Brahma Gita Skanda Purana in Telugu:
॥ బ్రహ్మగీతా స్కందపురాణాంతర్గతా ॥
శ్రీస్కందపురాణే సూతసంహితాయాం చతుర్థస్య
యజ్ఞవైభవఖండస్యోపరిభాగే బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు
బ్రహ్మగీతిర్నామ ప్రథమోఽధ్యాయః ॥ 1-60
వేదార్థవిచారో నామ ద్వితీయోఽధ్యాయః ॥ 1-60
సాక్షిశివస్వరూపకథనం నామ తృతీయోఽధ్యయః ॥ 1-118
తలవకారోపనిషద్వ్యాఖ్యాకథనం నామ చతుర్థోఽధ్యాయః ॥ 1-154
ఆదేశకథనం నామ పంచమోఽధ్యాయః ॥ 1-196
దహరోపాసనవివరణం నామ షష్ఠోఽధ్యాయః ॥ 1-58
వస్తుస్వరూపవిచారో నామ సప్తమోఽధ్యాయః ॥ 1-95
కైవల్యోపనిషద్వివరణే తత్త్వవేదనవిధిర్నామాష్టమోఽధ్యాయః 1-55
బృహాదారణ్యకోపనిషద్వ్యాఖ్యానే నవమోఽధ్యాయః ॥ 1-57
బృహాదారణ్యకవ్యాఖ్యాకథనం నామ దశమోఽధ్యాయః ॥ 1-56
కఠవల్లీశ్వేతాశ్వేతరవ్యాఖ్యాయామేకాదశోఽధ్యాయః ॥ 1-72
శివస్యాహంప్రత్యాయాశ్రత్వం నామ ద్వాదశోఽధ్యాయః ॥ 1-77
॥ అథ ప్రారభ్యతే స్కందపురాణాంతర్గతసూతసంహితాయాం బ్రహ్మగీతా ॥
॥ ప్రథమోఽధ్యాయః ॥
। బ్రహ్మగీతిః ।
మునయ ఊచుః –
భవతా సర్వమాఖ్యాతం సంక్షేపాద్విస్తరాదపి ।
ఇదానీం శ్రోతుమిచ్ఛామో బ్రహ్మగీతామనుత్తమాం ॥ 1 ॥
సర్వవిజ్ఞానరత్నానామాకరస్య మహాత్మనః ।
కృష్ణద్వైపాయనస్యైవ భవాంఛిష్యః సుశిక్షితః ॥ 2 ॥
త్వయైవావిదితం కించిన్నాస్తి సత్యం ప్రభాషితం ।
యది ప్రసన్నో భగవాంస్తన్నో వక్తుమిహార్హసి ॥ 3 ॥
సూత ఉవాచ –
వక్ష్యే తామాదరేణైవ బ్రహ్మగీతామనుత్తమాం ।
శ్రద్ధయా సహితా యూయం శృణుత బ్రహ్మవిత్తమాః ॥ 4 ॥
పురా కల్పాంతరే దేవాః సర్వే సంభూయ సాదరం ।
విచార్య సుచిరం కాలం వేదానామర్థముత్తమం ॥ 5 ॥
సంశయావిష్టచిత్తాస్తు తపస్తప్త్వా మహత్తరం ।
అభిజగ్ముర్విధాతారం ప్రష్టుం దేవా మునీశ్వరాః ॥ 6 ॥
యత్రాస్తే జగతాం నాథః సర్వజ్ఞః సర్వవిత్ప్రభుః ।
మహాకారుణికః శ్రీమాన్బ్రహ్మా భక్తహితే రతః ॥ 7 ॥
మేరుశృంగే వరే రమ్యే సర్వయోగిసమావృతే ।
యక్షరాక్షసగంధర్వసిద్ధాద్యైశ్చ సుసేవితే ॥ 8 ॥
నానారత్నసమాకీర్ణే నానాధాతువిచిత్రితే ।
శకుంతసంఘసంఘృష్టే నానాతీర్థసమావృతే ॥ 9 ॥
గుహాకోటిసమాయుక్తే గిరిప్రస్రవణైర్యుతే ।
మధురాదిరసైః షడ్భిః సమృద్ధేఽతీవ శోభనే ॥ 10 ॥
తత్ర బ్రహ్మవనం నామ శతయోజనమాయతం ।
శతయోజనవిస్తీర్ణం దీర్ఘికాభిః సుసంయుతం ॥ 11 ॥
నానాపశుసమాయుక్తం నానాపక్షిసమాకులం ।
స్వాదుపానీయసంయుక్తం ఫలమూలైశ్చ సంయుతం ॥ 12 ॥
భ్రమద్భ్రమరసంఛన్నసుగంధకుసుమద్రుమం ।
మందానిలసమాయుక్తం మందాతపసమాయుతం ॥ 13 ॥
నిశాకరకరైర్యుక్తం వనమస్తి మహత్తరం ।
తత్ర జాంబూనదమయం తరుణాదిత్యసన్నిభం ॥ 14 ॥
నవప్రాకారసంయుక్తమశీతిద్వారసంయుతం ।
మహాబలసమోపేతైర్ద్వారపాలైశ్చ కోటిభిః ॥ 15 ॥
ఖడ్గతోమరచాపాదిశస్త్రయుక్తైశ్చ రక్షితం ।
పుష్పప్రకరసంకీర్ణం పూర్ణకుంభైశ్చ సంయుతం ॥ 16 ॥
జ్వలద్దీపైః సమాయుక్తం పుష్పమాలావిరాజితం ।
విచిత్రచిత్రసంయుక్తభిత్తికోటిసుశోభితం ॥ 17 ॥
ముక్తాదామసమాయుక్తం వితానైర్మౌక్తికైర్యుతం ।
అభ్రగామిధ్వజైర్యుక్తం ప్రాంశుతోరణసంయుతం ॥ 18 ॥
నృత్యగీతాదిభిర్యుక్తమప్సరోగణసేవితం ।
నానావిధమహావాద్యైర్నానాతాలైశ్చ సంయుతం ॥ 19 ॥
మృదుమధ్యోగ్రశబ్దాఢ్యం నానాకాహలసంయుతం ।
వేదఘోషసమాయుక్తం స్మృతిఘోషసమన్వితం ॥ 20 ॥
పురాణఘోషసంయుక్తమితిహాసరవాన్వితం ।
సర్వవిద్యారవైర్యుక్తం సర్వజ్ఞైశ్చ సమావృతం ॥ 21 ॥
అగాధజలపర్యంతమవరోధసమన్వితం ।
రథకోటిసమాయుక్తం కోటికోటిగజావృతం ॥ 22 ॥
కోటికోటిసహస్రైశ్చ మహాశ్వైశ్చ విరాజితం ।
అస్త్రశస్త్రాదిసంయుక్తైరసంఖ్యాతబలాన్వితైః ॥ 23 ॥
అసంఖ్యాతైర్భటైర్నిత్యం రక్షితం పురముత్తమం ।
అస్తి పుణ్యవతాం ప్రాప్యమప్రాప్యం పాపకర్మణాం ॥ 24 ॥
తస్మిన్నంతఃపురే శుద్ధే సహస్రస్థూణసంయుతే ।
సర్వలక్షణసంయుక్తే సర్వాలంకారసంయుతే ॥ 25 ॥
మృదుతోరణసంయుక్తే కల్పవృక్షసమన్వితే ।
కంఠీరవముఖైర్యుక్తే షట్పదస్వనసంయుతే ॥ 26 ॥
మృదుతల్పసమోపేతే రత్ననిర్మితమండపే ।
దేవ్యా చాపి సరస్వత్యా వర్ణవిగ్రహయా సహ ॥ 27 ॥
సర్వశబ్దార్థభూతస్తు బ్రహ్మా నివసతి ప్రభుః ।
తత్ర దేవా ద్విజా గత్వా దదృశుర్లోకనాయకం ॥ 28 ॥
నానారత్నసమోపేతం విచిత్రముకుటోజ్జ్వలం ।
రత్నకుండలసంయుక్తం ప్రసన్నవదనం శుభం ॥ 29 ॥
నానారత్నసమోపేతహారాభరణభూషితం ।
మహార్హమణిసంయుక్తకేయూరకరసంయుతం ॥ 30 ॥
విచిత్రకటకోపేతమంగులీయకశోభితం ।
ఉత్తరీయకసంయుక్తం శుక్లయజ్ఞోపవీతినం ॥ 31 ॥
నానారత్నసమోపేతం తుందబంధవిరాజితం ।
చందనాగరుకర్పూరక్షోదదిగ్ధతనూరుహం ॥ 32 ॥
సుగంధకుసుమోత్పన్ననానామాలావిభూషితం ।
శుక్లవస్త్రపరీధానం తప్తజాంబూనదప్రభం ॥ 33 ॥
స్వభాసా సకలం నిత్యం భాసయంతం పరాత్పరం ।
సురాసురమునీంద్రైశ్చ వంద్యమానపదాంబుజం ॥ 34 ॥
తం దృష్ట్వా సర్వకర్తారం సాక్షిణం తమసః పరం ।
మహాప్రీతిసమోపేతాః ప్రసన్నవదనేక్షణాః ॥ 35 ॥
సంజాతపులకైర్యుక్తా వివశా గద్గదస్వరాః ।
ప్రకాశితసుఖాబ్ధ్యంతర్నిమగ్నా నిర్మలావృతం ॥ 36 ॥
నిరస్తనిఖిలధ్వాంతాః ప్రణమ్య వసుధాతలే ।
శిరస్యంజలిమాధాయ సర్వే దేవాః సమాహితాః ॥ 37 ॥
తుష్టువుర్హృష్టమీశానం సర్వలోకపితామహం ।
ముక్తిదం పుణ్యనిష్ఠానాం దుఃఖదం పాపకర్మణాం ॥ 38 ॥
దేవా ఊచుః –
బ్రహ్మణే బ్రహ్మవిజ్ఞానదుగ్ధోదధివిధాయినే ।
బ్రహ్మతత్త్వదిదృక్షూణాం బ్రహ్మదాయ నమో నమః ॥ 39 ॥
కష్టసాగరమగ్నానాం సంసారోత్తారహేతవే ।
సాక్షిణే సర్వభూతానాం సాక్ష్యహీనాయ వై నమః ॥ 40 ॥
సర్వధాత్రే విధాత్రే చ సర్వద్వంద్వాపహారిణే ।
సర్వావస్థాసు సర్వేషాం సాక్షిణే వై నమో నమః ॥ 41 ॥
పరాత్పరవిహీనాయ పరాయ పరమేష్ఠినే ।
పరిజ్ఞాతవతామాత్మస్వరూపాయ నమో నమః ॥ 42 ॥
పద్మజాయ పవిత్రాయ పద్మనాభసుతాయ చ ।
పద్మపుష్పేణ పూజ్యాయ నమః పద్మధరాయ చ ॥ 43 ॥
సురజ్యేష్ఠాయ సూర్యాదిదేవతాతృప్తికారిణే ।
సురాసురనరాదీనాం సుఖదాయ నమో నమః ॥ 44 ॥
వేధసే విశ్వనేత్రాయ విశుద్ధజ్ఞానరూపిణే ।
వేదవేద్యాయ వేదాంతవిధయే వై నమో నమః ॥ 45 ॥
విధయే విధిహీనాయ విధివాక్యవిధాయినే ।
విధ్యుక్తకర్మనిష్ఠానాం నమో విద్యాప్రదాయినే ॥ 46 ॥
విరించాయ విశిష్టాయ విశిష్టార్తిహరాయ చ ।
విషణ్ణానాం విషాదాబ్ధివినాశాయ నమో నమః ॥ 47 ॥
నమో హిరణ్యగర్భాయ హిరణ్యగిరివర్తినే ।
హిరణ్యదానలభ్యాయ హిరణ్యాతిప్రియాయ చ ॥ 48 ॥
శతానందాయ శాంతాయ శాంకరజ్ఞానదాయినే ।
శమాదిసహితస్యైవ జ్ఞానదాయ నమో నమః ॥ 49 ॥
శంభవే శంభుభక్తానాం శంకరాయ శరీరిణాం ।
శాంకరజ్ఞానహీనానాం శత్రవే వై నమో నమః ॥ 50 ॥
నమః స్వయంభువే నిత్యం స్వయంభుబ్రహ్మదాయినే ।
స్వయం బ్రహ్మస్వరూపాయ స్వతంత్రాయ పరాత్మనే ॥ 51 ॥
ద్రుహిణాయ దురాచారనిరతస్య దురాత్మనః ।
దుఃఖదాయాన్యజంతూనామాత్మదాయ నమో నమః ॥ 52 ॥
వంద్యహీనాయ వంద్యాయ వరదాయ పరస్య చ ।
వరిష్ఠాయ వరిష్ఠానాం చతుర్వక్త్రాయ వై నమః ॥ 53 ॥
ప్రజాపతిసమాఖ్యాయ ప్రజానాం పతయే సదా ।
ప్రాజాపత్యవిరక్తస్య నమః ప్రజ్ఞానదాయినే ॥ 54 ॥
పితామహాయ పిత్రాదికల్పనారహితాయ చ ।
పిశునాగమ్యదేహాయ పేశలాయ నమో నమః ॥ 55 ॥
జగత్కర్త్రే జగద్గోప్త్రే జగద్ధంత్రే పరాత్మనే ।
జగద్దృశ్యవిహీనాయ చిన్మాత్రజ్యోతిషే నమః ॥ 56 ॥
విశ్వోత్తీర్ణాయ విశ్వాయ విశ్వహీనాయ సాక్షిణే ।
స్వప్రకాశైకమానాయ నమః పూర్ణపరాత్మనే ॥ 57 ॥
స్తుత్యాయ స్తుతిహీనాయ స్తోత్రరూపాయ తత్త్వతః ।
స్తోతౄణామపి సర్వేషాం సుఖదాయ నమో నమః ॥ 58 ॥
సూత ఉవాచ –
ఏవం బ్రహ్మాణమాదిత్యాః స్తుత్వా భక్తిపురఃసరం ।
పృష్టవంతస్తు సర్వేషాం వేదానామర్థమాదరాత్ ॥ 59 ॥
బ్రహ్మాఽపి బ్రహ్మవిన్ముఖ్యః సర్వవేదైరభిష్టుతః ।
ప్రాహ గంభీరయా వాచా వేదానామర్థముత్తమం ॥ 60 ॥
ఇతి శ్రీస్కందపురాణే సూతసంహితాయాం చతుర్థస్య
యజ్ఞవైభవఖండస్యోపరిభాగే బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు
బ్రహ్మగీతిర్నామ ప్రథమోఽధ్యాయః ॥ 1 ॥
॥ అథ ద్వితీయోఽధ్యాయః ॥
॥ వేదార్థవిచారః ॥
బ్రహ్మోవాచ –
అవాచ్య ఏవ వేదార్థః సర్వథా సర్వచేతనైః ।
తథాఽపి వక్ష్యే భక్తానాం యుష్మాకం శృణుతాదరాత్ ॥ 1 ॥
ఆత్మసంజ్ఞః శివః శుద్ధ ఏక ఏవాద్వయః సదా ।
అగ్రే సర్వమిదం దేవా ఆసీత్తన్మాత్రమాస్తికాః ॥ 2 ॥
తతో నాన్యన్మిషత్కించిత్స పునః కాలపాకతః ।
ప్రాణినాం కర్మసంస్కారాత్స్వశక్తిగతసత్త్వతః ॥ 3 ॥
స ఐక్షత జగత్సర్వం ను సృజా ఇతి శంకరః ।
స పునః సకలానేతాఀల్లోకానాత్మీయశక్తితః ॥ 4 ॥
యథాపూర్వం క్రమేణైవ సురా అసృజత ప్రభుః ।
తం హరం కేచిదిచ్ఛంతి కేచిద్విష్ణుం సురోత్తమాః ॥ 5 ॥
కేచిన్మామేవ చేచ్ఛంతి కేచిదింద్రాదిదేవతాః ।
కేచిత్ప్రధానం త్రిగుణం స్వతంత్రం కేవలం జడం ॥ 6 ॥
అణవః కేచిదిచ్ఛంతి శబ్దం కేచన మోహితాః ।
క్షణప్రధ్వంసివిజ్ఞానం కేచన భ్రాంతచేతసః ॥ 7 ॥
శూన్యసంజ్ఞం సురాః కేచిన్నిరుపాఖ్యం విమోహితాః ।
కేచిద్భూతాని చేచ్ఛంతి నిసర్గం కేచన భ్రమాత్ ॥ 8 ॥
తత్ర తత్రైవ తర్కాంశ్చ ప్రవదంతి యథాబలం ।
సర్వే వాదాః శ్రుతిస్మృత్యోర్విరుద్ధా ఇతి మే మతిః ॥ 9 ॥
పాపిష్ఠానాం తు జంతూనాం తత్ర తత్ర సురర్షభాః ।
ప్రాక్సంసారవశాదేవ జాయతే రుచిరాస్తికాః ॥ 10 ॥
తేఽపి కాలవిపాకేన శ్రద్ధయా పూతయాఽపి చ ।
పురాతనేన పుణ్యేన దేవతానాం ప్రసాదతః ॥ 11 ॥
కాలేన మహతా దేవాః సోపానక్రమతః పునః ।
వేదమార్గమిమం ముఖ్యం ప్రాప్నువంతి చిరంతనం ॥ 12 ॥
ప్రాక్సంసారవశాదేవ యే విచింత్య బలాబలే ।
వివశా వేదమాపన్నాస్తేఽపి కైవల్యభాగినః ॥ 13 ॥
వేదమార్గమిమం ముక్త్వా మార్గమన్యం సమాశ్రితః ।
హస్తస్థం పాయసం త్యక్త్వా లిహేత్కూర్పరమాత్మనః ॥ 14 ॥
విదా వేదేన జంతూనాం ముక్తిర్మార్గాంతరేణ చేత్ ।
తమసాఽపి వినా లోకం తే పశ్యంతి ఘటాదికం ॥ 15 ॥
తస్మాద్వేదోదితో హ్యర్థః సత్యం సత్యం మయోదితం ।
అన్యేన వేదితో హ్యర్థో న సత్యః పరమార్థతః ॥ 16 ॥
పరమార్థో ద్విధా ప్రోక్తో మయా హే స్వర్గవాసినః ।
ఏకః స్వభావతః సాక్షాత్పరమార్థః సదైవ తు ॥ 17 ॥
స శివః సత్యచైతన్యసుఖానంతస్వలక్షణః ।
అపరః కల్పితః సాక్షాద్బ్రహ్మణ్యధ్యస్తమాయయా ॥ 18 ॥
కల్పితానామవస్తూనాం మధ్యే కేచన మాయయా ।
పరమార్థతయా క్లృప్తాః వ్యవహారే సురర్షభాః ॥ 19 ॥
వ్యవహారే తు సంక్లృప్తాః కేచనాపరమార్థతః ।
ఆకాశాది జగచ్ఛుక్తిరూపే తే కథితే మయా ॥ 20 ॥
వ్యావహారికసత్యార్థం సాక్షాత్సత్యార్థచిద్ఘనం ।
ఉభయం వక్తి వేదస్తు మార్గా నైవం వదంతి హి ॥ 21 ॥
స్వప్నావస్థాసు సంక్లృప్తసత్యార్థేన సమానిమాన్ ।
అర్థానేవామనంత్యన్యే మార్గా హే స్వర్గవాసినః ॥ 22 ॥
జాగ్రత్కాలే తు సంక్లృప్తసత్యార్థేన సమానిమాన్ ।
మార్గా ఏవామనంత్యర్థా కా కథా సత్యచిద్ఘనే ॥ 23 ॥
తస్మాదేకైకయా దృష్ట్యా మార్గాః సత్యార్థభాషిణః ।
దృష్ట్యాంతరేణ తే భ్రాంతా ఇతి సమ్యఙ్నిరూపణం ॥ 24 ॥
చైతన్యాపేక్షయా చేత్యం వ్యోమాది సకలం జగత్ ।
అసత్యం సత్యరూపం తత్కుంభకుడ్యాద్యపేక్షయా ॥ 25 ॥
కుంభకుడ్యాదయో భావా అపి వ్యోమాద్యపేక్షయా ।
అసత్యాః సత్యరూపాస్తే శుక్తిరూపాద్యపేక్షయా ॥ 26 ॥
జాగ్రదిత్యుదితావస్థామపేక్ష్య స్వపనాభిధా ।
అవస్థాఽసత్యరూపా హి న సత్యా హి దివౌకసః ॥ 27 ॥
తథాఽపి స్వప్నదృష్టం తు వస్తు స్వర్గనివాసినః ।
సూచకం హి భవత్యేవ జాగ్రత్సత్యార్థసిద్ధయే ॥ 28 ॥
తథైవ మార్గాః సుభ్రాంతా అపి వేదోదితస్య తు ।
అర్థస్య ప్రాప్తిసిద్ధ్యార్థా భవంత్యేవ న సంశయః ॥ 29 ॥
తస్మాద్వేదేతరా మార్గా నైవ త్యాజ్యా నిరూపణే ।
వేదనిష్ఠస్తు తాన్మార్గాన్కదాచిదపి న స్పృశేత్ ॥ 30 ॥
వేదనిష్ఠస్తు మార్గాంస్తాన్మోహేనాపి స్పృశేద్యది ।
ప్రాయశ్చిత్తీ భవత్యేవ నాత్ర కార్యా విచారణా ॥ 31 ॥
ఏకస్యామపి తైః సార్ధం పంక్తౌ వేదైకసంస్థితః ।
మోహేనాపి న భుంజీత భుక్త్వా చాంద్రాయణం చరేత్ ॥ 32 ॥
ఇజ్యాదానవివాహాదికార్యమధ్యయనం శ్రుతేః ।
యది తైర్మోహతః కుర్యాత్కుర్యాచ్చాంద్రాయణత్రయం ॥ 33 ॥
ధర్మాధర్మాదివిజ్ఞానం నాదదీత శ్రుతౌ స్థితః ।
తేభ్యో మోహాదపి ప్రాజ్ఞాః శ్రేయస్కామీ కదాచన ॥ 34 ॥
వేదబాహ్యేషు మార్గేషు సంస్కృతా యే నరాః సురాః ।
తే హి పాషండినః సాక్షాత్తథా తైః సహవాసినః ॥ 35 ॥
కలౌ జగద్విధాతారం శివం సత్యాదిలక్షణం ।
నార్చయిష్యంతి వేదేన పాషండోపహతా జనాః ॥ 36 ॥
వేదసిద్ధం మహాదేవం సాంబం చంద్రార్ధశేఖరం ।
నార్చయిష్యంతి వేదేన పాషండోపహతా జనాః ॥ 37 ॥
వేదోక్తేనైవ మార్గేణ భస్మనేవ త్రిపుండ్రకం ।
ధూలనం నాచరిష్యంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 38 ॥
రుద్రాక్షధారణం భక్త్యా వేదోక్తేనైవే వర్త్మనా ।
న కరిష్యంతి మోహేన పాషండోపహతా జనాః ॥ 39 ॥
లింగే దినే దినే దేవం శివరుద్రాదిసంజ్ఞితం ।
నార్చయిష్యంతి వేదేన పాషండోపహతా జనాః ॥ 40 ॥
దేవకార్యం న కుర్వంతి పితృకార్యం విశేషతః ।
ఔపాసనం న కుర్వంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 41 ॥
పంచయజ్ఞం న కుర్వంతి తథైవాతిథిపూజనం ।
వైశ్వదేవం న కుర్వంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 42 ॥
వేదబాహ్యేన మార్గేణ పూజయంతి జనార్దనం ।
నిందంతి శంకరం మోహాత్పాషండోపహతా జనాః ॥ 43 ॥
బ్రహ్మాణం కేశవం రుద్రం భేదభావేన మోహితాః ।
పశ్యంత్యేకం న జానంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 44 ॥
అదక్షిణమనభ్యంగమధౌతచరణం తథా ।
కుర్వంత్యనగ్నికం శ్రాద్ధం పాషండోపహతా జనాః ॥ 45 ॥
ఏకాదశ్యామథాష్టమ్యాం చతుర్దశ్యాం విశేషతః ।
ఉపవాసం న కుర్వంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 46 ॥
శతరుద్రీయచమకైస్తథా పౌరుషసూక్తకైః ।
నాభిషించంతి దేవేశం పాషండోపహతా జనాః ॥ 47 ॥
చిరంతనాని స్థానాని శివస్య పరమాత్మనః ।
న ద్రక్ష్యంతి మహాభక్త్యా పాషండోపహతా జనాః ॥ 48 ॥
శ్రీమద్దక్షిణకైలాసే వర్తనం శ్రద్ధయా సహ ।
వత్సరం న కరిష్యంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 49 ॥
శ్రీమద్వ్యాఘ్రపురే పుణ్యే వర్తనం భుక్తిముక్తిదం ।
వత్సరం న కరిష్యంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 50 ॥
అన్యేషు చ విశిష్టేషు శివస్థానేషు వర్తనం ।
వత్సరం న కరిష్యంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 51 ॥
దినే దినే తు వేదాంతమహావాక్యార్థనిర్ణయం ।
ఆచార్యాన్న కరిష్యంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 52 ॥
సన్న్యాసం పరహంసాఖ్యం నాంగీకుర్వంతి మోహితాః ।
ప్రద్వేషం చ కరిష్యంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 53 ॥
అన్యాని యాని కర్మాణి వేదేనైవోదితాని తు ।
నాచరిష్యంతి తాన్యేవ పాషండోపహతా జనాః ॥ 54 ॥
స్మార్తాన్యపి చ కర్మాణి యాని యాని సురోత్తమాః ।
నాచరిష్యంతి తాన్యేవ పాషండోపహతా జనాః ॥ 55 ॥
ఊర్ధ్వపుండ్రం లలాటే తు వర్తులం చార్ధచంద్రకం ।
ధారయిష్యంతి మోహేన పాషండోపహతా జనాః ॥ 56 ॥
శంఖచక్రగదావజ్రైరంకనం విగ్రహే స్వకే ।
మోహేనైవ కరిష్యంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 57 ॥
మనుష్యాణాం చ నామ్నా తు తేషామాకారతోఽపి చ ।
లాంఛితాశ్చ భవిష్యంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 58 ॥
బహునోక్తేన కిం వేదమర్యాదాభేదనం సురాః ।
శ్రద్ధయైవ కరిష్యంతి పాషండోపహతా జనాః ॥ 59 ॥
ధీరా విశిష్టాశ్చ మహేశ్వరస్య
ప్రసాదయుక్తాశ్చ మహత్తమాశ్చ ।
వేదోదితం కేవలమేవ దేవా
ముదా కరిష్యంతి విముక్తిసిద్ధ్యై ॥ 60 ॥
ఇతి బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు
వేదార్థవిచారో నామ ద్వితీయోఽధ్యాయః ॥ 2 ॥
॥ అథ తృతీయోఽధ్యాయః ॥
॥ సాక్షిశివస్వరూపకథనం ॥
బ్రహ్మోవాచ –
సర్వాత్మా శంకరో నామ సాక్ష్యేవ సకలస్య తు ।
సాక్ష్యభావే జగత్సాక్ష్యం కథం భాతి సురోత్తమాః ॥ 1 ॥
స్వతో భానవిహీనం హి జగత్సర్వం చరాచరం ।
జడతాఽజడతా చాస్య జగతో భానవత్తయా ॥ 2 ॥
భానం విజ్ఞానతో జన్యమితి కైశ్చిదుదీర్యతే ।
తన్న సంగతమేవ స్యాజ్జన్యం చేజ్జడమేవ తత్ ।
జడానామేవ జన్యత్వం కుంభాదీనాం హి సమ్మతం ॥ 3 ॥
విజ్ఞానం చాపి భానస్య నైవోత్పాదకమిష్యతే ।
జ్ఞానస్య భానరూపేణ పరిణామో న సిధ్యతి ॥ 4 ॥
అవిక్రియత్వాజ్జ్ఞానస్య యది తస్యాపి విక్రియా ।
తర్హి క్షీరాదివచ్చేత్యం భవేత్తన్నైవ వేదనం ॥ 5 ॥
తథా భానస్య విజ్ఞానం నైవారంభకమిష్యతే ।
అద్రవ్యత్వాద్గుణత్వేన పరైరంగీకృతత్వతః ॥ 6 ॥
అసద్రూపస్య భానస్య జ్ఞానం నారంభకం భవేత్ ।
వంధ్యాసూనోరపి జ్ఞానం తదా హ్యారంభకం భవేత్ ॥ 7 ॥
ప్రాగసద్రూపభానస్య జ్ఞానం నారంభకం భవేత్ ।
అసతః ప్రాక్త్వపూర్వాణాం విశేషాణామభావతః ॥ 8 ॥
అతో విజ్ఞానజన్యత్వం నాస్తి భానస్య సర్వదా ॥ 9 ॥
జ్ఞానస్యాపి న జన్యత్వమస్తి హే స్వర్గవాసినః ।
ఉక్తన్యాయేన జన్యత్వప్రతీతిర్భ్రాంతిరేవ హి ॥ 10 ॥
భానస్యాపి తథా భ్రాంతిర్జన్యత్వప్రతిభా సురాః ।
భావత్వే సత్యజన్యత్వాద్భానం నిత్యం సురోత్తమాః ॥ 11 ॥
యజ్జగద్భాసకం భానం నిత్యం భాతి స్వతః సురాః ।
స ఏవ జగతః సాక్షీ సర్వాత్మా శంకరాభిధః ॥ 12 ॥
తేన కల్పితసంబంధాదజ్ఞానం భాతి న స్వతః ।
అజ్ఞానజన్యం చిత్తం చ రాగద్వేషాదయస్తథా ।
అజ్ఞానస్పృష్టచైతన్యాదేవం భాంతి న చ స్వతః ॥ 13 ॥
ప్రాణశ్చాపి తథా బాహ్యకరణాని వపుస్తథా ।
చిత్తవృత్త్యభిసంబంధద్వారేణైవ దృగన్వయాత్ ॥ 14 ॥
విభాంతి న స్వతో బాహ్యవిషయాశ్చ తథైవ చ ॥ 15 ॥
అనుమానాదివృత్తిస్థం చైతన్యం సురసత్తమాః ।
అర్థానామపి కేషాం చిద్భాసకం తేన శంకరః ॥ 16 ॥
సర్వావభాసకః ప్రోక్తస్తేన భాతమిదం జగత్ ।
అతో రూపాణి తేనైవ పశ్యతీశేన మానవః ॥ 17 ॥
శృణోత్యనేన శబ్దాంశ్చ గంధానాజిఘ్రతి ప్రియాన్ ।
అనేనైవ సదా వాచం వ్యాకరోతి తు మానవః ।
అనేన స్వాదు చాస్వాదు విజానాతి చ మానవః ॥ 18 ॥
శంకరాఖ్యం తు విజ్ఞానం బహుధా శబ్ద్యతే బుధైః ।
కేచిధృదయమిత్యాహుర్బ్రాహ్మణా హే సురోత్తమాః ॥ 19 ॥
మన ఇత్యపరే సంతః సంజ్ఞానమితి కేచన ।
ఆజ్ఞానమితి విద్వాంసః కేచిద్ధే స్వర్గవాసినః ॥ 20 ॥
విజ్ఞానమితి చాప్యన్యే ప్రజ్ఞానమితి కేచన ।
మేధేతి బ్రాహ్మణాః కేచిద్దృష్టిరిత్యపరే బుధాః ॥ 21 ॥
ధృతిరిత్యపరే ప్రాజ్ఞా మతిరిత్యపి కేచన ।
మనీషేతి మహాప్రాజ్ఞా జూతిరిత్యపరే బుధాః ॥ 22 ॥
స్మృతిరిత్యాస్తికాః కేచిత్సంకల్ప ఇతి కేచన ।
క్రతురిత్యపరే ప్రాజ్ఞాః కామ ఇత్యపరే జనాః ॥ 23 ॥
వశ ఇత్యాస్తికాః కేచిత్సర్వాణ్యేతాని సంతతం ।
ప్రజ్ఞానస్య శివస్యాస్య నామధ్యేయాన్యసంశయం ॥ 24 ॥
ఏష బ్రహ్మైష ఏవేంద్ర ఏష ఏవ ప్రజాపతిః ।
ఏష ఏవ హి దేవాశ్చ భూతాని భవనాని చ ॥ 25 ॥
అండజా జారుజాశ్చైవ స్వేదజా ఉద్భిజా అపి ।
అశ్వా గావశ్చ మర్త్యాశ్చ హస్తిపూర్వాస్తథైవ చ ॥ 26 ॥
స్థావరం జంగమం చైవ తథాఽన్యదపి కించన ।
సర్వమేతదయం శంభుః ప్రజ్ఞానఘనలక్షణః ॥ 27 ॥
ప్రతిష్ఠా సర్వవస్తూనాం ప్రజ్ఞైషా పారమేశ్వరీ ।
ప్రజ్ఞానమేవ తద్బ్రహ్మ శివరుద్రాది సంజ్ఞితం ॥ 28 ॥
ఏవంరూపపరిజ్ఞానాదేవ మర్త్యోఽమృతో భవేత్ ।
న కర్మణా న ప్రజయా న చాన్యేనాపి కేనచిత్ ॥ 29 ॥
బ్రహ్మవేదనమాత్రేణ బ్రహ్మాప్నోత్యేవ మానవః ।
అత్ర నాస్త్యేవ సందేహస్త్రిర్వః శపథయామ్యహం ॥ 30 ॥
తద్విద్యావిషయం బ్రహ్మ సత్యజ్ఞానసుఖాద్వయం ।
సంసారకే గుహావాచ్యే మాయాజ్ఞానాదిసంజ్ఞితే ।
నిహితం బ్రహ్మ యో వేద పరమవ్యోమసంజ్ఞితే ॥ 31 ॥
సోఽశ్నుతే సకలాన్కామానక్రమేణ సురర్షభాః ।
విదితబ్రహ్మరూపేణ జీవన్ముక్తో న సంశయః ॥ 32 ॥
ప్రత్యగజ్ఞానవిజ్ఞానమాయాశక్తేస్తు సాక్షిణం ।
ఏకం బ్రహ్మ చ సంపశ్యన్సాక్షాద్బ్రహ్మవిదుత్తమః ॥ 33 ॥
బ్రహ్మరూపాత్మనస్తస్మాదేతస్మాచ్ఛక్తిమిశ్రితాత్ ।
అపంచీకృత ఆకాశః సంభూతో రజ్జుసర్పవత్ ॥ 34 ॥
ఆకాశాద్వాయుసంజ్ఞస్తు స్పర్శోఽపంచీకృతః పునః ।
వాయోరగ్నిస్తథా చాగ్నేరాప అద్భ్యో వసుంధరా ॥ 35 ॥
తాని భూతాని సూక్ష్మాణి పంచీకృత్య శివాజ్ఞయా ।
తేభ్య ఏవ సురా సృష్టం బ్రహ్మాండాఖ్యమిదం మయా ॥ 36 ॥
భువనాని విశిష్టాని నిర్మితాని శివాజ్ఞయా ।
బ్రహ్మాండస్యోదరే దేవా దేవాశ్చ వివిధా అమీ ॥ 37 ॥
దేవాదయో మనుష్యాశ్చ తథా పశ్వాదయో జనాః ।
తత్తత్కర్మానురూపేణ మయా సృష్టాః శివాజ్ఞయా ॥ 38 ॥
అస్థిస్నాయ్వాదిరూపం యచ్ఛరీరం భాతి దేహినాం ।
తస్మాత్ప్రాణమయో హ్యాత్మా విభిన్నశ్చాంతరో యతః ॥ 39 ॥
యోఽయం ప్రాణమయో హ్యాత్మా భాతి సర్వశరీరిణాం ।
తతో మనోమయో హ్యాత్మా విభిన్నశ్చాంతరత్వతః ॥ 40 ॥
యోఽయం మనోమయో హ్యాత్మా భాతి సర్వశరీరిణాం ।
విజ్ఞానమయ ఆత్మా చ తతోఽన్యశ్చాంతరో యతః ॥ 41 ॥
విజ్ఞానమయ ఆత్మా యో విభాతి సకలాత్మనాం ।
ఆనందమయ ఆత్మా చ తతోఽన్యశ్చాంతరో యతః ॥ 42 ॥
యోఽయమన్నమయః సోఽయం పూర్ణః ప్రాణమయేన తు ।
మనోమయేన ప్రాణోఽపి తథా పూర్ణః స్వభావతః ॥ 43 ॥
తథా మనోమయో హ్యాత్మా పూర్ణో జ్ఞానమయేన తు ।
ఆనందేన సదా పూర్ణస్తథా జ్ఞానమయః సురాః ॥ 44 ॥
తథాఽఽనందమయశ్చాపి బ్రహ్మణాఽన్యేన సాక్షిణా ।
సర్వాంతరేణ సంపూర్ణో బ్రహ్మ నాన్యేన కేనచిత్ ॥ 45 ॥
యదిదం బ్రహ్మ పుచ్ఛాఖ్యం సత్యజ్ఞానాద్వయాత్మకం ।
స రసః సర్వదా సాక్షాన్నాన్యథా సురపుంగవాః ॥ 46 ॥
ఏతమేవ రసం సాక్షాల్లబ్ధ్వా దేహీ సనాతనం ।
సుఖీ భవతి సర్వత్ర నాన్యథా సురసత్తమాః ॥ 47 ॥
అసత్యస్మిన్పరానందే స్వాత్మభూతేఽఖిలాత్మనాం ।
కో జీవతి నరో దేవాః కో వా నిత్యం విచేష్టతే ॥ 48 ॥
తస్మాత్సర్వాత్మనాం చిత్తే భాసమానో రసో హరః ।
ఆనందయతి దుఃఖాఢ్యం జీవాత్మానం కృపాబలాత్ ॥ 49 ॥
యదా హ్యేవైష ఏతస్మిన్నదృశ్యత్వాదిలక్షణే ।
నిర్భేదం పరమేకత్వం విందతే సురసత్తమాః ॥ 50 ॥
తదైవాభయమత్యంతం కల్యాణం పరమామృతం ।
స్వాత్మభూతం పరం బ్రహ్మ స యాతి స్వర్గవాసినః ॥ 51 ॥
యదా హ్యేవైష ఏతస్మిన్నల్పమత్యంతరం నరః ।
విజానాతి తదా తస్య భయం స్యాన్నాత్ర సంశయః ॥ 52 ॥
సర్వేషామాత్మభూతం యద్బ్రహ్మ సత్యాదిలక్షణం ।
ఉదాస్తే తత్సురశ్రేష్ఠా యథాజాతజనం ప్రతి ॥ 53 ॥
సమ్యగ్జ్ఞానైకనిష్ఠానాం తదేవ పరమం పదం ।
తదా స్వాత్మతయా భాతి కేవలం కృపయా సురాః ॥ 54 ॥
తత్త్వేవాధీతవేదస్య సహాంగైః సురపుంగవాః ।
మననేన విహీనస్య భయహేతుః సదా భవేత్ ॥ 55 ॥
భీషాఽస్మాత్పవతే వాయుర్భీషోదేతి దివాకరః ।
భీషాఽస్మాదగ్నిరింద్రశ్చ మృత్యుర్ధావతి పంచమః ॥ 56 ॥
అస్యైవానందలేశేన స్తంబాంతా విష్ణుపూర్వకాః ।
భవంతి సుఖినో దేవాస్తారతమ్యక్రమేణ తు ॥ 57 ॥
తత్తత్పదవిరక్తస్య శ్రోత్రియస్య ప్రసాదినః ।
స్వరూపభూత ఆనందః స్వయం భాతి పదే యథా ॥ 58 ॥
అయమేవ శివః సాక్షాదాదిత్యహృదయే తథా ।
అన్యేషాం హృదయే చైవ భాతి సాక్షితయా స్వయం ॥ 59 ॥
విహాయ సాక్ష్యం దేహాది మాయాంతం తు వివేకతః ।
సర్వసాక్షిణమాత్మానం యః పశ్యతి స పశ్యతి ॥ 60 ॥
రుద్రనారాయణాదీనాం స్తంబాంతానాం చ సాక్షిణం ।
ఏవం తర్కప్రమాణాభ్యాం యః పశ్యతి స పశ్యతి ॥ 61 ॥
యస్యైవం తర్కమానాభ్యామస్తి విజ్ఞానమాస్తికాః ।
స లోకాదఖిలాదస్మాద్విభిద్యాత్మానమాత్మనా ॥ 62 ॥
అన్నాదీనఖిలాన్కోశానాభాసేన విభాసితాన్ ।
ఉపసంక్రామతీశస్య ప్రసాదాదేవ కేవలాత్ ॥ 63 ॥
యతో వాచో నివర్తంతే నిమిత్తానామభావతః ।
నిర్విశేషే శివే శబ్దః కథం దేవాః ప్రవర్తతే ॥ 64 ॥
విశేషం కంచిదాశ్రిత్య ఖలు శబ్దః ప్రవర్తతే ।
యస్మాదేతన్మనః సూక్ష్మాం వ్యావృత్తం సర్వగోచరం ॥ 65 ॥
యస్మాచ్ఛ్రోత్రత్వగక్ష్యాదిఖాని కర్మేంద్రియాణి చ ।
వ్యావృత్తాని పరాగ్వస్తువిషయాణి సురోత్తమాః ॥ 66 ॥
తద్బ్రహ్మానందమద్వంద్వం నిర్గుణం సత్యచిద్ఘనం ।
విదిత్వా స్వాత్మరూపేణ న బిభేతి కుతశ్చన ॥ 67 ॥
ఏవం యస్తు విజానాతి స్వగురోరుపదేశతః ।
స సాధ్వసాధుకర్మభ్యాం సదా న తపతి ప్రభుః ॥ 68 ॥
తప్యతాపకరూపేణ విభాతమఖిలం జగత్ ।
ప్రత్యగాత్మతయా భాతి జ్ఞానాద్వేదాంతవాక్యజాత్ ॥ 69 ॥
కర్తా కారయితా కర్మ కరణం కార్యమాస్తికః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పరమేశ్వరాత్ ॥ 70 ॥
ప్రమాతా చ ప్రమాణం చ ప్రమేయం ప్రమితిస్తథా ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 71 ॥
నియోజ్యశ్చ నియోగశ్చ సాధనాని నియోజకః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 72 ॥
భోక్తా భోజయితా భోగో భోగోపకరణాని చ ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 73 ॥
గ్రాహకశ్చ తథా గ్రాహ్యం గ్రహణం సర్వతోముఖం ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 74 ॥
అన్యథాజ్ఞానమజ్ఞానం సంశయజ్ఞానమేవ చ ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 75 ॥
ఘటజ్ఞానం పటజ్ఞానం కుడ్యాదిజ్ఞానమేవ చ ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 76 ॥
ఘటః కుడ్యం కుసూలం చ పటః పాత్రం చ పర్వతః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 77 ॥
పాతాలాద్యాశ్చ లోకాశ్చ సత్యలోకాదయోఽపి చ ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 78 ॥
బ్రహ్మాండం తత్ర క్లృప్తానామండానాం శతకోటయః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 79 ॥
సముద్రాశ్చ తటాకాశ్చ నద్యః సర్వనదా అపి ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 80 ॥
మేరుమందారపూర్వాశ్చ పర్వతాశ్చ మహత్తరాః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 81 ॥
వనాని వనదేశాశ్చ వన్యాని వివిధాని చ ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 82 ॥
వృక్షాశ్చ వివిధాః క్షుద్రతృణగుల్మాదయోఽపి చ ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 83 ॥
ఆకాశాదీని భూతాని భౌతికాన్యఖిలాన్యపి ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 84 ॥
శబ్దస్పర్శాదితన్మాత్రరూపాణి సకలాని చ ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 85 ॥
కృమికీటపతంగాశ్చ క్షుద్రా అపి చ జంతవః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 86 ॥
పశవశ్చ మృగాశ్చైవ పన్నగాః పాపయోనయః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 87 ॥
మనుష్యాశ్చైవ మాతంగా అశ్వా ఉష్ట్రాః ఖరా అపి ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 88 ॥
యక్షరాక్షసగంధర్వప్రముఖాః సిద్ధకిన్నరాః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 89 ॥
కర్మదేవాశ్చ దేవాశ్చ దేవరాజో విరాట్ స్వరాట్ ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 90 ॥
అహం చ మద్విభూతిశ్చ విష్ణుభక్తాశ్చ దేహినః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 91 ॥
విష్ణుర్విష్ణువిభూతిశ్చ విష్ణుభక్తాశ్చ దేహినః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 92 ॥
రుద్రో రుద్రవిభూతిశ్చ రుద్రభక్తాశ్చ దేహినః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 93 ॥
ఈశ్వరస్తద్విభూతిశ్చ తదీయాః సర్వదేహినః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 94 ॥
సదాశివసమాఖ్యస్తు శివస్తస్య విభూతయః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 95 ॥
దిశశ్చ విదిశశ్చైవ సాభ్రం నక్షత్రమండలం ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 96 ॥
వాసుదేవః సంకర్షణః ప్రద్యుమ్నశ్చానిరుద్ధకః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 97 ॥
మత్స్యః కూర్మో వరాహశ్చ నారసింహోఽథ వామనః ।
తద్భక్తాశ్చ తథా భాంతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 98 ॥
ఆశ్రమాశ్చ తథా వర్ణాః సంకరా వివిధా అపి ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 99 ॥
నిషిద్ధం చానిషిద్ధం చ నిషేధా విధయోఽపి చ ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 100 ॥
శరీరమింద్రియం ప్రాణో మనో బుద్ధిరహంకృతిః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 101 ॥
కామక్రోధాదయః సర్వే తథా శాంత్యాదయోఽపి చ ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 102 ॥
జీవాత్మా పరమాత్మా చ తయోర్భేదశ్చ భేదకః ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 103 ॥
జడశక్తిప్రభేదాశ్చ చిచ్ఛక్తిస్తద్భిదాఽపి చ ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 104 ॥
అస్తిశబ్దోదితా అర్థా నాస్తిశబ్దోదితా అపి ।
సర్వమాత్మతయా భాతి ప్రసాదాత్పారమేశ్వరాత్ ॥ 105 ॥
ఆత్మా నామ సురాః స్వేన భాసా యో భాతి సంతతం ।
తమేవ త్వమహంశబ్దప్రత్యయాభ్యాం తు జంతవః ॥ 106 ॥
వ్యవహారే విజానంతి న జానంత్యేవ తేఽర్థతః ।
అర్థతశ్చాస్య వేత్తారో న విద్యంతేఽద్వయత్వతః ॥ 107 ॥
ఏవమాత్మానమద్వైతమాత్మనా వేద యః స్థిరం ।
సోఽయమర్థమిమం నిత్యం గాయన్నాస్తే స్వభావతః ॥ 108 ॥
యథా నర్తనమీశస్య స్వభావాల్లోకరక్షకం ।
తథా విద్యా వినోదాఖ్యా గీతిర్లోకోపకారిణీ ॥ 109 ॥
యథైవాదిగురోర్గీతిర్లోకానాం హితకారిణీ ।
తథైవాస్య గురోర్గీతిర్లోకానాం హితకామ్యయా ॥ 110 ॥
ఆప్తకామస్య రుద్రస్య గీతిర్వ్యాఖ్యానలక్షణా ।
పరోపకారిణీ తద్వద్గీతిరస్యాపి సద్గురోః ॥ 111 ॥
లౌకికేష్వపి గానేషు ప్రసాదం కురుతే శివః ।
కిం పునర్వైదికే గానే తతో గానం సమాశ్రయేత్ ॥ 112 ॥
వ్యాఖ్యాగానేష్వశక్తస్తు శివముద్దిశ్య భక్తితః ।
లౌకికీమపి వా గీతిం కుర్యాన్నిత్యమతంద్రితః ॥ 113 ॥
గీతిజ్ఞానం శివప్రాప్తేః సుతరాం కారణం భవేత్ ।
గీతిజ్ఞానేన యోగః స్యాద్యోగాదేవ శివైక్యతా ॥ 114 ॥
గీతిజ్ఞో యది యోగేన న యాతి పరమేశ్వరం ।
ప్రతిబంధకబాహుల్యాత్తస్యైవానుచరో భవేత్ ॥ 115 ॥
కేవలం లౌకికం గానం న కుర్యాన్మోహతోఽపి వా ।
యది కుర్యాత్ప్రమాదేన ప్రాయశ్చిత్తీ భవేద్విజః ॥ 116 ॥
అతస్తు సంసారవినాశనే రతః
శ్రుతిప్రమాణేన చ తర్కవర్త్మనా ।
ప్రబోధమాసాద్య శివస్య తం పునః
సదైవ గాయన్విచరేదిమాం మహీం ॥ 117 ॥
ఇత్యుపనిషత్పరతత్త్వవిషయా వః
సత్యముదితా సకలదుఃఖనిహంత్రీ ।
కష్టహృదయస్య మనుజస్య న దేయా
భక్తిసహితస్య తు శివస్య ఖలు దేయా ॥ 118 ॥
ఇతి బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు
సాక్షిశివస్వరూపకథనం నామ తృతీయోఽధ్యాయః ॥ 3 ॥
॥ అథ చతుర్థోఽధ్యాయః ॥
॥ తలవకారోపనిషద్వ్యాఖ్యాకథనం ॥
బ్రహ్మోవాచ –
అస్తి దేవః స్వతః సిద్ధః సాక్షీ సర్వస్య సర్వదా ।
సంసారార్ణవమగ్నానాం సాక్షాత్సంసారమోచకః ॥ 1 ॥
సర్వేషాం తు మనస్తేన ప్రేరితం నియమేన తు ।
విషయే గచ్ఛతి ప్రాణశ్చేష్టతే వాగ్వదత్యపి ॥ 2 ॥
చక్షుః పశ్యతి రూపాణి శ్రోత్రం శబ్దం శృణోత్యపి ।
అన్యాని ఖాని సర్వాణి తేనైవ ప్రేరితాని తు ॥ 3 ॥
స్వం స్వం విషయముద్దిశ్య ప్రవర్తంతే నిరంతరం ।
ప్రవర్తకత్వం చాప్యస్య మాయయా న స్వభావతః ॥ 4 ॥
ఇంద్రియాణాం తు సత్తా చ నైవ స్వాభావికీ మతా ।
తప్తాయః పిండవత్తస్య సత్త్యయైవ సురర్షభాః ॥ 5 ॥
శ్రోత్రమాత్మని చాధ్యస్తం స్వయం దేవో మహేశ్వరః ।
అనుప్రవిశ్య శ్రోత్రస్య దదాతి శ్రోత్రతాం హరః ॥ 6 ॥
మన ఆత్మని చాధ్యస్తం ప్రవిశ్య పరమేశ్వరః ।
మనస్త్వం తస్య సత్త్వస్థో దదాతి నియమేన తు ॥ 7 ॥
వాచో వాక్త్వమనుప్రాప్య ప్రాణస్య ప్రణతాం హరః ।
దదాతి నియమేనైవ చక్షుష్ట్వం చక్షుషస్తథా ॥ 8 ॥
అన్యేషామింద్రియాణాం తు కల్పితానామపీశ్వరః ।
తత్తద్రూపమనుప్రాప్య దదాతి నియమేన తు ॥ 9 ॥
తత్ర చక్షుశ్చ వాక్చైవ మనశ్చాన్యాని ఖాని చ ।
న గచ్ఛంతి స్వయంజ్యోతిఃస్వభావే పరమాత్మని ॥ 10 ॥
స దేవో విదితాదన్యస్తథైవావిదితాదపి.
వాచా చ మనసా చైవ చక్షుషా చ తథైవ చ ॥ 11 ॥
శ్రోత్రేణాపి సురశ్రేష్ఠాః ప్రాణేనాన్యేన కేనచిత్ ।
న శక్యో గోచరీకర్తుం సత్యమేవ మయోదితం ॥ 12 ॥
యస్యేదమఖిలం నిత్యం గోచరం రూపవద్రవేః ।
తదేవ పరమం బ్రహ్మ విత్త యూయం సనాతనం ॥ 13 ॥
ఏవం జానంతి యే ధీరాస్తర్కతశ్చ ప్రమాణతః ।
గురూక్త్యా స్వానుభూత్యా చ భవంతి ఖలు తేఽమృతాః ॥ 14 ॥
సుజ్ఞాతమితి తద్బ్రహ్మ మనుధ్వం యది హే సురాః ।
దభ్రమేవ హి తత్సాక్షి బ్రహ్మ వేద్యం కథం భవేత్ ॥ 15 ॥
యస్య స్వాత్మతయా బ్రహ్మ విదితం కర్మతాం వినా ।
తస్య తజ్జ్ఞానకర్తృత్వవిహీనస్య మతం హి తత్ ॥ 16 ॥
యస్యామతం తస్య మతం మతం యస్య న వేద సః ।
అవిజ్ఞాతం విజానతాం విజ్ఞాతమవిజానతాం ॥ 17 ॥
బ్రహ్మజ్ఞానే ఘటజ్ఞానే భ్రాంతిజ్ఞానేఽపి చాస్తికాః ।
నైవ కర్తృ న కర్మాపి బ్రహ్మ చిత్కేవలం భవేత్ ॥ 18 ॥
యస్య కర్తృతయా భాతం బ్రహ్మాకర్తృ సురోత్తమాః ।
తస్య బ్రహ్మామతం యస్మాత్కర్మ తస్య మతం హి తత్ ॥ 19 ॥
యస్య కర్మతయా భాతం బ్రహ్మాకర్మ సురోత్తమాః ।
తస్య బ్రహ్మామతం యస్మాత్కర్మ తస్య మతం హి తత్ ॥ 20 ॥
అకర్త్రవిషయప్రత్యక్ప్రకాశః స్వాత్మనైవ తు ।
వినా తర్కప్రమాణాభ్యాం బ్రహ్మ యో వేద వేద సః ॥ 21 ॥
ఏవంరూపపరిజ్ఞానమపి దృశ్యతయైవ తు ।
యస్య భాతి స తత్సాక్షీ బ్రూత బ్రహ్మాత్మవిత్కథం ॥ 22 ॥
బ్రహ్మావిద్యాఽపి జ్ఞాతా చేద్వేద్యా భవతి కుంభవత్ ।
అవేద్యం బ్రహ్మ వేద్యం స్యాద్వేద్యవిద్యాభిసంగమాత్ ॥ 23 ॥
వేత్తాఽపి విద్యాసంబంధాత్సవిశేషో భవేద్ధ్రువం ।
నిర్విశేషం పరం బ్రహ్మ తతో విద్వాన్న చాత్మవిత్ ॥ 24 ॥
విద్యాయా ఆశ్రయత్వేన విషయత్వేన వా భవేత్ ।
బ్రహ్మ నైవాన్యథా తత్ర బ్రహ్మ బ్రహ్మ భవేత్కథం ॥ 25 ॥
బ్రహ్మసంబంధహీనా చేద్విద్యా బ్రహ్మ తు వేదితుం ।
అశక్యం తత్ర హే దేవాః కో వా బ్రహ్మాత్మవిద్భవేత్ ॥ 26 ॥
బ్రహ్మణ్యధ్యస్తమాయాదినివృత్తిం కురుతే తు సా ।
విద్యా యది న మాయాయాః ప్రత్యగాత్మన్యసంభవాత్ ॥ 27 ॥
ప్రత్యగాత్మా పరం జ్యోతిర్మాయా సా తు మహత్తమః ।
తథా సతి కథం మాయాసంభవః ప్రత్యగాత్మని ॥ 28 ॥
తస్మాత్తర్కప్రమాణాభ్యాం స్వానుభూత్యా చ చిద్ఘనే ।
స్వప్రకాశైకసంసిద్ధేర్నాస్తి మాయా పరాత్మని ॥ 29 ॥
వ్యావహారికదృష్ట్యేయం విద్యాఽవిద్యా న చాన్యథా ।
తత్త్వదృష్ట్యా తు నాస్త్యేవ తత్త్వమేవాస్తి కేవలం ॥ 30 ॥
వ్యావహారికదృష్టిస్తు ప్రకాశావ్యభిచారతః ।
ప్రకాశ ఏవ సతతం తస్మాదద్వైతమేవ హి ॥ 31 ॥
అద్వైతమితి చోక్తిశ్చ ప్రకాశావ్యభిచారతః ।
ప్రకాశ ఏవ సతతం తస్మాన్మౌనం హి యుజ్యతే ॥ 32 ॥
ప్రత్యక్షాది ప్రమాణైశ్చ తర్కైః శ్రుత్యా తథైవ చ ।
స్వగురోరుపదేశేన ప్రసాదేన శివస్య తు ॥ 33 ॥
అర్జితైరపి ధర్మైశ్చ కాలపాకేన ధార్మికాః ।
అర్థో మహానయం భాతి శాంకరః పురుషస్య తు ॥ 34 ॥
యస్య ప్రకాశితః సాక్షాదయమర్థో మహత్తరః ।
తస్య నాస్తి క్రియాః సర్వా జ్ఞానం చాప్యద్వయత్వతః ॥ 35 ॥
అయమర్థో మహాన్యస్య స్వత ఏవ ప్రకాశితః ।
న స జీవో న చ బ్రహ్మ న చాన్యదపి కించన ॥ 36 ॥
అయమర్థో మహాన్యస్య స్వత ఏవ ప్రకాశితః ।
న తస్య వర్ణా విద్యంతే నాశ్రమాశ్చ తథైవ చ ॥ 37 ॥
అయమర్థో మహాన్యస్య స్వత ఏవ ప్రకాశితః ।
న తస్య ధర్మోఽధర్మశ్చ న నిషేధో విధిర్న చ ॥ 38 ॥
ఏతమర్థం మహాంతం యః ప్రాప్తః శంభోః ప్రసాదతః ।
స శంభురేవ నైవాన్య ఇతి మే నిశ్చితా మతిః ॥ 39 ॥
ఏతమర్థం మహాంతం యః ప్రాప్తః శంభోః ప్రసాదతః ।
తస్యాహం వైభవం వక్తుం న శక్తః సత్యమీరితం ॥ 40 ॥
ఏతమర్థం మహాంతం యః ప్రాప్తః శంభోః ప్రసాదతః ।
వైభవం తస్య విష్ణుశ్చ న శక్తో వక్తుమాస్తికాః ॥ 41 ॥
ఏతమర్థం మహాంతం యః ప్రాప్తః శంభోః ప్రసాదతః ।
వైభవం తస్య రుద్రశ్చ న శక్తో వక్తుమాస్తికాః ॥ 42 ॥
ఏతమర్థం మహాంతం యః ప్రాప్తః శంభోః ప్రసాదతః ।
వైభవం తస్య వేదాశ్చ న శక్తా వక్తుమాస్తికాః ॥ 43 ॥
అస్మిందేహే యది జ్ఞాతః పురోక్తోఽర్థోమహానయం ।
స సాక్షాత్సత్యమద్వైతం నిర్వాణం యాతి మానవః ॥ 44 ॥
అస్మిందేహే న విజ్ఞాతః పురోక్తోఽర్థో మహాన్యది ।
వినష్టిరేవ మహతీ తస్య నైవ పరా గతిః ॥ 45 ॥
స్వశరీరేఽన్యదేహేషు సమం నిశ్చిత్య తం దృఢం ।
అథ ధీరా న జాయంతే హ్యమృతాశ్చ భవంతి హి ॥ 46 ॥
బద్ధో ముక్తో మహావిద్వానజ్ఞ ఇత్యాదిభేదతః ।
ఏక ఏవ సదా భాతి నానేవ స్వప్నవత్స్వయం ॥ 47 ॥
అతః స్వముక్త్యైవాన్యేషామాభాసానామపి ధ్రువం ।
ముక్తిం జానాతి హే దేవా ఆత్మనామాత్మవిద్వరః ॥ 48 ॥
స్వసంసారదశాయాం తు స్వభ్రాంత్యా సర్వదేహినాం ।
ఆభాసానాం చ సంసారం వేద ముక్తిం తథైవ చ ॥ 49 ॥
ప్రారబ్ధకర్మపర్యంతం కదాచిత్పరమాత్మవిత్.
జగజ్జీవాదికం వేద కదాచిన్నైవ వేద తత్ ॥ 50 ॥
కదాచిద్బ్రహ్మ జానాతి ప్రతీతమఖిలం సురాః ।
కదాచిన్నైవ జానాతి స్వభావాదేవ తత్త్వవిత్ ॥ 51 ॥
జగజ్జీవాదిరూపేణ యదా బ్రహ్మ విభాసతే ।
తదా దుఃఖాదిభోగోఽపి భాతి చాభాసరూపతః ॥ 52 ॥
యదా బ్రహ్మాత్మనా సర్వం విభాతి స్వత ఏవ తు ।
తదా దుఃఖాదిభోగోఽయమాభాసో న విభాసతే ॥ 53 ॥
జగజ్జీవాదిరూపేణ పశ్యన్నపి పరాత్మవిత్ ।
న తత్పశ్యతి తద్రూపం బ్రహ్మవస్త్వేవ పశ్యతి ॥ 54 ॥
బ్రహ్మణోఽన్యత్సదా నాస్తి వస్తుతోఽవస్తుతోఽపి చ ।
తథా సతి శివాదన్యత్కథం పశ్యతి తత్త్వవిత్ ॥ 55 ॥
బ్రహ్మరూపేణ వా సాక్షాజ్జగజ్జీవాత్మనాఽథవా ।
యథా యథా ప్రథా సాక్షాద్బ్రహ్మ భాతి తథా తథా ॥ 56 ॥
యథా యథాఽవభాసోఽయం స్వభావాదేవ భాసతే ।
తథా తథాఽనుసంధానం యోగినః స్వాత్మవేదనం ॥ 57 ॥
నామతశ్చార్థతశ్చాపి మహాదేవో యది ప్రభుః ।
కిం జహాతి తదా విద్వాన్కిం గృహ్ణాతి సురర్షభాః ॥ 58 ॥
గ్రాహ్యం వా శంకరాదన్యత్త్యాజ్యం వా యది విద్యతే ।
మహత్త్వం తస్య హీయేత స్వభావో న విహన్యతే ॥ 59 ॥
మహత్త్వం నైవ ధర్మోఽస్య భేదాభావాత్పరాత్మనః ।
ధర్మధర్మిత్వవార్తా చ భేదే సతి హి విద్యతే ॥ 60 ॥
భేదోఽభేదస్తథా భేదాభేదః సాక్షాత్పరాత్మనా ।
నాస్తి స్వాత్మాతిరేకేణ స్వయమేవాస్తి సర్వదా ॥ 61 ॥
బ్రహ్మైవ విద్యతే సాక్షాద్వస్తుతోఽవస్తుతోఽపి చ ।
తథా సతి శివజ్ఞానీ కిం గృహ్ణాతి జహాతి కిం ॥ 62 ॥
మాయయా విద్యతే సర్వమితి కేచన మోహితాః ।
శివరూపాతిరేకేణ నాస్తి మాయా చ వస్తుతః ॥ 63 ॥
మాయయా వా శివాదన్యద్విద్యతే చేచ్ఛివస్య తు ।
మహత్త్వం పరమం సాక్షాద్ధీయతే సురపుంగవాః ॥ 64 ॥
మహత్త్వస్య తు సంకోచో నాస్తి సమ్యఙ్నిరూపణే ।
అస్తి చేదప్రమాణం స్యాచ్ఛ్రుతిః సత్యార్థవాదినీ ॥ 65 ॥
తస్మాదస్తి మహాదేవ ఏవ సాక్షాత్స్వయంప్రభుః ।
ఆనందరూపః సంపూర్ణో న తతోఽన్యత్తు కించన ॥ 66 ॥
ఇయమేవ తు తర్కాణాం నిష్ఠాకాష్ఠా సురోత్తమాః ।
ప్రత్యక్షాదిప్రమాణానాం వేదాంతానామపీశ్వరాః ॥ 67 ॥
స్మృతీనాం చ పురాణానాం భారతస్య తథైవ చ ।
వేదానుసారివిద్యానామన్యాసామాస్తికోత్తమాః ॥ 68 ॥
శైవాగమానాం సర్వేషాం విష్ణుప్రోక్తాగమస్య చ ।
అస్మదుక్తాగమస్యాపి సురాః సూక్ష్మనిరూపణే ॥ 69 ॥
బుద్ధాగమానాం సర్వేషాం తథైవార్హాగమస్య చ ।
యక్షగంధర్వసిద్ధాదినిర్మితస్యాగమస్య చ ॥ 70 ॥
పరమాద్వైతవిజ్ఞానం కస్య మర్త్యస్య సిధ్యతి ।
కస్య దేవస్య వా సాక్షాచ్ఛివస్యైవ హి సిధ్యతి ॥ 71 ॥
పరమాద్వైతవిజ్ఞానం శివస్యామితతేజసః ।
స్వభావసిద్ధం దేవ్యాశ్చ శివాయా ఆస్తికోత్తమాః ॥ 72 ॥
ప్రసాదాదేవ రుద్రస్య శివాయాశ్చ తథైవ చ ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞానం విష్ణోః సాక్షాన్మమాపి చ ॥ 73 ॥
విరాట్సంజ్ఞస్య దేవస్య స్వరాట్సంజ్ఞస్య చాత్మనః ।
సమ్రాట్సంజ్ఞస్య చాన్యేషాం ప్రసాద్దాఏవ వేదనం ॥ 74 ॥
యుష్మాకమపి సర్వేషాం శివస్య పరమాత్మనః ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞానం ప్రసాదాదేవ నాన్యథా ॥ 75 ॥
యక్షరాక్షసగంధర్వసిద్ధాదీనామపీశ్వరాః ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞానం ప్రసాదాదేవ శూలినః ॥ 76 ॥
మనుష్యాణాం చ సర్వేషాం పశ్వాదీనాం తథైవ చ ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞానం ప్రసాదాదేవ శూలినః ॥ 77 ॥
ప్రసాదే సతి కీటో వా పతంగో వా నరోఽథ వా ।
దేవో వా దానవో వాఽపి లభతే జ్ఞానముత్తమం ॥ 78 ॥
ఏష ఏవ హి జంతూనాం పరజ్ఞానం దదాతి చ ।
న విష్ణుర్నాహమన్యశ్చ సత్యమేవ మయోదితం ॥ 79 ॥
ఆదానే చ తథా దానే న స్వతంత్రో మహాన్ హరిః ।
తథైవాహం సురశ్రేష్ఠాః సత్యమేవ మయోదితం ॥ 80 ॥
స్వతంత్రః శివ ఏవాయం స హి సంసారమోచకః ।
తం వినా న మయోద్ధర్తుం శక్యతే సంసృతేర్జనః ॥ 81 ॥
విష్ణునా చ పరేణాపి మహాదేవం ఘృణానిధిం ।
వినా జంతుం సముద్ధర్తుం శక్యతే న హి సత్తమాః ॥ 82 ॥
దర్వీన్యాయేన సంసారాదుద్ధరామి జనానిమాన్ ।
న స్వాతంత్ర్యేణ హే దేవాః సాక్షాద్విష్ణుస్తథైవ చ ॥ 83 ॥
దేవదేవస్య రుద్రస్య స్వరూపం తస్య వైభవం ।
కో వా జానాతి నాస్త్యేవ స్వయం జానాతి వా న వా ॥ 84 ॥
దుర్విజ్ఞేయో మహాదేవో మహతామపి దేహినాం ।
ప్రసాదేన వినా దేవాః సత్యమేవ మయోదితం ॥ 85 ॥
పురా సురాణాం సర్వేషామసురాణాం దురాత్మనాం ।
మహామోహేన సంగ్రామః సంజాతో దుర్నివారకః ॥ 86 ॥
అసురైః పీడితా దేవా బలవద్భిః సురా భృశం ।
తాందృష్ట్వా భగవానీశః సర్వజ్ఞః కరుణాకరః ॥ 87 ॥
దేవానాం విజయం దేవా అసురాణాం పరాజయం ।
దదౌ తేన సురైః శీఘ్రమసురాస్తు పరాజితాః ॥ 88 ॥
అవిజ్ఞాయ మహాదేవవైభవం పరిమోహితాః ।
వయం విజయమాపన్నా అసురాశ్చ పరాజితాః ॥ 89 ॥
ఇత్యహమ్మానసంఛన్నాః సర్వే దేవాః పురాతనాః ।
అతీవ ప్రీతిమాపన్నా అభవన్సురపుంగవాః ॥ 90 ॥
పునర్విశ్వాధికో రుద్రో భగవాన్కరుణానిధిః ।
స్వస్య దర్శయితుం తేషాం దుర్జ్ఞేయత్వం తథైవ చ ॥ 91 ॥
తేషాం భ్రాంతినివృత్యర్థమపి సాక్షాన్మహేశ్వరః ।
ఆవిర్బభూవ సర్వజ్ఞో యక్షరూపేణ హే సురాః ॥ 92 ॥
తం దృష్ట్వా యక్షమత్యంతం విస్మయేన సహామరాః ।
విచార్య సర్వే సంభూయ కిమిదం యక్షమిత్యపి ॥ 93 ॥
పునరగ్నిం సమాహూయ దేవాః సర్వే విమోహితాః ।
అబ్రువంస్త్వం విజానీహి కిమేతద్యక్షమిత్యపి ॥ 94 ॥
అగ్నిస్తథా కరోమీతి ప్రోచ్య యక్షం గతోఽభవత్ ।
యక్షరూపో మహాదేవః కోఽసీత్యాహానలం ప్రతి ॥ 95 ॥
అగ్నిర్వా అహమస్మీతి యక్షం ప్రత్యాహ సోఽపి చ ।
సోఽపి ప్రోవాచ భగవాంస్త్వయి కిం వీర్యమిత్యపి ॥ 96 ॥
ఇదం సర్వం దహేయం యదిదం భూమ్యాం వ్యవస్థితం ।
ఇత్యాహాగ్నిస్తృణం తస్మై నిధాయ పరమేశ్వరః ॥ 97 ॥
ఏతద్దహేతి భగవాన్స్మయమానోఽభ్యభాషత ।
అగ్నిః సర్వజవేనైవ తద్దగ్ధుం తృణమాస్తికాః ॥ 98 ॥
అశక్తో లజ్జయా యుక్తో భీతోఽగచ్ఛత్సురాన్ప్రతి ।
మాయా తస్యైవ విజ్ఞాతుం న శక్యం వైభవం సురాః ॥ 99 ॥
విత్త యూయం మహాయాసాదిత్యాహాగ్నిః సురాన్ప్రతి ।
తచ్ఛ్రుత్వా వాయుమాహూయ విజానీహీతి చాబ్రువన్ ॥ 100 ॥
సోఽపి గత్వా తథా తేన యక్షరూపేణ శంభునా ।
భృశం ప్రతిహతో భూత్వా తథాఽగచ్ఛత్సురాన్ప్రతి ॥ 101 ॥
పునరింద్రః స్వయం మోహాదహంతాకంచుకావృతః ।
విజ్ఞాతుం యక్షమగమత్స తత్రైవ తిరోదధే ॥ 102 ॥
ఇంద్రోఽతీవ విషణ్ణస్తు మహాతాపసమన్వితః ।
విద్యారూపాముమాం దేవీం ధ్యాత్వా కారుణికోత్తమాం ॥ 103 ॥
లౌకికైర్వైదికైః స్తోత్రైస్తుష్టావ పరమేశ్వరీం ।
సా శివా కరుణామూర్తిర్జగన్మాతా త్రయీమయీ ॥ 104 ॥
శివాభిన్నా పరానందా శంకరస్యాపి శంకరీ ।
స్వేచ్ఛయా హిమవత్పుత్రీ స్వభక్తజనవత్సలా ॥ 105 ॥
మహాదేవస్య మాహాత్మ్యం దుర్జ్ఞేయం సర్వజంతుభిః ।
ఇతి దర్శయితుం దేవీ తత్రైవావిరభూత్స్వయం ॥ 106 ॥
తామారాధ్య శివామింద్రః శోభమానాం తు సర్వతః ।
ఉమాం పర్వతరాజేంద్రకన్యకామాహ వజ్రభృత్ ॥ 107 ॥
కిమేతద్యక్షమత్రైవ ప్రాదుర్భూతం తిరోహితం ।
వక్తుమర్హసి దేవేశి మమ కారుణికోత్తమే ॥ 108 ॥
దేవీ పరమకారుణ్యాద్బ్రహ్మ మే పతిరత్ర తు ।
ప్రాదుర్భూతం తిరోభూతమిత్యాహాదేషనాయికా ॥ 109 ॥
దుర్విజ్ఞేయో మహాదేవో విష్ణోః సాక్షాదజస్య చ ।
అన్యేషామపి దేవానాం తవాపి మఘవన్భృశం ॥ 110 ॥
ప్రదర్శయితుమీశానో దుర్జ్ఞేయత్వం స్వకం పరం ।
ఆవిర్భూతో న చాన్యేన కారణేన సురాధిప ॥ 111 ॥
స ఏవ సర్వదేవానాం తవాపి విజయప్రదః ।
పరాజయకరోఽన్యేషాం తమేవ శరణం వ్రజ ॥ 112 ॥
ఇత్యుక్త్వా సా మహాదేవీ చిద్రూపా సర్వసాక్షిణీ ।
భక్తానాం పాశహంత్రీ తు తత్రైవాంతర్హితాఽభవత్ ॥ 113 ॥
పునర్దేవా మహాదేవం మహాకారుణికోత్తమం ।
దుర్విజ్ఞేయం సురశ్రేష్ఠాః స్వతంత్రం భక్తిముక్తిదం । భుక్తిముక్తిదం?
విదుః సునిశ్చితం త్యక్త్వా మాత్సర్యం భవకారణం ॥ 114 ॥
ప్రసాదే సతి విజ్ఞాతుం శక్యతే పరమేశ్వరః ।
ప్రసాదేన వినా నైవ శక్యతే సర్వజంతుభిః ॥ 115 ॥
ప్రసాదేన వినా విష్ణుర్న జానాతి మహేశ్వరం ।
తథా చాహం న జానామి దేవతాః సకలా అపి ॥ 116 ॥
ప్రసాదస్య తు సిద్ధ్యర్థం ఖలు సర్వం సురర్షభాః ।
ప్రసాదేన వినా దేవం యే జానంతి సురర్షభాః ॥ 117 ॥
తే జానంతి వినా ఘ్రాణం గంధం హస్తేన కేవలం ।
ప్రసాదో నామ రుద్రస్య కర్మసామ్యే తు దేహినాం ॥ 118 ॥
దేశికాలోకనాజ్జాతో విశిష్టాతిశయః సురాః ।
ప్రసాదస్య స్వరూపం తు మయా నారాయణేన చ ॥ 119 ॥
రుద్రేణాపి సురా వక్తుం న శక్యం కల్పకోటిభిః ।
కేవలం లింగగమ్యం తు న ప్రత్యక్షం శివస్య చ ॥ 120 ॥
శివాయాశ్చ హరేః సాక్షాన్మమ చాన్యస్య చాస్తికాః ।
ప్రహర్షః స్వరనేత్రాంగవిక్రియా కంపనం తథా ॥ 121 ॥
స్తోభః శరీరపాతశ్చ భ్రమణం చోద్గతిస్తథా ।
ఆకాశేఽవస్థితిర్దేవాః శరీరాంతరసంస్థితిః ॥ 122 ॥
అదర్శనం చ దేహస్య ప్రకాశత్వేన భాసనం ।
అనధీతస్య శాస్త్రస్య స్వత ఏవ ప్రకాశనం ॥ 123 ॥
నిగ్రహానుగ్రహే శక్తిః పర్వతాదేశ్చ భేదనం ।
ఏవమాదీని లింగాని ప్రసాదస్య సురర్షభాః ॥ 124 ॥
తీవ్రాత్తీవ్రతరః శంభోః ప్రసాదో న సమో భవేత్ ।
ఏవంరూపః ప్రసాదశ్చ శివయా చ శివేన చ ॥ 125 ॥
జ్ఞాయతే న మయా నాన్యైర్నైవ నారాయణేన చ ।
అతః సర్వం పరిత్యజ్య శివాదన్యత్తు దైవతం ॥ 126 ॥
తమేవ శరణం గచ్ఛేత్సద్యో ముక్తిం యదీచ్ఛతి ।
విష్ణుభక్త్యా చ మద్భక్త్యా నాస్తి నాస్తి పరా గతిః ॥ 127 ॥
శంభుభక్త్యైవ సర్వేషాం సత్యమేవ మయోదితం ।
శంభుభక్తస్య దేహేఽస్మిన్ప్రసాదో గమ్యతే యథా ॥ 128 ॥
న తథా విష్ణుభక్తస్య న మద్భక్తస్య దేహినః ।
తస్మాన్ముముముక్షుర్మాం విష్ణుమపి త్యక్త్వా మహేశ్వరం ॥ 129 ॥
ఆశ్రయేత్సర్వభావేన ప్రసాదం కురుతే హి సః ।
ప్రసాదే సతి దేవేశో దుర్జ్ఞేయోఽపి సురర్షభాః ॥ 130 ॥
శక్యతే మనుజైర్ద్రష్టుం ప్రత్యగాత్మతయా సదా ।
ప్రసాదే సతి దేవేశో దుర్జ్ఞేయోఽపి సురర్షభాః ॥ 131 ॥
శక్యతే మనుజైర్ద్రష్టుం సదా మూర్త్యాత్మనైవ తు ।
ప్రసాదే సతి దేవేశో దుర్జ్ఞేయోఽపి సురర్షభాః ॥ 132 ॥
శక్యతే మనుజైర్ద్రష్టుం సదా సర్వాత్మరూపతః ।
సర్వసాక్షిణమాత్మానం విదిత్వా సకలం జగత్ ॥ 133 ॥
సాక్షిమాత్రతయా నిత్యం యః పశ్యతి స పశ్యతి ।
పరమాద్వైతనిష్ఠా హి నిష్ఠాకాష్ఠా సుదుర్లభా ॥ 134 ॥
శివాదన్యతయా భ్రాంత్యా ద్వైతం వా వేద చేత్పశుః ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞానీ స్వయం తు పరదేవతా ॥ 135 ॥
తస్యైవ పరమా ముక్తిర్న హి సంశయకారణం ।
గౌతమస్య మునేః శాపాద్దధీచస్య చ శాపతః ॥ 136 ॥
జన్మాంతరకృతాత్పాపాదయమర్థో న రోచతే ।
మహాపాపవతాం నౄణాం పరమాద్వైతవేదనే ॥ 137 ॥
ప్రద్వేషో జాయతే సాక్షాద్వేదజన్యే శివేఽపి చ ।
మహాపావతాం నౄణాం శివజ్ఞానస్య సాధనే ॥ 138 ॥
సర్వాంగోద్ధూలనే తిర్యక్త్రిపుండ్రస్య చ ధారణే ।
రుద్రాక్షధారణే రుద్రలింగస్యైవ తు పూజనే ॥ 139 ॥
ప్రద్వేషో జాయతే నిత్యం శివశబ్దజపేఽపి చ ।
అనేకజన్మసిద్ధానాం శ్రౌతస్మార్తానువర్తినాం ॥ 140 ॥
పరమాద్వైతవిజ్ఞానం జాయతే సురపుంగవాః ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞానీ మయాఽఽరాధ్యః సదైవ తు ॥ 141 ॥
నారాయణేన రుద్రేణ తథా దేవైర్విశేషతః ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞానీ యత్ర కుత్ర స్థితః సురాః ॥ 142 ॥
తత్ర సన్నిహితా ముక్తిర్నాత్ర కార్యా విచారణా ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞాననిష్ఠస్యైవ మహాత్మనః ॥ 143 ॥
శుశ్రూషా క్రియతే యేన తత్పాదౌ మమ మస్తకే ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞాననిష్ఠస్య పరయోగినః ॥ 144 ॥
సమం దేవా న పశ్యామి న హరిర్న మహేశ్వరః ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞాననిష్ఠాయ పరయోగినే ॥ 145 ॥
శరీరమర్థం ప్రాణాంశ్చ ప్రదద్యాచ్ఛ్రద్ధయా సహ ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞాననిష్ఠస్య పరయోగినః ॥ 146 ॥
శుశ్రూషా శుద్ధవిద్యాయాః సాధనం హి న సంశయః ।
వేదబాహ్యేషు తంత్రేషు నరాణాం వాసనాఽపి చ ॥ 147 ॥
కుతర్కవాసనా లోకవాసనా చ సురర్షభాః ।
పుత్రమిత్రకలత్రాదౌ వాసనా చార్థవాసనా ॥ 148 ॥
దేహేంద్రియమనోబుద్ధిప్రాణాదావపి వాసనా ।
పాండిత్యవాసనా భోగవాసనా కాంతివాసనా ॥ 149 ॥
ప్రద్వేషవాసనా రుద్రవేదనారాయణాదిషు ।
జ్ఞానసాధనభూతేషు త్రిపుండ్రోద్ధలనాదిషు ॥ 150 ॥
ప్రద్వేషవాసనా పాపవాసనా సురపుంగవాః ।
పరమాద్వైతవిజ్ఞానజన్మనః ప్రతిబంధకం ॥ 151 ॥
తస్మాన్ముముక్షుః శ్రద్ధాలుర్వాసనామఖిలామిమాం ।
విసృజ్య పరమాద్వైతజ్ఞాననిష్ఠో భవేత్సదా ॥ 152 ॥
వేదోదితమహాద్వైతపరిజ్ఞానస్య వైభవం ।
న శక్యం వక్తుమస్మాభిస్తస్మాదేవోపరమ్యతే ॥ 153 ॥
కథితమఖిలదుఃఖధ్వంసకం వః సమస్తం
పరమసుఖశివాత్మప్రాపకం సద్య ఏవ ।
విగతసకలదోషా వేదవేదాంతనిష్ఠా
హృదయకుహరనిష్ఠం కర్తుమర్హంతి చైతత్ ॥ 154 ॥
ఇతి బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు
తలవకారోపనిషద్వ్యాఖ్యాకథనం
నామ చతుర్థోఽధ్యాయః ॥ 4 ॥
॥ అథ పంచమోఽధ్యాయః ॥
॥ ఆదేశకథనం ॥
బ్రహ్మోవాచ ।
అతీవగుహ్యమాదేశమనంతార్థప్రకాశకం ।
వక్ష్యే యుష్మాకమద్యాహం శృణుత శ్రద్ధయా సహ ॥ 1 ॥
యస్య శ్రవణమాత్రేణ శ్రుతమేవాశ్రుతం భవేత్ ।
అమతం చ మతం జ్ఞాతమవిజ్ఞాతం చ సత్తమాః ॥ 2 ॥
ఏకేనైవ తు పిండేన మృత్తికాయా యథా సురాః ।
విజ్ఞాతం మృణ్మయం సర్వం మృదభిన్నత్వతః సదా ॥ 3 ॥
ఏకేన లోహమణినా సర్వం లోహమయం యథా ।
విజ్ఞాతం స్యాద్యథైకేన నఖానాం కృంతనేన చ ॥ 4 ॥
సర్వం కార్ష్ణాయసం జ్ఞాతం తదభిన్నత్వతః సురాః ।
కార్యం తు కారణాభిన్నం న భిన్నం నోభయాత్మకం ॥ 5 ॥
భిన్నపక్షే తు సద్వాఽసత్కార్యం సదసదేవ వా ।
సచ్చేత్కారణసత్తా వా కార్యసత్తాఽథవా పరా ॥ 6 ॥
యది కారణసత్తైవ కార్యసత్తా న చాపరా ।
తర్హి కారణసత్తైకా కథం సత్తాభిదా భవేత్ ॥ 7 ॥
సత్తైకాఽపి భవేద్భిన్నం కారణాత్కార్యసంజ్ఞితం ।
ఇతి వార్తా చ వార్తైవ కార్యసంజ్ఞమసత్ఖలు ॥ 8 ॥
సత్తాహీనస్య కార్యస్యాసత్త్వమేవ హి యుజ్యతే ।
ప్రాప్తేఽసత్త్వే తు కార్యస్య సత్కార్యోక్తిర్వృథా భవేత్ ॥ 9 ॥
నైవ కారణసత్తైవ కార్యసత్తాఽపరైవ చేత్ ।
తర్హి సా కార్యసత్తా తు తయా కారణసత్తయా ॥ 10 ॥
సద్రూపేణైవ భిన్నా స్యాదసద్రూపేణ వా భవేత్ ।
సద్రూపేణేతి చేదేకా సత్తా భిన్నా న సా భవేత్ ॥ 11 ॥
అసద్రూపేణ సా భిన్నా కార్యసత్తా తయా యది ।
తర్హి సా నైవ సత్తా స్యాదసత్త్వాదేవ శూన్యవత్ ॥ 12 ॥
యద్యసత్కార్యమిష్యేత న కార్యం తర్హి తద్భవేత్ ।
వంధ్యాపుత్రో న కస్యాపి వస్తునః కార్యమిష్యతే ॥ 13 ॥
ప్రధ్వంసోఽపి న కార్యం స్యాత్తస్యోత్పత్తేరసంభవాత్ ।
నాస్తి కారకసంబంధః ప్రధ్వంసస్య సురోత్తమాః ।
శూన్యవన్నిరుపాఖ్యత్వాత్తతో నాస్తి జనిక్రియా ॥ 14 ॥
అసత్త్వేఽపి విశేషోఽస్తి కార్యస్యేతి మతిర్యది ॥ 15 ॥
కో విశేషోఽస్య సంబంధః కారకైర్యది తన్న హి ।
విశేషే సతి సంబంధః సంబంధోఽస్య స ఏవ హి ॥ 16 ॥
జనిక్రియాశ్రయత్వం చేద్విశేషోఽస్య తదాఽపి తు ।
పూర్వోక్తదోషః సంప్రాప్తస్తస్య నాస్తి నివారకః ॥ 17 ॥
సత్తాసంబంధవత్త్వం చేద్విశేషోఽస్య న తత్పటు ।
తదాఽపి దోషః పూర్వోక్తః ప్రాప్నోత్యేవ న సంశయః ॥ 18 ॥
అతోఽసతో న కార్యత్వం సదసత్త్వం న సంగతం ।
ఉక్తదోషద్వయాపత్తేరతః కార్యం తు కారణాత్ ।
అభిన్నమేవ భేదస్యాసంభవాదేవ వస్తుతః ॥ 19 ॥
భేదాభేదసమాఖ్యా తు సుతరాం నైవ సిధ్యతి ।
కారణాత్కార్యజాతస్య భేదాభావాచ్చ వస్తుతః ॥ 20 ॥
కార్యకారణభేదశ్చ కారకవ్యావృతిస్తథా ।
ఉత్పత్తిశ్చ వినాశశ్చ తథైవార్థక్రియాఽపి చ ॥ 21 ॥
నామరూపవిశేషశ్చ సర్వం భ్రాంత్యా ప్రసిధ్యతి ॥ 22 ॥
అతః సర్వో వికారశ్చ వాచా కేవలమాస్తికాః ।
అస్తీత్యారభ్యతే నామధేయమాత్రం హి సత్సదా ॥ 23 ॥
ప్రాతీతికేన రూపేణ వికారోఽసత్య ఏవ హి ।
కారణాకార ఏవాస్య సత్యః సాక్షాత్సదా సురాః ॥ 24 ॥
కారణాభిన్నరూపేణ కార్యం కారణమేవ హి ।
సద్రూపేణ సదా సత్యం భేదేనోక్తిర్మృషా ఖలు ॥ 25 ॥
అతః కారణవిజ్ఞానాత్సర్వవిజ్ఞానమాస్తికాః ।
సుతరాముపపన్నం హి న సందేహోఽస్తి కశ్చన ॥ 26 ॥
తచ్చ కారణమేకం హి న భిన్నం నోభయాత్మకం ।
భేదః సర్వత్ర మిథ్యైవ ధర్మ్యాదేరనిరూపణాత్ ॥ 27 ॥
భేదే జ్ఞాతే హి ధర్మ్యాదివిభాగస్య చ వేదనం ।
విభేదేనైవ ధర్మ్యాదౌ విజ్ఞాతే భేదవేదనం ॥ 28 ॥
భేదానిరూపణాదేవ భేదాభేదో న సంగతః ।
అతశ్చ కారణం నిత్యమేకమేవాద్వయం సురాః ॥ 29 ॥
కులాలాదేర్మృదాదేశ్చ భేదే దృష్టేఽపి భూతలే ।
అచైతన్యాన్మృదాదేస్తు కులాలాదిరపేక్ష్యతే ॥ 30 ॥
అత్ర కారణమద్వైతం శుద్ధం చైతన్యమేవ హి ।
తేన నాపేక్షతే హ్యన్యత్కారణం చేతనాత్మకం ॥ 31 ॥
స్వయం చేతనమప్యేతత్కారణం న కులాలవత్ ।
అపేక్షతే మృదా తుల్యమచిద్రూపం తు కారణం ॥ 32 ॥
ప్రతీత్యా కేవలం శక్తిరచిద్రూపా తమోమయీ ।
సర్వప్రకారైర్విద్వద్భిరనిరూప్యాఽస్తి శాంకరీ ॥ 33 ॥
తయా దుర్ఘటకారిణ్యా తాదాత్మ్యేనైవ సంగతం ।
కారణం సకలస్రష్టృ సర్వసంహర్తృ చాస్తికాః ॥ 34 ॥
పాలకం చ సదా సచ్చ చిద్రూపత్వాత్సురోత్తమాః ।
చిద్రూపస్య తు సత్యత్వం యుక్తమేవాస్తికాః సదా ॥ 35 ॥
అచిద్రూపాహిరజ్జ్వాదేర్మృషాత్వం సమ్మతం ఖలు ।
అతస్తత్కారణం దేవాః సదేవైకం చ శాశ్వతం ॥ 36 ॥
ఇదం సర్వం జగత్పూర్వం సదేవాఽసీత్సురర్షభాః ।
అసదాసీదితి భ్రాంతా వదంతి సురపుంగవాః ॥ 37 ॥
అసన్న కారణం యుక్తం వస్తుతత్త్వనిరూపణే ।
వంధ్యాపుత్రోఽపి సర్వేషాం కారణం స్యాత్స్వయం ఖలు ॥ 38 ॥
స్వశక్త్యాఽసచ్చ సర్వేషాం కారణం భవతీతి చేత్ ।
శక్తిరప్యసతో నాస్తి సతో బీజస్య దర్శనాత్ ॥ 39 ॥
అంకురోత్పాదికా శక్తిః సద్రూపస్యైవ దృశ్యతే ।
ఖలు బీజస్య సర్వత్ర నాసతస్తదదర్శనాత్ ॥ 40 ॥
సాఽపి శక్తిః సతీ కింవాఽసతీ సదసతీ తు వా ।
సతీ చేత్సా సతీ శక్తిః కథం వంధ్యాసుతాశ్రయా ।
ఆశ్రయత్వం సతో దృష్టం ఖలు లోకే న చాసతః ॥ 41 ॥
సాఽసతీ చేత్కథం శక్తిః కార్యనిర్వాహికాఽసతీ ॥ 42 ॥
వంధ్యాపుత్రః స్వయం నైవ కార్యనిర్వాహకః ఖలు ।
నిర్వాహకత్వధర్మశ్చ సత ఏవ హి దృశ్యతే ॥ 43 ॥
శక్తిః సదసతీ సా చేద్దోషద్వయసమాగమః ।
అతః స్వశక్త్యా చాసత్తు సర్వేషాం నైవ కారణం ॥ 44 ॥
తస్మాత్సోఽయమసద్వాదో జల్పమాత్రం న యుక్తిమాన్ ।
అతః సదేవ సర్వేషాం కారణం నాసదాస్తికాః ॥ 45 ॥
సృష్టేస్తు ప్రాగిదం సర్వం సదేవాఽఽసీత్తు కారణం ।
తచ్చ కారణమాద్యంతవినిర్ముక్తం సదద్వయం ॥ 46 ॥
పూర్వకల్పప్రపంచోత్థసంస్కారేణానురంజితం ।
కాలకర్మవిపాకేన సత్త్వవృత్తిసమాశ్రితం ॥ 47 ॥
సృష్ట్యర్థమైక్షత ప్రాజ్ఞా బహు స్యామితి శక్తిమత్ ।
పునస్తత్పూర్వసంస్కారాదాకాశం వాయుమాదితః ॥ 48 ॥
సృష్ట్వా తేజస్తతః సృష్ట్వా పునః సృష్ట్వా త్వపస్తతః ।
అన్నశబ్దోదితాం దేవాః ససర్జ పృథివీం పరాం ॥ 49 ॥
తత్పునః కారణం బ్రహ్మ తాని భూతాని పంచ చ ।
ఏకైకం ద్వివిధం కృత్వా తేషాం మధ్యే సురోత్తమాః ॥ 50 ॥
అంశాన్పంచ సమాదాయ తేషామేకైకమాస్తికాః ।
కృత్వా చతుర్ధా తేష్వంశానాదాయ చతురః సురాః ॥ 51 ॥
యథాక్రమేణ భూతానాం చతురస్తాంశ్చ కారణం ।
యథాక్రమేణ భూతార్ధేనైకేనైకం కరోతి తత్ ॥ 52 ॥
ఏవమంశాంతరానేతానాదాయ చతురః స్వయం ।
ఏకం భూతాంతరార్ధేన కరోతి క్రమశః సురాః ॥ 53 ॥
ఏవం భూతాని సర్వాణి పంచీకృత్య సురర్షభాః ।
అండాని భువనాన్యాశు కరోతి బ్రహ్మ కారణం ॥ 54 ॥
అండజం జారజం చైవ స్వేదజం చోద్భిజం తథా ।
కరోతి కాలపాకేన ప్రాణికర్మవశేన చ ॥ 55 ॥
బ్రహ్మ సర్వత్ర చిద్రూపేణైవానుప్రాప్య సాత్త్వికాః ।
పృథఙ్నామాని రూపాణి కురుతే పూర్వకల్పవత్ ॥ 56 ॥
ఇదం సర్వం జగత్సత్యమివ భాతమపి స్వతః ।
కారణవ్యతిరేకేణ నాస్త్యేవాత్ర న సంశయః ॥ 57 ॥
యద్గ్నే రోహితం రూపం తద్రూపం తేజసః సదా ।
యచ్ఛుక్లం తదపాం రూపం యత్కృష్ణం భౌమమేవ తత్ ॥ 58 ॥
నాస్తి రూపాతిరేకేణ సదా సోఽగ్నిః సురర్షభాః ।
వాచారంభణమాత్రో హి వికారో వహ్నిసంజ్ఞితః ॥ 59 ॥
త్రీణి రూపాణి హే దేవా ఏవ సత్యం న చానలః ।
యద్భానో రోహితం రూపం తద్రూపం తేజసః సదా ॥ 60 ॥
యచ్ఛుక్లం తదపాం రూపం యత్కృష్ణం భౌమమేవ తత్ ।
నాస్తి రూపాతిరేకేణ సదాఽఽదిత్యో న సంశయః ॥ 61 ॥
భ్రాంత్యా కేవలమాదిత్య ఇత్యాహురవివేకినః ।
ఏవం చంద్రశ్చ విజ్ఞేయో విద్యుచ్చ సురపుంగవాః ॥ 62 ॥
ఘటకుడ్యాదయో భావా భూతాని భువనాని చ ।
సర్వం బ్రహ్మాతిరేకేణ నాస్తి బ్రహ్మైవ సత్సదా ॥ 63 ॥
పూర్వపూర్వభ్రమోత్పన్నవాసనాయా బలేన తు ।
దేహేంద్రియాదిసంఘాతేఽహమ్మతిర్జాయతే దృఢం ॥ 64 ॥
దేహేంద్రియాదయో భావా నాహమర్థా నిరూపణే ।
భౌతికత్వాచ్చ భూతాంశైః సదైవాప్యాయితత్వతః ॥ 65 ॥
మృదంభసా యథా భిత్తిర్నిర్మితా వై మృదంభసా ।
ఆప్యాయతే తథా భుక్తైర్భూతైర్దేహాదయోఽపి చ ॥ 66 ॥
అతో దేహాదిసంఘాతేఽహమ్మమేత్యాదికాం మతిం ।
విసృజ్య సాక్షిచైతన్యే విద్వాన్కుర్యాదహమ్మతిం ॥ 67 ॥
దధ్నః సర్పిర్యథా జాతం మంథనేన సురర్షభాః ।
తథా బుద్ధ్యాదయో భావా భూతేభ్యశ్చోద్భవంతి హి ॥ 68 ॥
భౌతికం దేహసంఘాతం విసృజ్య మతిమాన్పునః ।
సర్వసాక్షిణి చిద్రూపే కుర్యాన్నిత్యమహమ్మతిం ॥ 69 ॥
అన్నేనాప్యాయతేఽభుక్తే నాధీతం తస్య భాసతే ।
తతోఽపి బుద్ధిరన్నస్య కార్యమేవ న సంశయః ॥ 70 ॥
అతోఽపి బుద్ధిమన్నస్య కార్యం త్యక్త్వా వివిక్తధీః ।
సర్వసాక్షిణి చిద్రూపే కుర్యాన్నిత్యమహమ్మతిం ॥ 71 ॥
దేహేంద్రియాదిసంఘాతేఽహమ్మమేత్యాదికాం మతిం ।
త్యక్త్వా స్వాత్మని చిద్రూపే యదాఽపీతో భవత్యయం ॥ 72 ॥
తదా స్వపితి దుఃఖాదిదర్శనం చ న విద్యతే ।
స్వాత్మరూపసుఖప్రాప్తిరేవం దృష్టాఽస్య దేహినః ॥ 73 ॥
అతోఽపి మతిమాన్నిత్యం త్యక్త్వా దేహాదిగాం ధియం ।
సర్వసాక్షిణి చిద్రూపే సాక్షాత్కుర్యాదహమ్మతిం ॥ 74 ॥
యదిదం సాక్షిణా వేద్యం తత్సర్వం బ్రహ్మ కేవలం ।
తత్సత్యం పూర్ణచైతన్యం తత్త్వమర్థో న సంశయః ॥ 75 ॥
త్వంశబ్దార్థో య ఆభాతి సోఽహంశబ్దార్థ ఏవ హి ।
యోఽహంశబ్దార్థ ఆభాతి స త్వంశబ్దార్థ ఏవ హి ॥ 76 ॥
త్వమహంశబ్దలక్ష్యార్థః సాక్షాత్ప్రత్యక్చితిః పరా ।
తచ్ఛబ్దస్య చ లక్ష్యార్థః సైవ నాత్ర విచారణా ॥ 77 ॥
త్వమహంశబ్దవాచ్యార్థస్యైవ దేహాదివస్తునః ।
న తచ్ఛబ్దార్థతాం వక్తి శ్రుతిస్తత్త్వమసీతి సా ॥ 78 ॥
తదర్థైక్యవిరుద్ధాంశం త్యక్త్వా వాచ్యగతం శ్రుతిః ।
అవిరుద్ధచిదాకారం లక్షయిత్వా బ్రవీతి హి ॥ 79 ॥
తదర్థే చ త్వమర్థైక్యవిరుద్ధాంశం వినైవ తు ।
కారణత్వాదివాచ్యస్థం లక్షయిత్వా తు కేవలం ॥ 80 ॥
చిదాకారం పునస్తస్య త్వమర్థైక్యం బ్రవీతి చ ।
తత్త్వంశబ్దార్థలక్ష్యస్య చిన్మాత్రస్య పరాత్మనః ॥ 81 ॥
ఏకత్వం యత్స్వతఃసిద్ధం స హి వాక్యార్థ ఆస్తికాః ।
ఇతోఽన్యథా యో వాక్యార్థః సోఽవాక్యార్థో న సంశయః ॥ 82 ॥
ఏకత్వప్రమితిం వాక్యం న కరోతి సురర్షభాః ।
వ్యావహారికమజ్ఞానం బాధతే విద్యయైవ తు ॥ 83 ॥
సదా ప్రమితమేకత్వం స్వత ఏవ న చాన్యతః ।
అతో న ప్రమితిం వాక్యం కురుతేఽజ్ఞానబాధకం ॥ 84 ॥
వస్తుతో నాస్తి చాజ్ఞానం చిత్ప్రకాశవిరోధతః ।
అతో వాక్యం న చాజ్ఞానబాధకం చ నిరూపణే ॥ 85 ॥
ఏకత్వం యత్పురా ప్రోక్తం తత్స్వయం సేద్ధుమర్హతి ।
న ప్రమాణేన మానాని తస్మిన్కుంఠీభవంతి హి ॥ 86 ॥
వ్యావహారికమజ్ఞానమపి బ్రహ్మైవ వస్తుతః ।
అజ్ఞానమితి వార్తాఽపి త్వర్థసద్భావ ఏవ హి ॥ 87 ॥
సత ఏవ హి సద్భావో నాసతః సూక్ష్మదర్శనే ।
సదసత్కోటినిర్ముక్తమిత్యుక్తిశ్చార్థభాసనే ।
ఖలు నాభాసతే భానం బ్రహ్మ వస్త్వేవ కేవలం ॥ 88 ॥
భానసంబంధతోఽభానమితి వార్తాఽప్యసంగతా ॥ 89 ॥
సంబంధిరూపసద్భావే సతి సంబంధసంభవః ।
సద్భావే సతి సంబంధిరూపం బ్రహ్మైవ కేవలం ॥ 90 ॥
అనిరూపితరూపేణ సద్భావ ఇతి చేన్మతం ।
అనిరూపితరూపస్య రూపం తు బ్రహ్మ కేవలం ।
బ్రహ్మైవ రూపం నైవాన్యన్న రూపమపరస్య హి ॥ 91 ॥
అస్తి చేదపరస్యాపి రూపం తర్హి సురోత్తమాః ।
రూపరూపేణ రూపం చ బ్రహ్మరూపం భవేత్ఖలు ॥ 92 ॥
బ్రహ్మరూపేణ నాన్యస్య రూపం రూపాంతరేణ చేత్ ॥ 93 ॥
తర్హి రూపాంతరం రూపాద్భిన్నం వాఽభిన్నమేవ వా ।
భిన్నాభిన్నం న వా భిన్నం యది రూపాద్విభేదతః ॥ 94 ॥
తుచ్ఛవత్తదరూపం స్యాదభిన్నం చేత్తదేవ తత్ ।
ఉక్తదోషద్వయాపత్తేర్భిన్నాభిన్నం న తద్భవేత్ ॥ 95 ॥
అత ఏవ సురశ్రేష్ఠా అనిరూపితరూపతః ।
సద్భావ ఇతి వార్తా చ వార్తైవ ఖలు కేవలం ॥ 96 ॥
తస్మాదజ్ఞానమేవైతద్బ్రహ్మైవ సతతోదితం ।
అజ్ఞానమయమేవేదం సర్వమిత్యపి భాషణం ।
నైవ భాషణమజ్ఞానాభావాదేవ శివం వినా ॥ 97 ॥
తస్మాదజ్ఞానమజ్ఞానకార్యం చ సురపుంగవాః ॥ 98 ॥
ఏకం బ్రహ్మైవ నైవాన్యదితి మే నిశ్చితా మతిః ।
ఐతదాత్మ్యమిదం సర్వమిత్యాహ హి పరా శ్రుతిః ॥ 99 ॥
సాక్షాదర్థస్వభావేన శ్రుతిః సేయం ప్రవర్తతే ।
శ్రోతుశ్చిత్తావిపాకేన విషణ్ణా వివశా శ్రుతిః ॥ 100 ॥
క్వచిత్కదాచిదన్యార్థం వక్తి చ బ్రహ్మణః పృథక్ ।
సాధ్యసాధనసంబంధకథనం ఫలభాషణం ॥ 101 ॥
జగద్వైచిత్ర్యనిర్దేశో ధర్మాధర్మార్థభాషణం ।
వర్ణాశ్రమవిభాగోక్తిస్తద్ధర్మోక్తిస్తథైవ చ ॥ 102 ॥
శోభనాశోభనోక్తిశ్చ భూతభౌతికభాషణం ।
శబ్దానాం భేదనిర్దేశస్తథాఽర్థానాం చ భాషణం ॥ 103 ॥
ఆత్మనోఽన్యస్య సర్వస్య సద్భావోక్తిః సురర్షభాః ।
మిథ్యాత్వభాషణం తస్య మాయాసద్భావభాషణం ॥ 104 ॥
మాయాత్వోక్తిశ్చ మాయాయా బంధ ఇత్యభిభాషణం ।
గురుశిష్యకథోక్తిశ్చ బ్రహ్మవిద్యాభిభాషణం ॥ 105 ॥
శాస్త్రాణామపి నిర్దేశస్తర్కాణామపి భాషణం ।
అన్యద్వితర్కజాలం యత్తదుక్తిశ్చ సమాసతః ।
అన్యార్థేన పరం బ్రహ్మ శ్రుతిః సాధ్వీ న తత్పరా ॥ 106 ॥
చిత్తపాకానుగుణ్యేన శ్రోతౄణాం పరమా శ్రుతిః ।
సోపానక్రమతో దేవా మందం మందం హితం నృణాం ॥ 107 ॥
ఉపదిశ్య విషణ్ణాఽపి పునః పక్వాధికారిణః ।
ఐతదాత్మ్యమిదం సర్వమిత్యాహ పరమాద్వయం ॥ 108 ॥
జగజ్జీవేశ్వరత్వాదివిచిత్రవిభవం వినా ।
కేవలం చిత్సదానందబ్రహ్మాత్మైక్యపరా శ్రుతిః ॥ 109 ॥
జగజ్జీవేశ్వరత్వాది సర్వం బ్రహ్మైవ కేవలం ।
ఇతి స్వపూర్ణతాజ్ఞానం పరమాద్వైతవేదనం ॥ 110 ॥
ఇతోఽన్యద్యత్పరిజ్ఞానం తదజ్ఞానం న సంశయః ।
విచారేణాయమేవార్థస్త్వయమేవావిచారణే ॥ 111 ॥
న కదాచిద్విశేషోఽస్తీత్యేతజ్జ్ఞానం సుదుర్లభం ॥ 112 ॥
యథా యథా స్వభావేన యద్యద్భాతి సురర్షభాః ।
తథా తథా శివో భాతి స్వయమేవ న చాపరః ॥ 113 ॥
యథా యథా ప్రభా సాక్షాచ్ఛాంభవీ సా న చాపరా ।
ఇతి నిశ్చయవిజ్ఞానం పరమాద్వైతవేదనం ॥ 114 ॥
యథా యథాఽవభాసోఽయం శివ ఏవేతి పశ్యతి ।
తథా తథా మహాదేవం భజతేఽయత్నతస్తు సః ॥ 115 ॥
యథా యథా ప్రథా పుంసస్తద్వస్తుష్వనవస్థితా ।
తథా తథాఽనుసంధానం స్వభావేనైవ పూజనం ॥ 116 ॥
శివరూపతయా సర్వం యో వేద స హి తత్త్వవిత్ ।
అశివం వేద యత్కించిత్స ఏవ పరిమోహితః ॥ 117 ॥
శివాదన్యతయా కించిదపి యో వేద సోఽధమః ।
శివస్యైవాపచారం హి కురుతే స పశుర్నరః ॥ 118 ॥
శివరూపతయా సర్వం యస్య భాతి స్వభావతః ।
స్వేచ్ఛాచారః సమాచారస్తస్య చార్చా చ శూలినః ॥ 119 ॥
యథా యథా ప్రభా శంభోః ప్రథా సా సా తదర్చనం ।
ఇత్యయత్నేన విజ్ఞానాత్పూజ్యతే పరమేశ్వరః ॥ 120 ॥
క్రీడయా జగదాకారా నాన్యతశ్చాత్మదేవతా ।
క్రీడయైవాత్మనాఽఽత్మానం భుంక్తే సా తద్ధి వేదనం ॥ 121 ॥
ఇంద్రియాకారభాసా సా విషయాకారభాసనం ।
క్రీడయా దేవతా భుంక్తే స్వత ఇత్యర్చనం మతం ॥ 122 ॥
పరమాద్వైతవిజ్ఞానమిదం భవభయాపహం ।
భవప్రసాదతో లభ్యం భావనారహితం పరం ॥ 123 ॥
యథా నక్తందృశః సూర్యప్రకాశో నావభాసతే ।
తథేదం పరమాద్వైతం మనుష్యాణాం న భాసతే ॥ 124 ॥
ప్రసాదాదేవ రుద్రస్య శ్రద్ధయా స్వస్య ధైర్యతః ।
దేశికాలోకనాచ్చైవ కర్మసామ్యే ప్రకాశతే ॥ 125 ॥
బహుప్రకారం బహుశః శ్రుతిః సాధ్వీ సనాతనీ ।
ఏవమేతం మహాయాసాదర్థం వదతి దుఃఖినాం ॥ 126 ॥
శివ ఏవాస్తి నైవాన్యదితి యో నిశ్చయః స్థిరః ।
సదా స ఏవ సిద్ధాంతః పూర్వపక్షాస్తథా పరే ॥ 127 ॥
అయమేవ హి వేదార్థో నాపరః పరమాస్తికాః ।
గృహ్ణామి పరశుం తప్తం సత్యమేవ న సంశయః ॥ 128 ॥
అయమేవ హి సత్యార్థో నాపరః పరమాస్తికాః ।
విశ్వాసార్థం శివం స్పృష్ట్వా త్రిర్వః శపథయామ్యహం ॥ 129 ॥
అయమేవ హి వేదార్థో నాపరః పరమాస్తికాః ।
అన్యథా చేత్సురాః సత్యం మూర్ధా మేఽత్ర పతిష్యతి ॥ 130 ॥
అయమేవ హి సత్యార్థో నాపరః పరమాస్తికాః ।
అత్రైవ సన్నిధిం దేవో విశ్వాసార్థం కరిష్యతి ॥ 131 ॥
సూత ఉవాచ –
ఏవముక్త్వా తు భగవాన్బ్రహ్మా సర్వహితే రతః ।
ప్రణమ్య దండవద్భూమౌ భక్త్యా పరవశోఽభవత్ ॥ 132 ॥
అస్మిన్నవసరే శ్రీమాఞ్శంకరః శశిశేఖరః ।
నీలకంఠో విరూపాక్షః సాంబః సాక్షాద్ఘృణానిధిః ॥ 133 ॥
బ్రహ్మవిష్ణుమహేశాద్యైరుపాస్యో గుణమూర్తిభిః ।
ఆవిర్బభూవ సర్వజ్ఞస్తత్రైవ సురసన్నిధౌ ॥ 134 ॥
ఆసనం విమలం దివ్యం శివార్హం హైమమద్భుతం ।
ఆగతం తత్ర భగవానాస్తే తస్మిన్యథాసుఖం ॥ 135 ॥
విష్ణుర్విశ్వజగత్కర్తా శివస్యామితతేజసః ।
బుద్ధ్వోద్యోగం మహాప్రీతస్తత్ర సన్నిహితోఽభవత్ ॥ 136 ॥
పుష్పవృష్టిరభవత్పునః పునః
శబ్దితం చ మునిభిః సనాతనైః ।
శుద్ధవేదవచనైః సుశోభనై-
ర్భక్తిమద్భిరపి పూజనం కృతం ॥ 137 ॥
ఉచ్చమందమృదుతీవ్రకాహలైః
శబ్దితం చ పటహాదిభిస్తథా ।
తాలమానకుశలైస్తథా పరై-
ర్భేరికాదికుశలైః సుఘోషితం ॥ 138 ॥
అప్సరోభిరపి నర్తనం కృతం
గాయనైశ్చ సహితైర్మహత్తరైః ।
గీతమాశు కవిభిశ్చ కీర్తితం
స్థానమీశదృశిగోచరం ద్విజాః ॥ 139 ॥
విస్మితాశ్చ మునయశ్చ కేచన
శ్రద్ధయైవ శిరసా చ నర్తితాః ।
ముష్టియుద్ధమపి కుర్యురాస్తికాః
శ్రద్ధయైవ పరయా చ కేచన ॥ 140 ॥
మస్తకేన మనుజానతిప్రియాన్
పృష్ఠతశ్చ చరణేన పాణినా ।
దండరజ్జుశిబికాదిభిస్తథా
కేచిదశ్వనికరైర్వహంతి చ ॥ 141 ॥
బంధనం చ నిగడైశ్చ గర్వితా
మోచనం చ మనుజానతిప్రియాన్ ।
కుర్యురస్త్రనికరైశ్చ కేచన
చ్ఛేదనం చ వివశాశ్చ కేచన ॥ 142 ॥
అన్యోన్యమాలింగనమాచరంతి
ప్రియేణ కేచిన్మునయశ్చ కేచిత్ ।
ధావంతి వేగేన పటం విసృజ్య
ప్రియేణ చాన్యానపి తాడయంతి ॥ 143 ॥
విలోక్య సర్వం శివయా శివోఽపి
ప్రహృష్టచిత్తస్తు నివార్య సర్వాన్ ।
హరిం విరంచిం చ సురానశేషా-
నతిప్రియేణైవ నిరీక్ష్య విప్రాః ॥ 144 ॥
ఉవాచ సత్యం కరుణానిధానః
శ్రుతిప్రమాణైకసునిశ్చితార్థః ।
హితాయ లోకస్య సురాసురాద్యైః
ప్రపూజనీయశ్చ సదా మహేశః ॥ 145 ॥
ఈశ్వర ఉవాచ :
అహం హి సర్వం న చ కించిదన్య-
న్నిరూపణాయామనిరూపణాయాం ।
ఇయం హి వేదస్య పరా హి నిష్ఠా
మమానుభూతిశ్చ న సంశయశ్చ ॥ 146 ॥
అహం సదాఽధశ్చ యథాఽహమూర్ధ్వం
త్వహం పురస్తాదహమేవ పశ్చాత్ ।
అహం చ సవ్యేతరమాస్తికాస్తథా
త్వహం సదైవోత్తరతోఽన్తరాలం ॥ 147 ॥
పరోక్షరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
తథాఽపరోక్షేణ సుసంస్థితోఽహం ।
అనాత్మరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
సదాత్మరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ॥ 148 ॥
జైవేన రూపేణ సుసంస్థితోఽహం
తథేశరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ।
అజ్ఞానరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
విజ్ఞానరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ॥ 149 ॥
సంసారరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
కైవల్యరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ।
శిష్యాదిరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
గుర్వాదిరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ॥ 150 ॥
వేదాదిరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
స్మృత్యాదిరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ।
పురాణరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
కల్పాదిరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ॥ 151 ॥
ప్రమాతృరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
ప్రమాణరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ।
ప్రమేయరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
మితిస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ॥ 152 ॥
కర్తృస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
క్రియాస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ।
తద్ధేతురూపేణ సుసంస్థితోఽహం
ఫలస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ॥ 153 ॥
భోక్తృస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
భోగస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ।
తద్ధేతుస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
భోగ్యస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ॥ 154 ॥
పుణ్యస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
పాపస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ।
సుఖస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
దుఃఖస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ॥ 155 ॥
రుద్రప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
విష్ణుప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
బ్రహ్మప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
దేవప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 156 ॥
మర్త్యప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
తిర్యక్ప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
కృమిప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
కీటప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 157 ॥
వృక్షప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
గుల్మప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
లతాప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
తృణప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 158 ॥
కలాప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
ఘటప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
పటప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
కుడ్యాదిభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 159 ॥
అన్నప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
పానప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
వనప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
గిరిప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 160 ॥
నదీప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
నదప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
సముద్రప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
తటప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 161 ॥
తడాగభేదేన సుసంస్థితోఽహం
అభ్రప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
నక్షత్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
గ్రహప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 162 ॥
మేఘప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
విద్యుత్ప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
యక్షప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
రక్షఃప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 163 ॥
గంధర్వభేదేన సుసంస్థితోఽహం
సిద్ధప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
అండప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
లోకప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 164 ॥
దేశప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
గ్రామప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
గృహప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
మఠప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 165 ॥
కటప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
ప్రాకారభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
పురప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
పురీప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 166 ॥
వ్యోమాదిభేదేన సుసంస్థితోఽహం
శబ్దాదిభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
శరీరభేదేన సుసంస్థితోఽహం
ప్రాణప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 167 ॥
శ్రోత్రాదిభేదేన సుసంస్థితోఽహం
పదాదిభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
మనఃప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
బుద్ధిప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 168 ॥
అహంప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
చిత్తప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
సంఘాతభేదేన సుసంస్థితోఽహం
జన్మాదిభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 169 ॥
జాగ్రత్ప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
స్వప్నప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
సుషుప్తిభేదేన సుసంస్థితోఽహం
తురీయభేదేన సుసంస్థితోఽహం ॥ 170 ॥
దృశ్యప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం
ద్రష్టృప్రభేదేన సుసంస్థితోఽహం ।
సాక్షిస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం
సర్వస్వరూపేణ సుసంస్థితోఽహం ॥ 171 ॥
అస్తినాస్తివచనేన భాషితం
భాతిశబ్దపరిభాషితం తథా ।
భానహీనపరిభాషితం చ మే
రూపమేవ హి న సంశయః క్వచిత్ ॥ 172 ॥
శబ్దగోచరతయా స్థితం సదా
శబ్దగోచరవిహీనరూపతః ।
యత్స్థితం తదహమేవ సంతతం
ప్రత్యయేఽపి గతిరేవమేవ హి ॥ 173 ॥
నిత్యశుద్ధపరిబుద్ధముక్తతాం
యస్య నిత్యమితి వక్తి వాక్ శ్రుతేః ।
తస్య సత్యసుఖబోధపూర్ణతా
తథ్యమేవ మమ నాస్తి సంశయః ॥ 174 ॥
యత్స్వరూపమహమాత్మనా తథా
యత్స్వరూపమిదమాత్మనైవ తు ।
భాతి తత్తు మమ చిద్వపుః సదా
భాతి నాన్యదితి నిశ్చయో మమ ॥ 175 ॥
అహం సమస్తం మమ రూపతః పృథఙ్
న కించిదస్తీతి సునిశ్చయః కృతః ।
మయా తు వేదాంతవచోభిరంజసా
పితామహేనాపి చ సత్యమీరితం ॥ 176 ॥
అత్ర సంశయమతిర్వినశ్యతి
భ్రష్ట ఏవ పరమార్థదర్శనాత్ ।
అత్ర నిశ్చయమతిస్తు ముచ్యతే
కష్టరూపభవపాశబంధనాత్ ॥ 177 ॥
సూత ఉవాచ ।
ఏవముక్త్వా మహాదేవః సాంబః సంసారమోచకః ।
సమాలింగ్య మహావిష్ణుం బ్రహ్మాణమపి సాదరం ॥ 178 ॥
విలోక్య దేవానఖిలాన్విశుద్ధేనైవ చేతసా ।
భద్రమస్తు సురశ్రేష్ఠా యుష్మాకమితి చాబ్రవీత్ ॥ 179 ॥
దేవాశ్చ దేవదేవేశం ప్రసన్నం కరుణానిధిం ।
పూజయామాసురాహ్లాదాత్పత్రపుష్పఫలాదిభిః ॥ 180 ॥
విష్ణుర్విశ్వజగత్కర్తా విశ్వేశాంఘ్రిసరోరుహం ।
స్వమూర్ధ్ని భక్త్యా నిక్షిప్య పునః పరవశోఽభవత్ ॥ 181 ॥
పితామహోఽపి సర్వాత్మా శివపాదాంబుజద్వయం ।
స్వమూర్ధ్ని భక్త్యా నిక్షిప్య పునః పరవశోఽభవత్ ॥ 182 ॥
దేవదేవో మహాదేవః సాంబః సంసారమోచకః ।
ననర్త పరమం భావమైశ్వరం సంప్రదర్శయన్ ॥ 183 ॥
కరతాలం మహాదేవీ కరుణాసాగరా పరా ।
చకార పరమప్రీత్యా సమాలోక్య మహేశ్వరం ॥ 184 ॥
విష్ణుర్బ్రహ్మా సురాః సర్వే తత్ర సన్నిహితా జనాః ।
సర్వే సంతోషతస్తత్ర నృత్యంతి స్మ యథాబలం ॥ 185 ॥
దేవదేవో మహాదేవో మహానందోదధిర్ద్విజాః ।
విలోక్య సర్వాన్సుప్రీతస్తత్రైవాంతర్హితోఽభవత్ ॥ 186 ॥
విష్ణుర్బ్రహ్మాణమాలింగ్య విలోక్య సకలాన్సురాన్ ।
ప్రసన్నః పద్మయా సార్ధం వైకుంఠమగమత్ప్రభుః ॥ 187 ॥
బ్రహ్మాఽపి విస్మయాపన్నో విలోక్య సకలాన్సురాన్ ।
అవశః సన్పునశ్చాహ శ్రద్ధయైవ తు కేవలం ॥ 188 ॥
బ్రహ్మోవాచ ।
విద్యాః సర్వా నృణాం సాక్షాత్సంసారస్య ప్రవర్తికాః ।
ఆత్మవిద్యా తు సంసారతమసః ప్రతిఘాతినీ ॥ 189 ॥
ఆత్మవిద్యావిహీనస్య శోకసాగర ఏవ హి ।
ముక్తిరేవాత్మనిష్ఠస్య నాస్తి సంశయకారణం ॥ 190 ॥
యత్రాన్యత్పశ్యతి ప్రాణీ శృణోత్యన్యత్తథైవ చ ।
అన్యజ్జానాతి చాల్పం తద్యదల్పం మర్త్యమేవ తత్ ॥ 191 ॥
యత్ర పశ్యతి నాన్యచ్చ న శృణోత్యన్యదాస్తికాః ।
అన్యచ్చ న విజానాతి స భూమా సురపుంగవాః ॥ 192 ॥
యో వై భూమా సుఖం తద్ధి తద్ధి కైవల్యముత్తమం ।
నాల్పే చాస్తి సుఖం తస్మాన్మహాద్వైతపరో భవేత్ ॥ 193 ॥
మహాద్వైతపరస్యాస్య న నాశో జన్మ నైవ చ ।
నైవ గత్యాగతీ నాన్యద్బంధనం న విమోచనం ॥ 194 ॥
అత్రైవ లీయతే సమ్యక్సర్వమాత్మతయా స్వతః ।
ఘృతకాఠిన్యవత్స్వప్నప్రపంచప్రతిభాసవత్ ॥ 195 ॥
సర్వమేతదతిశోభనం పరం కేవలం కరుణయైవ భాషితం ।
దేవదేవచరణప్రసాదతో నేతరద్ధి కథనీయమస్తి వః ॥ 196 ॥
ఇతి బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు
ఆదేశకథనం నామ పంచమోఽధ్యాయః ॥ 5 ॥
॥ అథ షష్ఠోఽధ్యాయః ॥
॥ దహరోపాసనవివరణం ॥
బ్రహ్మోవాచ ।
అస్మిన్బ్రహ్మపురే వేశ్మ దహరం యదిదం సురాః ।
పుండరీకం తు తన్మధ్య ఆకాశో దహరోఽస్తి తు ॥ 1 ॥
స శివః సచ్చిదానందః సోఽన్వేష్టవ్యో ముముక్షిభిః ।
స విజిజ్ఞాసితవ్యశ్చ వినా సంకోచమాస్తికాః ॥ 2 ॥
స్వాభివ్యంజకసంకోచత్సంకోచప్రతిభాఽఽత్మనః ।
న స్వరూపేణ చిద్రూపం సర్వవ్యాపి సదా ఖలు ॥ 3 ॥
జ్ఞాతరూపేణ చాజ్ఞాతస్వరూపేణ చ సాక్షిణః ।
సర్వం భాతి తదాభాతి తతస్తద్వ్యాపి సర్వదా ॥ 4 ॥
స్వయం సేద్ధుమశక్యం హి జడాత్మకమిదం జగత్ ।
చిత్సంబంధబలేనైవ ఖలు భాతి న చాన్యథా ॥ 5 ॥
అతోఽవభాస్యం సకలం వ్యాప్య తద్భాసకః శివః ।
స్వతో వ్యాపీ న చావ్యాపీ సంకోచశ్చాన్యసంగమాత్ ॥ 6 ॥
యావాన్వా అయమాకాశస్తావానాకాశ ఆంతరః ।
ద్యావాపృథ్వీ ఉభే అస్మిన్నంతరేవ సమాహితే ॥ 7 ॥
ఉభావగ్నిశ్చ వాయుశ్చ సూర్యాచంద్రమసావుభౌ ।
నక్షత్రాణి చ విద్యుచ్చ యచ్చాస్తిత్వేన భాసతే ॥ 8 ॥
యచ్చ నాస్తితయా భాతి సర్వం తస్మిన్సమాహితం ।
అతః సర్వాశ్రయః శంభుః సర్వవ్యాపీ స్వభావతః ॥ 9 ॥
ఏష ఆత్మా పరో వ్యాపీ పాప్మభిః సకలైః సదా ।
అసౌ చా(నా)పహతః సాక్షీ విమృత్యుర్విజరః సురాః ॥ 10 ॥
విశోకో విజిఘత్సోఽపిపాసః సత్యాదిలక్షణః ।
సత్యకామస్తథా సత్యసంకల్పశ్చ సురర్షభాః ॥ 11 ॥
యథా కర్మజితా లోకాః క్షీయంతే భువి సత్తమాః ।
తథా పుణ్యజితా లోకాః క్షీయంతే హి పరత్ర చ ॥ 12 ॥
యేఽవిదిత్వా పరాత్మానం వ్రజంతి సకలాః క్రియాః ।
తేషాం సర్వేషు లోకేషు కామచారో న విద్యతే ॥ 13 ॥
యే విదిత్వా పరాత్మానం వ్రజంతీవ క్రియాః స్థితాః ।
తేషాం సర్వేషు లోకేషు కామచారస్తు విద్యతే ॥ 14 ॥
యథా హిరణ్యం నిహితం క్షేత్రజ్ఞానవివర్జితాః ।
ఉపర్యుపరి గచ్ఛంత్యో న విందేయుః ప్రజా ఇమాః ॥ 15 ॥
తథా సుషుప్తౌ గచ్ఛంతో బ్రహ్మలోకం స్వయంప్రభం ।
న విందంతి మహామోహాదహో మోహస్య వైభవం ॥ 16 ॥
అయం హృది స్థితః సాక్షీ సర్వేషామవిశేషతః ।
తేనాయం హృదయం ప్రోక్తం శివః సంసారమోచకః ॥ 17 ॥
య ఏవం వేద స స్వర్గం లోకమేతి న సంశయః ।
అస్మాచ్ఛరీరాదుత్థాయ సుషుప్తౌ యః సురర్షభాః ॥ 18 ॥
పరం జ్యోతిఃస్వరూపం తం శివం సంపద్యతే సురాః ।
అభినిష్పద్యతే స్వేన రూపేణైవ స్వభావతః ॥ 19 ॥
ఏష ఆత్మా న చైవాన్యః సత్యమేవ మయోదితం ।
ఏతదేవామృతం సాక్షాదభయం బ్రహ్మ హే సురాః ॥ 20 ॥
య ఆత్మా దహరాకాశః స సేతుర్విధృతిః సురాః ।
అసంభేదాయ లోకానామేషామేతం మహేశ్వరం ॥ 21 ॥
అహోరాత్రే న తరతో న మృత్యుర్న జరాఽపి చ ।
న శోకో నైవ సుకృతం న దుష్కృతమపీశ్వరాః ॥ 22 ॥
అతః సర్వే నివర్తంతే పాప్మానః సురపుంగవాః ।
ఏషోఽపహతపాప్మా హి బ్రహ్మలోకః స్వయంప్రభః ॥ 23 ॥
తస్మాద్వై సేతుమేతం తు తీర్త్వాఽన్ధః సన్సురర్షభాః ।
భవత్యనంధో విద్ధః సన్నవిద్ధస్తద్వదేవ తు ॥ 24 ॥
య ఏషో దహరాకాశ ఇత్యుక్తః పరమేశ్వరః ।
స దేహాదివిశేషేభ్యః పృథగ్భూతః సనాతనః ॥ 25 ॥
జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తాఖ్యాఽవస్థా యా భాతి దేహినాం ।
తస్యా అపి మహాదేవః సాక్షీ భిన్నః స్వయంప్రభః ॥ 26 ॥
తస్మిన్నధ్యస్తరూపేణ సా విభాతి న భాతి చ ॥ 27 ॥
స్వదృశ్యేన శరీరేణ సశరీరస్య సర్వదా ।
ప్రియాప్రియాభ్యాం సంబంధో భవత్యేవ న సంశయః ॥ 28 ॥
అశరీరం వావ సంతం విద్యయా న ప్రియాప్రియే ।
స్పృశతః సత్యమేవోక్తం నాత్ర సందేహకారణం ॥ 29 ॥
య ఏష దహరాకాశః స ఏవ సురపుంగవాః ।
నామరూపస్య నిర్మాతా తదేవ బ్రహ్మ శాశ్వతం ॥ 30 ॥
అమృతం చ తదేవైతత్స ఆత్మా సర్వదేహినాం ।
తతో నాన్యత్పరం కించిన్నాపరం చాస్తి కించన ॥ 31 ॥
స ఏవ సర్వరూపేణ విభాతి న విభాతి చ ।
అహో రుద్రస్య దేవస్య పూర్ణతా కో ను వేద తాం ॥ 32 ॥
యథా మృత్స్వవికారేషు తత్తద్రూపేణ సంస్థితా ।
తథా సర్వత్ర తత్సాక్షీ తత్తద్రూపేణ సంస్థితః ॥ 33 ॥
యథా వారివికారేషు జలం తత్తత్స్వరూపతః ।
తథా సర్వత్ర తత్సాక్షీ తత్తద్రూపేణ సంస్థితః ॥ 34 ॥
యథాఽగ్నిః స్వవికారేషు తత్తద్రూపేణ సంస్థితః ।
తథా సర్వత్ర తత్సాక్షీ తత్తద్రూపేణ సంస్థితః ॥ 35 ॥
యథా వా స్వవికారేషు వాయుస్తత్తత్స్వరూపతః ।
తథా సర్వత్ర తత్సాక్షీ తత్తద్రూపేణ సంస్థితః ॥ 36 ॥
యథా వా సర్వగం వ్యోమ స్వాకారాణైవ సంస్థితం ।
తథా సర్వాత్మకః సాక్షీ సాక్షిరూపేణ సంస్థితః ॥ 37 ॥
ఘటాకాశాదిభేదేన విభిన్నోఽప్యవిభాగవాన్ ।
ఆకాశస్తద్వదీశానో విభిన్నోఽప్యవిభాగవాన్ ॥ 38 ॥
మహాదేవోఽవిభాగేన విభాగేన చ భాసతే ।
అన్యథా చేన్మహాదేవో మహాదేవః కథం భవేత్ ॥ 39 ॥
మహాదేవో మహాదేవ ఏవ నైవామహానయం ।
తథా సతి మహాదేవ ఏవ సర్వం న చాపరం ॥ 40 ॥
యేన కేనాపి రూపేణ యద్యద్భాతి న భాతి చ ।
తేన తేనైవ రూపేణ శివ ఏవావభాసతే ॥ 41 ॥
యథాభాతేన రూపేణ శివ ఏవేతి యా మతిః ।
సా శివా పరమా సంవిన్నాపరా న హి సంశయః ॥ 42 ॥
అహమితి శివసత్యచిద్ఘనః
స్ఫురతి సదా పృథగస్తి నైవ వస్తు ।
ఇదమితి వపుషా చ తేన బంధనం
న హి మనుజస్య విమోచనం చ కించిత్ ॥ 43 ॥
శివ ఇతి సకలం యదా విభాసతే
న చ మరణం జననం తదాఽస్తి కించిత్ ।
ఇతి హృదయే వచనం మదీయమేత-
న్నిశితమతిః సతతం నిధాయ తిష్ఠేత్ ॥ 44 ॥
పరమశివః పరమేశ్వరః ప్రసన్నో
యది విమలా పరమానుభూతిరేషా ।
న హి సకలైర్విమలైరుపాయవృందై-
ర్న చ హరిణా న మయా న చాపరేణ ॥ 45 ॥
పరమశివః పరమేశ్వరః స్వతంత్రో
యది కురుతే మనుజస్య వేదనం హి తత్ ।
పరమపదం విమలం ప్రయాతి మర్త్యో
యది కురుతే న శివః ప్రయాతి బంధం ॥ 46 ॥
దినకరకిరణైర్హి శార్వరం తమో
నిబిడతరం ఝటితి ప్రణాశమేతి ।
ఘనతరభవకారణాంతరం తమః
శివదినకృత్ప్రభయా న చాపరేణ ॥ 47 ॥
హరిరహమప్యపరే సురాసురాద్యాః
పరమశివప్రభయా తిరస్కృతాశ్చ ।
రవికిరణైరఖిలాన్యహాని యద్వత్
పరమశివః స్వత ఏవ బోధకారీ ॥ 48 ॥
శివచరణస్మరణేన పూజయా చ
స్వకతమసః పరిముచ్యతే హి జంతుః ।
న హి మరణప్రభవప్రణాశహేతుః
శివచరణస్మరణాదృతేఽస్తి కించిత్ ॥ 49 ॥
పరమశివః ఖలు నః సమస్తహేతుః
పరమశివః ఖలు నః సమస్తమేతత్ ।
పరమశివః ఖలు నః స్బరూపభూతః
పరమశివః ఖలు నః ప్రమాణభూతః ॥ 50 ॥
పరమశివః సకలాగమాదినిష్ఠః
పరమశివః పరమానుభూతిగమ్యః ।
పరమశివః పరమానుభూతిరూపః
పరమశివః పరమానుభూతిదశ్చ ॥ 51 ॥
పరమశివసముద్రేఽహం హరిః సర్వదేవా
మనుజపశుమృగాద్యాః శీకరా ఏవ సత్యం ।
విమలమతిభిరేవం వేదవేదాంతనిష్ఠై-
ర్హృదయకుహరనిష్ఠం వేదితుం శక్యతే హి ॥ 52 ॥
మాయాబలేనైవ హరిం శివేన
సమానమాహుః పురుషాధమాశ్చ ।
మోహేన కేచిన్మమ సామ్యమాహు-
ర్మాయా తు శైవీ ఖలు దుస్తరేయం ॥ 53 ॥
ఖద్యోతో యది చండభానుసదృశస్తుల్యో హరిః శంభునా
కింపాకో యది చందనేన సదృశస్తుల్యోఽహమీశేన చ ।
అజ్ఞానం యది వేదనేన సదృశం దేవేన తుల్యా జనాః
కిం వక్ష్యే సురపుంగవా అహమహో మోహస్య దుశ్చేష్టితం ॥ 54 ॥
అతః శివేనైవ సమస్తమేత-
ద్భవత్యనంతేన న చాపరేణ ।
శివస్వభావేన శివః సమస్తం
శివప్రభావేన జగద్విచిత్రం ॥ 55 ॥
తత్త్వదృక్సకలమద్వయం సదా
పశ్యతి స్మ పరిమోహితః పుమాన్ ।
కష్టశిష్టఘటకుడ్యరూపతః
కష్టమేవ ఖలు తస్య వేదనం ॥ 56 ॥
ఇదం జగదితి స్వతః సకలజంతోః ప్రతీతిర్దృఢా
పరం జగదితి స్ఫురత్యమలబోధస్వభావేన చ ।
ఇదం హి పరివేదనం విమలచిత్తస్య పుంసః సదా
భవం తరతి మానవః పరమబోధేన చైతేన హి ॥ 57 ॥
ఛందోగశ్రుతిమస్తకే వినిహితం విజ్ఞానమేతన్మయా
జంతూనామవివేకినామతితరామజ్ఞానవిధ్వస్తయే ।
కారుణ్యాదమరాధిపా అతిశుభబ్రహ్మామృతావాప్తయే
దేవానామధిపాధిపస్య వచనాదుక్తం మహేశస్య చ ॥ 58 ॥
ఇతి బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు దహరోపాసనవివరణం
నామ షష్ఠోఽధ్యాయః ॥ 6 ॥
॥ అథ సప్తమోఽధ్యాయః ॥
॥ వస్తుస్వరూపవిచారః ॥
బ్రహ్మోవాచ ।
అస్తి తత్త్వం పరం సాక్షాదక్షరం క్షరవస్తునాం ।
అధిష్ఠానమనౌపమ్యమవాఙ్మనసగోచరం ॥ 1 ॥
తస్మిన్సువిదితే సర్వం విజ్ఞాతం స్యాదిదం సురాః ।
తదాత్మకత్వాత్సర్వస్య నాస్త్యేవ హి భిదా స్వతః ॥ 2 ॥
ద్వే విద్యే వేదితవ్యే హి పరా చైవాపరాపి చ ।
తత్రాపరా తు విద్యైషా ఋగ్వేదో యజురేవ చ ॥ 3 ॥
సామవేదస్తథాఽథర్వవేదః శిక్షా సురర్షభాః ।
కల్పో వ్యాకరణం చైవ నిరుక్తం ఛంద ఏవ చ ।
జ్యోతిషం చ తథాఽనాత్మవిషయా అపి బుద్ధయః ॥ 4 ॥
అథైషా పరవిద్యా సా యయా తత్పరమక్షరం ।
గమ్యతే సుదృఢం ప్రాజ్ఞైః సాక్షాచ్ఛంభోః ప్రసాదిభిః ॥ 5 ॥
యత్తదద్రేశ్యమగ్రాహ్యమగోత్రం రూపవర్జితం ।
అచక్షుః శ్రోత్రమత్యర్థం తదపాణిపదం సదా ॥ 6 ॥
నిత్యం విభుం సర్వగతం సుసూక్ష్మం చ తదవ్యయం ।
యద్భూతయోనిం ధీమంతః పరిపశ్యంతి చాత్మనా ॥ 7 ॥
యథోర్ణనాభిః సృజతే గృహ్ణతే చ సురర్షభాః ।
యథా పృథ్వ్యామోషధయః సంభవంతి యథా సతః ॥ 8 ॥
పురుషాత్కేశలోమాని తథా చైవాక్షరాత్సురాః ।
విశ్వం సంభవతీహైవ తత్సర్వం స్వపనోపమం ॥ 9 ॥
తపసా చీయతే బ్రహ్మ తదన్నమభిజాయతే ।
అన్నాత్ప్రాణో మనః సత్యం లోకాః కర్మసు చామృతం ॥ 10 ॥
యః సర్వజ్ఞః సర్వవిద్యో యస్య జ్ఞానమయం తపః ॥ 11 ॥
తస్మాదేతత్సురా బ్రహ్మ నామరూపాన్నపూర్వకం ।
జాయతే సత్యవత్స్వప్నప్రపంచోపమమేవ తత్ ॥ 12 ॥
తదేతదక్షరం సత్యం తద్విజ్ఞాయ విముచ్యతే ।
కర్మణా నాస్తి తత్ప్రాప్తిః సంసారస్య వినాశనం ।
ప్లవా హ్యేతే సురా యజ్ఞా అదృఢాశ్చ న సంశయః ॥ 13 ॥
ఏభిరేవ పరం శ్రేయ ఇతి జానంతి యే జనాః ।
తే మూఢా అనిశం మృత్యుం జరాం చైవాపియంతి హి ॥ 14 ॥
కర్మనిష్ఠాః స్వయం ధీరా మర్త్యాః పండితమానినః ॥ 15 ॥
మూఢా ఏవ న విద్వాంసస్తేషాం నాస్తి పరా గతిః ।
అంధేనైవ యథా చాంధా నీయమానాః సుదారుణే ॥ 16 ॥
అంధకూపే పతంత్యేవ తథా కర్మరతా జనాః ।
కర్మనిష్ఠా స్వయం సర్వే కృతార్థా ఇతి మోహితాః ॥ 17 ॥
అభిమన్యంతి తే కర్మక్షయే వశ్యం పతంతి హి ।
వినా నాస్తి పరం జ్ఞానం తేషాం కైవల్యముత్తమం ॥ 18 ॥
ఇష్టాపూర్తం మన్యమానా వరిష్ఠమితి యే జనాః ।
తే మూఢాః పరమం శ్రేయో నైవ యాంతి న సంశయః ॥ 19 ॥
అనేకజన్మసంసిద్ధః శ్రౌతస్మార్తపరాయణః ।
అనిత్యమితి విజ్ఞాయ జగద్వైరాగ్యమాప్నుయాత్ ॥ 20 ॥
జ్ఞానాదేవ హి సంసారవినాశో నైవ కర్మణా ।
ఇతి జ్ఞాత్వా శివజ్ఞానసిద్ధ్యర్థం పునరాస్తికాః ॥ 21 ॥
శ్రోత్రియం బ్రహ్మనిష్ఠం చ గురుం గచ్ఛేత్ప్రియేణ చ ।
గురుస్తస్మై పరాం విద్యాం దద్యాచ్చ సురపుంగవాః ॥ 22 ॥
విస్ఫులింగా యథా చాగ్నేః సుదీప్తాత్ప్రభవంతి చ ।
అపియంతి తథా భావా అక్షరే శివసంజ్ఞకే ॥ 23 ॥
దివ్యో హ్యమూర్తః పురుషః సబాహ్యాభ్యంతరో హ్యజః ।
అప్రాణో హ్యమనాః శుభ్రో మాయాయా జీవతః పరః ॥ 24 ॥
ఏతస్మాజ్జాయతే ప్రాణో మనః సర్వేంద్రియాణి చ ।
ఖం వాయుర్జ్యోతిరాపశ్చ భూమిర్విశ్వస్య ధారిణీ ॥ 25 ॥
అగ్నిర్మూర్ధా చక్షుషీ చంద్రసూర్యౌ
దిశః శ్రోత్రే వాగ్వివృతాశ్చ వేదాః ।
వాయుః ప్రాణో హృదయం విశ్వమస్య
పద్భ్యాం భూమిః శంకరోఽయం హి సత్యః ॥ 26 ॥
తస్మాదగ్నిః సమిధో యస్య సూర్యః
సోమాద్వృష్టిశ్చౌషధయః పృథివ్యాం ।
పుమాన్ రేతః సించతి యోషితాయాం
బహ్వీః ప్రజా బహుధా సంప్రసూతాః ॥ 27 ॥
తస్మాదృచః సామ యజూంషి దీక్షా
యజ్ఞాశ్చ సర్వే క్రతవో దక్షిణాశ్చ ।
సంవత్సరో యజమానశ్చ లోకః
సోమో యత్ర పవతే యత్ర సూర్యః ॥ 28 ॥
తస్మాద్దేవా బహుధా సంప్రసూతాః
సాధ్యా మర్త్యాః పశవః పక్షిణశ్చ ।
ప్రాణాపానౌ వ్రీహియవౌ తపశ్చ
శ్రద్ధా సత్యం బ్రహ్మచర్యం విధిశ్చ ॥ 29 ॥
తస్మాత్ప్రాణా అర్చిషః సప్త హోమాః
సురశ్రేష్ఠాః సమిధః సప్త చైవ ।
లోకాః సర్వే చోద్భవంత్యాశు పూర్వం
యథా తద్వత్స్వప్నతుల్యం తథాఽపి ॥ 30 ॥
అతః సముద్రా గిరయశ్చ నద్య-
స్తథా సర్వా ఓషధయో రసాశ్చ ।
సర్వస్యాత్మా సర్వసాక్షీ పరాత్మా
నిత్యానందోఽయం పురాణః సుపూర్ణః ॥ 31 ॥
ఇదం సకలమాస్తికాః పురుష ఏవ నైవాపరం
న కించిదపరం తతః సకలమస్తి సత్యం హి తత్ ।
ఇదం హి మమ వేదనం మునిగణస్య శంభోర్హరే-
ర్న కశ్చిదపి సంశయః శ్రుతిమతస్య యుక్తః ఖలు ॥ 32 ॥
అహో విషయమాయయా మరణపూర్వదుఃఖోదధౌ
పతంతి మనుజా అమీ పరశివస్య విద్యాం వినా ।
తరంతి జననార్ణవం పరశివస్య విద్యాబలా-
దిదం తు శివవేదనం శివపదస్య దేవాబలాత్ ॥ 33 ॥
గుహాయాం నిహితం సాక్షాదక్షరం వేద చేన్నరః ।
ఛిత్త్వాఽవిద్యామహాగ్రంథిం శివం గచ్ఛేత్సనాతనం ॥ 34 ॥
తదేతదక్షరం బ్రహ్మ స ప్రాణస్తదు వాఙ్మనః ।
తదేతదమృతం సత్యం తద్వేద్ధవ్యం మనీషిభిః ॥ 35 ॥
ధనుస్తారం శరో హ్యాత్మా బ్రహ్మ తల్లక్ష్యముచ్యతే ।
అప్రమత్తేన వేద్ధవ్యం శరవత్తన్మయో భవేత్ ॥ 36 ॥
లక్ష్యం సర్వగతం చైవ శరోఽయం సర్వతోముఖః ।
వేద్ధా సర్వగతశ్చైవ విద్ధం లక్ష్యం న సంశయః ॥ 37 ॥
ఆత్మానమరణిం కృత్వా ప్రణవం చోత్తరారణిం ।
ధ్యాననిర్మథనాభ్యాసాద్దేవ పశ్యేన్నిగూఢవత్ ॥ 38 ॥
ద్యౌరంతరిక్షం భూమిశ్చ మనః ప్రాణః సురోత్తమాః ।
యస్మిన్నోతం తమేవైకం విద్యాత్ప్రాజ్ఞః సమాహితః ॥ 39 ॥
బ్రహ్మైకవిషయాం వాచం వదేత్సతతమాస్తికాః ।
అన్యా వాచస్త్యజేదేష సేతురేవామృతస్య చ ॥ 40 ॥
యః సర్వజ్ఞః సర్వవిద్యో యస్యైష మహిమా భువి ।
దివ్యే బ్రహ్మపురే వ్యోమ్ని శివః సాక్షాత్ప్రతిష్ఠితః ॥ 41 ॥
మనోమయః ప్రాణశరీరనేతా
ప్రతిష్ఠితః సర్వహృదంబుజాంతః ।
తద్విజ్ఞానేన పరిముచ్యంతి ధీరా
యద్భాతి చానందవపుః స్వభావాత్ ॥ 42 ॥
భిద్యతే హృదయగ్రంథిశ్ఛిద్యంతే సర్వసంశయాః ।
క్షీయంతే చాస్య కర్మాణి తస్మిందృష్టే పరావరే ॥ 43 ॥
హిరణ్మయే పరే కోశే విరజం బ్రహ్మ నిష్కలం ।
తచ్ఛుభ్రం జ్యోతిషాం జ్యోతిస్తద్యదాత్మవిదో విదుః ॥ 44 ॥
న తత్ర సూర్యశ్చంద్రశ్చ తారకా విద్యుతోఽనలః ।
విభాంతి శంకరే సాక్షాత్స్వయంభానే చిదాత్మకే ॥ 45 ॥
తమేవ సకలం భాంతమనుభాతి స్వభావతః ।
తస్య భాసా సర్వమిదం విభాతి తత ఏవ హి ॥ 46 ॥
న తత్ర చంద్రార్కవపుః ప్రకాశతే
న వాంతి వాతాః సకలాశ్చ దేవతాః ।
స ఏష దేవః కృతభూతభావనః
స్వయం విశుద్ధో విరజః ప్రకాశతే ॥ 47 ॥
బ్రహ్మైవేదమమృతం తత్పురస్తా-
ద్బ్రహ్మానంతం పరమం చైవ పశ్చాత్ ।
బ్రహ్మానంతం పరమం దక్షిణే చ
బ్రహ్మానంతం పరమం చోత్తరే చ ॥ 48 ॥
ద్వౌ సుపర్ణౌ శరీరేఽస్మిన్
జీవేశాఖ్యౌ సహ స్థితౌ ।
తయోర్జీవః ఫలం భుంక్తే
కర్మణో న మహేశ్వరః ॥ 49 ॥
కేవలం సాక్షిరూపేణ వినా భోగం మహేశ్వరః ।
ప్రకాశతే స్వయంభేదః కల్పితో మాయయా తయోః ॥ 50 ॥
యథాకాశో ఘటాకాశమహాకాశమభేదతః ।
కల్పితః పరచిజ్జీవః శివరూపేణ కల్పితః ॥ 51 ॥
తత్త్వతశ్చిచ్ఛివః సాక్షాచ్చిజ్జీవశ్చ తతః సదా ।
చిచ్చిదాకారతోఽభిన్నా న భిన్న చిత్త్వహానితః ॥ 52 ॥
చితశ్చిన్న చిదాకారాద్భిద్యతే జడరూపతః ।
భిద్యతే చేజ్జడే భేదశ్చిదేకా సర్వదా ఖలు ॥ 53 ॥
తర్కతశ్చ ప్రమాణాచ్చ చిదేకత్వే వ్యవస్థితే ।
అపి పాపవతాం పుంసాం విపరీతా మతిర్భవేత్ ॥ 54 ॥
శ్రౌతస్మార్తసమాచారైర్విశుద్ధస్య మహాత్మనః ।
ప్రసాదాదేవ రుద్రస్య చిదేకత్వే మతిర్భవేత్ ॥ 55 ॥
చిదేకత్వపరిజ్ఞానాన్న శోచతి న ముహ్యతి ।
అద్వైతం పరమానందం శివం యాతి తు కేవలం ॥ 56 ॥
శివస్థానే శరీరేఽస్మిన్స్థితోఽపి స్వాత్మమాయయా ।
దుఃఖాదిసాగరే మగ్నో ముహ్యమానశ్చ శోచతి ॥ 57 ॥
స్వస్మాదన్యతయా భాతమీశం స్వేనైవ సేవితం ।
అధిష్ఠానం సమస్తస్య జగతః సత్యచిద్ఘనం ॥ 58 ॥
అహమస్మీతి నిశ్చిత్య వీతశోకో భవత్యయం ।
అస్య చిన్మాత్రరూపస్య స్వస్య సర్వస్య సాక్షిణః ॥ 59 ॥
మహిమానం యదా వేద పరమాద్వైతలక్షణం ।
తదైవ విద్యయా సాక్షాద్వీతశోకో భవత్యయం ॥ 60 ॥
బ్రహ్మయోనిం సదా పూర్ణం రుక్మవర్ణం మహేశ్వరం ।
అపశ్యన్నేవ పశ్యంతం కర్తృత్వేన ప్రకాశితం ॥ 61 ॥
అనేకకోటిభిః కల్పైరర్జితైః పుణ్యకర్మభిః ।
తర్కతశ్చ ప్రమాణాచ్చ ప్రసాదాత్పరమేశ్వరాత్ ॥ 62 ॥
పశ్యతి శ్రద్ధయా చాపి యదా విద్వాన్సురర్షభాః ।
పుణ్యపాపే విధూయాయమసక్తః సర్వహేతుభిః ॥ 63 ॥
సర్వాకారతయా సామ్యం పరమాద్వైతలక్షణం ।
ఉపైతి నాత్ర సందేహః కర్తవ్యశ్చ మనీషిభిః ॥ 64 ॥
చిన్మాత్రం హి సదా రూపముభయోః శివజీవయోః ।
తథా సతి కథం సామ్యం చిన్మాత్రే భేదవర్జితే ॥ 65 ॥
ఉపాధియుక్తరూపే తు తయోః సామ్యం భవేద్యది ।
తదాఽపి నైవ సామ్యం స్యాజ్జీవస్య పరమాత్మనః ॥ 66 ॥
మహాకాశసమత్వం తు ఘటాకాశస్య సర్వథా ।
యథా నాస్తి తథా సామ్యం న జీవస్య శివేన తు ॥ 67 ॥
అస్తు వా సామ్యమీశేన జీవస్యాస్య తదాఽపి తు ।
కర్మణా విద్యయా వా తత్సామ్యం సిధ్యతి నాన్యథా ॥ 68 ॥
కర్మణా చేద్వినాశః స్యాత్కర్మసాధ్యం హి నశ్వరం ।
విద్యయైవ తు చేత్సామ్యం పురస్తాదేవ చాస్తి హి ॥ 69 ॥
పురస్తాదేవ సిద్ధస్య బోధకం ఖలు వేదనం ।
అభూతార్థస్య చోత్పత్తిం న కరోతి కదాచన ॥ 70 ॥
తత్రైవం సతి సామ్యం తు తయోః సర్వాత్మనైవ తు ।
పురస్తాదేవ చాస్త్యేవ తదాఽపి శివజీవయోః ॥ 71 ॥
పురస్తాదేవ కైవల్యం లక్షణైకత్వతోఽస్తి చ ।
తథా సతి శివో భిన్నో విద్యయాఽభిన్నవత్స్థితః ॥ 72 ॥
విద్యయా తద్వినాశేన స్వసామ్యం యాతి నాన్యథా ।
అతః సామ్యం తయోః సాక్షాదైక్యమేవ న చేతరత్ ॥ 73 ॥
ఏవం జీవః స్వకం రూపం శివం పశ్యతి చేద్దృఢం ।
స్వాత్మన్యేవ రతిం క్రీడామన్యచ్చ కురుతే సదా ॥ 74 ॥
బహిశ్చేష్టా చ మయ్యేవ శివే సత్యసుఖాత్మకే ।
ఇతి జానాతి సర్వం తు స్వాత్మనైవ హి భాసతే ॥ 75 ॥
స్వాత్మనైవ స్వయం సర్వం యదా పశ్యతి నిర్భయః ।
తదా ముక్తో న ముక్తశ్చ బద్ధస్య హి విముక్తతా ॥ 76 ॥
ఏవం రూపా పరా విద్యా సత్యేన తపసాఽపి చ ।
బ్రహ్మచర్యాదిభిర్ధర్మైర్లభ్యా వేదోక్తవర్త్మనా ॥ 77 ॥
శరీరేఽన్తః స్వయంజ్యోతిఃస్వరూపం స్వకమైశ్వరం ।
క్షీణదోషాః ప్రపశ్యంతి నేతరే మాయయాఽఽవృతాః ॥ 78 ॥
ఏవం రూపపరిజ్ఞానం యస్యాస్తి పరయోగినః ।
కుత్రచిద్గమనం నాస్తి తస్య సంపూర్ణరూపిణః ॥ 79 ॥
ఆకాశమేకం సంపూర్ణం కుత్రచిన్నైవ గచ్ఛతి ।
తద్వత్స్వాత్మవిభుత్వజ్ఞః కుత్రచిన్నైవ గచ్ఛతి ॥ 80 ॥
న చక్షుషా గృహ్యతే నాపి వాచా
నాన్యైర్దేవైస్తపసా కర్మణా వా ।
జ్ఞానప్రసాదేన విశుద్ధసత్త్వః
స నిష్కలం పశ్యతి రూపమైశం ॥ 81 ॥
ధ్యానేన పరమేశస్య సాంబమూర్తిధరస్య చ ।
స్వనిష్కలపరిజ్ఞానం జాయతే నాన్యహేతునా ॥ 82 ॥
ఏష ఆత్మా సుసూక్ష్మోఽపి వేదితవ్యోఽగ్ర్యయా ధియా ।
పంచధా సన్నివిష్టోఽసుర్యస్మిన్సర్వాశ్రయే సురాః ॥ 83 ॥
సంవిభాతి స్వచిత్తేన యం యం లోకం విశుద్ధధీః ।
సదా కామయతే యాంశ్చ తజ్జయత్యఖిలం తతః ॥ 84 ॥
తస్మాదాత్మవిదం సాక్షాదీశ్వరం భవతారకం ।
అర్చయేద్భూతికామస్తు స్వశరీరేణ చార్థతః ॥ 85 ॥
నాయమాత్మా ప్రవచనేన లభ్యో
న మేధయా న బహునా శ్రుతేన ।
యమేవైష వృణుతే తేన లభ్య-
స్తస్యైష ఆత్మా వివృణుతే తనుం స్వాం ॥ 86 ॥
నాయమాత్మా బలహీనేన లభ్యః
ప్రమాదతస్తపసో నాన్యలింగాత్ ।
ఏతైర్యత్నం యః కరోత్యేవ ధీమాం-
స్తస్యాత్మాఽయం విశతే బ్రహ్మ ధామ ॥ 87 ॥
సంప్రాప్యైనమృషయో జ్ఞానతృప్తాః
కృతాత్మానో వీతశోకాః ప్రశాంతాః ।
తే సర్వగం సర్వశః ప్రాప్య ధీరా
యుక్తాత్మానః సర్వమేవావిశంతి ॥ 88 ॥
వేదాంతవిజ్ఞానసునిశ్చితార్థాః
సన్న్యాసయోగాద్యతయః శుద్ధసత్త్వాః ।
తే బ్రహ్మలోకే తు పరాంతకాలే
పరామృతాత్పరిముచ్యంతి సర్వే ॥ 89 ॥
గతాః కలాః పంచదశ ప్రతిష్ఠా
దేవాశ్చ సర్వే ప్రతిదేవతాశ్చ ।
కర్మాణి విజ్ఞానమయశ్చ ఆత్మా
పరేఽవ్యయే సర్వ ఏకీభవంతి ॥ 90 ॥
యథా నద్యః స్యందమానాః సముద్రే
అస్తం యాంతి నామరూపే విహాయ ।
తథా విద్వాన్నామరూపాద్విముక్తః
పరాత్పరం పురుషం బ్రహ్మ యాతి ॥ 91 ॥
స యో హ వై తత్పరమం బ్రహ్మ వేద సురర్షభాః ।
బ్రహ్మైవ భవతి జ్ఞానాన్నాస్తి సంశయకారణం ॥ 92 ॥
సునిశ్చితం పరం బ్రహ్మ వేద చేత్స్వానుభూతితః ।
కులే భవతి నాబ్రహ్మవిత్తస్య సురపుంగవాః ॥ 93 ॥
శోకం తరతి పాప్మానం గుహాగ్రంథిర్వినశ్యతి ।
అమృతో భవతి ప్రాజ్ఞః సత్యమేవ మయోదితం ॥ 94 ॥
సర్వముక్తమతిశోభనం మయా
శోకమోహపటలస్య భేదకం ।
ఆశు సత్యసుఖబోధవస్తుదం
వేదమాననిరతస్య భాసతే ॥ 95 ॥
ఇతి బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు వస్తుస్వరూపవిచారో
నామ సప్తమోఽధ్యాయః ॥ 7 ॥
॥ అథ అష్టమోఽధ్యాః ॥
॥ కైవల్యోపనిషద్వివరణే తత్త్వవేదనవిధిః ॥
బ్రహ్మోవాచ –
అస్తి తత్త్వం పరం సాక్షాచ్ఛివరుద్రాదిసంజ్ఞితం ।
తదవశ్యం మహాయాసాద్వేదితవ్యం మనీషిభిః ॥ 1 ॥
తద్విద్యా యతిభిః సేవ్యా నిగూఢాతీవ శోభనా ।
అచిరాత్సర్వపాపఘ్నీ పరబ్రహ్మప్రదా నృణాం ॥ 2 ॥
శ్రద్ధయా పరయా (చ మహా) భక్త్యా ధ్యానేన చ సురోత్తమాః ।
యోగేన చ పరా విద్యా లభ్యా సా నైవ కర్మణా ।
న ప్రజాభిర్న చార్థేన త్యాగేనైషాం సురర్షభాః ॥ 3 ॥
యే వేదాంతమహావాక్యశ్రవణోత్పన్నవిద్యయా ।
సునిశ్చితార్థా యతయో విశుద్ధహృదయా భృశం ॥ 4 ॥
బ్రహ్మదృశ్యే శరీరేఽస్మిన్నంతకాలే పరస్య తు ।
అజ్ఞానాఖ్యస్య తే సర్వే ముచ్యంతి హి పరామృతాత్ ॥ 5 ॥
అతో విద్యాఽఽప్తిసిద్ధ్యర్థం ముముక్షుర్మతిమత్తమః ॥ 6 ॥
వివిక్తం దేశమాశ్రిత్య సుఖాసీనో మహాశుచిః ।
సమగ్రీవశిరఃకాయః సితభస్మావగుంఠితః ॥ 7 ॥
ఇంద్రియాణి సమస్తాని నిరుధ్య సురపుంగవాః ।
ప్రణమ్య స్వగురుం భక్త్యా విచింత్య హృదయాంబుజం ॥ 8 ॥
విశుద్ధం విరజం తస్య మధ్యే విశదమీశ్వరం ।
అనంతం శుద్ధమవ్యక్తమచింత్యం సర్వజంతుభిః ॥ 9 ॥
శివం ప్రశాంతమమృతం వేదయోనిం సురర్షభాః ।
ఆదిమధ్యాంతనిర్ముక్తమేకం సాక్షాద్విభుం తథా ॥ 10 ॥
అరూపం సచ్చిదానందమద్భుతం పరమేశ్వరం ।
ఉమాసహాయమోమర్థం ప్రభుం సాక్షాత్త్రిలోచనం ।
నీలకంఠం ప్రశా(భా)న్తస్తం(స్థం) ధ్యాయేన్నిత్యమతంద్రితః ॥ 11 ॥
ఏవం ధ్యానపరః సాక్షాన్మునిర్బ్రహ్మాత్మవిద్యయా ॥ 12 ॥
భూతయోనిం సమస్తస్య సాక్షిణం తమసః పరం ।
గచ్ఛత్యేవ న సందేహః సత్యముక్తం మయా సురాః ॥ 13 ॥
యోఽయం ధ్యేయశ్చ విజ్ఞేయః శివః సంసారమోచకః ।
స బ్రహ్మా స శివః సేంద్రః సోఽక్షరః పరమః స్వరాట్ ॥ 14 ॥
స ఏవ విష్ణుః స ప్రాణః స కాలోఽగ్నిః స చంద్రమాః ।
స ఏవ సర్వం యద్భూతం యచ్చ భవ్యం సమాసతః ॥ 15 ॥
స ఏవ విద్యావిద్యా చ న తతోఽన్యత్తు కించన ।
జ్ఞాత్వా తం మృత్యుమత్యేతి నాన్యః పంథా విముక్తయే ॥ 16 ॥
సర్వభూతస్థమాత్మానం సర్వభూతాని చాత్మని ।
సంపశ్యన్బ్రహ్మ పరమం యాతి నాన్యేన హేతునా ॥ 17 ॥
ఆత్మానమరణిం కృత్వా ప్రణవం చోత్తరారణిం ।
ధ్యాననిర్మథనాదేవ పా(శా)పాందహతి పండితః ॥ 18 ॥
స ఏవ భగవానీశో మాయయైవాత్మభూతయా ।
ముహ్యమాన ఇవ స్థిత్వా స్వస్వాతంత్ర్యబలేన తు ॥ 19 ॥
శరీరమిదమాస్థాయ కరోతి సకలం పునః ।
జాగ్రత్సంజ్ఞమిదం ధామ ప్రకల్ప్య స్వీయమాయయా ॥ 20 ॥
రాజపుత్రాదివత్తస్మిన్క్రీడయా కేవలం హరః ।
అన్నపానాదిభిః స్త్రీభిస్తృప్తిమేతి సురర్షభాః ॥ 21 ॥
స్వప్నకాలే తథా శంభుర్జీవత్వేన ప్రకాశితః ।
సుఖదుఃఖాదికాన్భోగాన్భుంక్తే స్వేనైవ నిర్మితాన్ ॥ 22 ॥
సుషుప్తికాలే సకలే విలీనే తమసాఽఽవృతః ।
స్వస్వరూపమహానందం భుంక్తే విశ్వ(దృశ్య)వివర్జితః ॥ 23 ॥
పునః పూర్వక్రియాయోగాజ్జీవత్వేన ప్రకాశితః ।
జాగ్రత్సంజ్ఞమిదం ధామ యాతి స్వప్నమథాపి వా ॥ 24 ॥
పురత్రయమిదం పుంసో భోగాయైవ వినిర్మితం ।
భోగశ్చాస్య సదా క్రీడా న దుఃఖాయ కదాచన ॥ 25 ॥
విశ్వాధికో మహానందః స్వతంత్రో నిరుపద్రవః ।
అసక్తః సర్వదోషైశ్చ కథం దుఃఖీ భవేద్ధరః ॥ 26 ॥
స న జీవః శివాదన్యో యో భుంక్తే కర్మణాం ఫలం ।
భేదాభావాచ్చితశ్చేత్యం న కర్మఫలమర్హతి ॥ 27 ॥
అతః సర్వజగత్సాక్షీ చిద్రూపః పరమేశ్వరః ।
అద్వితీయో మహానందః క్రీడయా భోగమర్హతి ॥ 28 ॥
ధామత్రయమిదం శంభోర్న దుఃఖాయ కదాచన ।
క్రీడారామతయా భాతి న చోద్యార్హో మహేశ్వరః ॥ 29 ॥
ఇదం ధామత్రయం శంభోర్విభేదేన న విద్యతే ।
శంభురేవ తథా భాతి న హ్యన్యత్పరమేశ్వరాత్ ॥ 30 ॥
జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్త్యాఖ్యావస్థారూపేణ భాతి యః ।
స విశ్వతైజసప్రాజ్ఞసమాఖ్యాః క్రమశో భవేత్ ॥ 31 ॥
విశ్వో హి స్థూలభుఙ్నిత్యం తైజసః ప్రవివిక్తభుక్ ।
ప్రాజ్ఞస్త్వానందభుక్సాక్షీ కేవలః సుఖలక్షణః ॥ 32 ॥
త్రిషు ధామసు యద్భోగ్యం భోక్తా యశ్చ ప్రకీర్తితః ।
ఉభయం బ్రహ్మ యో వేద స భుంజానో న లిప్యతే ॥ 33 ॥
అశ్వమేధసహస్రాణి బ్రహ్మహత్యాశతాని చ ।
కుర్వన్నపి న లిప్యేత యద్యేకత్వం ప్రపశ్యతి ॥ 34 ॥
జీవరూప ఇవ స్థిత్వా యః క్రీడతి పురత్రయే ।
స న జీవః సదా శంభుః సత్యమేవ న సంశయః ॥ 35 ॥
తతస్తు జాతం సకలం విచిత్రం సత్యవత్సురాః ।
స సత్యోఽసత్యసాక్షిత్వాత్సాక్షిత్వాచ్చిత్సుఖం తథా ॥ 36 ॥
ప్రేమాస్పదత్వాదద్వైతో భేదాభావాత్సురర్షభాః ।
తస్మిన్నైవ లయం యాతి పురత్రయమిదం తతః ॥ 37 ॥
న జీవో జీవవద్భాతి సాక్షాద్బ్రహ్మైవ కేవలం ।
అజ్ఞానాజ్జీవరూపేణ భాసతే న స్వభావతః ॥ 38 ॥
బ్రహ్మణో జాయతే ప్రాణో మనః సర్వేంద్రియాణి చ ।
ఖం వాయుర్జ్యోతిరాపశ్చ భూమిర్విశ్వస్య ధారిణీ ॥ 39 ॥
యత్పరం బ్రహ్మ సర్వాత్మా విశ్వస్యాయతనం మహత్ ।
సూక్ష్మాత్సూక్ష్మతమం నిత్యం తత్త్వంశబ్దార్థ ఏవ హి ॥ 40 ॥
యస్త్వంశబ్దస్య లక్ష్యార్థః స తచ్ఛబ్దార్థ ఏవ హి ।
తత్త్వంశబ్దౌ స్వతఃసిద్ధే చిన్మాత్రే పర్యవస్యతః ॥ 41 ॥
యః పదద్వయలక్ష్యార్థస్తస్మిన్భేదః ప్రకల్పితః ।
మాయావిద్యాత్మకోపాధిభేదేనైవ న వస్తుతః ॥ 42 ॥
స్వతఃసిద్ధైకతాజ్ఞానం వ్యుదస్య శ్రుతిరాదరాత్ ।
స్వభావసిద్ధమేకత్వం బోధయత్యధికారిణః ॥ 43 ॥
జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్త్యాదిప్రపంచత్వేన భాతి యత్ ।
తద్బ్రహ్మాహమితి జ్ఞాత్వా సర్వబంధైః ప్రముచ్యతే ॥ 44 ॥
యస్తు బ్రహ్మ విజానాతి స్వాత్మనా సుదృఢం నరః ।
తస్య స్వానుభవస్త్వేవం స్వభావాదనువర్తతే ॥ 45 ॥
త్రిషు ధామసు యద్భోగ్యం భోక్తా భోగశ్చ యస్తథా ।
తేభ్యో విలక్షణః సాక్షీ చిన్మాత్రోఽహం సదాశివః ॥ 46 ॥
మయ్యేవ సకలం జాతం మయి సర్వం ప్రతిష్ఠితం ।
మయి సర్వం లయం యాతి తద్బ్రహ్మాద్వయమస్మ్యహం ॥ 47 ॥
అణోరణీయానహమేవ తద్వ-
న్మహానహం విశ్వమహం విశుద్ధః ।
పురాతనోఽహం పురుషోఽహమీశో
హిరణ్మయోఽహం శివరూపమస్మి ॥ 48 ॥
అపాణిపాదోఽహమచింత్యశక్తిః
పశ్యామ్యచక్షుశ్చ శృణోమ్యకర్ణః ।
అహం విజానామి వివిక్తరూపో
న చాస్తి వేత్తా మమ చిత్సదాఽహం ॥ 49 ॥
వేదైరనేకైరహమేవ వేద్యో
వేదాంతకృద్వేదవిదేవ చాహం ।
న పుణ్యపాపే మమ నాస్తి నాశో
న జన్మ దేహేంద్రియబుద్ధయశ్చ ॥ 50 ॥
న భూమిరాపో మమ నైవ వహ్ని-
ర్న చానిలో మేఽస్తి న చాంబరం చ ।
సదాఽహమేవాహమితి స్ఫురామి
స్వభావతశ్చేదమితి స్ఫురామి ॥ 51 ॥
అభాతరూపేణ తథైవ సర్వదా
విభాతరూపేణ చ భానరూపతః ।
అభానరూపేణ చ సర్వరూపతః
స్ఫురామి దేవోఽహమతః పురాతనః ॥ 52 ॥
ఏవం విదిత్వా పరమాత్మరూపం
గుహాశయం నిష్కలమద్వితీయం ।
సమస్తభానం సదసద్విహీనం
ప్రయాతి శుద్ధం పరమాత్మరూపం ॥ 53 ॥
అతశ్చ వేదాంతవచోభిరంజసా
ముముక్షుభిర్నిత్యమశేషనాయకః ।
గురూపదేశేన చ తర్కతస్తథా
విచింతనీయశ్చ విశేషతః శివః ॥ 54 ॥
కైవల్యోపనిషత్పరా పరకృపాయుక్తా యదుచ్చైర్ముదా
ప్రోవాచ ప్రతితౌజసైరపి హరిబ్రహ్మాదిభిశ్చాదృతం ।
హే దేవా అహముక్తవానతిశుభబ్రహ్మాపరోక్షాయ త-
త్సర్వేషామధికారిణాం మతమిదం విత్తాతిభక్త్యా సహ ॥ 55 ॥
ఇతి బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు కైవల్యోపనిషద్వివరణే
తత్త్వవేదనవిధిర్నామాష్టమోఽధ్యాయః ॥ 8 ॥
॥ అథ నవమో.ధ్యాయః ॥
॥ బృహాదారణ్యకోపనిషద్వ్యాఖ్యానం ॥
బ్రహ్మోవాచ ।
ప్రత్యగ్రూపః శివః సాక్షాత్పరానందస్వలక్షణః ।
పరప్రేమాస్పదత్వేన ప్రతీతత్వాత్సురర్షభాః ।
పరప్రేమాస్పదానందః సురా ఆనంద ఏవ హి ॥ 1 ॥
ప్రియో భవతి భార్యాయాః పతిః సోఽయం సురర్షభాః ॥ 2 ॥
పతిర్న పత్యుః కామాయ ప్రియో భవతి సర్వథా ।
కిం త్వాత్మనస్తు కామాయ తతః ప్రియతమః స్వయం ॥ 3 ॥
జాయాయాస్తు న కామాయ న హి జాయా ప్రియా మతా ।
కిం త్వాత్మనస్తు కామాయ తతః ప్రియతమః స్వయం ॥ 4 ॥
పుత్రాణాం తు న కామాయ ప్రియాః పుత్రా భవంతి చ ।
కిం త్వాత్మనస్తు కామాయ తతః ప్రియతమః స్వయం ॥ 5 ॥
బ్రహ్మణస్త్వేవ కామాయ న బ్రహ్మ భవతి ప్రియం ।
కిం త్వాత్మనస్తు కామాయ తతః ప్రియతమః స్వయం ॥ 6 ॥
క్షత్రస్యైవ తు కామాయ న క్షత్రం భవతి ప్రియం ।
కిం త్వాత్మనస్తు కామాయ తతః ప్రియతమః స్వయం ॥ 7 ॥
విత్తస్యైవ తు కామాయ న విత్తం భవతి ప్రియం ।
కిం త్వాత్మనస్తు కామాయ తతః ప్రియతమః స్వయం ॥ 8 ॥
లోకానామేవ కామాయ న భవంతి ప్రియాశ్చ తే ।
కిం త్వాత్మనస్తు కామాయ తతః ప్రియతమః స్వయం ॥ 9 ॥
దేవానామపి కామాయ ప్రియా దేవా భవంతి న ।
కిం త్వాత్మనస్తు కామాయ తతః ప్రియతమః స్వయం ॥ 10 ॥
వేదానామేవ కామాయ ప్రియా వేదా భవంతి న ।
కిం త్వాత్మనస్తు కామాయ తతః ప్రియతమః స్వయం ॥ 11 ॥
భూతాన్యపి చ భూతానాం కామాయ న భవంతి చ ।
కిం త్వాత్మనస్తు కామాయ తతః ప్రియతమః స్వయం ॥ 12 ॥
సర్వస్యైవ తు కామాయ న సర్వం భవతి ప్రియం ।
కిం త్వాత్మనస్తు కామాయ తతః ప్రియతమః స్వయం ॥ 13 ॥
అతః ప్రియతమో హ్యాత్మా సుఖవత్సుఖలక్షణః ।
సుఖాభిలాషిభిః సోఽయం త్యక్త్వా కర్మాణి సాదరం ॥ 14 ॥
ద్రష్టవ్యస్తు సురా నిత్యం శ్రోతవ్యశ్చ తథైవ చ ।
మంతవ్యశ్చ విచింత్యశ్చ సర్వం తద్దర్శనాదిభిః ॥ 15 ॥
దుఃఖరాశేర్వినాశాయ పరమాద్వైతవిద్భవేత్ ॥ 16 ॥
పరమాద్వైతవిజ్ఞానాత్సంసారః ప్రవిణశ్యతి ।
స్వతఃసిద్ధాద్వయానందః స్వయమేవ విభాతి చ ॥ 17 ॥
పరాదాత్తం సురా బ్రహ్మ స్వతోఽన్యద్బ్రహ్మ వేద యః ।
తథా పరాదాత్క్షత్రం తం లోకా అపి తథైవ చ ॥ 18 ॥
దేవా వేదాశ్చ భూతాని పరాదుః ఖలు తం పశుం ।
స్వస్వరూపాత్పరం కించిదపి పశ్యన్ప్రణశ్యతి ॥ 19 ॥
బ్రహ్మక్షత్రాదిభేదేన ప్రతీతా హ్యఖిలా అమీ ।
వర్ణాస్తథాఽఽశ్రమాః సర్వే సంకరాః సకలా అపి ॥ 20 ॥
దేవగంధర్వపూర్వాశ్చ భూతాని భువనాని చ ।
అస్తి నాస్తీతి శబ్దార్థౌ తథైవాన్యచ్చ కించన ॥ 21 ॥
మాయావిద్యాతమోమోహప్రభేదా అఖిలా అపి ।
సర్వమాత్మైవ నైవాన్యదన్యబుద్ధిర్హి సంసృతిః ॥ 22 ॥
నిర్వికల్పే పరే తత్త్వే విద్యయా బుద్ధివిశ్రమః ।
సా హి సంసారవిచ్ఛిత్తిర్నాపరా పురుషాధికా ॥ 23 ॥
ప్రతీతమవిశేషేణ సకలం బ్రహ్మ యః పుమాన్ ।
వేద తం శిరసా నిత్యం ప్రణయామి జగద్గురుం ॥ 24 ॥
వేదా బహుముఖా భాంతి స్మృతయశ్చ తథైవ చ ।
పురాణాని సమస్తాని బుద్ధార్హాద్యాగమాంతరాః ॥ 25 ॥
శైవాశ్చ వైష్ణవాశ్చైవ మదుక్తా ఆగమా అపి ।
అపభ్రంశాః సమస్తాశ్చ కేవలం లౌకికీ మతిః ॥ 26 ॥
తర్కాశ్చ వివిధాః సూక్ష్మాః స్థూలాశ్చ సకలా అపి ।
పరస్పరవిరోధేన ప్రభాంతి సకలాత్మనాం ॥ 27 ॥
తేషామేవావిరోధే తు కాలో యాతి చ ధీమతాం ।
కథంచిత్కాలసద్భావేఽప్యవిరోధో న సిధ్యతి ॥ 28 ॥
అతః సర్వం పరిత్యజ్య మనసో మలకారణం ।
యథాభాతేన రూపేణ శివం పశ్యేత్సునిశ్చలః ॥ 29 ॥
క్రిమికీటపతంగేభ్యః పశవః ప్రజ్ఞయాఽధికాః ।
పశ్వాదిభ్యో నరాః ప్రాజ్ఞాస్తేషు కేచన కోవిదాః ॥ 30 ॥
తథా తేభ్యశ్చ గంధర్వాః పితరో మతిమత్తమాః ।
అన్యే చ తారతమ్యేన పండితా ఉతరోత్తరం ॥ 31 ॥
యూయం సత్త్వోత్కటాః ప్రాజ్ఞాః సర్వేషామపి హే సురాః ।
యుష్మభ్యోఽహం మహాప్రాజ్ఞో మత్తః ప్రాజ్ఞో జనార్దనః ॥ 32 ॥
జనార్దనాదపి ప్రాజ్ఞః శంకరో గుణమూర్తిషు ।
తతః ప్రాజ్ఞతమః సాక్షాచ్ఛివః సాంబః సనాతనః ॥ 33 ॥
స ఏవ సాక్షాత్సర్వజ్ఞస్తతోఽన్యో నాస్తి కశ్చన ।
తస్మాద్విద్యామిమాం త్యక్త్వా బ్రహ్మ సర్వం విలోకయేత్ ॥ 34 ॥
ఆయాసస్తావదత్యల్పః ఫలం ముక్తిరిహైవ తు ।
తథాఽపి పరమాద్వైతం నైవ వాంఛంతి మానవాః ॥ 35 ॥
కదాచిదపి చిత్తస్య భయం కించిన్న విద్యతే ।
తథాఽపి పరమాద్వైతం నైవ వాంఛంతి మానవాః ॥ 36 ॥
స్వస్వరూపాతిరేకేణ నాస్తి మానం విరోధి చ ।
తథాఽపి పరమాద్వైతం నైవ వాంఛంతి మానవాః ॥ 37 ॥
స్వస్వరూపాతిరేకేణ తర్కశ్చ న హి విద్యతే ।
తథాఽపి పరమాద్వైతం నైవ వాంఛంతి మానవాః ॥ 38 ॥
శ్రుతిస్మృతిపురాణాని ప్రాహురేకత్వమాత్మనః ।
తథాఽపి పరమాద్వైతం నైవ వాంఛంతి మానవాః ॥ 39 ॥
అనుగ్రాహకతర్కశ్చ కురుతే తర్కవేదనం ।
తథాఽపి పరమాద్వైతం నైవ వాంఛంతి మానవాః ॥ 40 ॥
శివాగమేషు చాద్వైతం బభాషే పరమేశ్వరః ।
తథాఽపి పరమాద్వైతం నైవ వాంఛంతి మానవాః ॥ 41 ॥
నారాయణోఽపి చాద్వైతం బభాషే స్వాగమేషు చ ।
తథాఽపి పరమాద్వైతం నైవ వాంఛంతి మానవాః ॥ 42 ॥
అహం చావోచమద్వైతం మదుక్తేష్వాగమేషు చ ।
తథాఽపి పరమాద్వైతం నైవ వాంఛంతి మానవాః ॥ 43 ॥
అన్యే చ యోగినః సర్వే ప్రాహురద్వైతమాత్మనః ।
తథాఽపి పరమాద్వైతం నైవ వాంఛంతి మానవాః ॥ 44 ॥
విశుద్ధజ్ఞానినాం దేవా నిష్ఠాఽప్యద్వైతగోచరా ।
తథాఽపి పరమాద్వైతం నైవ వాంఛంతి మానవాః ॥ 45 ॥
కేచిత్సామాన్యమద్వైతం వదంతి భ్రాంతచేతసః ।
విశేషం ద్వైతమాశ్రిత్య న తేషామస్తి వేదనం ॥ 46 ॥
ద్వైతమేవ హి సర్వత్ర ప్రవదంతి హి కేచన ।
న తే మనుష్యాః కీటాశ్చ పతంగాశ్చ ఘటా హి తే ॥ 47 ॥
అవిశేషేణ సర్వం తు యః పశ్యతి మహేశ్వరం ।
స ఏవ సాక్షాద్విజ్ఞానీ స శివః స తు దుర్లభః ॥ 48 ॥
జగదితి ప్రతిభా వ్యవహారతః
పరతరః పరమః పరమార్థతః ।
ఇతి మతిర్న భవత్యపి కస్యచి-
చ్ఛశిధరస్మరణేన హి సిధ్యతి ॥ 49 ॥
జగదితి ప్రతిభాఽపి చ శాంకరీ
మతిమతామితి మే సువినిశ్చయః ।
ఇతి మతిర్విమలా చ శుభావహా
శశిధరస్మరణేన హి సిధ్యతి ॥ 50 ॥
జగదితి ప్రతిభాసమపేక్ష్య చ
శ్రుతిరపి ప్రియహేతుమిహాహ హి ।
న హి జగత్ప్రతిభా న చ సా శ్రుతిః
ప్రియకరః సకలశ్చ న వస్తుతః ॥ 51 ॥
ఇతి మతిర్విమలా నను జాయతే
యది జనః శివ ఏవ స తాదృశః ।
న హి కృతిః సకలా మహాత్మనో
యది కృతిః పశురేవ స మానవః ॥ 52 ॥
న హి జనిర్మరణం గమనాగమౌ
న హి మలం విమలం న చ వేదనం ।
శివమిదం సకలం విభాసతే
స్ఫుటతరం పరమస్య తు యోగినః ॥ 53 ॥
విసృజ్య సందేహమశేషమాస్తికాః
ప్రతీతమేతన్నిఖిలం జడాజడం ।
గురూపదేశేన శివం విలోకయే-
ద్విలోకనం చాపి శివం విలోకయేత్ ॥ 54 ॥
విలోకనం చాపి శివం విలోకయ-
న్విలోకనం చాపి విసృజ్య కేవలం ।
స్వభావభూతః స్వచితాఽవశిష్యతే
చితాఽవశేషశ్చ న తస్య తత్త్వతః ॥ 55 ॥
నిష్ఠా తస్య మహాత్మనః సురవరా వక్తుం మయా శక్యతే
న ప్రౌఢేన శివేన వా మునిగణైర్నారాయణేనాపి చ ।
వేదేనాపి పురాతనేన పరయా శక్త్యా పరేణాథ వా
మూకీభావముపైతి తత్ర విదుషాం నిష్ఠా హి తాదృగ్విధా ॥ 56 ॥
సర్వముక్తమితి వః సురర్షభాః
కేవలేన కరుణాబలేన చ ।
వేద ఏవ సకలార్థబోధకః
శేష ఏవ వచనం చ తస్య మే ॥ 57 ॥
ఇతి బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు బృహదారణ్యకోపనిషద్వ్యాఖ్యానే
నవమోఽధ్యాయః ॥ 9 ॥
॥ అథ దశమోఽధ్యాయః ॥
॥ బృహాదారణ్యకవ్యాఖ్యాకథనం ॥
బ్రహ్మోవాచ ।
అస్తి సర్వాంతరః సాక్షీ ప్రత్యగాత్మా స్వయంప్రభః ।
తదేవ బ్రహ్మ సంపూర్ణమపరోక్షతమం సురాః ॥ 1 ॥
ప్రాణాపానాదిభేదస్య యః సత్తాస్ఫురణప్రదః ।
యస్య సన్నిధిమాత్రేణ చేష్టతే సకలం సురాః ॥ 2 ॥
యశ్చ సర్వస్య చేష్టాయామసక్తో నిష్క్రియః స్వయం ।
స హి సర్వాంతరః సాక్షాదాత్మా నాన్యః సురర్షభాః ॥ 3 ॥
యోఽయం సర్వాంతరః స్వాత్మా సోఽహమర్థో న విగ్రహః ।
దృశ్యత్వాదస్య దేహస్య ద్రష్టా యోఽస్య స ఏవ సః ॥ 4 ॥
యోఽయం సర్వాంతరః స్వాత్మా సోఽయం న ప్రాణపూర్వకః ।
దృశ్యత్వాత్ప్రాణపూర్వస్య ద్రష్టా యోఽస్య స ఏవ సః ॥ 5 ॥
దృష్టేర్ద్రష్టా శ్రుతేః శ్రోతా మతేర్మంతా చ యః సురాః ।
విజ్ఞాతేరపి విజ్ఞాతా స హి సర్వాంతరః పరః ॥ 6 ॥
అతోఽన్యదార్తం సకలం న సత్యం తు నిరూపణే ।
స ఏవ సర్వం నైవాన్యదితి సమ్యఙ్నిరూపణే ॥ 7 ॥
యథా పృథివ్యామోతం చ ప్రోతం చ సకలం సురాః ।
తథాఽప్సు సకలం దేవా ఓతం ప్రోతం న సంశయః ॥ 8 ॥
ఆపశ్చ వాయౌ హే దేవా ఓతాః ప్రోతాస్తథైవ చ ।
అంతరిక్షేషు వాయుశ్చ లోకేషు సురపుంగవాః ॥ 9 ॥
అంతరిక్షాశ్చ లోకాశ్చ తథా గంధర్వకేషు చ ।
లోకేష్వాదిత్యలోకేషు స్థితా గంధర్వసంజ్ఞితాః ॥ 10 ॥
చంద్రలోకేషు చాదిత్యలోకా ఓతాస్తథైవ చ ।
చంద్రలోకాశ్చ నక్షత్రలోకేషు సురపుంగవాః ॥ 11 ॥
దేవలోకేషు నక్షత్రలోకా ఓతాస్తథైవ చ ।
దేవలోకాశ్చ హే దేవా ఇంద్రలోకేషు సంస్థితాః ॥ 12 ॥
ప్రాజాపత్యేషు లోకేషు స్థితా ఐంద్రాః సురర్షభాః ।
ప్రాజాపత్యాస్తథా లోకా బ్రహ్మలోకేషు సంస్థితాః ॥ 13 ॥
విష్ణులోకేషు హే దేవా బ్రహ్మలోకాః సుసంస్థితాః ।
విష్ణులోకాస్తథా ఓతా రుద్రలోకేషు హే సురాః ॥ 14 ॥
రుద్రలోకాః స్థితా లోకేష్వీశ్వరస్య సురర్షభాః ।
సదాశివస్య లోకేషు స్థితా హ్యైశాః సురర్షభాః ॥ 15 ॥
ఓతాః ప్రోతాశ్చ తే లోకా బ్రహ్మసంజ్ఞే పరే శివే ।
ఏవం సర్వే సదా సాక్షిస్వరూపే ప్రత్యగాత్మని ॥ 16 ॥
సర్వాంతరతమే ప్రోతా ఓతా అధ్యాసతః స్థితాః ॥ 17 ॥
సర్వాధిష్ఠానరూపస్తు ప్రత్యగాత్మా స్వయంప్రభః ।
న కస్మింశ్చిత్స్థితః సాక్షీ సత్స్వరూపః సురర్షభాః ॥ 18 ॥
యస్మిన్నధ్యస్తరూపేణ స్థితం సర్వం నిరూపణే ।
స ఏవ సకలం నాన్యదితి సమ్యఙ్నిరూపణే ॥ 19 ॥
యోఽయమాత్మా స్వయం భాతి సత్తయాఽన్యవివర్జితః ।
స ఏవ సాక్షాత్సర్వేషామంతర్యామీ న చాపరః ॥ 20 ॥
పృథివ్యామపి యస్తిష్ఠన్పృథివ్యా అంతరః సదా ।
యం న వేద సురాః పృథ్వీ శరీరం యస్య భూరపి ॥ 21 ॥
యోఽన్తరో యమయత్యేతాం భూమిం నిష్క్రియరూపతః ।
ఏష ఏవ హి నః సాక్షాదంతర్యామీ పరామృతః ॥ 22 ॥
అప్సు తిష్ఠన్నపాం దేవా అంతరో యం న తా విదుః ।
ఆపః శరీరం యస్యైతా యోఽన్తరో యమయత్యపః ।
ఏష ఏవ హి నః సాక్షాదంతర్యామీ పరామృతః ॥ 23 ॥
ఏవమగ్నేశ్చ యో నేతా చాంతరిక్షస్య హే సురాః ॥ 24 ॥
వాయుపూర్వస్య సర్వస్య చేతనాచేతనస్య చ ।
ఏష ఏవ హి నః సాక్షాదంతర్యామీ పరామృతః ॥ 25 ॥
అదృష్టోఽయం సురా ద్రష్టా శ్రోతైవాయం తథాఽశ్రుతః ।
అమతశ్చ తథా మంతా విజ్ఞాతా కేవలం సురాః ॥ 26 ॥
రవిసోమాగ్నిపూర్వేషు వినష్టేష్వయమాస్తికాః ।
చిత్తసాక్షితయా భాతి స్వప్రకాశేన కేవలం ॥ 27 ॥
చిత్తవ్యాపారనాశే తు తదభావం సురర్షభాః ।
స్వప్రకాశేన జానాతి సుషుప్తౌ వేద తామపి ॥ 28 ॥
ఆవిర్భావతిరోభావరహితస్తు స్వయంప్రభః ।
భావాభావాత్మకం సర్వం సదాఽయం వేద కేవలః ॥ 29 ॥
భావాభావాత్మనా వేద్యం సమస్తం సురపుంగవాః ।
వేత్తైవాయం న చైవాన్యదితి సమ్యఙ్నిరూపణం ॥ 30 ॥
ఏవం ద్వైతం విచారేణ స్వాత్మనా వేద యః పుమాన్ ।
స యోగీ సర్వదా ద్వైతం పశ్యన్నపి న పశ్యతి ॥ 31 ॥
ద్రష్టుర్దృష్టేర్న నాశోఽస్తి దృశ్యమేవ వినశ్యతి ।
తచ్చ ద్వైతం దృశేర్దృశ్యం నాస్తి ద్రష్టాఽస్తి కేవలం ॥ 32 ॥
ఏషాఽస్య పరమా సంపద్గతిశ్చ పరమాఽస్య తు ।
ఏషోఽస్య పరమో లోక ఏతద్ధి పరమం సుఖం ॥ 33 ॥
అహినిర్ల్వయనీం ముక్తాం యథాఽహిః స్వాత్మనా పునః ।
న పశ్యతి తథా విద్వాన్న దేహేఽహమ్మతిర్భవేత్ ॥ 34 ॥
సర్వాధారే స్వతఃసిద్ధే శివసంజ్ఞే తు నిర్మలే ।
ప్రత్యగ్రూపే పరానందే నేహ నానాఽస్తి కించన ॥ 35 ॥
మృత్యోః స మృత్యుమాప్నోతి ఇహ నానేవ పశ్యతి ।
తస్మాదధ్యస్తమజ్ఞానం తత్కార్యం చాత్మరూపతః ॥ 36 ॥
ఏకధైవ మహాయాసాద్ద్రష్టవ్యో హి ముముక్షుభిః ।
అయమాత్మాఽప్రమేయశ్చ విరజశ్చ మహాంధ్రువః ॥ 37 ॥
తమేవ ధీరో విజ్ఞాయ ప్రజ్ఞాం కుర్వీత బ్రాహ్మణః ।
నానుధ్యాయాద్బహూంఛబ్దాన్వాచో విగ్లాపనం హి తత్ ॥ 38 ॥
స వా ఏష మహానాత్మా జన్మనాశాదివర్జితః ।
వశీ సర్వస్య లోకస్య సర్వస్యేశాన ఏవ చ ॥ 39 ॥
సర్వస్యాధిపతిః శుద్ధో న భూయాన్సాధుకర్మణా ।
కర్మణాఽసాధునా నైవ కనీయాన్సురపుంగవాః ॥ 40 ॥
ఏష సర్వేశ్వరః సాక్షాద్భూతాధిపతిరేవ చ ।
భూతపాలశ్చ లోకానామసంభేదాయ హే సురాః ॥ 41 ॥
ఏష సేతుర్విధరణస్తమేవ బ్రాహ్మణోత్తమాః ।
వేదానువచనేనాపి యజ్ఞేన సకలేన చ ॥ 42 ॥
దానేన తపసా దేవాస్తథైవానశనేన చ ।
వేత్తుమిచ్ఛతి యో విద్వాన్స మునిర్నేతరో జనః ॥ 43 ॥
నేతి నేతీతి నిష్కృష్టో య ఏష సర్వసాధకః ।
సోఽయమాత్మా సదాఽగ్రాహ్యస్వరూపో న హి గృహ్యతే ॥ 44 ॥
తథాఽశీర్యస్వభావశ్చ హే దేవా నైవ శీర్యతే ।
అసంగరూపో భగవాన్సర్వదా న హి సజ్జతే ॥ 45 ॥
ఏష నిత్యో మహిమా బ్రాహ్మణస్య
న వర్ధతే కర్మణా నో కనీయాన్ ।
తస్యైవ స్యాత్పదవిత్తం విదిత్వా
న లిప్యతే కర్మణా పాపకేన ॥ 46 ॥
తస్మాద్బ్రహ్మజ్ఞానలాభాయ విద్వా-
ఞ్శాంతో దాంతః సత్యవాదీ భవేచ్చ ।
కర్మత్యాగీ సర్వవేదాంతసిద్ధం
విద్యాహేతుం సంతతం త్వభ్యుపేయాత్ ॥ 47 ॥
త్రిపుండ్రముద్ధూలనమాస్తికోత్తమాః
సదాఽఽచరేచ్ఛంకరవేదనే రతః ।
శివాదిశబ్దం చ జపేద్విశేషతః
ప్రపూజయేద్భక్తిపురఃసరం హరం ॥ 48 ॥
సాధనైః సకలైః సహితః సురా
వేదనేన సమస్తమిదం జగత్ ।
దేవరూపతయైవ తు నిశ్చితం
వేదహస్తతలస్థితబిల్వవత్ ॥ 49 ॥
నైనం పాప్మా తరతి బ్రహ్మనిష్ఠం
సర్వం పాపం తరతి ప్రాకృతం చ ।
నైనం పాప్మా తపతి బ్రహ్మనిష్ఠం
సర్వం పాపం తపతి ప్రాకృతం చ ॥ 50 ॥
ఇత్థం బ్రహ్మ స్వాత్మభూతం విదిత్వా
శ్రద్ధాపూర్వం దేహమేతం స్వకీయం ।
అర్థం సర్వం క్షేత్రజాతం సమస్తం
దద్యాదస్మై దేశికేంద్రాయ మర్త్యః ॥ 51 ॥
యశ్చాతృణత్త్యవితథేన కర్ణా-
వదుఃఖం కుర్వన్నమృతం సంప్రయచ్ఛన్ ।
తం విద్యాత్పితరం మాతరం చ
తస్మై న ద్రుహ్యేత్కృతమస్య జానన్ ॥ 52 ॥
స్వదేశికస్యైవ తు నామకీర్తనం
భవేదనంతస్య శివస్య చింతనం ।
స్వదేశికస్యైవ తు పూజనం తథా
భవేదనంతస్య శివస్య పూజనం ॥ 53 ॥
స్వదేశికస్యైవ తు నామకీర్తనం
శివాదిశబ్దస్య తు కీర్తనం భవేత్ ।
స్వదేశికస్యైవ తు బాధనం తథా
భవేదనంతస్య శివస్య బాధనం ॥ 54 ॥
తస్మాద్విద్వాన్సర్వమేతద్విహాయ
శ్రద్ధాయుక్తః సద్గురుం సత్యనిష్ఠం ।
విద్యాకోశం వేదవేదాంతనిష్ఠం
గచ్ఛేన్నిత్యం సత్యధర్మాదియుక్తః ॥ 55 ॥
వక్తవ్యం సకలం మయా పరకృపాయుక్తేన సంకీర్తితం
కర్తవ్యం సకలం సురా న హి మునేర్బ్రహ్మాత్మనిష్ఠస్య తు ।
స్మర్తవ్యం సకలం తథా న హి సదా బ్రహ్మైవ సచ్చిత్సుఖం
సంపూర్ణం సతతోదితం సమరసం శశ్వత్స్వయం భాసతే ॥ 56 ॥
ఇతి బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు బృహదారణ్యకవ్యాఖ్యాకథనం నామ
దశమోఽధ్యాయః ॥ 10 ॥
॥ అథ ఏకాదశోఽధ్యాయః ॥
॥ కఠవల్లీశ్వేతాశ్వతరవ్యాఖ్యాయాం ॥
బ్రహ్మోవాచ ।
అస్తి తత్త్వం పరం సాక్షాద్దుర్దర్శం గూఢముత్తమం ।
అనుప్రవిష్టం సర్వత్ర గుహాయాం నిహితం పరం ॥ 1 ॥
తద్విదిత్వా మహాధీరో హర్షశోకౌ జహాతి చ ।
ధర్మాదిభ్యః పరం తత్తు భూతాద్భవ్యాచ్చ సత్తమాః ॥ 2 ॥
యదామనంతి వేదాశ్చ తపాంసి పరమం పదం ।
బ్రహ్మచర్యం యదిచ్ఛంతశ్చరంతి శివ ఏవ సః ॥ 3 ॥
ఏతద్ధ్యేవాక్షరం బ్రహ్మ ఏతద్ధ్యేవాక్షరం పరం ।
ఏతద్ధ్యేవాక్షరం జ్ఞాత్వా యో యదిచ్ఛతి తస్య తత్ ॥ 4 ॥
ఏతదాలంబనం శ్రేష్ఠమేతదాలంబనం పరం ।
ఏతదాలంబనం జ్ఞాత్వా బ్రహ్మలోకే మహీయతే ॥ 5 ॥
న జాయతే మ్రియతే వా విపశ్చి-
న్నాయం కుతశ్చిన్న బభూవ కశ్చిత్ ।
అజో నిత్యః శాశ్వతోఽయం పురాణో
న హన్యతే హన్యమానే శరీరే ॥ 6 ॥
య ఏనం వేత్తి హంతారం యశ్చైనం మన్యతే హతం ।
తావుభౌ న విజానీతో నాయం హంతి న హన్యతే ॥ 7 ॥
అణోరణీయాన్మహతో మహీయా-
నాత్మాఽస్య జంతోర్నిహితో గుహాయాం ।
తమక్రతుః పశ్యతి వీతశోకో
ధాతుప్రసాదాన్మహిమానమస్య ॥ 8 ॥
దూరం వ్రజతి చాసీనః శయానో యాతి సర్వతః ।
కస్తం సాక్షాన్మహాదేవం మదన్యో జ్ఞాతుమర్హతి ॥ 9 ॥
అశరీరం శరీరేషు హ్యనవస్థేష్వవస్థితం ।
మహాంతం విభుమాత్మానం మత్వా ధీరో న శోచతి ॥ 10 ॥
నాయమాత్మా ప్రవచనేన లభ్యో
న మేధయా న బహునా శ్రుతేన ।
యమేవైష వృణుతే తేన లభ్య-
స్తస్యైష ఆత్మా వివృణుతే తనూం స్వాం ॥ 11 ॥
నావిరతో దుశ్చరితాన్నాశాంతో నాసమాహితః ।
నాశాంతమానసో వాఽపి ప్రజ్ఞానేనైనమాప్నుయాత్ ॥ 12 ॥
యస్య బ్రహ్మ చ క్షత్రం చ ఉభే భవత ఓదనః ।
క ఇత్థం వేద దేవో వా మనుష్యోఽన్యశ్చ యత్ర సః ॥ 13 ॥
ఋతౌ పిబంతౌ సుకృతస్య లోకే
గుహాం ప్రవిష్టౌ పరమే పరార్ధే ।
ఛాయాతపౌ బ్రహ్మవిదో వదంతి
శరీరభృచ్ఛంకరసంజ్ఞితౌ తౌ ॥ 14 ॥
శరీరభృత్కర్మఫలం భుంక్తే యోజయితా శివః ।
ప్రతీతితో విరుద్ధౌ తౌ భేదస్త్వౌపాధికస్తయోః ॥ 15 ॥
ఆత్మానం రథినం విద్యాచ్ఛరీరం రథమేవ తు ।
బుద్ధిం తు సారథిం విద్యాన్మనః ప్రగ్రహమేవ చ ॥ 16 ॥
ఇంద్రియాణి హయాన్విద్యాద్విషయానపి గోచరాన్ ।
ఆత్మేంద్రియమనోయుక్తం విద్యాద్భోక్తారమాస్తికాః ॥ 17 ॥
యస్త్వవిజ్ఞానవాన్మర్త్యోఽయుక్తేన మనసా సదా ।
తస్యేంద్రియాణ్యవశ్యాని దుష్టాశ్వా ఇవ సారథేః ॥ 18 ॥
యస్తు విజ్ఞానవాన్మర్త్యో యుక్తేన మనసా సదా ।
తస్యేంద్రియాణి వశ్యాని సదశ్వా ఇవ సారథేః ॥ 19 ॥
యస్త్వవిజ్ఞానవాన్మర్త్యో హ్యమనస్కః సదాఽశుచిః ।
న స తత్పదమాప్నోతి సంసారం చాధిగచ్ఛతి ॥ 20 ॥
యస్తు విజ్ఞానవాన్మర్త్యః సమనస్కః సదా శుచిః ।
స తు తత్పదమాప్నోతి యస్మాద్భూయో న జాయతే ॥ 21 ॥
విజ్ఞానసారథిర్యస్తు మనః ప్రగ్రహవాన్నరః ।
సోఽధ్వనః పారమాప్నోతి తద్విష్ణోః పరమం పదం ॥ 22 ॥
పదం యత్పరమం విష్ణోస్తదేవాఖిలదేహినాం ।
పదం పరమమద్వైతం స శివః సాంబవిగ్రహః ॥ 23 ॥
రుద్రవిష్ణుప్రజేశానామన్యేషామపి దేహినాం ।
ఋతే సాంబం మహాదేవం కిం భవేత్పరమం పదం ॥ 24 ॥
ఇంద్రియేభ్యః పరా హ్యర్థా అర్థేభ్యశ్చ పరం మనః ।
మనసస్తు పరా బుద్ధిర్బుద్ధేరాత్మా మహాన్పరః ॥ 25 ॥
మహతః పరమవ్యక్తమవ్యక్తాత్పురుషః పరః ।
పురుషాన్న పరం కించిత్సా కాష్ఠా సా పరా గతిః ॥ 26 ॥
పురుషో నామ సంపూర్ణః శివః సత్యాదిలక్షణః ।
సాంబమూర్తిధరో నాన్యో రుద్రో విష్ణురజోఽపి వా ॥ 27 ॥
ఏష సర్వేషు భూతేషు గూఢాత్మా న ప్రకాశతే ।
దృశ్యతే త్వగ్ర్యయా బుద్ధ్యా సూక్ష్మయా సూక్ష్మదర్శిభిః ॥ 28 ॥
యచ్చేద్వాఙ్మనసీ ప్రాజ్ఞస్తద్యచ్ఛేజ్జ్ఞాన ఆత్మని ।
మహత్యాత్మనీ విజ్ఞానం తద్యచ్ఛేచ్ఛాంత ఆత్మని ॥ 29 ॥
అశబ్దమస్పర్శమరూపమవ్యయం
తథాఽరసం నిత్యమగంధవచ్చ యత్ ।
అనాద్యనంతం మహతః పరం ధ్రువం
నిచాయ్య తం మృత్యుముఖాత్ప్రముచ్యతే ॥ 30 ॥
పరాంచి ఖాని వ్యతృణన్మహేశ-
స్తస్మాత్పరాఙ్పశ్యతి నాత్మరూపం ।
కశ్చిద్ధీరః ప్రత్యగాత్మానమైక్ష్య-
దావృత్తచక్షురమృతత్వమిచ్ఛన్ ॥ 31 ॥
పరాంచః కామాననునయంతి బాలా
మృత్యోః పాశం తేఽపియంతి స్వమోహాత్ ।
అథ ధీరా అమృతత్వం విదిత్వా
ధ్రువం తత్త్వం యాంతి కామైరసక్తాః ॥ 32 ॥
యేన రూపాన్ రసాన్గంధాఞ్శబ్దాన్స్పర్శాంశ్చ మైథునాన్ ।
ఏతేనైవ విజానాతి కిమత్ర పరిశిష్యతే ॥ 33 ॥
జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తాఖ్యం పురం యేనానుపశ్యతి ।
మహాంతం పరమాత్మానం మత్వా ధీరో న శోచతి ॥ 34 ॥
జాగ్రదాదిత్రయం యస్తు విజానాతి చిదాత్మనా ।
తతో భేదేన నైవాస్తి పురత్రయమిదం సదా ॥ 35 ॥
చైతన్యమాత్రో భగవాఞ్శివ ఏవ స్వయంప్రభః ।
పురత్రయాత్మనా భాతి న భాతి చ మహాప్రభుః ॥ 36 ॥
ఇహాముత్ర స్థితం తత్త్వం సదేకం న తతోఽపరం ।
మృత్యోః స మృత్యుమాప్నోతి యోఽన్యం దేవం ప్రపశ్యతి ॥ 37 ॥
అగ్నిర్యథైకో భువనం ప్రవిష్టో
రూపం రూపం ప్రతిరూపో బభూవ ।
ఏకస్తథా సర్వభూతాంతరాత్మా
రూపం రూపం ప్రతిరూపో బహిశ్చ ॥ 38 ॥
వాయుర్యథైకో భువనం ప్రవిష్టో
రూపం రూపం ప్రతిరూపో బభూవ ।
ఏకస్తథా సర్వభూతాంతరాత్మా
రూపం రూపం ప్రతిరూపో బహిశ్చ ॥ 39 ॥
సూర్యో యథా సర్వలోకస్య చక్షు-
ర్న లిప్యతే చాక్షుషైర్బాహ్యదోషైః ।
ఏకస్తథా సర్వభూతాంతరాత్మా
న లిప్యతే లోకదుఃఖేన బాహ్యః ॥ 40 ॥
ఏకో వశీ సర్వభూతాంతరాత్మా
ఏకం రూపం బహుధా యః కరోతి ।
తమాత్మస్థం యేఽనుపశ్యంతి ధీరా-
స్తేషాం సుఖం శాశ్వతం నేతరేషాం ॥ 41 ॥
యేనైవ నిత్యాశ్చ సచేతనశ్చ
యస్మిన్విభక్తాః ప్రవిభాంతి మోహాత్ ।
తమాత్మస్థం యేఽనుపశ్యంతి ధీరా-
స్తేషాం శాంతిః శాశ్వతీ నేతరేషాం ॥ 42 ॥
తదేతదితి మన్యంతేఽనిర్దేశ్యం పరమం సుఖం ।
కథం ను తద్విజానీయత్కిము భాతి విభాతి వా ॥ 43 ॥
ఆదిత్యచంద్రానలతారకాద్యా
న భాంతి యస్మిన్ననిశం మహాంతః ।
ప్రకాశమానం తమనుప్రభాంతి
ప్రభానమస్యైవ హి నేతరేషాం ॥ 44 ॥
ఊర్ధ్వమూలస్త్వవాక్శాఖ ఏషోఽశ్వత్థః సనాతనః ।
తదేవ శుక్రం తద్బ్రహ్మ తదేవామృతముచ్యతే ॥ 45 ॥
తస్మిఀల్లోకాః శ్రితాః సర్వే తదు నాత్యేతి కశ్చన ।
ఏతద్వై తత్సురశ్రేష్ఠాః సమ్యగేవ మయోదితం ॥ 46 ॥
ఇదం సర్వం జగత్సాక్షాచ్ఛివః కంపయతే ధ్రువం ।
మహద్భయమిదం వజ్రం విదిత్వా ముచ్యతే నరః ॥ 47 ॥
తపత్యస్య భయాదగ్నిర్భయాత్తపతి భాస్కరః ।
భయాదింద్రశ్చ వాయుశ్చ మృత్యుర్ధావతి పంచమః ॥ 48 ॥
వర్తమానే శరీరేఽస్మిన్న శక్తో బోద్ధుమీశ్వరం ।
నరః సర్వేషు లోకేషు శరీరిత్వాయ కల్పతే ॥ 49 ॥
యథాఽఽదర్శే స్వకం రూపం యథావన్నిర్మలే నరః ।
తథా పశ్యతి దేహేస్మిన్నాత్మానం బ్రహ్మ కేవలం ॥ 50 ॥
జన్మనాశవతాం ఖానాం పృథగ్భావం పరాత్మనః ।
తేషాం జన్మవినాశౌ చ విదిత్వాఽనాత్మరూపతః ॥ 51 ॥
పశ్చాదనాత్మరూపేణ విదితం కేవలాత్మనా ।
విదిత్వా స్వానుభూత్యేవ స ధీరస్తు న శోచతి ॥ 52 ॥
ఇంద్రియేభ్యో మనః శ్రేష్ఠం మనసః సత్త్వముత్తమం ।
సత్త్వాదపి మహానాత్మా మహతోఽవ్యక్తముత్తమం ॥ 53 ॥
అవ్యక్తాత్తు పరః సాక్షాద్వ్యాపకోఽలింగ ఏవ చ ।
యం విదిత్వా నరః సాక్షాదమృతత్వం హి గచ్ఛతి ॥ 54 ॥
న సందృశే తిష్ఠతి రూపమస్య
న చక్షుషా పశ్యతి కశ్చిదేనం ।
హృదా మనీషా మనసాఽభిక్లృప్తః
సాక్షాదాత్మా శక్యతే వేదితుం సః ॥ 55 ॥
ఏవం సాక్షాత్సచ్చిదానందరూపం
భావాభావాశేషలోకస్య హేతుం ।
శ్రుత్యా యుక్త్యా బ్రహ్మ జానంతి మర్త్యా
విద్యాయోగాదేవ ముక్తా భవంతి ॥ 56 ॥
విద్యావేద్యం బ్రహ్మ యద్వేదసిద్ధం
తస్యాచింత్యా కాచిదస్త్యేవ శక్తిః ।
శక్త్యా భిన్నం తద్భవత్యద్వయం
సత్సత్యానందాసంగబోధైకరూపం ॥ 57 ॥
ఏకం రూపం బ్రహ్మణో జీవరూపం
భోగ్యం విశ్వం బ్రహ్మణస్త్వన్యరూపం ।
అన్యద్రూపం బ్రహ్మణః సర్వశాస్త్రం
ప్రజ్ఞామాత్రం శుద్ధరూపం పరస్య ॥ 58 ॥
సర్వాజీవే సర్వసంస్థే బృహంతే
తస్మింజీవో భ్రామ్యతే బ్రహ్మచక్రే ।
బ్రహ్మాత్మానం ప్రేరితారం చ యుక్త్యా
మత్వా చైకం యాతి మర్త్యోఽమృతత్వం ॥ 59 ॥
జ్ఞాజ్ఞౌ జీవాజీవసంజ్ఞౌ ప్రతీత్యా
శ్రుత్యా యుక్త్యా స్వానుభూత్యా హ్యభిన్నౌ ।
మాయా భోక్తుర్భోగహేతుః పరాత్మా
రూపైరేభిర్విశ్వరూపో హ్యకర్తా ॥ 60 ॥
క్షరం మాయా చాక్షరం జీవరూపం
క్షరాత్మనా భిద్యతే దేవ ఏకః ।
తస్య ధ్యానాద్యోజనాతత్త్వభావా-
ద్భూయశ్చాంతే విశ్వమాయానివృత్తిః ॥ 61 ॥
జ్ఞాత్వా దేవం సర్వపాశాపహానిః
క్షీణైః క్లేశైర్జన్మమృత్యుప్రహాణిః ।
తస్య ధ్యానాన్మూలమాయావిభేదే
విశ్వైశ్వర్యం యాతి కైవల్యరూపం ॥ 62 ॥
ఏతజ్జ్ఞేయం నిత్యమేవాత్మసంస్థం
నాతః పరం వేదితవ్యం హి కించిత్ ।
భోక్తా భోగ్యం ప్రేరితారం చ మత్వా
సర్వం ప్రోక్తం త్రివిధం బ్రహ్మమేతత్ ॥ 63 ॥
వహ్నేర్యథా యోనిగతస్య మూర్తి-
ర్న దృశ్యతే నైవ చ లింగనాశః ।
స భూయ ఏవేంధనయోనిగృహ్య-
స్తద్వోభయం వై ప్రణవేన దేహే ॥ 64 ॥
స్వదేహమరణిం కృత్వా ప్రణవం చోత్తరారణిం ।
ధ్యాననిర్మథనాభ్యాసాద్దేవం పశ్యేన్నిగూఢవత్ ॥ 65 ॥
తిలేషు తైలం దధినీవ సర్పి-
రాపః స్రోతఃస్వరణీషు చాగ్నిః ।
ఏవమాత్మాఽఽత్మని గృహ్యతేఽసౌ
సత్యేనైవం తపసా యోఽనువేత్తి ॥ 66 ॥
సర్వవ్యాపినమాత్మానం క్షీరే సర్పిరివార్పితం ।
ఆత్మవిద్యాతపోమూలం తద్బ్రహ్మోపనిషత్పరం ॥ 67 ॥
యజ్ఞజ్ఞానాదిభిః పుణ్యైర్యోగసిద్ధిర్భవిష్యతి ।
యోగాత్సంజాయతే జ్ఞానం జ్ఞానాన్ముక్తిర్న కర్మణా ॥ 68 ॥
అత్యాశ్రమిభ్యః శాంతేభ్యో వక్తవ్యం బ్రహ్మవేదనం ।
నాప్రశాంతాయ దాతవ్యం నాపుత్రాయ కదాచన ॥ 69 ॥
అగ్నిరిత్యాదిభిర్మంత్రైర్భస్మనోద్ధూలనం తథా ।
త్రిపుండ్రధారణం చాపి వదంత్యత్యాశ్రమం బుధాః ॥ 70 ॥
యస్య దేవే పరా భక్తిర్యథా దేవే తథా గురౌ ।
తస్యైతే కథితా హ్యర్థాః ప్రకాశంతే మహాత్మనః ॥ 71 ॥
శ్రుతివచనేన మయైవ సమస్త
పరమకృపాబలతః పఠితం చ ।
యది విదితం స నరః స్వకమోహం
తరతి శివం విశతి ప్రియరూపం ॥ 72 ॥
ఇతి బ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు
కఠవల్లీశ్వేతాశ్వతరవ్యాఖ్యాయామేకాదశోఽధ్యాయః ॥ 11 ॥
॥ అథ ద్వాదశోఽధ్యాయః ।
॥ శివస్యాహంప్రత్యయాశ్రత్వం ॥
బ్రహ్మోవాచ.
వక్ష్యే సారతరం సాక్షాత్సర్వశాస్త్రార్థసంగ్రహం ।
శ్రద్ధయా సహితా యూయం శృణుతాతీవ శోభనం ॥ 1 ॥
అస్తి తావదహంశబ్దప్రత్యయాలంబనం సురాః ।
సర్వేషాం నః పరం జ్ఞానం స ఏవాత్మా న సంశయః ॥ 2 ॥
సోఽయం స్వావిద్యయా సాక్షాచ్ఛివః సన్నపి వస్తుతః ।
స్వశివత్వమవిజ్ఞాయ సంసారీవావభాసతే ॥ 3 ॥
వేదోదితేన మార్గేణ పారంపర్యక్రమేణ తు ।
ముముక్షుత్వం దృఢం ప్రాప్య పునః శాంత్యాదిసాధనైః ॥ 4 ॥
సహితః శివభక్త్యా చ గురోః పాదౌ ప్రణమ్య చ ।
వేదాంతానాం మహావాక్యశ్రవణేన తథైవ చ ॥ 5 ॥
మననేన తథా దేవా ధ్యానేన పరమాత్మనః ।
ప్రత్యగ్బ్రహ్మైకతాజ్ఞానం లబ్ధ్వా యాతి శివం పరం ॥ 6 ॥
ప్రత్యగాత్మానమద్వంద్వమహంశబ్దోపలక్షితం ।
శివరూపేణ సంపశ్యన్నేవ యాతి స్వపూర్ణతాం ॥ 7 ॥
శివరూపతయా భాతేఽహంశబ్దార్థే మునీశ్వరాః ।
అవిద్యా విలయం యాతి విద్యయా పరయైవ తు ॥ 8 ॥
విద్యయా పరయాఽవిద్యానివృత్తౌ బ్రహ్మ కేవలం ।
శిష్యతే ఖలు నాభావో భావో నాన్యస్తథాఽపి చ ॥ 9 ॥
వ్యవహారదృశాఽవిద్యా తన్నివృత్తిశ్చ కథ్యతే ।
తత్త్వదృష్ట్యా తు నావిద్యా తన్నివృత్తిశ్చ హే సురాః ॥ 10 ॥
బ్రహ్మరూపతయా బ్రహ్మ కేవలం ప్రతిభాసతే ।
జగద్రూపతయాఽప్యేతద్బ్రహ్మైవ ప్రతిభాసతే ॥ 11 ॥
విద్యావిద్యాదిభేదేన భావాభావాదిభేదతః ।
గురుశిష్యాదిభేదేన బ్రహ్మైవ ప్రతిభాసతే ॥ 12 ॥
బ్రహ్మ సర్వమితి జ్ఞానం బ్రహ్మప్రాప్తేస్తు సాధనం ।
జగన్మాయేతి విజ్ఞానమజ్ఞానం ఫలతో భవేత్ ॥ 13 ॥
తథాఽపి పరమాద్వైతజ్ఞానస్యేదం తు వేదనం ।
ఉపకారకమత్యంతం తద్దృష్ట్వా వక్తి చ శ్రుతిః ॥ 14 ॥
యథా భాతస్వరూపేణ సత్యత్వేన జగచ్ఛ్రుతిః ।
అంగీకృత్య హితం నౄణాం కదాచిద్వక్తి సాదరం ॥ 15 ॥
సత్యత్వేన జగద్భానం సంసారస్య ప్రవర్తకం ।
అసత్యత్వేన భానం తు సంసారస్య నివర్తకం ॥ 16 ॥
అతః సంసారనాశాయ కదాచిత్పరమా శ్రుతిః ।
జగత్సర్వమిదం మాయా వదత్యత్యంతనిర్మలా ॥ 17 ॥
అతీవ పక్వచిత్తస్య చిత్తపాకమపేక్ష్య సా ।
సర్వం బ్రహ్మేతి కల్యాణీ శ్రుతిర్వదతి సాదరం ॥ 18 ॥
బ్రహ్మైవ కేవలం శుద్ధం విద్యతే తత్త్వదర్శనే ।
న చ విద్యా న చావిద్యా జగచ్చ న చాపరం ॥ 19 ॥
అతః పరమనిర్వాణనిష్ఠస్య పరయోగినః ।
యథా యథాఽవభాసోఽయం శివ ఏవ న చాపరం ॥ 20 ॥
భూతపూర్వానుసంధానాత్కథ్యతే న చ వస్తుతః ।
యథా యథాఽవభాసోఽయం శివ ఇత్యపి వేదనం ॥ 21 ॥
న హి నిర్వాణనిష్ఠస్య శివస్య పరయోగినః ।
యథా యథేతి యత్కించిద్భాసతే పరమార్థతః ॥ 22 ॥
తథా తథాఽవభాసేన స్వేన రూపేణ కేవలం ।
స్తిమితోదధివద్యోగీ స్వయం తిష్ఠతి నాన్యథా ॥ 23 ॥
పరనిర్వాణనిష్ఠస్య యోగినః పరమాం స్థితిం ।
స్వయం చ న విజానాతి న హరిర్న మహేశ్వరః ॥ 24 ॥
న మయా చ పరిజ్ఞాతుం శక్యతే యోగినః స్థితిః ।
నాపి వేదేన మానేన న చ స్మృతిపురాణకైః ॥ 25 ॥
అహో నిర్వాణనిష్ఠస్య యోగినః పరమా స్థితిః ।
యాదృశీ పరమా నిష్ఠా తాదృశ్యేవ హి కేవలం ॥ 26 ॥
ఏవంరూపా పరా నిష్ఠా శివస్యాస్తి స్వభావతః ।
శివాయాశ్చాంబికాభర్తుః ప్రసాదేన హరేరపి ॥ 27 ॥
తథా మమాపి చాన్యేషాం న చోద్యోర్హో మహేశ్వరః ।
తాదృగ్రూపో మహాదేవః ఖలు సాక్షాత్సనాతనః ॥ 28 ॥
ఈదృశీ పరమా నిష్ఠా గురోః సాక్షాన్నిరీక్షణాత్ ।
కర్మసామ్యే త్వనాయాసాత్సిధ్యత్యేవ న సంశయః ॥ 29 ॥
దేశికం దేవదేవేశం శివం విద్యాద్విచక్షణః ।
తదిష్టం సర్వయత్నేన ప్రకుర్యాత్సర్వదాఽఽదరాత్ ॥ 30 ॥
స్వస్యానిష్టమపి ప్రాజ్ఞః ప్రకుర్యాద్గురుణోదితః ।
గురోరిష్టం ప్రకుర్వాణః పరం నిర్వాణమృచ్ఛతి ॥ 31 ॥
స్వాశ్రమం చ స్వజాతిం చ స్వకీర్తిం చ తథైవ చ ।
స్వాదృష్టం లోకవిద్విష్టం బంధుపుత్రాదిసంగమం ॥ 32 ॥
గృహక్షేత్రధనాదీనాం హానిం క్లేశం సుఖం తథా ।
అనవేక్ష్య గురోరిష్టం కుర్యాన్నిత్యమతంద్రితః ॥ 33 ॥
గురౌ ప్రీతే శివః సాక్షాత్ప్రసన్నః ప్రతిభాసతే ।
గురోర్దేహే మహాదేవః సాంబః సన్నిహితః సదా ॥ 34 ॥
గురోరనిష్టం మోహాద్వా న కుర్యాత్కురుతే యది ।
పచ్యతే నరకే తీవ్రే యావదాభూతసంప్లవం ॥ 35 ॥
శివే క్రుద్ధే గురుస్త్రాతా గురౌ క్రుద్ధే న కశ్చన ।
తస్మాదిష్టం గురోః కుర్యాత్కాయేన మనసా గిరా ॥ 36 ॥
గురుర్నామాత్మనో నాన్యః సత్యమేవ న సంశయః ।
ఆత్మలాభాత్పరో లాభో నాస్తి నాస్తి న సంశయః ॥ 37 ॥
అనాత్మరూపం దేహాది యో దదాతి పితా తు సః ।
న గురుః కథితః ప్రాజ్ఞైః క్లేశహేతుప్రదో హి సః ॥ 38 ॥
అష్టైశ్వర్యప్రదస్తద్వద్గంధర్వాదిపదప్రదాః ।
సార్వభౌమప్రదశ్చాపి న గురుః క్లేశదో హి సః ॥ 39 ॥
మంత్రతంత్రాదిదస్తద్వల్లౌకికోపాయదస్తథా ।
న గురుః కథితః ప్రాజ్ఞైః క్లేశహేతుప్రదో హి సః ॥ 40 ॥
సత్యవత్సకలం భాతం నిశ్చిత్యాసత్యరూపతః ।
సర్వసాక్షితయాఽఽత్మానం విభజ్య పరచేతనం ॥ 41 ॥
యస్త్వం తదితి వేదాంతప్రదీపేన స్వకం నిజం ।
శివత్వం బోధయత్యేష గురుః సాక్షాన్న చాపరః ॥ 42 ॥
దృశ్యరూపమిదం సర్వం దృగ్రూపేణ విలాప్య చ ।
దృగ్రూపం బ్రహ్మ యో వక్తి స గురుర్నాపరః పుమాన్ ॥ 43 ॥
పరమాద్వైతవిజ్ఞానం కృపయైవ దదాతి యః ।
సోఽయం గురుగురుః సాక్షాచ్ఛివ ఏవ న సంశయః ॥ 44 ॥
తాదృశం దేశికం సాక్షాద్వేదాంతాంబుజభాస్కరం ।
తోషయేత్సర్వయత్నేన శ్రేయసే భూయసే నరః ॥ 45 ॥
సర్వవేదాంతవాక్యానామర్థః సంగ్రహరూపతః ।
కథితశ్చ మయా దేవా మామాహ పరమేశ్వరః ॥ 46 ॥
సర్వజ్ఞః సర్వవిత్సాక్షాదాప్తకామః కృపాకరః ।
సర్వదోషవినిర్ముక్తః సత్యమేవాబ్రవీన్మమ ॥ 47 ॥
యథాఽఽహ సర్వవేదానామర్థం సర్వజ్ఞ ఈశ్వరః ।
తథైవ కథితోఽస్మాభిః సత్యమేవ న సంశయః ॥ 48 ॥
స్వప్రకాశస్వరూపస్య స్వతఃశుద్ధస్య శూలినః ।
కరామలకవత్సర్వం ప్రత్యక్షం హి న సంశయః ॥ 49 ॥
వేదానామన్యథైవార్థం యే వదంతి విమోహితాః ।
మహాసాహసికా ఏవ తే నరా న హి సంశయః ॥ 50 ॥
మదుక్తార్థప్రకారేణ వినా యే ప్రవదంతి తే ।
అంధకూపే నిరాలంబే పతంత్యేవ న సంశయః ॥ 51 ॥
వేదార్థః పరమాద్వైతం నేతరత్సురపుంగవాః ।
నో చేదత్రైవ మే మూర్ధా పతిష్యతి న సంశయః ॥ 52 ॥
అన్యథా వేదవాక్యానామర్థ ఇత్యభిశంకయా ।
అనిశ్చితార్థశ్చేన్మూర్ధా యుష్మాకం చ పతిష్యతి ॥ 53 ॥
అతః పరం న వక్తవ్యం విద్యతే సురపుంగవాః ।
సత్యమేవ మయా ప్రోక్తం శంభోః పాదౌ స్పృశామ్యహం ॥ 54 ॥
సూత ఉవాచ ।
ఏవముక్త్వా మహాతేజా బ్రహ్మా చ సురపుంగవాన్ ।
ప్రత్యగ్భూతం పరానందం పార్వతీపతిమీశ్వరం ॥ 55 ॥
పరమాద్వైతరూపం తం భవరోగస్య భేషజం ।
స్మృత్వా నత్వా పునః స్తుత్వా భక్త్యా పరవశోఽభవత్ ॥ 56 ॥
దేవాశ్చ దేవదేవేశం స్మృత్వా సామ్యం త్రియంబకం ।
ప్రణమ్య దండవద్భూమౌ వివశా అభవన్ముదా ॥ 57 ॥
దేవదేవో మహాదేవో మహాకారుణికోత్తమః ।
తత్రైవావిరభూద్దేవ్యా సహ సత్యతపోధనాః ॥ 58 ॥
విష్ణుశ్చ పద్మయా సార్ధం తత్రైవ బ్రహ్మవిత్తమాః ।
ఆగతో భగవాంద్రష్టుమశేషసురనాయకం ॥ 59 ॥
పుష్పవృష్టిరభవద్యథా పురా
స్వస్తిపూర్వవచనాని చాభవన్ ।
తత్ర భక్తిసహితేన విష్ణునా
పద్మయా చ పరిపూజితః శివః ॥ 60 ॥
శంకరోపి శశిశేఖరః పర-
స్త్వంబయైవ సహితః సనాతనః ।
తత్ర నృత్యమకరోదతిప్రభుః
స్వస్వరూపపరవేదనప్రియాత్ ॥ 61 ॥
సర్వలోకజననీ శివా పరా
పాపనాశకరబోధదాయినీ ।
బ్రహ్మవజ్రధరపూర్వకానిమా-
న్స్వానుభూతిసహితేన చక్షుషా ॥ 62 ॥
విలోక్య కారుణ్యబలేన కేవలం
ప్రబోధయామాస సురోత్తమానిమాన్ ।
పునః ప్రజానాథపురఃసరాః సురాః
ప్రనృత్యమానం తు శివం శివామపి ॥ 63 ॥
త్వక్చక్షుషైవ దదృశుః శ్రుతిమస్తకోత్థ-
విజ్ఞానరూపపరలోచనగోచరార్హం ।
భక్త్యా పునః పరమకారుణికం మహాంతం
పంచాక్షరేణ భవపాశహరేణ పూజ్యం ॥ 64 ॥
తుష్టవుః శ్రుతివచోభిరాదరా-
న్నష్టకష్టభవపాశబంధనాః ।
ఇష్టసిద్ధిరభవద్ధి యః సురాః
ఇత్యవోచదశుభాపహః శివః ॥ 65 ॥
శాంకరీ చ శరణాగతప్రియా
బంధహేతుమలనాశకారిణీ ।
మత్ప్రసాదబలలబ్ధవేదనా
ఇత్యవోచదభవన్నతిప్రియా ॥ 66 ॥
కేశవోఽపి సురపుంగవాన్ప్రతి
ప్రాహ శంభురయమద్భుతః ప్రభుః ।
సర్వవేదశిరసామగోచరః
ప్రీత ఏవ భవతామితి ద్విజాః ॥ 67 ॥
దేవోఽపి కారుణ్యరసార్ద్రమానసః
సురానశేషానజపూర్వకాన్ప్రతి ।
ఉవాచ గీతామతిశోభనామిమాం
మమానుకూలామపి యః పఠేద్విజః ॥ 68 ॥
స యాతి మామేవ నిరస్తబంధనః
పరా శివా వాచి సదైవ వర్తతే ।
దివాకరేణాపి సమశ్చ తేజసా
శ్రియా ముకుందేన సమః సదా భవేత్ ॥ 69 ॥
ఏషా గీతా బ్రహ్మగీతాభిధానా
శ్రుత్యా యుక్తా సర్వగీతోత్తమా చ ।
వేదాకారా వేదనిష్ఠైర్ద్విజేంద్రై-
ర్భక్త్యా పాఠ్యా నైవ శూద్రాదిభిశ్చ ॥ 70 ॥
ఇత్యేవం పరమశివః ప్రభాష్య నాథః
శిష్టానామశుభహరః పురత్రయారిః ।
భక్తానామమలసుఖప్రబోధకారీ
తత్రైవ స్ఫురణసుఖే తిరో బభూవ ॥ 71 ॥
దైవీ సా సకలజగద్విచిత్రచిత్రా
కారుణ్యాదఖిలసురానజం విలోక్య ।
సుప్రీతా పరమసుఖప్రబోధరూపా
తత్రైవ స్ఫురణసుఖే తిరో బభూవ ॥ 72 ॥
విష్ణుర్లక్ష్మ్యా సాకమాశ్వాస్య దేవాన్
హృష్టస్తుష్టః స్వస్య వైకుంఠమాప ।
బ్రహ్మా దేవానాత్మవిద్యాభియుక్తాం-
స్త్యక్త్వా రుద్రధ్యాననిష్ఠో బభూవ ॥ 73 ॥
దేవాః సర్వే దండవద్భూమిభాగే
భక్త్యా సార్ధం పద్మయోనిం ప్రణమ్య ।
హృష్టాత్మానః సత్యబోధైకనిష్ఠాః
సద్యః స్వం స్వం దేశమీయుర్ద్విజేంద్రాః ॥ 74 ॥
ఈత్థం సాక్షాద్బ్రహ్మగీతం భవద్భిః
శుద్ధజ్ఞానైరాదరేణ శ్రుతైవ ।
మత్తః శ్రద్ధాభక్తియుక్తస్య విప్రా
నిత్యం దేయా నేతరస్యాతిశుద్ధా ॥ 75 ॥
ఇతి పరశివభక్త్యా ప్రాప్తవిద్యస్తు సూతః
సుఖఘనశివతత్త్వప్రాపికామేవ గీతాం ।
మునిగణహితబుద్ధ్యాఽఽభాష్య నిర్వాణరూపం
పరతరమవలోక్య ప్రజ్ఞయా మౌనమాప ॥ 76 ॥
మునయశ్చ గురుం పరవేదినం
ప్రణిపత్య సమస్తహితప్రదం ।
హృదయస్థమహంపదలక్షితం
పరతత్త్వతయైవ విదుః స్థిరం ॥ 77 ॥
ఇతి శ్రీబ్రహ్మగీతాసూపనిషత్సు శివస్యాహంప్రత్యయాశ్రత్వం
నామ ద్వదశోఽధ్యాయః ॥ 12 ॥
॥ ఇతి బ్రహ్మగీతా సమాప్తా ॥
Also Read:
Brahma Gita Skanda Purana Lyrics in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil