ ।
ઇતિ યો વેદ વેદાન્તૈઃ સ એવ પુરુષોત્તમઃ ॥ ૭૭ ॥
ઇતિ સૂર્યગીતાયાં ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥ ૪ ॥
અથ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥
સૂર્ય ઉવાચ –
અથાતઃ સમ્પ્રવક્ષ્યામિ કર્મિશ્રેષ્ઠસ્ય લક્ષણમ્ ।
યચ્છ્રુત્વા નૈવ ભૂયોઽન્યચ્છ્રોતવ્યં તેઽવશિષ્યતે ॥ ૧ ॥
યસ્ય દેહઃ સ્વકીયોઽપિ સર્વથા ન પ્રતીયતે ।
નેન્દ્રિયાણિ ચ સર્વાણિ સ કર્મિશ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ ૨ ॥
યસ્ય પ્રાણાઃ પ્રશાન્તાઃ સ્યુર્મન આદીનિ ચ સ્વયમ્ ।
અવ્યક્તાન્તાનિ સર્વાણિ સ કર્મિશ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ ૩ ॥
બાલોન્મત્તપિશાચાદિ ચેષ્ટિતાન્યપિ યત્ર નો ।
નિષ્ઠાઽજગરવદ્યસ્ય સ કર્મિશ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ ૪ ॥
નાહંભાવશ્ચ યસ્યાસ્તિ નેદંભાવશ્ચ કુત્રચિત્ ।
સર્વદ્વન્દ્વવિહીનાત્મા સ કર્મિશ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ ૫ ॥
પ્રાગ્બદ્ધોઽહં વિમુક્તોઽદ્યેત્યેવં યસ્ય સ્મૃતિર્ન ચ ।
નિત્યમુક્તસ્વરૂપઃ સન્ સ કર્મિશ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ ૬ ॥
વિદેહમુક્તો યઃ પ્રોક્તો વરિષ્ઠો બ્રહ્મવેદિનામ્ ।
અરૂપનષ્ટચિત્તાસુઃ સ કર્મિશ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ ૭ ॥
કર્માણિ યસ્ય સર્વાણિ વાસનાત્રયજાનિ ચ ।
અભવન્નપશાન્તાનિ સ કર્મિશ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ ૮ ॥
કર્માણિ કર્મભિઃ શુદ્ધૈરશુદ્ધાન્યુપમૃદ્ય યઃ ।
સ કર્મબ્રહ્મમાત્રોઽભૂત્ સ કર્મિશ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ ૯ ॥
જ્ઞાનિનામપિ યઃ શ્રેષ્ઠઃ સપ્તમીં ભૂમિકાં ગતઃ ।
ઉપાસકાનાં યશ્ચૈકઃ સ કર્મિશ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ ૧૦ ॥
યઃ સર્વૈઃ પીડિતોઽપિ સ્યાન્નિર્વિકારોઽપિ પૂજિતઃ ।
સુખદુઃખે ન યસ્ય સ્તઃ સ કર્મિશ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ ૧૧ ॥
યઃ સર્વૈર્મનુજૈઃ પૂજ્યો યઃ સર્વૈશ્ચ સુરાસુરૈઃ ।
બ્રહ્મવિષ્ણુશિવૈર્યશ્ચ સ કર્મિશ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ ૧૨ ॥
ત્યક્ત્વા કર્માણિ સર્વાણિ સ્વાત્મમાત્રેણ તિષ્ઠતઃ ।
કથં કર્મિત્વમિત્યેવં મા શંકિષ્ઠા મહામતે ॥ ૧૩ ॥
કર્મણાં ફલમેષા હિ સ્વાત્મમાત્રેણ સંસ્થિતિઃ ।
અતઃ સફલકર્મૈષ કર્મિશ્રેષ્ઠો ભવેદ્ધ્રુવમ્ ॥ ૧૪ ॥
જ્ઞાનેન જ્ઞાયતે યદ્વા ઉપાસ્ત્યા ચોપલભ્યતે ।
તત્સ્થિરં પ્રાપ્યતેઽનેન કર્મણા ।આતોઽસ્ય કર્મિતા ॥ ૧૫ ॥
દેહેઽસ્મિન્ વર્તમાનેઽપિ દેહસ્મૃતિવિવર્જનાત્ ।
વિદેહમુક્ત ઇત્યુક્તઃ કથં કર્મીતિ ચેચ્છૃણુ ॥ ૧૬ ॥
દેહવિસ્મૃતિમત્ત્વેઽપિ કર્મદેહે સ્થિતત્વતઃ ।
અન્યદૃષ્ટ્યાઽસ્ય દેહિત્વાત્કર્મિત્વમુપપદ્યતે ॥ ૧૭ ॥
દેહસ્થત્વાદપૂર્ણઃ સ્યાદિતિ શક્યં ન કિંચન ।
તટાકમપ્રકુંભસ્થં જલં પૂર્ણં હિ દૃશ્યતે ॥ ૧૮ ॥
પ્રારબ્ધકર્મમુક્તોઽપિ ભોગાન્મુક્તોઽપિ ચાખિલાત્ ।
કર્માકાર્યે સ્થિતઃ કર્મી દેહે સ્યાદ્ભોગસાધને ॥ ૧૯ ॥
સાધને સતિ દેહેઽપિ સાધ્યો ભોગો ન સિધ્યતિ ।
દેહવિસ્મૃતિમત્ત્વેન દેહહીનસમત્વતઃ ॥ ૨૦ ॥
આહિતાગ્નિત્વસંસિદ્ધ્યૈ જ્યોતિષ્ટોમે કૃતેઽપિ ચ ।
યથા ન સ્વર્ગમાપ્નોતિ નિષ્કામઃ પુરુષર્ષભઃ ॥ ૨૧ ॥
જાગ્રસ્વપ્નસુષુપ્ત્યાત્મસન્ધિત્રયકૃતામૃતઃ ।
સર્વસન્ધ્યાદિરહિતઃ સન્ધિભિર્વન્દ્યતે સદા ॥ ૨૨ ॥
યઃ સર્વકર્મભિર્વન્દ્યો નિત્યં સર્વૈરકર્મિભિઃ ।
સ કર્મિપ્રવરોઽકર્મિપ્રવરશ્ચેતિ કથ્યતે ॥ ૨૩ ॥
સર્વસામ્યમુપેત્યસ્ય સ્વાત્મારામસ્ય યોગિનઃ ।
સહસ્રશઃ કૃતૈઃ કિં વા વન્દનૈરકૃતેશ્ચ વા ॥ ૨૪ ॥
દેહાદિષુ વિકારેષુ સ્વીયત્વં સ્વત્વપૂર્વકમ્ ।
વિહાય નિત્યનિષ્ઠાભિઃ સ્વમાત્રઃ સ વિરાજતે ॥ ૨૫ ॥
ઇન્દ્રિયાર્થૈર્વિમૂઢાનાં દુષ્કર્મત્વં નિગદ્યતે ।
તૈરપેતઃ સુકર્મ્યેષ વિદેહ ઇતિ કથ્યતે ॥ ૨૬ ॥
યઃ સર્વદ્વન્દ્વનિર્મુક્તઃ સર્વત્રિપુટિવર્જિતઃ ।
સર્વાવસ્થાવિહીનઃ સ વિદેહ ઇતિ કથ્યતે ॥ ૨૭ ॥
લૌકિકં વૈદિકં કર્મ સર્વં યસ્મિન્ક્ષયં ગતમ્ ।
યસ્માન્નૈવાણુમાત્રં ચ વિદેહ ઇતિ કથ્યતે ॥ ૨૮ ॥
યસ્યેન્દ્રિયાણિ સર્વાણિ ન ચલન્તિ કદાચન ।
ભિત્તિસ્થચિત્રાંગાનીવ વિદેહ ઇતિ કથ્યતે ॥ ૨૯ ॥
આત્માનં સત્યમદ્વૈતં કેવલં નિર્ગુણામૃતમ્ ।
સમ્પશ્યતઃ સદા સ્વાન્યવિકારસ્ફુરણં કુતઃ ॥ ૩૦ ॥
આત્મેતરદસત્યં ચ દ્વૈતં નાનાગુણાન્વિતમ્ ।
અપશ્યતઃ સદાનન્દસ્વરૂપાસ્ફુરણં કુતઃ ॥ ૩૧ ॥
આદિમધ્યાન્તરહિતચિદાનન્દસ્વરૂપિણઃ ।
સ્થિતપ્રજ્ઞસ્ય કો બાધઃ શરીરેણ સ્વયોગિનઃ ॥ ૩૨ ॥
કર્માણિ કર્મણા ત્યક્ત્વા બ્રહ્મણા બ્રહ્મણિ સ્થિતઃ ।
કર્મણા શર્મ સતતં સમ્પ્રાપ્તઃ સ વિરાજતે ॥ ૩૩ ॥
બુદ્ધેસ્તૈક્ષ્ણ્યં ચ મૌઢ્યં ચ યસ્ય નૈવાસ્તિ કિંચન ।
બુદ્ધેઃ પારંગતઃ સોઽયં પ્રબુદ્ધઃ શોભતેતરામ્ ॥ ૩૪ ॥
મનસ્તથૈવ સંલીનં ચિતીવ લવણં જલે ।
યથા નિરન્તરાત્મીયનિષ્ઠયા સોઽદ્વયોઽભવત્ ॥ ૩૫ ॥
સમનસ્ત્વાન્મહદ્દુઃખમમનસ્કસ્ય તત્કુતઃ ।
સમનસ્કો હિ સંકલ્પાન્ કરુતે દુઃખકારિણઃ ॥ ૩૬ ॥
પ્રારબ્ધકર્મજં દુઃખં જીવન્મુક્તસ્ય કથ્યતે ।
કર્મત્રયવિહીનસ્ય વિદેહસ્ય કથં નુ તત્ ॥ ૩૭ ॥
કર્મ કર્તવ્યમિતિ વા ન કર્તવ્યમિતીહ વા ।
યદિ મન્યેત વૈદેહીં ન મુક્તિં પ્રાપ્તવાંસ્તુ સઃ ॥ ૩૮ ॥
સમાધિર્વાઽથ કર્તવ્યો ન કર્તવ્ય ઇતીહ વા ।
યદિ મન્યેત વૈદેહીં ન મુક્તિં પ્રાપ્તવાંસ્તુ સઃ ॥ ૩૯ ॥
પૂર્વં બદ્ધોઽધુના મુક્તોઽસ્મ્યહમિત્યેવ બન્ધનાત્ ।
યદિ મન્યેત વૈદેહીં ન મુક્તિં પ્રાપ્તવાંસ્તુ સઃ ॥ ૪૦ ॥
પૂર્વમપ્યભવન્મુક્તો મધ્યે ભ્રાન્તિસ્તુ બન્ધવત્ ।
યદિ મન્યેત વૈદેહીં ન મુક્તિં પ્રાપ્તવાંસ્તુ સઃ ॥ ૪૧ ॥
વન્ધ્યાપુત્રાદિવત્સર્વં મય્યભૂદસદિત્યપિ ।
યદિ મન્યેત વૈદેહીં ન મુક્તિં પ્રાપ્તવાંસ્તુ સઃ ॥ ૪૨ ॥
આવિદ્યકં તમો ધ્વસ્તં સ્વપ્રકાશેન વા ઇતિ ।
યદિ મન્યેત વૈદેહીં ન મુક્તિં પ્રાપ્તવાંસ્તુ સઃ ॥ ૪૩ ॥
સ્વપ્નેઽપિ નાહંભાવોઽસ્તિ મમ દેહેન્દ્રિયાદિષુ ।
યદિ મન્યેત વૈદેહીં ન મુક્તિં પ્રાપ્તવાંસ્તુ સઃ ॥ ૪૪ ॥
અરૂપનષ્ટમનસો વિદેહત્વં પ્રકીર્ત્યતે ।
તત્કથં મન્યમાનસ્ય યત્કિંચિત્સ્યાદનાત્મનઃ ॥ ૪૫ ॥
મનો નશ્યતિ નિઃશેષં મનનસ્ય વિસર્જનાત્ ।
અમનસ્કસ્વભાવં તત્પદં તસ્યાવશિષ્યતે ॥ ૪૬ ॥
મનનેન વિનિશ્ચિત્ય વૈદેહીં મુક્તિમાત્મનઃ ।
નૈષ્કર્મ્યસિદ્ધિં વદતાં કા તૃપ્તિરવિવેકિનામ્ ॥ ૪૭ ॥
શ્રુત્વા વેદાન્તવાક્યાનિ મોદન્તેઽનુભવં વિના ।
લીઢેન તાડપત્રેણ ગુડાક્ષરયુતેન કિમ્ ॥ ૪૮ ॥
સ્વાનુભૂતિં વિના શાસ્ત્રૈઃ પણ્ડિતાઃ સમલંકૃતાઃ ।
કચહીનેવ વિધવા ભૂષણૈર્ભૂષિતોત્તમૈઃ ॥ ૪૯ ॥
સ્વાનુભૂતિં વિના કર્માણ્યાચરન્ત્યખિલાન્યપિ ।
સ્વર્ણયઃકુમ્ભકારાદિતુલ્યા એવોપવીતિનઃ ॥ ૫૦ ॥
સ્વાનુભૂતિં વિના વેદાન્ પઠન્તિ વિવિધા દ્વિજાઃ ।
પ્રાવૃણ્ણિશાયાં પરિતો મણ્ડૂકા ઇવ દુસ્સ્વરાઃ ॥ ૫૧ ॥
સ્વાનુભૂતિં વિના દેહં બિભ્રત્યધ્યાસદાર્ઢ્યતઃ ।
શાકલ્યસ્ય મૃતં દેહં ધનબુદ્ધ્યેવ તસ્કરાઃ ॥ ૫૨ ॥
સ્વાનુભૂતિં વિના ધ્યાનં કુર્વન્ત્યાસનસંયુતાઃ ।
બકા ઇવાંભસસ્તીરે મત્સ્યવંચનતત્પરાઃ ॥ ૫૩ ॥
સ્વાનુભૂતિં વિના શ્વાસાન્નિરુન્ધન્તિ હઠાત્સદા ।
અયસ્કારોઽનિલં બાહ્યં દ્રુતિકાયામિવાધિકમ્ ॥ ૫૪ ॥
સ્વાનુભૂતિં વિના યોગદણ્ડપટ્ટાદિધારિણઃ ।
જીર્ણકન્ધાભરં ભગ્નદણ્ડભાણ્ડાદિ પિત્તવત્ ॥ ૫૫ ॥
સ્વાનુભૂતિં વિના યદ્યત્કુર્વન્તિ ભુવિ માનવાઃ ।
તત્તત્સર્વં વૃથૈવ સ્યાન્મરુભૂમૌ કૃષિર્યથા ॥ ૫૬ ॥
સ્વાનુભૂત્યર્થકં કર્મ નિકૃષ્ટમપિ સર્વથા ।
ઉત્તમં વિબુધૈઃ શ્લાઘ્યં શ્વેવ ચોરનિવર્તકઃ ॥ ૫૭ ॥
સ્વાનુભૂત્યુપયુક્તેભ્ય ઇતરાણિ બહૂન્યપિ ।
કર્માદીન્યાચરન્મર્ત્યો ભ્રાન્તવદ્વ્યર્થચેષ્ટિતઃ ॥ ૫૮ ॥
શ્રુતિસ્મૃતિપુરાણેષુ કામ્યકર્માણ્યનેકધા ।
પ્રોચ્યન્તે તેષુ સંસક્તસ્ત્યાજ્યઃ શિષ્ટૈર્વિટો યથા ॥ ૫૯ ॥
કામ્યકર્મસમાસક્તઃ સ્વનિષ્ઠાં સ્વસ્ય મન્યતે ।
જાત્યન્ધઃ સ્વસ્ય રત્નાદિપરીક્ષાદક્ષતામિવ ॥ ૬૦ ॥
અવશેન્દ્રિયમાત્માર્થગુરુબુદ્ધ્યૈવ સેવતે ।
બાલાતન્તુસુતં લોકેઽગણિતં ભુક્તયે યથા ॥ ૬૧ ॥
યસ્તુ વશ્યેન્દ્રિયં શાન્તં નિષ્કામં સદ્ગુરું સદા ।
સ્વાત્મૈકરસિકં મુક્ત્યૈ સ ધીમાનુપગચ્છતિ ॥ ૬૨ ॥
કામ્યકર્માણિ ચોત્સૃજ્ય નિષ્કામો યો મુમુક્ષયા ।
શાન્ત્યાદિગુણસંયુક્તં ગુરું પ્રાપ્તઃ સ મુચ્યતે ॥ ૬૩ ॥
ઇતિ શ્રુત્વાઽરુણઃ સૂર્યાત્સંતુષ્ટઃ સ્વાત્મનિષ્ઠયા ।
કૃતકૃત્ય ઇદં પ્રાહ ભાસ્કરં વિનયાન્વિતઃ ॥ ૬૪ ॥
અરુણ ઉવાચ –
શ્રીમન્ગુરુવર સ્વામિંસ્ત્વન્મુખાત્પારમાર્થિકમ્ ।
નિષ્કામકર્મમાહાત્મ્યં શ્રુત્વા ધન્યોઽસ્મ્યસંશયમ્ ॥ ૬૫ ॥
સકર્મત્વમકર્મત્વં વિદેહસ્ય ચ લક્ષણમ્ ।
શ્રુતં રહસ્યં નાતોઽન્યત્કિંચિદપ્યવશિષ્યતે ॥ ૬૬ ॥
તથાઽપિ મમ સાક્ષાત્ત્વં કર્તવ્યં બ્રૂહિ નિશ્ચિતમ્ ।
મચ્ચિત્તપરિપાકં હિ ષેત્સિ સર્વજ્ઞ સદ્ગુરો ॥ ૬૭ ॥
ઇતિ પૃષ્ટ ઉવાચેદં ભગવાન્ભાસ્કરોઽરુણમ્ ।
સ્વસારથિં નિજગ્રસ્થં બદ્ધબાહું નતાનનમ્ ॥ ૬૮ ॥
સૂર્ય ઉવાચ –
અરુણ ત્વં પરં બ્રહ્મ સાક્ષાદ્દૃષ્ટ્વાઽધુના કૃતી ।
તથાઽપ્યાદેહપતનાદ્બ્રહ્માભિધ્યાનમાદરાત્ ॥ ૬૯ ॥
સ્વાધિકારોચિતં શુદ્ધં કર્માપ્યાચર સત્તમ ।
પ્રમાદો માઽસ્તુ તે સ્વપ્નેઽપ્યુક્તયોર્બ્રહ્મકર્મણોઃ ॥ ૭૦ ॥
સંવાદમાવયોરેતં સર્વપાપહરં શુભમ્ ।
યઃ શૃણોતિ સકૃદ્વા સ કૃતાર્થો નાત્ર સંશયઃ ॥ ૭૧ ॥
શ્રીગુરુમૂર્તિરુવાચ –
ઇતિ દિનકરવક્ત્રાદ્બ્રહ્મકર્મૈનિષ્ઠાં
સ્ફુટતરમવગમ્ય પ્રાજ્ઞ એકોઽરુણઃ સઃ ।
અભવદખિલલોકૈઃ પૂજનીયઃ કૃતાર્થ-
સ્ત્વમપિ ભવ તથૈવ ક્ષિપ્રમંભોજજન્મન્ ॥ ૭૨ ॥
વિમલવિગુણયોગાભ્યાસદાર્ઢ્યેન યુક્તઃ
સકલગતચિદાત્મન્યદ્વિતીયે બુધોઽપિ ।
સતતમપિ કુરુષ્વારબ્ધદુઃખોપશાન્ત્યૈ
રહસિ નિજસમાધીન્સ્વોક્તકર્માપિ ધાતઃ ॥ ૭૩ ॥
ઇતિ તત્ત્વસારાયણકર્મકાણ્ડોક્તશ્રીસૂર્યગીતાયાં પંચમોઽધ્યાયઃ ॥
॥ ઇતિ સૂર્યગીતા સમાપ્તા ॥
Also Read:
Surya Gita Lyrics in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil
