Templesinindiainfo

Best Spiritual Website

Uddhava Gita Lyrics in English

Uddhava Geetaa in English:

॥ uddhavageetaa ॥
shreeraadhaakri’shnaabhyaam namah’ ।
shreemadbhaagavatapuraanam ।
ekaadashah’ skandhah’ । uddhava geetaa ।
atha prathamo’dhyaayah’ ।
shreebaadaraayanih’ uvaacha ।
kri’tvaa daityavadham kri’shnah’ saramah’ yadubhih’ vri’tah’ ।
bhuvah’ avataaravat bhaaram javisht’han janayan kalim ॥ 1 ॥

ye kopitaah’ subahu paand’usutaah’ sapatnaih’
durdyootahelanakachagrahana aadibhih’ taan ।
kri’tvaa nimittam itara itaratah’ sametaan
hatvaa nri’paan niraharat kshitibhaaram eeshah’ ॥ 2 ॥

bhoobhaararaajapri’tanaa yadubhih’ nirasya
guptaih’ svabaahubhih’ achintayat aprameyah’ ।
manye avaneh’ nanu gatah’ api agatam hi bhaaram
yat yaadavam kulam aho hi avishahyam aaste ॥ 3 ॥

na eva anyatah’ paribhavah’ asya bhavet kathanchit
mat samshrayasya vibhava unnahan asya nityam ।
antah’kalim yadukulasya vidhhaaya venuh’
tambasya vahnim iva shaantim upaimi dhaama ॥ 4 ॥

evam vyavasitah’ raajan satyasankalpah’ eeshvarah’ ।
shaapavyaajena vipraanaam sanjahve svakulam vibhuh’ ॥ 5 ॥

svamoortyaa lokalaavanyanirmuktyaa lochanam nri’naam ।
geerbhih’ taah’ smarataam chittam padaih’ taan eekshataam kriyaa ॥ 6 ॥

aachchhidya keertim sushlokaam vitatya hi anjasaa nu kau ।
tamah’ anayaa tarishyanti iti agaat svam padam eeshvarah’ ॥ 7 ॥

raajaa uvaacha ।
brahmanyaanaam vadaanyaanaam nityam vri’ddhaupasevinaam ।
viprashaapah’ katham abhoot vri’shneenaam kri’shnachetasaam
॥ 8 ॥

yat nimittah’ sah’ vai shaapah’ yaadri’shah’ dvijasattama ।
katham ekaatmanaam bhedah’ etat sarvam vadasva me ॥ 9 ॥

shreeshukah’ uvaacha ।
bibhrat vapuh’ sakalasundarasamnivesham
karmaacharan bhuvi sumangalam aaptakaamah’ ।
aasthaaya dhaama ramamaanah’ udaarakeertih’
samhartum aichchhata kulam sthitakri’tyasheshah’ ॥ 10 ॥

karmaani punyanivahaani sumangalaani
gaayat jagat kalimalaapaharaani kri’tvaa ।
kaala aatmanaa nivasataa yadudevagehe
pind’aarakam samagaman munayah’ nisri’sht’aah’ ॥ 11 ॥

vishvaamitrah’ asitah’ kanvah’ durvaasaah’ bhri’guh’ angiraah’ ।
kashyapah’ vaamadevah’ atrih’ vasisht’hah’ naarada aadayah’ ॥ 12 ॥

kreed’antah’ taan upavrajya kumaaraah’ yadunandanaah’ ।
upasangri’hya paprachchhuh’ avineetaa vineetavat ॥ 13 ॥

te veshayitvaa streeveshaih’ saambam jaambavateesutam ।
eshaa pri’chchhati vah’ vipraah’ antarvat nyasita eekshanaa ॥ 14 ॥

prasht’um vilajjati saakshaat prabroota amoghadarshanaah’ ।
prasoshyanti putrakaamaa kimsvit sanjanayishyati ॥ 15 ॥

evam pralabdhvaa munayah’ taan oochuh’ kupitaa nri’pa ।
yanayishyati vah’ mandaah’ musalam kulanaashanam ॥ 16 ॥

tat shri’tvaa te atisantrastaah’ vimuchya sahasodaram ।
saambasya dadri’shuh’ tasmin musalam khalu ayasmayam ॥ 17 ॥

kim kri’tam mandabhaagyaih’ kim vadishyanti nah’ janaah’ ।
iti vihvalitaah’ gehaan aadaaya musalam yayuh’ ॥ 18 ॥

tat cha upaneeya sadasi parimlaanamukhashriyah’ ।
raajnyah’ aavedayaan chakruh’ sarvayaadavasamnidhau ॥ 19 ॥

shrutvaa amogham viprashaapam dri’sht’vaa cha musalam nri’pa ।
vismitaah’ bhayasantrastaah’ babhoovuh’ dvaarakaukasah’ ॥ 20 ॥

tat choornayitvaa musalam yaduraajah’ sah’ aahukah’ ।
samudrasalile praasyat loham cha asya avasheshitam ॥ 21 ॥

kashchit matsyah’ agraseet loham choornaani taralaih’ tatah’ ।
uhyamaanaani velaayaam lagnaani aasan kila airikaah’ ॥ 22 ॥

matsyah’ gri’heetah’ matsyaghnaih’ jaalena anyaih’ saha arnave ।
tasya udaragatam loham sah’ shalye lubdhakah’ akarot ॥ 23 ॥

bhagavaan jnyaatasarvaarthah’ eeshvarah’ api tadanyathaa ।
kartum na aichchhat viprashaapam kaalaroopee anvamodata ॥ 24 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe viprashaapo naama prathamo’dhyaayah’
॥ 1 ॥

atha dviteeyo’dhyaayah’ ।
shreeshukah’ uvaacha ।
govindabhujaguptaayaam dvaaravatyaam kuroodvaha ।
avaatseet naaradah’ abheekshnam kri’shnaupaasanalaalasah’ ॥ 1 ॥

ko nu raajan indriyavaan mukundacharanaambujam ।
na bhajet sarvatah’ mri’tyuh’ upaasyam amarauttamaih’ ॥ 2 ॥

tam ekadaa devarshim vasudevah’ gri’ha aagatam ।
architam sukham aaseenam abhivaadya idam abraveet ॥ 3 ॥

vasudevah’ uvaacha ।
bhagavan bhavatah’ yaatraa svastaye sarvadehinaam ।
kri’panaanaam yathaa pitroh’ uttamashlokavartmanaam ॥ 4 ॥

bhootaanaam devacharitam duh’khaaya cha sukhaaya cha ।
sukhaaya eva hi saadhoonaam tvaadri’shaam achyuta aatmanaam ॥

5 ॥

bhajanti ye yathaa devaan devaah’ api tathaa eva taan ।
chhaayaa iva karmasachivaah’ saadhavah’ deenavatsalaah’ ॥ 6 ॥

brahman tathaa api pri’chchhaamah’ dharmaan bhaagavataan tava ।
yaan shrutvaa shraddhayaa martyah’ muchyate sarvatah’ bhayaat ॥ 7 ॥

aham kila puraa anantam prajaarthah’ bhuvi muktidam ।
apoojayam na mokshaaya mohitah’ devamaayayaa ॥ 8 ॥

yayaa vichitravyasanaat bhavadbhih’ vishvatah’ bhayaat ।
muchyema hi anjasaa eva addhaa tathaa nah’ shaadhi suvrata ॥ 9 ॥

shreeshukah’ uvaacha ।
raajan evam kri’taprashnah’ vasudevena dheemataa ।
preetah’ tam aaha devarshih’ hareh’ samsmaaritah’ gunaih’ ॥ 10 ॥

naaradah’ uvaacha ।
samyak etat vyavasitam bhavataa saatvatarshabha ।
yat pri’chchhase bhaagavataan dharmaan tvam vishvabhaavanaan ॥

11 ॥

shrutah’ anupat’hitah’ dhyaatah’ aadri’tah’ vaa anumoditah’ ।
sadyah’ punaati saddharmah’ devavishvadruhah’ api ॥ 12 ॥

tvayaa paramakalyaanah’ punyashravanakeertanah’ ।
smaaritah’ bhagavaan adya devah’ naaraayanah’ mama ॥ 13 ॥

atra api udaaharanti imam itihaasam puraatanam ।
aarshabhaanaam cha samvaadam videhasya mahaatmanah’ ॥ 14 ॥

priyavratah’ naama sutah’ manoh’ svaayambhuvasya yah’ ।
tasya agneedhrah’ tatah’ naabhih’ ri’shabhah’ tat sutah’ smri’tah’ ॥ 15 ॥

tam aahuh’ vaasudevaamsham mokshadharmavivakshayaa ।
avateernam sutashatam tasya aaseet vedapaaragam ॥ 16 ॥

teshaam vai bharatah’ jyesht’hah’ naaraayanaparaayanah’ ।
vikhyaatam varsham etat yat naamnaa bhaaratam adbhutam ॥ 17 ॥

sah’ bhuktabhogaam tyaktvaa imaam nirgatah’ tapasaa harim ।
upaaseenah’ tat padaveem lebhe vai janmabhih’ tribhih’ ॥ 18 ॥

teshaam nava navadveepapatayah’ asya samantatah’ ।
karmatantrapranetaarah’ ekaasheetih’ dvijaatayah’ ॥ 19 ॥

nava abhavan mahaabhaagaah’ munayah’ hi arthashamsinah’ ।
shramanaah’ vaatah’ ashanaah’ aatmavidyaavishaaradaah’ ॥ 20 ॥

kavih’ harih’ antarikshah’ prabuddhah’ pippalaayanah’ ।
aavirhotrah’ atha drumilah’ chamasah’ karabhaajanah’ ॥ 21 ॥

ete vai bhagavadroopam vishvam sadasad aatmakam ।
aatmanah’ avyatirekena pashyantah’ vyacharat maheem ॥ 22 ॥

avyaahata isht’agatayaah’ surasiddhasiddhasaadhya
gandharvayakshanarakinnaranaagalokaan ।
muktaah’ charanti munichaaranabhootanaatha
vidyaadharadvijagavaam bhuvanaani kaamam ॥ 23 ॥

tah’ ekadaa nimeh’ satram upajagmuh’ yat ri’chchhayaa ।
vitaayamaanam ri’shibhih’ ajanaabhe mahaatmanah’ ॥ 24 ॥

taan dri’sht’vaa sooryasankaashaan mahaabhagavataan nri’pah’ ।
yajamaanah’ agnayah’ vipraah’ sarvah’ eva upatasthire ॥ 25 ॥

videhah’ taan abhipretya naaraayanaparaayanaan ।
preetah’ sampoojayaan chakre aasanasthaan yathaa arhatah’ ॥ 26 ॥

taan rochamaanaan svaruchaa brahmaputraupamaan nava ।
paprachchha paramapreetah’ prashraya avanatah’ nri’pah’ ॥ 27 ॥

videhah’ uvaacha ।
manye bhagavatah’ saakshaat paarshadaan vah’ madhudvishah’ ।
vishnoh’ bhootaani lokaanaam paavanaaya charanti hi ॥ 28 ॥

durlabhah’ maanushah’ dehah’ dehinaam kshanabhangurah’ ।
tatra api durlabham manye vaikunt’hapriyadarshanam ॥ 29 ॥

atah’ aatyantikam kahemam pri’chchhaamah’ bhavatah’ anaghaah’ ।
samsaare asmin kshanaardhah’ api satsangah’ shevadhih’ nri’naam ॥

30 ॥

dharmaan bhaagavataan broota yadi nah’ shrutaye kshamam ।
yaih’ prasannah’ prapannaaya daasyati aatmaanam api ajah’ ॥ 31 ॥

shreenaaradah’ uvaacha ।
evam te niminaa pri’sht’aa vasudeva mahattamaah’ ।
pratipoojya abruvan preetyaa sasadasi ri’tvijam nri’pam ॥ 32 ॥

kavih’ uvaacha ।
manye akutashchit bhayam achyutasya
paadaambujaupaasanam atra nityam ।
udvignabuddheh’ asat aatmabhaavaat
vishvaaatmanaa yatra nivartate bheeh’ ॥ 33 ॥

ye vai bhagavataa proktaah’ upaayaah’ hi aatmalabdhaye ।
anjah’ pumsaam avidushaam viddhi bhaagavataan hi taan ॥ 34 ॥

yaan aasthaaya narah’ raajan na pramaadyeta karhichit ।
dhaavan nimeelya vaa netre na skhalena patet iha ॥ 35 ॥

kaayena vaachaa manasaa indriyaih’ vaa
buddhyaa aatmanaa vaa anusri’tasvabhaavaat ।
karoti yat yat sakalam parasmai
naaraayanaaya iti samarpayet tat ॥ 36 ॥

bhayam dviteeyaabhiniveshatah’ syaat
eeshaat apetasya viparyayah’ asmri’tih’ ।
tat maayayaa atah’ budhah’ aabhajet tam
bhaktyaa eka eesham gurudevataatmaa ॥ 37.
avidyamaanah’ api avabhaati hi dvayoh’
dhyaatuh’ dhiyaa svapnamanorathau yathaa ।
tat karmasankalpavikalpakam manah’
budhah’ nirundhyaat abhayam tatah’ syaat ॥ 38 ॥

shrunvan subhadraani rathaangapaaneh’
janmaani karmaani cha yaani loke ।
geetaani naamaani tat arthakaani
gaayan vilajjah’ vicharet asangah’ ॥ 39 ॥

evam vratah’ svapriyanaamakeertyaa
jaataanuraagah’ drutachittah’ uchchaih’ ।
hasati athah’ roditi rauti gaayati
unmaadavat nri’tyati lokabaahyah’ ॥ 40 ॥

kham vaayum agnim salilam maheem cha
jyoteemshi sattvaani dishah’ drumaaadeen ।
sarit samudraan cha hareh’ shareeram
yatkincha bhootam pranamet ananyah’ ॥ 41 ॥

bhaktih’ paresha anubhavah’ viraktih’
anyatra esha trikah’ ekakaalah’ ।
prapadyamaanasya yathaa ashnatah’ syuh’
tusht’ih’ pusht’ih’ kshut apaayah’ anughaasam ॥ 42 ॥

iti achyuta anghrim bhajatah’ anuvri’ttyaa
bhaktih’ viraktih’ bhagavat prabodhah’ ।
bhavanti vai bhaagavatasya raajan
tatah’ paraam shaantim upaiti saakshaat ॥ 43 ॥

raajaa uvaacha ।
atha bhaagavatam broota yat dharmah’ yaadri’shah’ nri’naam ।
yathaa charati yat broote yaih’ lingaih’ bhagavat priyah’ ॥ 44 ॥

harih’ uvaacha ।
sarvabhooteshu yah’ pashyet bhagavat bhaava aatmanah’ ।
bhootaani bhaagavati aatmani esha bhaagavatauttamah’ ॥ 45 ॥

eeshvare tat adheeneshu baalisheshu dvishatsu cha ।
premamaitreekri’paaupekshaa yah’ karoti sa madhyamah’ ॥ 46 ॥

archaayaam eva haraye poojaam yah’ shraddhayaa eehate ।
na tat bhakteshu cha anyeshu sah’ bhaktah’ praakri’tah’ smri’tah’ ॥

47 ॥

gri’heetvaa api indriyaih’ arthaanyah’ na dvesht’i na hri’shyati ।
vishnoh’ maayaam idam pashyan sah’ vai bhaagavata uttamah’ ॥ 48 ॥

dehaindriyapraanamanah’dhiyaam yah’
janmaapiayakshut bhayatarshakri’chchhraih’ ।
samsaaradharmaih’ avimuhyamaanah’
smri’tyaa hareh’ bhaagavatapradhaanah’ ॥ 49 ॥

na kaamakarmabeejaanaam yasya chetasi sambhavah’ ।
vaasudevaekanilayah’ sah’ vai bhaagavata uttamah’ ॥ 50 ॥

na yasya janmakarmabhyaam na varnaashramajaatibhih’ ।
sajjate asmin ahambhaavah’ dehe vai sah’ hareh’ priyah’ ॥ 51 ॥

na yasya svah’ parah’ iti vitteshu aatmani vaa bhidaa ।
sarvabhootasamah’ shaantah’ sah’ vau bhaagavata uttamah’ ॥ 52 ॥

tribhuvanavibhavahetave api akunt’hasmri’tih’
ajitaaatmasuraaadibhih’ vimri’gyaat ।
na chalati bhagavat pada aravindaat
lavanimisha ardham api yah’ sah’ vaishnava agryah’ ॥ 53 ॥

bhagavatah’ uruvikrama anghrishaakhaa
nakhamanichandrikayaa nirastataape ।
hri’di katham upaseedataam punah’ sah’
prabhavati chandrah’ iva udite arkataapah’ ॥ 54 ॥

visri’jati hri’dayam na yasya saakshaat
harih’ avasha abhihitah’ api aghaughanaashah’ ।
pranayah’ ashanayaa dhri’ta anghripadmah’
sah’ bhavati bhaagavatapradhaanah’ uktah’ ॥ 55 ॥

iti shreemat bhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaam ekaadashaskandhe nimijaayantasamvaade dviteeyah’
adhyaayah’ ॥ 2 ॥

atha tri’teeyo’dhyaayah’ ।
parasya vishnoh’ eeshasya maayinaama api mohineem ।
maayaam veditum ichchhaamah’ bhagavantah’ bruvantu nah’ ॥ 1 ॥

na anutri’pye jushan yushmat vachah’ harikathaa amri’tam ।
samsaarataapanih’taptah’ martyah’ tat taapa bheshajam ॥ 2 ॥

antarikshah’ uvaacha ।
ebhih’ bhootaani bhootaatmaa mahaabhootaih’ mahaabhuja ।
sasarjot cha avachaani aadyah’ svamaatraprasiddhaye ॥ 3 ॥

evam sri’sht’aani bhootaani pravisht’ah’ panchadhaatubhih’ ।
ekadhaa dashadhaa aatmaanam vibhajan jushate gunaan ॥ 4 ॥

gunaih’ gunaan sah’ bhunjaanah’ aatmapradyoditaih’ prabhuh’ ।
manyamaanah’ idam sri’sht’am aatmaanam iha sajjate ॥ 5 ॥

karmaani karmabhih’ kurvan sanimittaani dehabhri’t ।
tat tat karmaphalam gri’hnan bhramati iha sukhaitaram ॥ 6 ॥

ittham karmagateeh’ gachchhan bahvabhadravahaah’ pumaan ।
aabhootasamplavaat sargapralayau ashnute avashah’ ॥ 7 ॥

dhaatu upaplavah’ aasanne vyaktam dravyagunaatmakam ।
anaadinidhanah’ kaalah’ hi avyaktaaya apakarshati ॥ 8 ॥

shatavarshaah’ hi anaavri’sht’ih’ bhavishyati ulbanaa bhuvi ।
tat kaala upachita ushna arkah’ lokaan treen pratapishyati
॥9 ॥

paataalatalam aarabhya sankarshanamukha analah’ ।
dahan oordhvashikhah’ vishvak vardhate vaayunaa eeritah’ ॥ 10 ॥

saamvartakah’ meghaganah’ varshati sma shatam samaah’ ।
dhaaraabhih’ hastihastaabhih’ leeyate salile viraat’ ॥ 11 ॥

tatah’ viraajam utsri’jya vairaajah’ purushah’ nri’pa ।
avyaktam vishate sookshmam nirindhanah’ iva analah’ ॥ 12 ॥

vaayunaa hri’tagandhaa bhooh’ salilatvaaya kalpate ।
salilam tat dhri’tarasam jyotisht’vaaya upakalpate ॥ 13 ॥

hri’taroopam tu tamasaa vaayau jyotih’ praleeyate ।
hri’tasparshah’ avakaashena vaayuh’ nabhasi leeyate ।
kaalaatmanaa hri’tagunam navah’ aatmani leeyate ॥ 14 ॥

indriyaani manah’ buddhih’ saha vaikaarikaih’ nri’pa ।
pravishanti hi ahankaaram svagunaih’ aham aatmani ॥ 15 ॥

eshaa maayaa bhagavatah’ sargasthiti antakaarinee ।
trivarnaa varnitaa asmaabhih’ kim bhooyah’ shrotum ichchhasi ॥ 16 ॥

raajaa uvaacha ।
yathaa etaam aishvareem maayaam dustaraam akri’taatmabhih’ ।
taranti anjah’ sthooladhiyah’ maharshah’ idam uchyataam ॥ 17 ॥

prabuddhah’ uvaacha ।
karmaani aarabhamaanaanaam duh’khahatyai sukhaaya cha ।
pashyet paakaviparyaasam mithuneechaarinaam nri’naam ॥ 18 ॥

nityaartidena vittena durlabhena aatmamri’tyunaa ।
gri’ha apatyaaaptapashubhih’ kaa preetih’ saadhitaih’ chalaih’ ॥

19 ॥

evam lokam param vidyaat nashvaram karmanirmitam ।
satulya atishaya dhvamsam yathaa mand’alavartinaam ॥ 20 ॥

tasmaat gurum prapadyeta jijnyaasuh’ shreyah’ uttamam ।
shaabde pare cha nishnaatam brahmani upashamaaashrayam ॥ 21 ॥

tatra bhaagavataan dharmaan shikshet guruaatmadaivatah’ ।
amaayayaa anuvri’tyaa yaih’ tushyet aatmaa aatmadah’ harih’ ॥ 22 ॥

sarvatah’ manasah’ asangam aadau sangam cha saadhushu ।
dayaam maitreem prashrayam cha bhooteshu addhaa yathaa uchitam
॥ 23 ॥

shaucham tapah’ titikshaam cha maunam svaadhyaayam aarjavam ।
brahmacharyam ahimsaam cha samatvam dvandvasanjnyayoh’ ॥ 24 ॥

sarvatra aatmeshvara anveekshaam kaivalyam aniketataam ।
viviktacheeravasanam santosham yena kenachit ॥ 25 ॥

shraddhaam bhaagavate shaastre anindaam anyatra cha api hi ।
manovaak karmadand’am cha satyam shamadamau api ॥ 26 ॥

shravanam keertanam dhyaanam hareh’ adbhutakarmanah’ ।
yanmakarmagunaanaam cha tadarthe akhilachesht’itam ॥ 27 ॥

isht’am dattam tapah’ japtam vri’ttam yat cha aatmanah’ priyam ।
daaraan sutaan gri’haan praanaan yat parasmai nivedanam ॥ 28 ॥

evam kri’shnaaatmanaatheshu manushyeshu cha sauhri’dam ।
paricharyaam cha ubhayatra mahatsu nri’shu saadhushu ॥ 29 ॥

paraspara anukathanam paavanam bhagavat yashah’ ।
mithah’ ratih’ mithah’ tusht’ih’ nivri’ttih’ mithah’ aatmanah’ ॥ 30 ॥

smarantah’ smaarayantah’ cha mithah’ aghaughaharam harim ।
bhaktyaa sanjaatayaa bhaktyaa bibhrati utpulakaam tanum ॥ 31 ॥

kvachit rudanti achyutachintayaa kvachit
hasanti nandanti vadanti alaukikaah’ ।
nri’tyanti gaayanti anusheelayanti
ajam bhavanti tooshneem param etya nirvri’taah’ ॥ 32 ॥

iti bhaagavataan dharmaan shikshan bhaktyaa tadutthayaa ।
naaraayanaparah’ maayam anjah’ tarati dustaraam ॥ 33 ॥

raajaa uvaacha ।
naaraayana abhidhaanasya brahmanah’ paramaatmanah’ ।
nisht’haam arhatha nah’ vaktum yooyam hi brahmavittamaah’ ॥ 34 ॥

pippalaayanah’ uvaacha ।
sthiti udbhavapralayahetuh’ ahetuh’ asya
yat svapnajaagarasushuptishu sat bahih’ cha ।
deha indriyaasuhri’dayaani charanti yena
sanjeevitaani tat avehi param narendra ॥ 35 ॥

na etat manah’ vishati vaaguta chakshuh’ aatmaa
praanendriyaani cha yathaa analam archishah’ svaah’ ।
shabdah’ api bodhakanishedhatayaa aatmamoolam
artha uktam aaha yadri’te na nishedhasiddhih’ ॥ 36 ॥

satvam rajah’ tamah’ iti trivri’dekam aadau
sootram mahaan aham iti pravadanti jeevam ।
nyaanakriyaa arthaphalaroopatayoh’ ushakti
brahma eva bhaati sat asat cha tayoh’ param yat ॥ 37 ॥

na aatmaa jajaana na marishyati na edhate asau
na ksheeyate savanavit vyabhichaarinaam hi ।
sarvatra shasvadanapaayi upalabdhimaatram
praanah’ yathaa indriyavalena vikalpitam sat ॥ 38 ॥

and’eshu peshishu tarushu avinishchiteshu
praanah’ hi jeevam upadhaavati tatra tatra ।
sanne yat indriyagane ahami cha prasupte
koot’asthah’ aashayamri’te tat anusmri’tih’ nah’ ॥ 39 ॥

yah’ hi abja naabha charana eshanayoh’ ubhaktyaa
chetomalaani vidhamet gunakarmajaani ।
tasmin vishuddhah’ upalabhyatah’ aatmatattvam
saakshaat yathaa amaladri’shah’ savitri’prakaashah’ ॥ 40 ॥

karmayogam vadata nah’ purushah’ yena samskri’tah’ ।
vidhooya iha aashu karmaani naishkarmyam vindate param ॥ 41 ॥

evam prashnam ri’shin poorvam apri’chchham pituh’ antike ।
na abruvan brahmanah’ putraah’ tatra kaaranam uchyataam ॥ 42 ॥

aavirhotrah’ uvaacha ।
karma akarmavikarma iti vedavaadah’ na laukikah’ ।
vedasya cha eeshvaraaatmatvaat tatra muhyanti soorayah’ ॥ 43 ॥

parokshavaadah’ vedah’ ayam baalaanaam anushaasanam ।
karmamokshaaya karmaani vidhatte hi agadam yathaa ॥ 44 ॥

na aacharet yah’ tu veda uktam svayam ajnyah’ ajitendriyah’ ।
vikarmanaa hi adharmena mri’tyoh’ mri’tyum upaiti sah’ ॥ 45 ॥

veda uktam eva kurvaanah’ nih’sangah’ arpitam eeshvare ।
naishkarmyaam labhate siddhim rochanaarthaa phalashrutih’ ॥ 46 ॥

yah’ aashu hri’dayagranthim nirjiheeshuh’ paraatmanah’ ।
vidhinaa upacharet devam tantra uktena cha keshavam ॥ 47 ॥

labdha anugrahah’ aachaaryaat tena sandarshitaaagamah’ ।
mahaapurusham abhyarchet moortyaa abhimatayaa aatmanah’ ॥ 48 ॥

shuchih’ sammukham aaseenah’ praanasamyamanaaadibhih’ ।
pind’am vishodhya samnyaasakri’tarakshah’ archayet harim ॥ 49 ॥

archaaadau hri’daye cha api yathaalabdha upachaarakaih’ ।
dravyakshitiaatmalingaani nishpaadya prokshya cha aasanam
॥ 50 ॥

paadyaaadeen upakalpyaa atha samnidhaapya samaahitah’ ।
hri’t aadibhih’ kri’tanyaasah’ moolamantrena cha archayet ॥ 51 ॥

saangopaangaam sapaarshadaam taam taam moortim svamantratah’ ।
paadya arghyaaachamaneeyaaadyaih’ snaanavaasah’vibhooshanaih’
॥ 52 ॥

gandhamaalyaakshatasragbhih’ dhoopadeepahaarakaih’ ।
saangam sampoojya vidhivat stavaih’ stutvaa namet harim ॥ 53 ॥

aatmaam tanmayam dhyaayan moortim sampoojayet hareh’ ।
sheshaam aadhaaya shirasi svadhaamni udvaasya satkri’tam ॥ 54 ॥

evam agni arkatoyaaadau atithau hri’daye cha yah’ ।
yajati eeshvaram aatmaanam achiraat muchyate hi sah’ ॥ 55 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe nimijaayantasamvaade
maayaakarmabrahmaniroopanam tri’teeyo’dhyaayah’ ॥ 3 ॥

atha chaturtho’dhyaayah’ ।
raajaa uvaacha ।
yaani yaani iha karmaani yaih’ yaih’ svachchhandajanmabhih’ ।
chakre karoti kartaa vaa harih’ taani bruvantu nah’ ॥ 1 ॥

drumilah’ uvaacha ।
yah’ vaa anantasya gunaan anantaan
anukramishyan sah’ tu baalabuddhih’ ।
rajaamsi bhoomeh’ ganayet kathanchit
kaalena na eva akhilashaktidhaamnah’ ॥ 2 ॥

bhootaih’ yadaa panchabhih’ aatmasri’sht’aih’
puram viraajam virachayya tasmin ।
svaamshena visht’ah’ purushaabhidhaana
mavaapa naaraayanah’ aadidevah’ ॥ 3 ॥

yat kaayah’ eshah’ bhuvanatrayasamniveshah’
yasya indriyaih’ tanubhri’taam ubhayaindriyaani ।
nyaanam svatah’ shvasanatah’ balam ojah’ eehaa
sattvaaadibhih’ sthitilayaudbhavah’ aadikartaa ॥ 4 ॥

aadau abhoot shatadhri’tee rajasa asya sarge
vishnu sthitau kratupatih’ dvijadharmasetuh’ ।
rudrah’ api ayaaya tamasaa purushah’ sah’ aadyah’
iti udbhavasthitilayaah’ satatam prajaasu ॥ 5 ॥

dharmasya dakshaduhitaryajanisht’ah’ moortyaa
naaraayanah’ narah’ ri’shipravarah’ prashaantah’ ।
naishkarmyalakshanam uvaacha chachaara karma
yah’ adya api cha aasta ri’shivaryanishevitaanghrih’ ॥ 6 ॥

indrah’ vishankya mama dhaama jighri’kshati iti
kaamam nyayunkta saganam sah’ badariupaakhyam ।
gatvaa apsaroganavasantasumandavaataih’
streeprekshana ishubhih’ avidhyatat mahijnyah’ ॥ 7 ॥

vijnyaaya shakrakri’tam akramam aadidevah’
praaha prahasya gatavismayah’ ejamaanaan ।
maa bhaisht’a bho madana maaruta devavadhvah’
gri’hneeta nah’ balim ashoonyam imam kurudhvam ॥ 8 ॥

ittham bruvati abhayade naradeva devaah’
savreed’anamrashirasah’ saghri’nam tam oochuh’ ।
na etat vibho tvayi pare avikri’te vichitram
svaaraamadheeh’ anikaraanatapaadapadme ॥ 9 ॥

tvaam sevataam surakri’taa bahavah’ antaraayaah’
svauko vilanghya paramam vrajataam padam te ।
na anyasya barhishi baleen dadatah’ svabhaagaan
dhatte padam tvam avitaa yadi vighnamoordhni ॥ 10 ॥

kshut tri’t’trikaalagunamaarutajaivhyashaishnyaan
asmaan apaarajaladheen atiteerya kechit ।
krodhasya yaanti viphalasya vasha pade goh’
majjanti dushcharatapah’ cha vri’thaa utsri’janti ॥ 11 ॥

iti pragri’nataam teshaam striyah’ ati adbhutadarshanaah’ ।
darshayaamaasa shushrooshaam svarchitaah’ kurvateeh’ vibhuh’ ॥ 12 ॥

te deva anucharaah’ dri’sht’vaa striyah’ shreeh’ iva roopineeh’ ।
gandhena mumuhuh’ taasaam roopa audaaryahatashriyah’ ॥ 13 ॥

taan aaha devadeva eeshah’ pranataan prahasan iva ।
aasaam ekatamaam vri’ngdhvam savarnaam svargabhooshanaam ॥

14 ॥

om iti aadesham aadaaya natvaa tam suravandinah’ ।
urvasheem apsarah’shresht’haam puraskri’tya divam yayuh’ ॥ 15 ॥

indraaya aanamya sadasi shrunvataam tridivaukasaam ।
oochuh’ naaraayanabalam shakrah’ tatra aasa vismitah’ ॥ 16 ॥

hamsasvaroopee avadadat achyutah’ aatmayogam
dattah’ kumaara ri’shabhah’ bhagavaan pitaa nah’ ।
vishnuh’ shivaaya jagataam kalayaa avateernah’
tena aahri’taah’ madhubhidaa shrutayah’ hayaasye ॥ 17 ॥

guptah’ api aye manuh’ ilaa oshadhayah’ cha maatsye
kraud’e hatah’ ditijah’ uddharataa ambhasah’ kshmaam ।
kaurme dhri’tah’ adrih’ amri’ta unmathane svapri’sht’he
graahaat prapannamibharaajam amunchat aartam ॥ 18 ॥

samstunvatah’ abdhipatitaan shramanaan ri’sheem cha
shakram cha vri’travadhatah’ tamasi pravisht’am ।
devastriyah’ asuragri’he pihitaah’ anaathaah’
jaghne asurendram abhayaaya sataam nri’simhe ॥ 19 ॥

deva asure yudhi cha daityapateen suraarthe
hatvaa antareshu bhuvanaani adadhaat kalaabhih’ ।
bhootvaa atha vaamanah’ imaam aharat baleh’ kshmaam
yaanchaachchhalena samadaat aditeh’ sutebhyah’ ॥ 20 ॥

nih’kshatriyaam akri’ta gaam cha trih’saptakri’tvah’
raamah’ tu haihayakula api ayabhaargava agnih’ ।
sah’ abdhim babandha dashavaktram ahan salankam
seetaapatih’ jayati lokam alaghnakeertih’ ॥ 21 ॥

bhoomeh’ bhara avataranaaya yadushi ajanmaa jaatah’
karishyati suraih’ api dushkaraani ।
vaadaih’ vimohayati yajnyakri’tah’ atadarhaan
shoodraam kalau kshitibhujah’ nyahanishyadante ॥ 22 ॥

evamvidhaani karmaani janmaani cha jagat pateh’ ।
bhooreeni bhooriyashasah’ varnitaani mahaabhuja ॥ 23 ॥

iti shreemadbhagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe nimijaayantasamvaade
chaturtho’dhyaayah’ ॥ 4 ॥

atha panchamo’dhyaayah’ ।
raajaa uvaacha ।
bhagavantam harim praayah’ na bhajanti aatmavittamaah’ ।
teshaam ashaantakaamaanaam kaa nisht’haa avijitaatmanaam ॥ 1 ॥

chamasah’ uvaacha ।
mukhabaahooroopaaadebhyah’ purushasya aashramaih’ saha ।
chatvaarah’ jajnyire varnaah’ gunaih’ vipraaadayah’ pri’thak ॥ 2 ॥

yah’ eshaam purusham saakshaat aatmaprabhavam eeshvaram ।
na bhajanti avajaananti sthaanaat bhrasht’aah’ patanti adhah’ ॥ 3 ॥

doore harikathaah’ kechit doore cha achyutakeerrtanaah’ ।
striyah’ shoodraaadayah’ cha eva te anukampyaa bhavaadri’shaam ॥ 4 ॥

viprah’ raajanyavaishyau cha hareh’ praaptaah’ padaantikam ।
shrautena janmanaa atha api muhyanti aamnaayavaadinah’ ॥ 5 ॥

karmani akovidaah’ stabdhaah’ moorkhaah’ pand’itamaaninah’ ।
vadanti chaat’ukaat mood’haah’ yayaa maadhvyaa gira utsukaah’ ॥ 6 ॥

rajasaa ghorasankalpaah’ kaamukaah’ ahimanyavah’ ।
daambhikaah’ maaninah’ paapaah’ vihasanti achyutapriyaan ॥ 7 ॥

vadanti te anyonyam upaasitastriyah’
gri’heshu maithunyasukheshu cha aashishah’ ।
yajanti asri’sht’aan avidhaan adakshinam
vri’ttyai param ghnanti pashoon atadvidah’ ॥ 8 ॥

shriyaa vibhootyaa abhijanena vidyayaa
tyaagena roopena balena karmanaa
satah’ avamanyanti haripriyaan khalaah’ ॥ 9 ॥

sarveshu shashvat tanubhri’t svavasthitam
yathaa svam aatmaanam abheesht’am eeshvaram ।
vedopageetam cha na shrunvate abudhaah’
manorathaanaam pravadanti vaartayaa ॥ 10 ॥

loke vyavaaya aamisham adyasevaa
nityaah’ tu jantoh’ na hi tatra chodanaa ।
vyavasthitih’ teshu vivaahayajnya
suraagrahaih’ aasu nivri’ttih’ isht’aa ॥ 11 ॥

dhanam cha dharmaekaphalam yatah’ vai
jnyaanam savijnyaanam anuprashaanti ।
gri’heshu yunjanti kalevarasya
mri’tyum na pashyanti durantaveeryam ॥ 12 ॥

yat ghraanabhakshah’ vihitah’ suraayaah’
tathaa pashoh’ aalabhanam na himsaa ।
evam vyavaayah’ prajayaa na ratyaa
iamam vishuddham na viduh’ svadharmam ॥ 13 ॥

ye tu anevamvidah’ asantah’ stabdhaah’ sat abhimaaninah’ ।
pashoon druhyanti visrabdhaah’ pretya khaadanti te cha taan ॥ 14 ॥

dvishantah’ parakaayeshu svaatmaanam harim eeshvaram ।
mri’take saanubandhe asmin baddhasnehaah’ patanti adhah’ ॥ 15 ॥

ye kaivalyam asampraaptaah’ ye cha ateetaah’ cha mood’hataam ।
traivargikaah’ hi akshanikaah’ aatmaanam ghaatayanti te ॥ 16 ॥

etah’ aatmahanah’ ashaantaah’ ajnyaane jnyaanamaaninah’ ।
seedanti akri’takri’tyaah’ vai kaaladhvastamanorathaah’ ॥ 17 ॥

hitvaa aatyaaya asarachitaah’ gri’ha apatyasuhri’t shriyah’ ।
tamah’ vishanti anichchhantah’ vaasudevaparaangmukhaah’ ॥ 18 ॥

raajaa uvaacha ।
kasmin kaale sah’ bhagavaan kim varnah’ keedri’shah’ nri’bhih’ ।
naamnaa vaa kena vidhinaa poojyate tat iha uchyataam ॥ 19 ॥

karabhaajanah’ uvaacha ।
kri’tam tretaa dvaaparam cha kalih’ ityeshu keshavah’ ।
naanaavarna abhidhaaakaarah’ naanaa eva vidhinaa ijyate ॥ 20 ॥

kri’te shuklah’ chaturbaahuh’ jat’ilah’ valkalaambarah’ ।
kri’shnaajinaupaveetaakshaan bibhrat dand’akamand’aloon ॥ 21 ॥

manushyaah’ tu tadaa shaantaah’ nirvairaah’ suhri’dah’ samaah’ ।
yajanti tapasaa devam shamena cha damena cha ॥ 22 ॥

hamsah’ suparnah’ vaikunt’hah’ dharmah’ yogeshvarah’ amalah’ ।
eeshvarah’ purushah’ avyaktah’ paramaatmaa iti geeyate ॥ 23 ॥

tretaayaam raktavarnah’ asau chaturbaahuh’ trimekhalah’ ।
hiranyakeshah’ trayee aatmaa sruksruvaaadi upalakshanah’ ॥ 24 ॥

tam tadaa manujaa devam sarvadevamayam harim ।
yajanti vidyayaa trayyaa dharmisht’haah’ brahmavaadinah’ ॥ 25 ॥

vishnuh’ yajnyah’ pri’shnigarbhah’ sarvadevah’ urukramah’ ।
vri’shaakapih’ jayantah’ cha urugaaya iti eeryate ॥ 26 ॥

dvaapare bhagavaan shyaamah’ peetavaasaa nijaayudhah’ ।
shreevatsaaadibhih’ ankaih’ cha lakshanaih’ upalakshitah’ ॥ 27 ॥

tam tadaa purusham martyaa mahaaraajaupalakshanam ।
yajanti vedatantraabhyaam param jijnyaasavah’ nri’pa ॥ 28 ॥

namah’ te vaasudevaaya namah’ sankarshanaaya cha ।
pradyumnaaya aniruddhaaya tubhyam bhagavate namah’ ॥ 29 ॥

naaraayanaaya ri’shaye purushaaya mahaatmane ।
vishveshvaraaya vishvaaya sarvabhootaaatmane namah’ ॥ 30 ॥

iti dvaaparah’ urveesha stuvanti jagadeeshvaram ।
naanaatantravidhaanena kalau api yathaa shrunu ॥ 31 ॥

kri’shnavarnam tvishaakri’shnam saangaupaangaastra
paarshadam ।
yajnyaih’ sankeertanapraayaih’ yajanti hi sumedhasah’ ॥ 32 ॥

dhyeyam sadaa paribhavaghnam abheesht’adoham
teerthaaspadam shivavirinchinutam sharanyam ।
bhri’tyaartihan pranatapaala bhavaabdhipotam
vande mahaapurusha te charanaaravindam ॥ 33 ॥

tyaktvaa sudustyajasuraipsitaraajyalakshmeem
dharmisht’hah’ aaryavachasaa yat agaat aranyam ।
maayaamri’gam dayitayaa ipsitam anvadhaavat
vande mahaapurusha te charanaaravindam ॥ 34 ॥

evam yugaanuroopaabhyaam bhagavaan yugavartibhih’ ।
manujaih’ ijyate raajan shreyasaam eeshvarah’ harih’ ॥ 35 ॥

kalim sabhaajayanti aaryaa gunajnyaah’ saarabhaaginah’ ।
yatra sankeertanena eva sarvah’ svaarthah’ abhilabhyate ॥ 36 ॥

na hi atah’ paramah’ laabhah’ dehinaam bhraamyataam iha ।
yatah’ vindeta paramaam shaantim nashyati samsri’tih’ ॥ 37 ॥

kri’taaadishu prajaa raajan kalau ichchhanti sambhavam ।
kalau khalu bhavishyanti naaraayanaparaayanaah’ ॥ 38 ॥

kvachit kvachit mahaaraaja dravid’eshu cha bhoorishah’ ।
taamraparnee nadee yatra kri’tamaalaa payasvinee ॥ 39 ॥

kaaveree cha mahaapunyaa prateechee cha mahaanadee ।
ye pibanti jalam taasaam manujaa manujeshvara ।
praayah’ bhaktaah’ bhagavati vaasudevah’ amala aashayaah’ ॥ 40 ॥

devarshibhootaaaptanri’naa pitree’naam
na kinkarah’ na ayam ri’nee cha raajan ।
sarvaaatmanaa yah’ sharanam sharanyam
gatah’ mukundam parihri’tya kartum ॥ 41 ॥

svapaadamoolam bhajatah’ priyasya
tyaktaanyabhaavasya harih’ pareshah’ ।
vikarma yat cha utpatitam kathanchit
dhunoti sarvam hri’di samnivisht’ah’ ॥ 42 ॥

naaradah’ uvaacha ।
dharmaan bhaagavataan ittham shrutvaa atha mithileshvarah’ ।
yaayanta iyaan muneen preetah’ sopaadhyaayah’ hi apoojayat ॥ 43 ॥

tatah’ antah’ dadhire siddhaah’ sarvalokasya pashyatah’ ।
raajaa dharmaan upaatisht’han avaapa paramaam gatim ॥ 44 ॥

tvam api etaan mahaabhaaga dharmaan bhaagavataan shrutaan ।
aasthitah’ shraddhayaa yuktah’ nih’sangah’ yaasyase param ॥ 45 ॥

yuvayoh’ khalu dampatyoh’ yashasaa pooritam jagat ।
putrataam agamat yat vaam bhagavaan eeshvarah’ harih’ ॥ 46 ॥

darshanaaalinganaaalaapaih’ shayanaaasanabhojanaih’ ।
aatmaa vaam paavitah’ kri’shne putrasneha prakurvatoh’ ॥ 47 ॥

vairena yam nri’patayah’ shishupaalapaund’ra
shaalvaaadayah’ gativilaasavilokanaaadayaih’ ।
dhyaayantah’ aakri’tadhiyah’ shayanaaasanaaadau
tat saamyam aapuh’ anuraktadhiyaam punah’ kim ॥ 48 ॥

maa apatyabuddhim akri’thaah’ kri’shne sarvaaatmanaeeshvare ।
maayaamanushyabhaavena good’ha aishvarye pare avyaye ॥ 49 ॥

bhoobhaararaajanyahantave guptaye sataam ।
avateernasya nirvri’tyai yashah’ loke vitanyate ॥ 50 ॥

shreeshukah’ uvaacha ।
etat shrutvaa mahaabhaagah’ vasudevah’ ativismitah’ ।
devakee cha mahaabhaagaah’ jahatuh’ moham aatmanah’ ॥ 51 ॥

itihaasam imam punyam dhaarayet yah’ samaahitah’ ।
sah’ vidhooya iha shamalam brahmabhooyaaya kalpate ॥ 52 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe vasudevanaaradasamvaade
panchamo’dhyaayah’ ॥ 5 ॥

atha shasht’ho’dhyaayah’ ।
shreeshukah’ uvaacha ।
atha brahmaa aatmajaih’ devaih’ prajeshaih’ aavri’tah’ abhyagaat ।
bhavah’ cha bhootabhavyaeeshah’ yayau bhootaganaih’ vri’tah’ ॥ 1 ॥

indrah’ marudbhih’ bhagavaan aadityaah’ vasavah’ ashvinau ।
ri’bhavah’ angirasah’ rudraah’ vishve saadhyaah’ cha devataah’ ॥ 2 ॥

gandharvaapsarasah’ naagaah’ siddhachaaranaguhyakaah’ ।
ri’shayah’ pitarah’ cha eva savidyaadharakinnaraah’ ॥ 3 ॥

dvaarakaam upasanjagmuh’ sarve kri’shnaaadidri’kshavah’ ।
vapushaa yena bhagavaan naralokamanoramah’ ।
yashah’ vitene lokeshu sarvalokamalaapaham ॥ 4 ॥

tasyaam vibhraajamaanaayaam samri’ddhaayaam mahardhibhih’ ।
vyachakshata avitri’ptaakshaah’ kri’shnam adbhutadarshanam ॥

5 ॥

svargaudyaanauapagaih’ maalyaih’ chhaadayantah’ yadu uttamam ।
geerbhih’ chitrapadaarthaabhih’ tusht’uvuh’ jagat eeshvaram ॥6 ॥

devaah’ oochuh’ ।
nataah’ sma te naatha padaaravindam
buddheendriyapraanamanovachobhih’ ।
yat chintyate antarhri’di bhaavayuktaih’
mumukshubhih’ karmamaya oorupaashaat ॥ 7 ॥

tvam maayayaa trigunayaa aatmani durvibhaavyam
vyaktam sri’jasi avasi lumpasi tat gunasthah’ ।
na etaih’ bhavaan ajita karmabhih’ ajyate vai
yat sve sukhe avyavahite abhiratah’ anavadyah’ ॥ 8 ॥

shuddhih’ nri’naam na tu tathaa eed’ya duraashayaanaam
vidyaashrutaadhyayanadaanatapakriyaabhih’ ।
sattvaaatmanaam ri’shabha te yashasi pravri’ddha
sat shraddhayaa shravanasambhri’tayaa yathaa syaat ॥ 9 ॥

syaat nah’ tava anghrih’ ashubhaashayadhoomaketuh’
kshemaaya yah’ munibhih’ aardrahri’dauhyamaanah’ ।
yah’ saatvataih’ samavibhootayah’ aatmavadbhih’
vyoohe architah’ savanashah’ svah’ atikramaaya ॥ 10 ॥

yah’ chintyate prayatapaanibhih’ adhvaraagnau
trayyaa niruktavidhinaa eesha havih’ gri’heetvaa ।
adhyaatmayogah’ uta yogibhih’ aatmamaayaam
jijnyaasubhih’ paramabhaagavataih’ pareesht’ah’ ॥ 11 ॥

paryusht’ayaa tava vibho vanamaalayaa iyam
samspardhinee bhagavatee pratipatnivat shreeh’ ।
yah’ supraneetam amuyaarhanam aadat annah’
bhooyaat sadaa anghrih’ ashubhaaashayadhoomaketuh’ ॥ 12 ॥

ketuh’ trivikramayutah’ tripat pataakah’
yah’ te bhayaabhayakarah’ asuradevachamvoh’ ।
svargaaya saadhushu khalu eshu itaraaya bhooman
paadah’ punaatu bhagavan bhajataam adham nah’ ॥ 13 ॥

nasyotagaavah’ iva yasya vashe bhavanti
brahmaaadayah’ anubhri’tah’ mithurardyamaanaah’ ।
kaalasya te prakri’tipoorushayaoh’ parasya
sham nah’ tanotu charanah’ purushottamasya ॥ 14 ॥

asya asi hetuh’ udayasthitisamyamaanaam
avyaktajeevamahataam api kaalam aahuh’ ।
sah’ ayam trinaabhih’ akhila apachaye pravri’ttah’
kaalah’ gabheerarayah’ uttamapoorushah’ tvam ॥ 15 ॥

tvattah’ pumaan samadhigamya yayaa svaveerya
dhatte mahaantam iva garbham amoghaveeryah’ ।
sah’ ayam tayaa anugatah’ aatmanah’ aand’akosham
haimam sasarja bahih’ aavaranaih’ upetam ॥ 16 ॥

tattasthushah’ cha jagatah’ cha bhavaan adheeshah’
yat maayayaa utthagunavikriyayaa upaneetaan ।
arthaan jushan api hri’sheekapate na liptah’
ye anye svatah’ parihri’taat api bibhyati sma ॥ 17 ॥

smaayaa avalokalavadarshitabhaavahaari
bhroomand’alaprahitasauratamantrashaund’aih’ ।
patnyah’ tu shod’ashasahasram anangabaanaih’
yasya indriyam vimathitum karanaih’ vibhvyah’ ॥ 18 ॥

vibhvyah’ tava amri’takathaa udavahaah’ trilokyaah’
paadau anejasaritah’ shamalaani hantum ।
aanushravam shrutibhih’ anghrijam angasangaih’
teerthadvayam shuchishadastah’ upaspri’shanti ॥ 19 ॥

baadaraayanih’ uvaacha ।
iti abhisht’ooya vibudhaih’ seshah’ shatadhri’tih’ harim ।
abhyabhaashata govindam pranamya ambaram aashritah’ ॥ 20 ॥

brahma uvaacha ।
bhoomeh’ bhaara avataaraaya puraa vijnyaapitah’ prabho ।
tvam asmaabhih’ asheshaaatman tat tathaa eva upapaaditam ॥ 21 ॥

dharmah’ cha sthaapitah’ satsu satyasandheshu vai tvayaa ।
keertih’ cha dikshu vikshiptaa sarvalokamalaaapahaa ॥ 22 ॥

avateerya yadoh’ vamshe bibhrat roopam anuttamam ।
karmaani uddaamavri’ttaani hitaaya jagatah’ akri’thaah’ ॥ 23 ॥

yaani te charitaani eesha manushyaah’ saadhavah’ kalau ।
shri’nvantah’ keertayantah’ cha tarishyanti anjasaa tamah’ ॥ 24 ॥

yaduvamshe avateernasya bhavatah’ purushottama ।
sharat shatam vyateeyaaya panchavimsha adhikam prabhoh’ ॥ 25 ॥

na adhunaa te akhila aadhaara devakaarya avasheshitam ।
kulam cha viprashaapena nasht’apraayam abhoot idam ॥ 26 ॥

tatah’ svadhaama paramam vishasva yadi manyase ।
salokaan lokapaalaan nah’ paahi vaikunt’hakinkaraan ॥ 27 ॥

shree bhagavaan uvaacha ।
avadhaaritam etat me yadaattha vibudheshvara ।
kri’tam vah’ kaaryam akhilam bhoomeh’ bhaarah’ avataaritah’ ॥ 28 ॥

tat idam yaadavakulam veeryashauryashriyoddhatam ।
lokam jighri’kshat ruddham me velayaa iva mahaarnavah’ ॥ 29 ॥

yadi asamhri’tya dri’ptaanaam yadunaam vipulam kulam ।
gantaasmi anena lokah’ ayam udvelena vinankshyati ॥ 30 ॥

idaaneem naashah’ aarabdhah’ kulasya dvijashaapatah’ ।
yaasyaami bhavanam brahman na etat ante tava aanagha ॥ 31 ॥

shree shukah’ uvaacha ।
iti uktah’ lokanaathena svayambhooh’ pranipatya tam ।
saha devaganaih’ devah’ svadhaama samapadyata ॥ 32 ॥

atha tasyaam mahotpaataan dvaaravatyaam samutthitaan ।
vilokya bhagavaan aaha yaduvri’ddhaan samaagataan ॥ 33 ॥

shree bhagavaan uvaacha ।
ete vai sumahotpaataah’ vyuttisht’hanti iha sarvatah’ ।
shaapah’ cha nah’ kulasya aaseet braahmanebhyah’ duratyayah’ ॥ 34 ॥

na vastavyam iha asmaabhih’ jijeevishubhih’ aaryakaah’ ।
prabhaasam sumahat punyam yaasyaamah’ adya eva maa chiram ॥ 35 ॥

yatra snaatvaa dakshashaapaat gri’heetah’ yakshmanaud’uraat’ ।
vimuktah’ kilbishaat sadyah’ bheje bhooyah’ kalodayam ॥ 36 ॥

vayam cha tasmin aaplutya tarpayitvaa pitree’nsuraan ।
bhojayitvaa ushijah’ vipraan naanaagunavataa andhasaa ॥ 37 ॥

teshu daanaani paatreshu shraddhayaa uptvaa mahaanti vai ।
vri’jinaani tarishyaamah’ daanaih’ naubhih’ iva arnavam ॥ 38 ॥

shree shukah’ uvaacha ।
evam bhagavataa aadisht’aah’ yaadavaah’ kulanandana ।
gantum kri’tadhiyah’ teertham syandanaan samayooyujan ॥ 39 ॥

tat nireekshya uddhavah’ raajan shrutvaa bhagavataa uditam ।
dri’sht’vaa arisht’aani ghoraani nityam kri’shnam anuvratah’ ॥ 40 ॥

viviktah’ upasangamya jagataam eeshvareshvaram ।
pranamya shirasaa paadau praanjalih’ tam abhaashata ॥ 41 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
devadevesha yogesha punyashravanakeertana ।
samhri’tya etat kulam noonam lokam santyakshyate bhavaan ।
viprashaapam samarthah’ api pratyahan na yadi eeshvarah’ ॥ 42 ॥

na aham tava anghrikamalam kshanaardham api keshava ।
tyaktum samutsahe naatha svadhaama naya maam api ॥ 43 ॥

tava vikreed’itam kri’shna nri’naam paramamangalam ।
karnapeeyoosham aasvaadya tyajati anyaspri’haam janah’ ॥ 44 ॥

shayyaaasanaat’anasthaanasnaanakreed’aashanaaadishu ।
katham tvaam priyam aatmaanam vayam bhaktaah’ tyajemahi ॥ 45 ॥

tvayaa upabhuktasrakgandhavaasah’ alankaaracharchitaah’ ।
uchchhisht’abhojinah’ daasaah’ tava maayaam jayemahi ॥ 46 ॥

vaataashanaah’ yah’ ri’shayah’ shramanaa oordhvamanthinah’ ।
brahmaaakhyam dhaama te yaanti shaantaah’ samnyaasinah’ amalaah’ ॥

47 ॥

vayam tu iha mahaayogin bhramantah’ karmavartmasu ।
tvat vaartayaa tarishyaamah’ taavakaih’ dustaram tamah’ ॥ 48 ॥

smarantah’ keertayantah’ te kri’taani gaditaani cha ।
gatiutsmitaeekshanakshveli yat nri’lokavid’ambanam ॥ 49 ॥

shree shukah’ uvaacha ।
evam vijnyaapitah’ raajan bhagavaan devakeesutah’ ।
ekaantinam priyam bhri’tyam uddhavam samabhaashata ॥ 50 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe devastutyuddhvavijnyaapanam naama
shasht’ho’dhyaayah’ ॥ 6 ॥

atha saptamo’dhyaayah’ ।
shree bhagavaan uvaacha ।
yat aattha maam mahaabhaaga tat chikeershitam eva me ।
brahmaa bhavah’ lokapaalaah’ svarvaasam me abhikaankshinah’ ॥ 1 ॥

mayaa nishpaaditam hi atra devakaaryam asheshatah’ ।
yadartham avateernah’ aham amshena brahmanaarthitah’ ॥ 2 ॥

kulam vai shaapanirdagdham nankshyati anyonyavigrahaat ।
samudrah’ saptame ahnhyetaam pureem cha plaavayishyati ॥ 3 ॥

yah’ hi eva ayam mayaa tyaktah’ lokah’ ayam nasht’amangalah’ ।
bhavishyati achiraat saadho kalinaa’pi niraakri’tah’ ॥ 4 ॥

na vastavyam tvayaa eva iha mayaa tyakte maheetale ।
yanah’ adharmaruchih’ bhadrah’ bhavishyati kalau yuge ॥ 5 ॥

tvam tu sarvam parityajya sneham svajanabandhushu ।
mayi aaveshya manah’ samyak samadri’k vicharasva gaam ॥ 6 ॥

yat idam manasaa vaachaa chakshurbhyaam shravanaaadibhih’ ।
nashvaram gri’hyamaanam cha viddhi maayaamanomayam ॥ 7 ॥

pumsah’ ayuktasya naanaarthah’ bhramah’ sah’ gunadoshabhaak ।
karmaakarmavikarma iti gunadoshadhiyah’ bhidaa ॥ 8 ॥

tasmaat yuktaindriyagraamah’ yuktachittah’ idam jagat ।
aatmani eekshasva vitatam aatmaanam mayi adheeshvare ॥ 9 ॥

nyaanavijnyaanasamyuktah’ aatmabhootah’ shareerinaam ।
aatmaanubhavatusht’aaatmaa na antaraayaih’ vihanyase ॥ 10 ॥

doshabuddhyaa ubhayaateetah’ nishedhaat na nivartate ।
gunabuddhyaa cha vihitam na karoti yathaa arbhakah’ ॥ 11 ॥

sarvabhootasuhri’t shaantah’ jnyaanavijnyaananishchayah’ ।
pashyan madaatmakam vishvam na vipadyeta vai punah’ ॥ 12 ॥

shree shukah’ uvaacha ।
iti aadisht’ah’ bhagavataa mahaabhaagavatah’ nri’pa ।
uddhavah’ pranipatya aaha tattvajijnyaasuh’ achyutam ॥ 13 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
yogesha yogavinnyaasa yogaatma yogasambhava ।
nih’shreyasaaya me proktah’ tyaagah’ samnyaasalakshanah’ ॥ 14 ॥

tyaagah’ ayam dushkarah’ bhooman kaamaanaam vishayaaatmabhih’ ।
sutaraam tvayi sarvaaatman na abhaktaih’ iti me matih’ ॥ 15 ॥

sah’ aham mama aham iti mood’hamatih’ vigaad’hah’
tvat maayayaa virachita aatmani saanubandhe ।
tat tu anjasaa nigaditam bhavataa yathaa aham
samsaadhayaami bhagavan anushaadhi bhri’tyam ॥ 16 ॥

satyasya te svadri’shah’ aatmanah’ aatmanah’ anyam
vaktaaram eesha vibudheshu api na anuchakshe ।
sarve vimohitadhiyah’ tava maayayaa ime
brahmaaadayah’ tanubhri’tah’ bahih’ arthabhaavah’ ॥ 17 ॥

tasmaat bhavantam anavadyam anantapaaram
sarvajnyam eeshvaram akunt’havikunt’hadhishni ayam ।
nirvinnadheeh’ aham u ha vri’janaabhitaptah’
naaraayanam narasakham sharanam prapadye ॥ 18 ॥

shree bhagavaan uvaacha ।
praayena manujaa loke lokatattvavichakshanaah’ ।
samuddharanti hi aatmaanam aatmanaa eva ashubhaaashayaat ॥ 19 ॥

aatmanah’ guruh’ aatmaa eva purushasya visheshatah’ ।
yat pratyaksha anumaanaabhyaam shreyah’ asau anuvindate ॥ 20 ॥

purushatve cha maam dheeraah’ saankhyayogavishaaradaah’ ।
aavistaraam prapashyanti sarvashakti upabri’mhitam ॥ 21 ॥

ekadvitrichatushpaadah’ bahupaadah’ tathaa apadah’ ।
bahvyah’ santi purah’ sri’sht’aah’ taasaam me paurushee priyaa ॥ 22 ॥

atra maam maargayantyaddhaah’ yuktaah’ hetubhih’ eeshvaram ।
gri’hyamaanaih’ gunaih’ lingaih’ agraahyam anumaanatah’ ॥ 23 ॥

atra api udaaharanti imam itihaasam puraatanam ।
avadhootasya samvaadam yadoh’ amitatejasah’ ॥ 24 ॥

(atha avadhootageetam ।)
avadhootam dvijam kanchit charantam akutobhayam ।
kavim nireekshya tarunam yaduh’ paprachchha dharmavit ॥ 25 ॥

yaduh’ uvaacha ।
kutah’ buddhih’ iyam brahman akartuh’ suvishaaradaa ।
yaam aasaadya bhavaan lokam vidvaan charati baalavat ॥ 26 ॥

praayah’ dharmaarthakaameshu vivitsaayaam cha maanavaah’ ।
hetunaa eva sameehante aayushah’ yashasah’ shriyah’ ॥ 27 ॥

tvam tu kalpah’ kavih’ dakshah’ subhagah’ amri’tabhaashanah’ ।
na kartaa nehase kinchit jad’aunmattapishaachavat ॥ 28 ॥

yaneshu dahyamaaneshu kaamalobhadavaagninaa ।
na tapyase agninaa muktah’ gangaambhasthah’ iva dvipah’ ॥ 29 ॥

tvam hi nah’ pri’chchhataam brahman aatmani aanandakaaranam ।
broohi sparshaviheenasya bhavatah’ kevala aatmanah’ ॥ 30 ॥

shree bhagavaan uvaacha ।
yadunaa evam mahaabhaagah’ brahmanyena sumedhasaa ।
pri’sht’ah’ sabhaajitah’ praaha prashraya avanatam dvijah’ ॥ 31 ॥

braahmanah’ uvaacha ।
santi me guravah’ raajan bahavah’ buddhyaa upaashritaah’ ।
yatah’ buddhim upaadaaya muktah’ at’aami iha taan shrunu ॥ 32 ॥

pri’thivee vaayuh’ aakaasham aapah’ agnih’ chandramaa ravih’ ।
kapotah’ ajagarah’ sindhuh’ patangah’ madhukri’d gajah’ ॥ 33 ॥

madhuhaa harinah’ meenah’ pingalaa kurarah’ arbhakah’ ।
kumaaree sharakri’t sarpah’ oornanaabhih’ supeshakri’t ॥ 34 ॥

ete me guravah’ raajan chaturvimshatih’ aashritaah’ ।
shikshaa vri’ttibhih’ eteshaam anvashiksham iha aatmanah’ ॥ 35 ॥

yatah’ yat anushikshaami yathaa vaa naahushaaatmaja ।
tat tathaa purushavyaaghra nibodha kathayaami te ॥ 36 ॥

bhootaih’ aakramaanah’ api dheerah’ daivavashaanugaih’ ।
tat vidvaan na chalet maargaat anvashiksham kshiteh’ vratam ॥ 37 ॥

shashvat paraarthasarvehah’ paraartha ekaantasambhavah’ ।
saadhuh’ shiksheta bhoobhri’ttah’ nagashishyah’ paraatmataam ॥

38 ॥

praanavri’ttyaa eva santushyet munih’ na eva indriyapriyaih’ ।
nyaanam yathaa na nashyeta na avakeeryeta vaangmanah’ ॥ 39 ॥

vishayeshu aavishan yogee naanaadharmeshu sarvatah’ ।
gunadoshavyapeta aatmaa na vishajjeta vaayuvat ॥ 40 ॥

paarthiveshu iha deheshu pravisht’ah’ tat gunaaashrayah’ ।
gunaih’ na yujyate yogee gandhaih’ vaayuh’ iva aatmadri’k ॥ 41 ॥

antah’ hitah’ cha sthirajangameshu
brahma aatmabhaavena samanvayena ।
vyaaptya avachchhedam asangam aatmanah’
munih’ nabhah’ tvam vitatasya bhaavayet ॥ 42 ॥

tejah’ abannamayaih’ bhaavaih’ megha aadyaih’ vaayunaa eeritaih’ ।
na spri’shyate nabhah’ tadvat kaalasri’sht’aih’ gunaih’ pumaan ॥

43 ॥

svachchhah’ prakri’titah’ snigdhah’ maadhuryah’ teerthabhooh’ nri’naam ।
munih’ punaati apaam mitram eeksha upasparshakeertanaih’ ॥ 44 ॥

tejasvee tapasaa deeptah’ durdharshaudarabhaajanah’ ।
sarvabhakshah’ api yukta aatmaa na aadatte malam agnivat ॥ 45 ॥

kvachit shannah’ kvachit spasht’ah’ upaasyah’ shreyah’ ichchhataam ।
bhunkte sarvatra daatree’naam dahan praak uttara ashubham ॥

46 ॥

svamaayayaa sri’sht’am idam sat asat lakshanam vibhuh’ ।
pravisht’ah’ eeyate tat tat svaroopah’ agnih’ iva edhasi ॥ 47 ॥

visargaadyaah’ shmashaanaantaah’ bhaavaah’ dehasya na aatmanah’ ।
kalaanaam iva chandrasya kaalena avyaktavartmanaa ॥ 48 ॥

kaalena hi oghavegena bhootaanaam prabhava api ayau ।
nityau api na dri’shyete aatmanah’ agneh’ yathaa archishaam ॥ 49 ॥

gunaih’ gunaan upaadatte yathaakaalam vimunchati ।
na teshu yujyate yogee gobhih’ gaah’ iva gopatih’ ॥ 50 ॥

budhyate svena bhedena vyaktisthah’ iva tat gatah’ ।
lakshyate sthoolamatibhih’ aatmaa cha avasthitah’ arkavat ॥ 51 ॥

na atisnehah’ prasangah’ vaa kartavyah’ kva api kenachit ।
kurvan vindeta santaapam kapotah’ iva deenadheeh’ ॥ 52 ॥

kapotah’ kashchana aranye kri’taneed’ah’ vanaspatau ।
kapotyaa bhaaryayaa saardham uvaasa katichit samaah’ ॥ 53 ॥

kapotau snehagunitahri’dayau gri’hadharminau ।
dri’sht’im dri’sht’yaangam angena buddhim buddhyaa babandhatuh’ ॥

54 ॥

shayyaasanaat’anasthaanavaartaakreed’aashanaaadikam ।
mithuneebhooya visrabdhau cheratuh’ vanaraajishu ॥ 55 ॥

yam yam vaanchhati saa raajan tarpayanti anukampitaa ।
tam tam samanayat kaamam kri’chchhrena api ajitaindriyah’ ॥ 56 ॥

kapotee prathamam garbham gri’hnati kaalah’ aagate ।
and’aani sushuve need’e svapatyuh’ samnidhau satee ॥ 57 ॥

teshoo kaale vyajaayanta rachitaavayavaa hareh’ ।
shaktibhih’ durvibhaavyaabhih’ komalaangatanooruhaah’ ॥ 58 ॥

prajaah’ pupushatuh’ preetau dampatee putravatsalau ।
shri’nvantau koojitam taasaam nirvri’tau kalabhaashitaih’ ॥ 59 ॥

taasaam patatraih’ susparshaih’ koojitaih’ mugdhachesht’itaih’ ।
pratyudgamaih’ adeenaanaam pitarau mudam aapatuh’ ॥ 60 ॥

snehaanubaddhahri’dayau anyonyam vishnumaayayaa ।
vimohitau deenadhiyau shishoon pupushatuh’ prajaah’ ॥ 61 ॥

ekadaa jagmatuh’ taasaam annaartham tau kut’umbinau ।
paritah’ kaanane tasmin arthinau cheratuh’ chiram ॥ 62 ॥

dri’sht’vaa taan lubdhakah’ kashchit yadri’chchha atah’ vanecharah’ ।
yagri’he jaalam aatatya charatah’ svaalayaantike ॥ 63 ॥

kapotah’ cha kapotee cha prajaaposhe sadaa utsukau ।
gatau poshanam aadaaya svaneed’am upajagmatuh’ ॥ 64 ॥

kapotee svaatmajaan veekshya baalakaan jaalasamvri’taan ।
taan abhyadhaavat kroshantee kroshatah’ bhri’shaduh’khitaa ॥ 65 ॥

saa asakri’t snehagunitaa deenachittaa ajamaayayaa ।
svayam cha abadhyata shichaa baddhaan pashyanti apasmri’tih’ ॥ 66 ॥

kapotah’ cha aatmajaan baddhaan aatmanah’ api adhikaan priyaan ।
bhaaryaam cha aatmasamaam deenah’ vilalaapa atiduh’khitah’ ॥ 67 ॥

aho me pashyata apaayam alpapunyasya durmateh’ ।
atri’ptasya akri’taarthasya gri’hah’ traivargikah’ hatah’ ॥ 68 ॥

anuroopaa anukoolaa cha yasya me patidevataa ।
shoonye gri’he maam santyajya putraih’ svaryaati saadhubhih’ ॥ 69 ॥

sah’ aham shoonye gri’he deenah’ mri’tadaarah’ mri’taprajah’ ।
yijeevishe kimartham vaa vidhurah’ duh’khajeevitah’ ॥ 70 ॥

taan tathaa eva aavri’taan shigbhih’ mri’tyugrastaan vichesht’atah’ ।
svayam cha kri’panah’ shikshu pashyan api abudhah’ apatat ॥ 71 ॥

tam labdhvaa lubdhakah’ kroorah’ kapotam gri’hamedhinam ।
kapotakaan kapoteem cha siddhaarthah’ prayayau gri’ham ॥ 72 ॥

evam kut’umbee ashaanta aatmaa dvandva aaraamah’ patat trivat ।
pushnan kut’umbam kri’panah’ saanubandhah’ avaseedati ॥ 73 ॥

yah’ praapya maanusham lokam muktidvaaram apaavri’tam ।
gri’heshu khagavat saktah’ tam aarood’hachyutam viduh’ ॥ 74 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
yadvadhootetihaase saptamo’dhyaayah’ ॥ 7 ॥

athaassht’amo’dhyaayah’ ।
sukham aindriyakam raajan svarge narakah’ eva cha ।
dehinah’ yat yathaa duh’kham tasmaat na ichchheta tat budhaah’ ॥ 1 ॥

graasam sumri’sht’am virasam mahaantam stokam eva vaa ।
yadri’chchhayaa eva apatitam graset aajagarah’ akriyah’ ॥ 2 ॥

shayeeta ahaani bhooreeni niraahaarah’ anupakramah’ ।
yadi na upanamet graasah’ mahaahih’ iva disht’abhuk ॥ 3 ॥

ojah’ sahobalayutam bibhrat deham akarmakam ।
shayaanah’ veetanidrah’ cha neheta indriyavaan api ॥ 4 ॥

munih’ prasannagambheerah’ durvigaahyah’ duratyayah’ ।
anantapaarah’ hi akshobhyah’ stimita udah’ iva arnavah’ ॥ 5 ॥

samri’ddhakaamah’ heenah’ vaa naaraayanaparah’ munih’ ।
na utsarpeta na shushyeta saridbhih’ iva saagarah’ ॥ 6 ॥

dri’sht’vaa striyam devamaayaam tat bhaavaih’ ajitendriyah’ ।
pralobhitah’ patati andhe tamasi agnau patangavat ॥ 7 ॥

yoshit hiranya aabharana ambaraadi
dravyeshu maayaarachiteshu mood’hah’ ।
pralobhitaatmaa hi upabhogabuddhyaa
patangavat nashyati nasht’adri’sht’ih’ ॥ 8 ॥

stokam stokam graset graasam dehah’ varteta yaavataa ।
gri’haan ahimsat na aatisht’het vri’ttim maadhukareem munih’ ॥ 9 ॥

anubhyah’ cha mahadbhyah’ cha shaastrebhyah’ kushalah’ narah’ ।
sarvatah’ saaram aadadyaat pushpebhyah’ iva shat’padah’ ॥ 10 ॥

saayantanam shvastanam vaa na sangri’hneeta bhikshitam ।
paanipaatra udaraamatrah’ makshikaa iva na sangrahee ॥ 11 ॥

saayantanam shvastanam vaa na sangri’hneeta bhikshukah’ ।
makshikaah’ iva sangri’hnan saha tena vinashyati ॥ 12 ॥

pada api yuvateem bhikshuh’ na spri’shet daaraveem api ।
spri’shan kareeva badhyeta karinyaa angasangatah’ ॥ 13 ॥

na adhigachchhet striyam praajnyah’ karhichit mri’tyum aatmanah’ ।
bala adhikaih’ sa hanyeta gajaih’ anyaih’ gajah’ yathaa ॥ 14 ॥

na deyam na upabhogyam cha lubdhaih’ yat duh’kha sanchitam ।
bhunkte tat api tat cha anyah’ madhuheva arthavit madhu ॥ 15 ॥

sukha duh’kha upaarjitaih’ vittaih’ aashaasaanaam gri’ha aashishah’ ।
madhuheva agratah’ bhunkte yatih’ vai gri’hamedhinaam ॥ 16 ॥

graamyageetam na shrunuyaat yatih’ vanacharah’ kvachit ।
shikheta harinaat vaddhaat mri’gayoh’ geetamohitaat ॥ 17 ॥

nri’tyavaaditrageetaani jushan graamyaani yoshitaam ।
aasaam kreed’anakah’ vashyah’ ri’shyashri’ngah’ mri’geesutah’ ॥ 18 ॥

yihvayaa atipramaathinyaa janah’ rasavimohitah’ ।
mri’tyum ri’chchhati asat buddhih’ meenah’ tu bad’ishaih’ yathaa ॥ 19 ॥

indriyaani jayanti aashuh’ niraahaaraah’ maneeshinah’ ।
varjayitvaa tu rasanam tat nirannasya vardhate ॥ 20 ॥

taavat jitendriyah’ na syaat vijitaani indriyah’ pumaan ।
na jayet rasanam yaavat jitam sarvam jite rase ॥ 21 ॥

pingalaa naama veshyaa aaseet videhanagare puraa ।
tasyaa me shikshitam kinchit nibodha nri’panandana ॥ 22 ॥

saa svairinyekadaa kaantam sanketa upaneshyatee ।
abhootkaale bahirdvaari bibhratee roopamuttamam ॥ 23 ॥

maarga aagachchhato veekshya purushaanpurusharshabha ।
taan shulkadaanvittavatah’ kaantaanmene’rthakaamukaa ॥ 24 ॥

aagateshvapayaateshu saa sanketopajeevanee ।
apyanyo vittavaanko’pi maamupaishyati bhooridah’ ॥ 25 ॥

eavam duraashayaa dhvastanidraa dvaaryavalambatee ।
nirgachchhantee pravishatee nisheetham samapadyata ॥ 26 ॥

tasyaa vittaashayaa shushyadvaktraayaa deenachetasah’ ।
nirvedah’ paramo jajnye chintaahetuh’ sukhaavahah’ ॥ 27 ॥

tasyaa nirvinnachittaayaa geetam shrunu yathaa mama ।
nirveda aashaapaashaanaam purushasya yathaa hyasih’ ॥ 28 ॥

na hi angaajaatanirvedah’ dehabandham jihaasati ।
yathaa vijnyaanarahitah’ manujah’ mamataam nri’pa ॥ 29 ॥

pingalaa uvaacha ।
aho me mohavitatim pashyata avijita aatmanah’ ।
yaa kaantaat asatah’ kaamam kaamaye yena baalishaa ॥ 30 ॥

santam sameepe ramanam ratipradam
vittapradam nityam imam vihaaya ।
akaamadam duh’khabhaya aadi shoka
mohapradam tuchchham aham bhaje ajnyaa ॥ 31 ॥

aho mayaatmaa paritaapito vri’thaa
saanketyavri’ttyaa’tivigarhyavaartayaa ।
strainaannaraadyaa’rthatri’sho’nushochyaa
tkreetena vittam ratimaatmanechchhatee ॥ 32 ॥

yadasthibhirnirmitavamshavamshya
sthoonam tvachaa romanakhaih’ pinaddham ।
ksharannavadvaaramagaarametad
vinmootrapoornam madupaiti kaanyaa ॥ 33 ॥

videhaanaam pure hyasminnahamekaiva mood’hadheeh’ ।
yaa’nyasmichchhantyasatyasmaadaatmadaatkaamamachyutaat ॥ 34 ॥

suhri’tpresht’hatamo naatha aatmaa chaayam shareerinaam ।
tam vikreeyaatmanaivaaham rame’nena yathaa ramaa ॥ 35 ॥

kiyatpriyam te vyabhajankaamaa ye kaamadaa naraah’ ।
aadyantavanto bhaaryaayaa devaa vaa kaalavidrutaah’ ॥ 36 ॥

noonam me bhagavaan preetah’ vishnuh’ kena api karmanaa ।
nirvedah’ ayam duraashaayaa yat me jaatah’ sukhaavahah’ ॥ 37 ॥

maivam syurmandabhagyaayaah’ kleshaa nirvedahetavah’ ।
yenaanubandham nihri’tya purushah’ shamamri’chchhati ॥ 38 ॥

tena upakri’tam aadaaya shirasaa graamyasangataah’ ।
tyaktvaa duraashaah’ sharanam vrajaami tam adheeshvaram ॥ 39 ॥

santusht’aa shraddadhatyetadyathaalaabhena jeevatee ।
viharaamyamunaivaahamaatmanaa ramanena vai ॥ 40 ॥

samsaarakoope patitam vishayairmushitekshanam ।
grastam kaalaahinaa”tmaanam ko’nyastraatumadheeshvarah’ ॥ 41 ॥

aatmaa eva hi aatmanah’ goptaa nirvidyeta yadaakhilaat ।
apramattah’ idam pashyat grastam kaalaahinaa jagat ॥ 42 ॥

braahmana uvaacha ।
eavam vyavasitamatirduraashaam kaantatarshajaam ।
chhitvopashamamaasthaaya shayyaamupavivesha saa ॥ 43 ॥

aashaa hi paramam duh’kham nairaashyam paramam sukham ।
yathaa sanchhidya kaantaashaam sukham sushvaapa pingalaa ॥ 44 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe pingalopaakhyaa’nesht’amo’dhyaayah’
॥ 8 ॥

atha navamo’dhyaayah’ ।
braahmanah’ uvaacha ।
parigrahah’ hi duh’khaaya yat yat priyatamam nri’naam ।
anantam sukham aapnoti tat vidvaan yah’ tu akinchanah’ ॥ 1 ॥

saamisham kuraram jaghnuh’ balinah’ ye niraamishaah’ ।
tat aamisham parityajya sah’ sukham samavindata ॥ 2 ॥

na me maanaavamaanau stah’ na chintaa gehaputrinaam ।
aatmakreed’ah’ aatmaratih’ vicharaami iha baalavat ॥ 3 ॥

dvau eva chintayaa muktau parama aanandah’ aaplutau ।
yah’ vimugdhah’ jad’ah’ baalah’ yah’ gunebhyah’ param gatah’ ॥ 4 ॥

kvachit kumaaree tu aatmaanam vri’naanaan gri’ham aagataan ।
svayam taan arhayaamaasa kvaapi yaateshu bandhushu ॥ 5 ॥

tesham abhyavahaaraartham shaaleen rahasi paarthiva ।
avaghnantyaah’ prakosht’hasthaah’ chakruh’ shankhaah’ svanam mahat ॥

6 ॥

saa tat jugupsitam matvaa mahatee vreed’itaa tatah’ ।
babhanja ekaikashah’ shankhaan dvau dvau paanyoh’ asheshayat ॥

7 ॥

ubhayoh’ api abhoot ghoshah’ hi avaghnantyaah’ sma shankhayoh’ ।
tatra api ekam nirabhidat ekasmaan na abhavat dhvanih’ ॥ 8 ॥

anvashiksham imam tasyaah’ upadesham arindama ।
lokaan anucharan etaan lokatattvavivitsayaa ॥ 9 ॥

vaase bahoonaam kalahah’ bhavet vaartaa dvayoh’ api ।
ekah’ eva charet tasmaat kumaaryaah’ iva kankanah’ ॥ 10 ॥

manah’ ekatra samyujyaat jitashvaasah’ jita aasanah’ ।
vairaagyaabhyaasayogena dhriyamaanam atandritah’ ॥ 11 ॥

yasmin manah’ labdhapadam yat etat
shanaih’ shanaih’ munchati karmarenoon ।
sattvena vri’ddhena rajah’ tamah’ cha
vidhooya nirvaanam upaiti anindhanam ॥ 12 ॥

tat evam aatmani avaruddhachittah’
na veda kinchit bahih’ antaram vaa ।
yathaa ishukaarah’ nri’patim vrajantam
ishau gataatmaa na dadarsha paarshve ॥ 13 ॥

ekachaaryaniketah’ syaat apramattah’ guhaashayah’ ।
alakshyamaanah’ aachaaraih’ munih’ ekah’ alpabhaashanah’ ॥ 14 ॥

gri’haarambhah’ atiduh’khaaya viphalah’ cha adhruvaatmanah’ ।
sarpah’ parakri’tam veshma pravishya sukham edhate ॥ 15 ॥

eko naaraayano devah’ poorvasri’sht’am svamaayayaa ।
samhri’tya kaalakalayaa kalpaanta idameeshvarah’ ॥ 16 ॥

eka evaadviteeyo’bhoodaatmaadhaaro’khilaashrayah’ ।
kaalenaatmaanubhaavena saamyam neetaasu shaktishu ।
sattvaadishvaadipuerushah’ pradhaanapurusheshvarah’ ॥ 17 ॥

paraavaraanaam parama aaste kaivalyasanjnyitah’ ।
kevalaanubhavaanandasandoho nirupaadhikah’ ॥ 18 ॥

kevalaatmaanubhaavena svamaayaam trigunaatmikaam ।
sankshobhayansri’jatyaadau tayaa sootramarindama ॥ 19 ॥

taamaahustrigunavyaktim sri’janteem vishvatomukham ।
yasminprotamidam vishvam yena samsarate pumaan ॥ 20 ॥

yathaa oornanaabhih’ hri’dayaat oornaam santatya vaktratah’ ।
tayaa vihri’tya bhooyastaam grasati evam maheshvarah’ ॥ 21 ॥

yatra yatra manah’ dehee dhaarayet sakalam dhiyaa ।
snehaat dveshaat bhayaat vaa api yaati tat tat saroopataam ॥ 22 ॥

keet’ah’ peshaskri’tam dhyaayan kud’yaam tena praveshitah’ ।
yaati tat ssatmataam raajan poorvaroopam asantyajan ॥ 23 ॥

evam gurubhyah’ etebhyah’ esha me shikshitaa matih’ ।
svaatmaa upashikshitaam buddhim shrunu me vadatah’ prabho ॥ 24 ॥

dehah’ guruh’ mama viraktivivekahetuh’
bibhrat sma sattvanidhanam satata artyut arkam ।
tattvaani anena vimri’shaami yathaa tathaa api
paarakyam iti avasitah’ vicharaami asangah’ ॥ 25 ॥

yaayaatmajaarthapashubhri’tyagri’haaptavargaan
pushnaati yat priyachikeershayaa vitanvan ॥

svaante sakri’chchhram avaruddhadhanah’ sah’ dehah’
sri’sht’vaa asya beejam avaseedati vri’kshadharmaa ॥ 26 ॥

yihvaa ekatah’ amum avakarshati karhi tarshaa
shishnah’ anyatah’ tvak udaram shravanam kutashchit ।
graanah’ anyatah’ chapaladri’k kva cha karmashaktih’
bahvyah’ sapatnyah’ iva gehapatim lunanti ॥ 27 ॥

sri’sht’vaa puraani vividhaani ajayaa aatmashaktyaa
vri’kshaan sareesri’papashoonkhagadamshamatsyaan ।
taih’ taih’ atusht’ahri’dayah’ purusham vidhaaya
brahmaavalokadhishanam mudamaapa devah’ ॥ 28 ॥

labdhvaa sudurlabham idam bahusambhavaante
maanushyamarthadamanityamapeeha dheerah’ ।
toornam yateta na patet anumri’tyuh’ yaavat
nih’shreyasaaya vishayah’ khalu sarvatah’ syaat ॥ 29 ॥

evam sanjaatavairaagyah’ vijnyaanaloka aatmani ।
vicharaami maheem etaam muktasangah’ anahankri’tih’ ॥ 30 ॥

na hi ekasmaat guroh’ jnyaanam susthiram syaat supushkalam ।
brahma etat adviteeyam vai geeyate bahudhaa ri’shibhih’ ॥ 31 ॥

shreebhagavaanuvaacha ।
ityuktvaa sa yadum viprastamaamantraya gabheeradheeh’ ।
vandito.aabhyarthito raajnyaa yayau preeto yathaagatam ॥ 32 ॥

avadhootavachah’ shrutvaa poorveshaam nah’ sa poorvajah’ ।
sarvasangavinirmuktah’ samachitto babhoova ha ॥ 33 ॥

(iti avadhootageetam ।)

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe bhagavaduddhavasamvaade
navamo’dhyaayah’ ॥ 9 ॥

atha dashamo’dhyaayah’ ।
shreebhagavaan uvaacha ।
mayaa uditeshu avahitah’ svadharmeshu madaashrayah’ ।
varnaashramakula aachaaram akaamaatmaa samaacharet ॥ 1 ॥

anveeksheta vishuddhaatmaa dehinaam vishayaatmanaam ।
guneshu tattvadhyaanena sarvaarambhaviparyayam ॥ 2 ॥

suptasya vishayaalokah’ dhyaayatah’ vaa manorathah’ ।
naanaamakatvaat viphalah’ tathaa bhedaatmadeeh’ gunaih’ ॥ 3 ॥

nivri’ttam karma seveta pravri’ttam matparah’ tyajet ।
yijnyaasaayaam sampravri’ttah’ na adriyet karma chodanaam ॥ 4 ॥

yamaanabheekshnam seveta niyamaan matparah’ kvachit ।
madabhijnyam gurm shaantam upaaseeta madaatmakam ॥ 5 ॥

amaanyamatsarah’ dakshah’ nirmamah’ dri’d’hasauhri’dah’ ।
asatvarah’ arthajijnyaasuh’ anasooyauh’ amoghavaak ॥ 6 ॥

yaayaapatyagri’hakshetrasvajanadravina aadishu ।
udaaseenah’ samam pashyan sarveshu artham iva aatmanah’ ॥ 7 ॥

vilakshanah’ sthoolasookshmaat dehaat aatmekshitaa svadri’k ।
yathaagnih’ daarunah’ daahyaat daahakah’ anyah’ prakaashakah’ ॥ 8 ॥

nirodha utpatti anu bri’han naanaatvam tatkri’taan gunaan ।
antah’ pravisht’ah’ aadhattah’ evam dehagunaan parah’ ॥ 9 ॥

yah’ asau gunaih’ virachitah’ dehah’ ayam purushasya hi ।
samsaarah’ tat nibandhah’ ayam pumsah’ vidyaat chhidaatmanah’ ॥ 10 ॥

tasmaat jijnyaasayaa aatmaanam aatmastham param ।
sangamya niraset etat vastubuddhim yathaakramam ॥ 11 ॥

aachaaryah’ aranih’ aadyah’ syaat antevaasi uttara aranih’ ।
tat sandhaanam pravachanam vidyaa sandhih’ sukhaavahah’ ॥ 12 ॥

vaishaaradee saa ativishuddhabuddhih’
dhunoti maayaam gunasamprasootaam ।
gunaan cha sandahya yat aatmam etat
svayam cha shaamyati asamid yathaa agnih’ ॥ 13 ॥

atha eshaam karmakartree’naam bhoktree’naam sukhaduh’khayoh’ ।
naanaatvam atha nityatvam lokakaalaagama aatmanaam ॥ 14 ॥

manyase sarvabhaavaanaam samsthaa hi autpattikee yathaa ।
tat tat aakri’tibhedena jaayate bhidyate cha dheeh’ ॥ 15 ॥

evam api anga sarveshaam dehinaam dehayogatah’ ।
kaala avayavatah’ santi bhaavaa janmaadayoh’ asakri’t ॥ 16 ॥

atra api karmanaam kartuh’ asvaatantryam cha lakshyate ।
bhoktuh’ cha duh’khasukhayoh’ kah’ anvarthah’ vivasham bhajet ॥ 17 ॥

na dehinaam sukham kinchit vidyate vidushaam api ।
tathaa cha duh’kham mood’haanaam vri’thaa ahankaranam param ॥ 18 ॥

yadi praaptim vighaatam cha jaananti sukhaduh’khayoh’ ।
te api addhaa na viduh’ yogam mri’tyuh’ na prabhavet yathaa ॥ 19 ॥

kah’ anvarthah’ sukhayati enam kaamah’ vaa mri’tyuh’ antike ।
aaghaatam neeyamaanasya vadhyasi eva na tusht’idah’ ॥ 20 ॥

shrutam cha dri’sht’avat dusht’am spardhaa asooyaa atyayavyayaih’ ।
bahu antaraaya kaamatvaat kri’shivat cha api nishphalam ॥ 21 ॥

antaraayaih’ avihatah’ yadi dharmah’ svanusht’hitah’ ।
tenaapi nirjitam sthaanam yathaa gachchhati tat shrunu ॥ 22 ॥

ishtvaa iha devataah’ yajnyaih’ svarlokam yaati yaajnyikah’ ।
bhunjeeta devavat tatra bhogaan divyaan nija arjitaan ॥ 23 ॥

svapunya upachite shubhre vimaanah’ upageeyate ।
gandharvaih’ viharanmadhye deveenaam hri’dyaveshadhri’k ॥ 24 ॥

streebhih’ kaamagayaanena kinkineejaalamaalinaa ।
kreed’an na veda aatmapaatam suraakreed’eshu nirvri’tah’ ॥ 25 ॥

taavat pramodate svarge yaavat punyam samaapyate ।
ksheenapunyah’ patati arvaak anichchhan kaalachaalitah’ ॥ 26 ॥

yadi adharmaratah’ sangaat asataam vaa ajitendriyah’ ।
kaamaatmaa kri’panah’ lubdhah’ strainah’ bhootavihimsakah’ ॥ 27 ॥

pashoon avidhinaa aalabhya pretabhootaganaan yajan ।
narakaan avashah’ jantuh’ gatvaa yaati ulbanam tamah’ ॥ 28 ॥

karmaani duh’kha udarkaani kurvan dehena taih’ punah’ ।
deham aabhajate tatra kim sukham martyadharminah’ ॥ 29 ॥

lokaanaam loka paalaanaam madbhayam kalpajeevinaam ।
brahmanah’ api bhayam mattah’ dviparaadhapara aayushah’ ॥ 30 ॥

gunaah’ sri’janti karmaani gunah’ anusri’jate gunaan ।
yeevah’ tu gunasamyuktah’ bhunkte karmaphalaani asau ॥ 31 ॥

yaavat syaat gunavaishamyam taavat naanaatvam aatmanah’ ।
naanaatvam aatmanah’ yaavat paaratantryam tadaa eva hi ॥ 32 ॥

yaavat asya asvatantratvam taavat eeshvaratah’ bhayam ।
yah’ etat samupaaseeran te muhyanti shuchaarpitaah’ ॥ 33 ॥

kaalah’ aatmaa aagamah’ lokah’ svabhaavah’ dharmah’ eva cha ।
iti maam bahudhaa praahuh’ gunavyatikare sati ॥ 34 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
guneshu vartamaanah’ api dehajeshu anapaavri’taah’ ।
gunaih’ na badhyate dehee badhyate vaa katham vibho ॥ 35 ॥

katham varteta viharet kaih’ vaa jnyaayeta lakshanaih’ ।
kim bhunjeeta uta visri’jet shayeeta aaseeta yaati vaa ॥ 36 ॥

etat achyuta me broohi prashnam prashnavidaam vara ।
nityamuktah’ nityabaddhah’ ekah’ eva iti me bhramah’ ॥ 37 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe bhagavaduddhavasamvaade
dashamo’dhyaayah’ ॥ 10 ॥

atha ekaadasho’dhyaayah’ ।
shreebhagavaan uvaacha ।
baddhah’ muktah’ iti vyaakhyaa gunatah’ me na vastutah’ ।
gunasya maayaamoolatvaat na me mokshah’ na bandhanam ॥ 1 ॥

shokamohau sukham duh’kham dehaapattih’ cha maayayaa ।
svapnah’ yathaa aatmanah’ khyaatih’ samsri’tih’ na tu vaastavee ॥ 2 ॥

vidyaa avidye mama tanoo viddhi uddhava shareerinaam ।
mokshabandhakaree aadye maayayaa me vinirmite ॥ 3 ॥

ekasya eva mama amshasya jeevasya eva mahaamate ।
bandhah’ asya avidyayaa anaadih’ vidyayaa cha tathaa itarah’ ॥ 4 ॥

atha baddhasya muktasya vailakshanyam vadaami te ।
viruddhadharminoh’ taata sthitayoh’ ekadharmini ॥ 5 ॥

suparnau etau sadri’shau sakhaayau
yadri’chchhayaa etau kri’taneed’au cha vri’kshe ।
ekah’ tayoh’ khaadati pippalaannam
anyah’ nirannah’ api balena bhooyaan ॥ 6 ॥

aatmaanam anyam cha sah’ veda vidvaan
apippalaadah’ na tu pippalaadah’ ।
yah’ avidyayaa yuk sa tu nityabaddhah’
vidyaamayah’ yah’ sa tu nityamuktah’ ॥ 7 ॥

dehasthah’ api na dehasthah’ vidvaan svapnaat yathaa utthitah’ ।
adehasthah’ api dehasthah’ kumatih’ svapnadri’k yathaa ॥ 8 ॥

indriyaih’ indriyaartheshu gunaih’ api guneshu cha ।
gri’hyamaaneshu ahankuryaat na vidvaan yah’ tu avikriyah’ ॥ 9 ॥

daivaadheene shareere asmin gunabhaavyena karmanaa ।
vartamaanah’ abudhah’ tatra kartaa asmi iti nibadhyate ॥ 10 ॥

evam viraktah’ shayanah’ aasanaat’anamajjane ।
darshanasparshanaghraanabhojanashravanaaadishu ॥ 11 ॥

na tathaa badhyate vidvaan tatra tatra aadayan gunaan ।
prakri’tisthah’ api asamsaktah’ yathaa kham savitaa anilah’ ॥ 12 ॥

vaishaaradyekshayaa asangashitayaa chhinnasamshayah’ ।
pratibuddhah’ iva svapnaat naanaatvaat vinivartate ॥ 13 ॥

yasya syuh’ veetasankalpaah’ praanendriyamanodhiyaam ।
vri’ttayah’ sah’ vinirmuktah’ dehasthah’ api hi tat gunaih’ ॥ 14 ॥

yasya aatmaa himsyate himsryaih’ yena kinchit yadri’chchhayaa ।
archyate vaa kvachit tatra na vyatikriyate budhah’ ॥ 15 ॥

na stuveeta na nindeta kurvatah’ saadhu asaadhu vaa ।
vadatah’ gunadoshaabhyaam varjitah’ samadri’k munih’ ॥ 16 ॥

na kuryaat na vadet kinchit na dhyaayet saadhu asaadhu vaa ।
aatmaaraamah’ anayaa vri’ttyaa vicharet jad’avat munih’ ॥ 17 ॥

shabdabrahmani nishnaatah’ na nishnaayaat pare yadi ।
shramah’ tasya shramaphalah’ hi adhenum iva rakshatah’ ॥ 18 ॥

gaam dugdhadohaam asateem cha bhaaryaam
deham paraadheenam asatprajaam cha ।
vittam tu ateertheekri’tam anga vaacham
heenaam mayaa rakshati duh’khaduh’khee ॥ 19 ॥

yasyaam na me paavanam anga karma
sthitiudbhavapraana nirodhanam asya ।
leelaavataaraeepsitajanma vaa syaat
bandhyaam giram taam bibhri’yaat na dheerah’ ॥ 20 ॥

evam jijnyaasayaa apohya naanaatvabhramam aatmani ।
upaarameta virajam manah’ mayi arpya sarvage ॥ 21 ॥

yadi aneeshah’ dhaarayitum manah’ brahmani nishchalam ।
mayi sarvaani karmaani nirapekshah’ samaachara ॥ 22 ॥

shraddhaaluh’ me kathaah’ shri’nvan subhadraa lokapaavaneeh’ ।
gaayan anusmaran karma janma cha abhinayan muhuh’ ॥ 23 ॥

madarthe dharmakaamaarthaan aacharan madapaashrayah’ ।
labhate nishchalaam bhaktim mayi uddhava sanaatane ॥ 24 ॥

satsangalabdhayaa bhaktyaa mayi maam sah’ upaasitaa ।
sah’ vai me darshitam sadbhih’ anjasaa vindate padam ॥ 25 ॥

uddhava uvaacha ।
saadhuh’ tava uttamashloka matah’ keedri’gvidhah’ prabho ।
bhaktih’ tvayi upayujyeta keedri’shee sadbhih’ aadri’taa ॥ 26 ॥

etat me purushaadhyaksha lokaadhyaksha jagat prabho ।
pranataaya anuraktaaya prapannaaya cha kathyataam ॥ 27 ॥

tvam brahma paramam vyoma purushah’ prakri’teh’ parah’ ।
avateernah’ asi bhagavan svechchhaaupaattapri’thak vapuh’ ॥ 28 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
kri’paaluh’ akri’tadrohah’ titikshuh’ sarvadehinaam ।
satyasaarah’ anavadyaatmaa samah’ sarvopakaarakah’ ॥ 29 ॥

kaamaih’ ahatadheeh’ daantah’ mri’duh’ shuchih’ akinchanah’ ।
aneehah’ mitabhuk shaantah’ sthirah’ mat sharanah’ munih’ ॥ 30 ॥

apramattah’ gabheeraatmaa dhri’timaanjitashad’gunah’ ।
amaanee maanadah’ kalpah’ maitrah’ kaarunikah’ kavih’ ॥ 31 ॥

aajnyaaya evam gunaan doshaanmayaadisht’aan api svakaan ।
dharmaan santyajya yah’ sarvaan maam bhajeta sah’ sattamah’ ॥ 32 ॥

nyaatvaa ajnyaatvaa atha ye vai maam yaavaan yah’ cha asmi
yaadri’shah’ ।
bhajanti ananyabhaavena te me bhaktatamaah’ mataah’ ॥ 33 ॥

mallingamadbhaktajanadarshanasparshanaarchanam ।
paricharyaa stutih’ prahvagunakarma anukeertanam ॥ 34 ॥

matkathaashravane shraddhaa mat anudhyaanam uddhava ।
sarvalaabha upaharanam daasyena aatmanivedanam ॥ 35 ॥

majjanmakarmakathanam mama parvaanumodanam ।
geetataand’avavaaditragosht’heebhih’ madgri’ha utsavah’ ॥ 36 ॥

yaatraa balividhaanam cha sarvavaarshikaparvasu ।
vaidikee taantrikee deekshaa madeeyavratadhaaranam ॥ 37 ॥

mama archaasthaapane shraddhaa svatah’ samhatya cha udyamah’ ।
udyaana upavanaakreed’apuramandirakarmani । 38 ॥

sammaarjana upalepaabhyaam sekamand’alavartanaih’ ।
gri’hashushrooshanam mahyam daasavadyadamaayayaa ॥ 39 ॥

amaanitvam adambhitvam kri’tasya aparikeertanam ।
api deepaavalokam me na upayunjyaat niveditam ॥ 40 ॥

yat yat isht’atamam loke yat cha atipriyam aatmanah’ ।
tat tat nivedayet mahyam tat aanantyaaya kalpate ॥ 41 ॥

sooryah’ agnih’ braahmanah’ gaavah’ vaishnavah’ kham marut jalam ।
bhooh’ aatmaa sarvabhootaani bhadra poojaapadaani me ॥ 42 ॥

soorye tu vidyayaa trayyaa havishaagnau yajeta maam ।
aatithyena tu vipraagryah’ goshvanga yavasaadinaa ॥ 43 ॥

vaishnave bandhusatkri’tyaa hri’di khe dhyaananisht’hayaa ।
vaayau mukhyadhiyaa toye dravyaih’ toyapuraskri’taih’ ॥ 44 ॥

sthand’ile mantrahri’dayaih’ bhogaih’ aatmaanam aatmani ।
kshetrajnyam sarvabhooteshu samatvena yajeta maam ॥ 45 ॥

dhishnyeshu eshu iti madroopam shankhachakragadaambujaih’ ।
yuktam chaturbhujam shaantam dhyaayan archet samaahitah’ ॥ 46 ॥

isht’aapoortena maam evam yah’ yajeta samaahitah’ ।
labhate mayi sadbhaktim matsmri’tih’ saadhusevayaa ॥ 47 ॥

praayena bhaktiyogena satsangena vinaa uddhava ।
na upaayah’ vidyate sadhryang praayanam hi sataam aham ॥ 48 ॥

atha etat paramam guhyam shrunvatah’ yadunandana ।
sugopyam api vakshyaami tvam me bhri’tyah’ suhri’t sakhaa ॥ 49 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
ekaadashapoojaavidhaanayogo naama ekaadasho’dhyaayah’ ॥ 11 ॥

atha dvaadasho’dhyaayah’ ।
shreebhagavaan uvaacha ।
na rodhayati maam yogah’ na ssaankhyam dharmah’ eva cha ।
na svaadhyaayah’ tapah’ tyaagah’ na isht’aapoortam na dakshinaa ॥ 1 ॥

vrataani yajnyah’ chhandaamsi teerthaani niyamaah’ yamaah’ ।
yathaa avarundhe satsangah’ sarvasanga apahah’ hi maam ॥ 2 ॥

satsangena hi daiteyaa yaatudhaanah’ mri’gaah’ khagaah’ ।
gandharva apsarasah’ naagaah’ siddhaah’ chaaranaguhyakaah’ ॥ 3 ॥

vidyaadharaah’ manushyeshu vaishyaah’ shoodraah’ striyah’ antyajaah’ ।
rajah’ tamah’ prakri’tayah’ tasmin tasmin yuge anagha ॥ 4 ॥

bahavah’ matpadam praaptaah’ tvaasht’rakaayaadhavaadayah’ ।
vri’shaparvaa balih’ vaanah’ mayah’ cha atha vibheeshanah’ ॥ 5 ॥

sugreevah’ hanumaan ri’kshah’ gajah’ gri’dhrah’ vanikpathah’ ।
vyaadhah’ kubjaa vraje gopyah’ yajnyapatnyah’ tathaa apare ॥ 6 ॥

te na adhitashrutiganaah’ na upaasitamahattamaah’ ।
avrataataptatapasah’ matsangaat maam upaagataah’ ॥ 7 ॥

kevalena hi bhaavena gopyah’ gaavah’ nagaah’ mri’gaah’ ।
ye anye mood’hadhiyah’ naagaah’ siddhaah’ maam eeyuh’ anjasaa ॥ 8 ॥

yam na yogena saankhyena daanavratatapah’ adhvaraih’ ।
vyaakhyaah’ svaadhyaayasamnyaasaih’ praapnuyaat yatnavaan api ॥ 9 ॥

raamena saardham mathuraam praneete
shvaaphalkinaa mayi anuraktachittaah’ ।
vigaad’habhaavena na me viyoga
teevraadhayah’ anyam dadri’shuh’ sukhaaya ॥ 10 ॥

taah’ taah’ kshapaah’ presht’hatamena neetaah’
mayaa eva vri’ndaavanagocharena ।
kshanaardhavat taah’ punaranga taasaam
heenaa maayaa kalpasamaa babhoovuh’ ॥ 11 ॥

taah’ na avidan mayi anushangabaddha
dhiyah’ svamaatmaanam adah’ tathaa idam ।
yathaa samaadhau munayah’ abdhitoye
nadyah’ pravisht’aah’ iva naamaroope ॥ 12 ॥

matkaamaa ramanam jaaram asvaroopavidah’ abalaah’ ।
brahma maam paramam praapuh’ sangaat shatasahasrashah’ ॥ 13 ॥

tasmaat tvam uddhava utsri’jya chodanaam pratichodanaam ।
pravri’ttam cha nivri’ttam cha shrotavyam shrutam eva cha ॥ 14 ॥

maam ekam eva sharanam aatmaanam sarvadehinaam ।
yaahi sarvaatmabhaavena mayaa syaah’ hi akutobhayah’ ॥ 15 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
samshayah’ shrunvatah’ vaacham tava yogeshvara eeshvara ।
na nivartatah’ aatmasthah’ yena bhraamyati me manah’ ॥ 16 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
sah’ esha jeevah’ vivaraprasootih’
praanena ghoshena guhaam pravisht’ah’ ।
manomayam sookshmam upetya roopam
maatraa svarah’ varnah’ iti sthavisht’hah’ ॥ 17 ॥

yathaa analah’ khe anilabandhuh’ ooshmaa
balena daarunyadhimathyamaanah’ ।
anuh’ prajaatah’ havishaa samidhyate
tathaa eva me vyaktih’ iyam hi vaanee ॥ 18 ॥

evam gadih’ karmagatih’ visargah’
ghraanah’ rasah’ dri’k sparshah’ shrutih’ cha ।
sankalpavijnyaanam atha abhimaanah’
sootram rajah’ sattvatamovikaarah’ ॥ 19 ॥

ayam hi jeevah’ trivri’t abjayonih’
avyaktah’ ekah’ vayasaa sah’ aadyah’ ।
vishlisht’ashaktih’ bahudhaa eva bhaati
beejaani yonim pratipadya yadvat ॥ 20 ॥

yasmin idam protam ashesham otam
pat’ah’ yathaa tantuvitaanasamsthah’ ।
yah’ esha samsaarataruh’ puraanah’
karmaatmakah’ pushpaphale prasoote ॥ 21 ॥

dve asya beeje shatamoolah’ trinaalah’
panchaskandhah’ pancharasaprasootih’ ।
dasha ekashaakhah’ dvisuparnaneed’ah’
trivalkalah’ dviphalah’ arkam pravisht’ah’ ॥ 22 ॥

adanti cha ekam phalam asya gri’dhraa
graamecharaah’ ekam aranyavaasaah’ ।
hamsaah’ yah’ ekam bahuroopam ijyaih’
maayaamayam veda sah’ veda vedam ॥ 23 ॥

evam guru upaasanayaa ekabhaktyaa
vidyaakut’haarena shitena dheerah’ ।
vivri’shchya jeevaashayam apramattah’
sampadya cha aatmaanam atha tyaja astram ॥ 24 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
dvaadasho’dhyaayah’ ॥ 12 ॥

atha trayodasho’dhyaayah’ ।
shreebhagavaan uvaacha ।
sattvam rajah’ tamah’ iti gunaah’ buddheh’ na cha aatmanah’ ।
sattvena anyatamau hanyaat sattvam sattvena cha eva hi ॥ 1 ॥

sattvaat dharmah’ bhavet vri’ddhaat pumsah’ madbhaktilakshanah’ ।
saatvika upaasayaa sattvam tatah’ dharmah’ pravartate ॥ 2 ॥

dharmah’ rajah’ tamah’ hanyaat sattvavri’ddhih’ anuttamah’ ।
aashu nashyati tat moolah’ hi adharmah’ ubhaye hate ॥ 3 ॥

aagamah’ apah’ prajaa deshah’ kaalah’ karma cha janma cha ।
dhyaanam mantrah’ atha samskaarah’ dasha ete gunahetavah’ ॥ 4 ॥

tat tat saatvikam eva eshaam yat yat vri’ddhaah’ prachakshate ।
nindanti taamasam tat tat raajasam tat upekshitam ॥ 5 ॥

saattvikaani eva seveta pumaan sattvavivri’ddhaye ।
tatah’ dharmah’ tatah’ jnyaanam yaavat smri’tih’ apohanam ॥ 6 ॥

venusangharshajah’ vahnih’ dagdhvaa shaamyati tat vanam ।
evam gunavyatyayajah’ dehah’ shaamyati tat kriyah’ ॥ 7 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
vidanti martyaah’ praayena vishayaan padam aapadaam ।
tathaa api bhunjate kri’shna tat katham shva khara ajaavat ॥ 8 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
aham iti anyathaabuddhih’ pramattasya yathaa hri’di ।
utsarpati rajah’ ghoram tatah’ vaikaarikam manah’ ॥ 9 ॥

rajoyuktasya manasah’ sankalpah’ savikalpakah’ ।
tatah’ kaamah’ gunadhyaanaat duh’sahah’ syaat hi durmateh’ ॥ 10 ॥

karoti kaamavashagah’ karmaani avijitendriyah’ ।
duh’khodarkaani sampashyan rajovegavimohitah’ ॥ 11.
rajah’ tamobhyaam yat api vidvaan vikshiptadheeh’ punah’ ।
atandritah’ manah’ yunjan doshadri’sht’ih’ na sajjate ॥ 12 ॥

apramattah’ anuyunjeetah’ manah’ mayi arpayan shanaih’ ।
anirvinnah’ yathaakaalam jitashvaasah’ jitaasanah’ ॥ 13 ॥

etaavaan yogah’ aadisht’ah’ mat shishyaih’ sanaka aadibhih’ ।
sarvatah’ manah’ aakri’shya mayyaddhaa aaveshyate yathaa ॥ 14 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
yadaa tvam sanaka aadibhyah’ yena roopena keshava ।
yogam aadisht’avaan etat roopam ichchhaami veditum ॥ 15 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
putraah’ hiranyagarbhasya maanasaah’ sanaka aadayah’ ।
paprachchhuh’ pitaram sookshmaam yogasya aikaantikeem gatim ॥

16 ॥

sanaka aadayah’ oochuh’ ।
guneshu aavishate chetah’ gunaah’ chetasi cha prabho ।
katham anyonyasantyaagah’ mumukshoh’ atititeershoh’ ॥ 17 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
evam pri’sht’ah’ mahaadevah’ svayambhooh’ bhootabhaavanah’ ।
dhyaayamaanah’ prashnabeejam na abhyapadyata karmadheeh’ ॥ 18 ॥

sah’ maam achintayat devah’ prashnapaaratiteershayaa ।
tasya aham hamsaroopena sakaasham agamam tadaa ॥ 19 ॥

dri’sht’vaa maam ta upavrajya kri’tvaa paada abhivandanam ।
brahmaanam agratah’ kri’tvaa paprachchhuh’ kah’ bhavaan iti ॥ 20 ॥

iti aham munibhih’ pri’sht’ah’ tattvajijnyaasubhih’ tadaa ।
yat avocham aham tebhyah’ tat uddhava nibodha me ॥ 21 ॥

vastunah’ yadi anaanaatvam aatmanah’ prashnah’ eedri’shah’ ।
katham ghat’eta vah’ vipraah’ vaktuh’ vaa me kah’ aashrayah’ ॥ 22 ॥

panchaatmakeshu bhooteshu samaaneshu cha vastutah’ ।
kah’ bhavaan iti vah’ prashnah’ vaachaarambhah’ hi anarthakah’ ॥ 23 ॥

manasaa vachasaa dri’sht’yaa gri’hyate anyaih’ api indriyaih’ ।
aham eva na mattah’ anyat iti budhyadhvam anjasaa ॥ 24 ॥

guneshu aavishate chetah’ gunaah’ chetasi cha prajaah’ ।
yeevasya dehah’ ubhayam gunaah’ chetah’ mat aatmanah’ ॥ 25 ॥

guneshu cha aavishat chittam abheekshnam gunasevayaa ।
gunaah’ cha chittaprabhavaah’ mat roopah’ ubhayam tyajet ॥ 26 ॥

yaagrat svapnah’ sushuptam cha gunatah’ buddhivri’ttayah’ ।
taasaam vilakshanah’ jeevah’ saakshitvena vinishchitah’ ॥ 27 ॥

yah’ hi samsri’tibandhah’ ayam aatmanah’ gunavri’ttidah’ ।
mayi turye sthitah’ jahyaat tyaagah’ tat gunachetasaam ॥ 28 ॥

ahankaarakri’tam bandham aatmanah’ arthaviparyayam ।
vidvaan nirvidya samsaarachintaam turye sthitah’ tyajet ॥ 29 ॥

yaavat naanaarthadheeh’ pumsah’ na nivarteta yuktibhih’ ।
yaagarti api svapan ajnyah’ svapne jaagaranam yathaa ॥ 30 ॥

asattvaat aatmanah’ anyeshaam bhaavaanaam tat kri’taa bhidaa ।
gatayah’ hetavah’ cha asya mri’shaa svapnadri’shah’ yathaa ॥ 31 ॥

yo jaagare bahih’ anukshanadharminah’ arthaan
bhunkte samastakaranaih’ hri’di tat sadri’kshaan ।
svapne sushuptah’ upasamharate sah’ ekah’
smri’ti anvayaat trigunavri’ttidri’k indriya eeshah’ ॥ 32 ॥

evam vimri’shya gunatah’ manasah’ tryavasthaa
mat maayayaa mayi kri’taa iti nishchitaarthaah’ ।
sanchhidya haardam anumaanast uktiteekshna
jnyaanaasinaa bhajatah’ maa akhilasamshayaadhim ॥ 33 ॥

eeksheta vibhramam idam manasah’ vilaasam
dri’sht’am vinasht’am atilolam alaatachakram ।
vijnyaanam ekam urudhaa iva vibhaati maayaa
svapnah’ tridhaa gunavisargakri’tah’ vikalpah’ ॥ 34 ॥

dri’sht’im tatah’ pratinivartya nivri’ttatri’shnah’
tooshneem bhavet nijasukha anubhavah’ nireehah’ ।
sandri’shyate kva cha yadi idam avastubuddhyaa
tyaktam bhramaaya na bhavet smri’tih’ aanipaataat ॥ 35 ॥

deham cha nashvaram avasthitam utthitam vaa
siddhah’ na pashyati yatah’ adhyagamatsvaroopam ।
daivaat apetam uta daivashaat upetam
vaasah’ yathaa parikri’tam madiraamadaandhah’ ॥ 36 ॥

dehah’ api daivavashagah’ khalu karma yaavat
svaarambhakam pratisameekshatah’ eva saasuh’ ।
tam aprapancham adhirood’hasamaadhiyogah’
svaapnam punah’ na bhajate pratibuddhavastuh’ ॥ 37 ॥

mayaa etat uktam vah’ vipraah’ guhyam yat saankhyayogayoh’ ।
yaaneetam aagatam yajnyam yushmat dharmavivakshayaa ॥ 38 ॥

aham yogasya saankhyasya satyasyartasya tejasah’ ।
paraayanam dvijashresht’haah’ shriyah’ keerteh’ damasya cha ॥ 39 ॥

maam bhajanti gunaah’ sarve nirgunam nirapekshakam ।
suhri’dam priyam aatmaanam saamya asanga aadayah’ gunaah’ ॥ 40 ॥

iti me chhinnasandehaah’ munayah’ sanaka aadayah’ ।
sabhaajayitvaa parayaa bhaktyaa agri’nata samstavaih’ ॥ 41 ॥

taih’ aham poojitah’ samyak samstutah’ parama ri’shibhih’ ।
pratyeyaaya svakam dhaama pashyatah’ paramesht’hinah’ ॥ 42 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
hamsageetaaniroopanam naama trayodasho’dhyaayah’ ॥ 13 ॥

atha chaturdasho’dhyaayah’ ।
uddhavah’ uvaacha ।
vadanti kri’shna shreyaamsi bahooni brahmavaadinah’ ।
teshaam vikalpapraadhaanyam uta aho ekamukhyataa ॥ 1 ॥

bhavat udaahri’tah’ svaamin bhaktiyogah’ anapekshitah’ ।
nirasya sarvatah’ sangam yena tvayi aavishet manah’ ॥ 2 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
kaalena nasht’aa pralaye vaaneeyam vedasanjnyitaa ।
mayaa aadau brahmane proktaa dharmah’ yasyaam madaatmakah’ ॥ 3 ॥

tena proktaa cha putraaya manave poorvajaaya saa ।
tatah’ bhri’gu aadayah’ agri’hnan saptabrahmamaharshayah’ ॥ 4 ॥

tebhyah’ pitri’bhyah’ tat putraah’ devadaanavaguhyakaah’ ।
manushyaah’ siddhagandharvaah’ savidyaadharachaaranaah’ ॥ 5 ॥

kindevaah’ kinnaraah’ naagaah’ rakshah’ kimpurusha aadayah’ ।
bahvyah’ teshaam prakri’tayah’ rajah’sattvatamobhuvah’ ॥ 6 ॥

yaabhih’ bhootaani bhidyante bhootaanaam matayah’ tathaa ।
yathaaprakri’ti sarveshaam chitraah’ vaachah’ sravanti hi ॥ 7 ॥

evam prakri’tivaichitryaat bhidyante matayah’ nri’naam ।
paaramparyena keshaanchit paakhand’amatayah’ apare ॥ 8 ॥

manmaayaamohitadhiyah’ purushaah’ purusharshabha ।
shreyah’ vadanti anekaantam yathaakarma yathaaruchi ॥ 9 ॥

dharmam eke yashah’ cha anye kaamam satyam damam shamam ।
anye vadanti svaartham vaa aishvaryam tyaagabhojanam ।
kechit yajnyatapodaanam vrataani niyama anyamaan ॥ 10 ॥

aadi antavantah’ eva eshaam lokaah’ karmavinirmitaah’ ।
duh’kha udarkaah’ tamonisht’haah’ kshudra aanandaah’ shucha arpitaah’ ॥

11 ॥

mayi arpita manah’ sabhya nirapekshasya sarvatah’ ।
mayaa aatmanaa sukham yat tat kutah’ syaat vishaya aatmanaam ॥

12 ॥

akinchanasya daantasya shaantasya samachetasah’ ।
mayaa santusht’amanasah’ sarvaah’ sukhamayaah’ dishah’ ॥ 13 ॥

na paaramesht’hyam na mahendradhishnyam
na saarvabhaumam na rasaadhipatyam ।
na yogasiddheeh’ apunarbhavam vaa
mayi arpita aatmaa ichchhati mat vinaa anyat ॥ 14 ॥

na tathaa me priyatamah’ aatmayonih’ na shankarah’ ।
na cha sankarshanah’ na shreeh’ na eva aatmaa cha yathaa bhavaan
॥ 15 ॥

nirapeksham munim shaatam nirvairam samadarshanam ।
anuvrajaami aham nityam pooyeyeti anghrirenubhih’ ॥ 16 ॥

nishkinchanaa mayi anuraktachetasah’
shaantaah’ mahaantah’ akhilajeevavatsalaah’ ।
kaamaih’ anaalabdhadhiyah’ jushanti yat
tat nairapekshyam na viduh’ sukham mama ॥ 17 ॥

baadhyamaanah’ api madbhaktah’ vishayaih’ ajitendriyah’ ।
praayah’ pragalbhayaa bhaktyaa vishayaih’ na abhibhooyate ॥ 18 ॥

yathaa agnih’ susamri’ddha archih’ karoti edhaamsi bhasmasaat ।
tathaa madvishayaa bhaktih’ uddhava enaamsi kri’tsnashah’ ॥ 19 ॥

na saadhayati maam yogah’ na saankhyam dharmah’ uddhava ।
na svaadhyaayah’ tapah’ tyaagah’ yathaa bhaktih’ mama oorjitaa ॥ 20 ॥

bhaktyaa aham ekayaa graahyah’ shraddhayaa aatmaa priyah’ sataam ।
bhaktih’ punaati mannisht’haa shvapaakaan api sambhavaat ॥ 21 ॥

dharmah’ satyadayaa upetah’ vidyaa vaa tapasaanvitaa ।
madbhktyaapetam aatmaanam na samyak prapunaati hi ॥ 22 ॥

katham vinaa romaharsham dravataa chetasaa vinaa ।
vinaananda ashrukalayaa shudhyet bhaktyaa vinaashayah’ ॥ 23 ॥

vaak gadgadaa dravate yasya chittam
rudati abheekshnam hasati kvachit cha ।
vilajjah’ udgaayati nri’tyate cha
madbhaktiyuktah’ bhuvanam punaati ॥ 24 ॥

yathaa agninaa hema malam jahaati
dhmaatam punah’ svam bhajate cha roopam ।
aatmaa cha karmaanushayam vidhooya
madbhaktiyogena bhajati athah’ maam ॥ 25 ॥

yathaa yathaa aatmaa parimri’jyate asau
matpunyagaathaashravana abhidhaanaih’ ।
tathaa tathaa pashyati vastu sookshmam
chakshuh’ yathaa eva anjanasamprayuktam ॥ 26 ॥

vishayaan dhyaayatah’ chittam vishayeshu vishajjate ।
maam anusmaratah’ chittam mayi eva pravileeyate ॥ 27 ॥

tasmaat asat abhidhyaanam yathaa svapnamanoratham ।
hitvaa mayi samaadhatsva manah’ madbhaavabhaavitam ॥ 28 ॥

streenaam streesanginaam sangam tyaktvaa dooratah’ aatmavaan ।
ksheme viviktah’ aaseenah’ chintayet maam atandritah’ ॥ 29 ॥

na tathaa asya bhavet kleshah’ bandhah’ cha anyaprasangatah’ ।
yoshit sangaat yathaa pumsah’ yathaa tat sangisangatah’ ॥ 30 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
yathaa tvaam aravindaaksha yaadri’sham vaa yadaatmakam ।
dhyaayet mumukshuh’ etat me dhyaanam me vaktum arhasi ॥ 31 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
samah’ aasanah’ aaseenah’ samakaayah’ yathaasukham ।
hastau utsangah’ aadhaaya svanaasaagrakri’ta eekshanah’ । 32 ॥

praanasya shodhayet maargam poorakumbhakarechakaih’ ।
viparyayena api shanaih’ abhyaset nirjitendriyah’ ॥ 33 ॥

hri’di avichchhinnam onkaaram ghant’aanaadam bisornavat ।
praanena udeerya tatra atha punah’ samveshayet svaram ॥ 34 ॥

evam pranavasamyuktam praanam eva samabhyaset ।
dashakri’tvah’ trishavanam maasaat arvaak jita anilah’ ॥35 ॥

hri’tpund’areekam antastham oordhvanaalam adhomukham ।
dhyaatvaa oordhvamukham unnidram asht’apatram sakarnikam ॥ 36 ॥

karnikaayaam nyaset sooryasomaagneen uttarottaram ।
vahnimadhye smaret roopam mama etat dhyaanamangalam ॥ 37 ॥

samam prashaantam sumukham deerghachaaruchaturbhujam ।
suchaarusundaragreevam sukapolam shuchismitam ॥ 38 ॥

samaana karna vinyasta sphuran makara kund’alam ।
hema ambaram ghanashyaamam shreevatsa shreeniketanam ॥ 39 ॥

shankha chakra gadaa padma vanamaalaa vibhooshitam ।
noopuraih’ vilasat paadam kaustubha prabhayaa yutam ॥ 40 ॥

dyumat kireet’a kat’aka kat’isootra angada ayutam ।
sarvaanga sundaram hri’dyam prasaada sumukha eekshanam ॥ 41 ॥

sukumaaram abhidhyaayet sarvaangeshu manah’ dadhat ।
indriyaani indriyebhyah’ manasaa aakri’shya tat manah’ ।
buddhyaa saarathinaa dheerah’ pranayet mayi sarvatah’ ॥ 42 ॥

tat sarva vyaapakam chittam aakri’shya ekatra dhaarayet ।
na anyaani chintayet bhooyah’ susmitam bhaavayet mukham ॥ 43 ॥

tatra labdhapadam chittam aakri’shya vyomni dhaarayet ।
tat cha tyaktvaa madaarohah’ na kinchit api chintayet ॥ 44 ॥

evam samaahitamatih’ maam eva aatmaanam aatmani ।
vichasht’e mayi sarvaatmat jyotih’ jyotishi samyutam ॥ 45 ॥

dhyaanena ittham suteevrena yunjatah’ yoginah’ manah’ ।
samyaasyati aashu nirvaanam dravya jnyaana kriyaa bhramah’ ॥ 46 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
bhaktirahasyaavadhaaranayogo naama chaturdasho’dhyaayah’ ॥ 14 ॥

atha panchadasho’dhyaayah’ ।
shreebhagavaan uvaacha ।
yitendriyasya yuktasya jitashvaasasya yoginah’
mayi dhaarayatah’ chetah’ upatisht’hanti siddhayah’ ॥ 1 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
kayaa dhaaranayaa kaasvit kathamsvit siddhih’ achyuta ।
kati vaa siddhayah’ broohi yoginaam siddhidah’ bhavaan ॥ 2 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
siddhayah’ asht’aadasha proktaa dhaaranaayogapaaragaih’ ।
taasaam asht’au mat pradhaanaah’ dashah’ eva gunahetavah’ ॥ 3 ॥

animaa mahimaa moorteh’ laghimaa praaptih’ indriyaih’ ।
praakaamyam shrutadri’sht’eshu shaktipreranam eeshitaa ॥ 4 ॥

guneshu asangah’ vashitaa yat kaamah’ tat avasyati ।
etaah’ me siddhayah’ saumya asht’au utpattikaah’ mataah’ ॥ 5 ॥

anoormimattvam dehe asmin doorashravanadarshanam ।
manojavah’ kaamaroopam parakaayapraveshanam ॥ 6 ॥

svachchhandamri’tyuh’ devaanaam sahakreed’aanudarshanam ।
yathaasankalpasamsiddhih’ aajnyaapratihataa gatih’ ॥ 7 ॥

trikaalajnyatvam advandvam parachittaadi abhijnyataa ।
agni arka ambu visha aadeenaam pratisht’ambhah’ aparaajayah’ ॥ 8 ॥

etaah’ cha uddeshatah’ proktaa yogadhaaranasiddhayah’ ।
yayaa dhaaranayaa yaa syaat yathaa vaa syaat nibodha me ॥ 9 ॥

bhootasookshma aatmani mayi tanmaatram dhaarayet manah’ ।
animaanam avaapnoti tanmaatra upaasakah’ mama ॥ 10 ॥

mahati aatman mayi pare yathaasamstham manah’ dadhat ।
mahimaanam avaapnoti bhootaanaam cha pri’thak pri’thak ॥ 11 ॥

paramaanumaye chittam bhootaanaam mayi ranjayan ।
kaalasookshmaatmataam yogee laghimaanam avaapnuyaat ॥ 12 ॥

dhaarayan mayi ahantattve manah’ vaikaarike akhilam ।
sarvendriyaanaam aatmatvam praaptim praapnoti manmanaah’ ॥ 13 ॥

mahati aatmani yah’ sootre dhaarayet mayi maanasam ।
praakaamyam paaramesht’hyam me vindate avyaktajanmanah’ ॥ 14 ॥

vishnau tryadhi eeshvare chittam dhaarayet kaalavigrahe ।
sah’ eeshitvam avaapnoti kshetrakshetrajnyachodanaam ॥ 15 ॥

naaraayane tureeyaakhye bhagavat shabdashabdite ।
manah’ mayi aadadhat yogee mat dharmaah’ vahitaam iyaat ॥ 16 ॥

nirgune brahmani mayi dhaarayan vishadam manah’ ।
paramaanandam aapnoti yatra kaamah’ avaseeyate ॥ 17 ॥

shvetadeepapatau chittam shuddhe dharmamaye mayi ।
dhaarayan shvetataam yaati shad’oormirahitah’ narah’ ॥ 18 ॥

mayi aakaasha aatmani praane manasaa ghosham udvahan ।
tatra upalabdhaa bhootaanaam hamsah’ vaachah’ shrunoti asau ॥ 19 ॥

chakshuh’ tvasht’ari samyojya tvasht’aaram api chakshushi ।
maam tatra manasaa dhyaayan vishvam pashyati sookshmadri’k ॥ 20 ॥

manah’ mayi susamyojya deham tadanu vaayunaa ।
maddhaarana anubhaavena tatra aatmaa yatra vai manah’ ॥ 21 ॥

yadaa manah’ upaadaaya yat yat roopam bubhooshati ।
tat tat bhavet manoroopam madyogabalam aashrayah’ ॥ 22 ॥

parakaayam vishan siddhah’ aatmaanam tatra bhaavayet ।
pind’am hitvaa vishet praanah’ vaayubhootah’ shad’anghrivat ॥ 23 ॥

paarshnyaa aapeed’ya gudam praanam hri’t urah’ kant’ha moordhasu ।
aaropya brahmarandhrena brahma neetvaa utsri’jet tanum ॥ 24 ॥

viharishyan suraakreed’e matstham sattvam vibhaavayet ।
vimaanena upatisht’hanti sattvavri’tteeh’ surastriyah’ ॥ 25 ॥

yathaa sankalpayet buddhyaa yadaa vaa matparah’ pumaan ।
mayi satye manah’ yunjan tathaa tat samupaashnute ॥ 26 ॥

yah’ vai madbhaavam aapannah’ eeshituh’ vashituh’ pumaan ।
kutashchit na vihanyeta tasya cha aajnyaa yathaa mama ॥ 27 ॥

madbhaktyaa shuddhasattvasya yoginah’ dhaaranaavidah’ ।
tasya traikaalikee buddhih’ janma mri’tyu upabri’mhitaa ॥ 28 ॥

agni aadibhih’ na hanyeta muneh’ yogam ayam vapuh’ ।
madyogashraantachittasya yaadasaam udakam yathaa ॥ 29 ॥

madvibhootih’ abhidhyaayan shreevatsa astrabibhooshitaah’ ।
dhvajaatapatravyajanaih’ sah’ bhavet aparaajitah’ ॥ 30 ॥

upaasakasya maam evam yogadhaaranayaa muneh’ ।
siddhayah’ poorvakathitaah’ upatisht’hanti asheshatah’ ॥ 31 ॥

yitendriyasya daantasya jitashvaasa aatmanah’ muneh’ ।
maddhaaranaam dhaarayatah’ kaa saa siddhih’ sudurlabhaa ॥ 32 ॥

antaraayaan vadanti etaah’ yunjatah’ yogam uttamam ।
mayaa sampadyamaanasya kaalakshepanahetavah’ ॥ 33 ॥

yanma oshadhi tapo mantraih’ yaavateeh’ iha siddhayah’ ।
yogena aapnoti taah’ sarvaah’ na anyaih’ yogagatim vrajet ॥ 34 ॥

sarvaasaam api siddheenaam hetuh’ patih’ aham prabhuh’ ।
aham yogasya saankhyasya dharmasya brahmavaadinaam ॥ 35 ॥

aham aatmaa antarah’ baahyah’ anaavri’tah’ sarvadehinaam ।
yathaa bhootaani bhooteshu bahih’ antah’ svayam tathaa ॥ 36 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
siddhaniroopanayogo naama panchadasho’dhyaayah’ ॥ 15 ॥

atha shod’asho’dhyaayah’ ।
uddhavah’ uvaacha ।
tvam brahma paramam saakshaat anaadi anantam apaavri’tam ।
sarveshaam api bhaavaanaam traanasthiti apyaya udbhavah’ ॥ 1 ॥

uchchaavacheshu bhooteshu durjnyeyam akri’ta aatmabhih’ ।
upaasate tvaam bhagavan yaathaatathyena braahmanaah’ ॥ 2 ॥

yeshu yeshu cha bhaaveshu bhaktyaa tvaam paramarshayah’ ।
upaaseenaah’ prapadyante samsiddhim tat vadasva me ॥ 3 ॥

good’hah’ charasi bhootaatmaa bhootaanaam bhootabhaavana ।
na tvaam pashyanti bhootaani pashyantam mohitaani te ॥ 4 ॥

yaah’ kaah’ cha bhoomau divi vai rasaayaam
vibhootayah’ dikshu mahaavibhoote ।
taah’ mahyam aakhyaahi anubhaavitaah’ te
namaami te teertha pada anghripadmam ॥ 5 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
evam etat aham pri’sht’ah’ prashnam prashnavidaam vara ।
yuyutsunaa vinashane sapatnaih’ arjunena vai ॥ 6 ॥

nyaatvaa jnyaativadham garhyam adharmam raajyahetukam ।
tatah’ nivri’ttah’ hantaa aham hatah’ ayam iti laukikah’ ॥ 7 ॥

sah’ tadaa purushavyaaghrah’ yuktyaa me pratibodhitah’ ।
abhyabhaashata maam evam yathaa tvam ranamoordhani ॥ 8 ॥

aham aatmaa uddhava aameeshaam bhootaanaam suhri’t eeshvarah’ ।
aham sarvaani bhootaani teshaam sthiti udbhava apyayah’ ॥ 9 ॥

aham gatih’ gatimataam kaalah’ kalayataam aham ।
gunaanaam cha api aham saamyam guninyaa utpattikah’ gunah’ ॥ 10 ॥

guninaam api aham sootram mahataam cha mahaan aham ।
sookshmaanaam api aham jeevah’ durjayaanaam aham manah’ ॥ 11 ॥

hiranyagarbhah’ vedaanaam mantraanaam pranavah’ trivri’t ।
aksharaanaam akaarah’ asmi padaani chhandasaam aham ॥ 12 ॥

indrah’ aham sarvadevaanaam vasoonaamasmi havyavaat’ ।
aadityaanaam aham vishnoo rudraanaam neelalohitah’ ॥ 13 ॥

brahmarsheenaam bhri’guh’ aham raajarsheenaam aham manuh’ ।
devarshinaam naaradah’ aham havirdhaani asmi dhenushu ॥ 14 ॥

siddheshvaraanaam kapilah’ suparnah’ aham patatrinaam ।
prajaapateenaam dakshah’ aham pitree’naam aham aryamaa ॥ 15 ॥

maam viddhi uddhava daityaanaam prahlaadam asureshvaram ।
somam nakshatra oshadheenaam dhanesham yaksharakshasaam ॥ 16 ॥

airaavatam gajendraanaam yaadasaam varunam prabhum ।
tapataam dyumataam sooryam manushyaanaam cha bhoopatim ॥ 17 ॥

uchchaih’shravaah’ turangaanaam dhaatoonaam asmi kaanchanam ।
yamah’ samyamataam cha aham sarpaanaam asmi vaasukih’ ॥ 18 ॥

naagendraanaam anantah’ aham mri’gendrah’ shri’ngidamsht’rinaam ।
aashramaanaam aham turyah’ varnaanaam prathamah’ anagha ॥ 19 ॥

teerthaanaam srotasaam gangaa samudrah’ sarasaam aham ।
aayudhaanaam dhanuh’ aham tripuraghnah’ dhanushmataam ॥ 20 ॥

dhishnyaanaam asmi aham meruh’ gahanaanaam himaalayah’ ।
vanaspateenaam ashvatthah’ oshadheenaam aham yavah’ ॥ 21 ॥

purodhasaam vasisht’hah’ aham brahmisht’haanaam bri’haspatih’ ।
skandah’ aham sarvasenaanyaam agranyaam bhagavaan ajah’ ॥ 22 ॥

yajnyaanaam brahmayajnyah’ aham vrataanaam avihimsanam ।
vaayu agni arka ambu vaak aatmaa shucheenaam api aham shuchih’ ॥ 23 ॥

yogaanaam aatmasamrodhah’ mantrah’ asmi vijigeeshataam ।
aanveekshikee kaushalaanaam vikalpah’ khyaativaadinaam ॥ 24 ॥

streenaam tu shataroopaa aham pumsaam svaayambhuvah’ manuh’ ।
naaraayanah’ muneenaam cha kumaarah’ brahmachaarinaam ॥ 25 ॥

dharmaanaam asmi samnyaasah’ kshemaanaam abahih’ matih’ ।
guhyaanaam soonri’tam maunam mithunaanaam ajah’ tu aham ॥ 26 ॥

samvatsarah’ asmi animishaam ri’toonaam madhumaadhavau ।
maasaanaam maargasheershah’ aham nakshatraanaam tathaa abhijit
॥ 27 ॥

aham yugaanaam cha kri’tam dheeraanaam devalah’ asitah’ ।
dvaipaayanah’ asmi vyaasaanaam kaveenaam kaavyah’ aatmavaan ॥ 28 ॥

vaasudevah’ bhagavataam tvam bhaagavateshu aham ।
kimpurushaanaam hanumaan vidyaaghraanaam sudarshanah’ ॥ 29 ॥

ratnaanaam padmaraagah’ asmi padmakoshah’ supeshasaam ।
kushah’ asmi darbhajaateenaam gavyam aajyam havishshu aham ॥

30 ॥

vyavasaayinaam aham lakshmeeh’ kitavaanaam chhalagrahah’ ।
titikshaa asmi titikshanaam sattvam sattvavataam aham ॥ 31 ॥

ojah’ sahobalavataam karma aham viddhi saattvataam ।
saattvataam navamoorteenaam aadimoortih’ aham paraa ॥ 32 ॥

vishvaavasuh’ poorvachittih’ gandharva apsarasaam aham ।
bhoodharaanaam aham sthairyam gandhamaatram aham bhuvah’ ॥ 33 ॥

apaam rasah’ cha paramah’ tejisht’haanaam vibhaavasuh’ ।
prabhaa soorya indu taaraanaam shabdah’ aham nabhasah’ parah’ ॥ 34 ॥

brahmanyaanaam balih’ aham viraanaam aham arjunah’ ।
bhootaanaam sthitih’ utpattih’ aham vai pratisankramah’ ॥ 35 ॥

gati ukti utsarga upaadaanam aananda sparsha lakshanam ।
aasvaada shruti avaghraanam aham sarvendriya indriyam ॥ 36 ॥

pri’thivee vaayuh’ aakaashah’ aapah’ jyotih’ aham mahaan ।
vikaarah’ purushah’ avyaktam rajah’ sattvam tamah’ param ।
aham etat prasankhyaanam jnyaanam sattvavinishchayah’ ॥ 37 ॥

mayaa eeshvarena jeevena gunena guninaa vinaa ।
sarvaatmanaa api sarvena na bhaavah’ vidyate kvachit ॥ 38 ॥

sankhyaanam paramaanoonaam kaalena kriyate mayaa ।
na tathaa me vibhooteenaam sri’jatah’ and’aani kot’ishah’ ॥ 39 ॥

tejah’ shreeh’ keertih’ aishvaryam hreeh’ tyaagah’ saubhagam bhagah’ ।
veeryam titikshaa vijnyaanam yatra yatra sa me amshakah’ ॥ 40 ॥

etaah’ te keertitaah’ sarvaah’ sankshepena vibhootayah’ ।
manovikaaraah’ eva ete yathaa vaachaa abhidheeyate ॥ 41 ॥

vaacham yachchha manah’ yachchha praanaani yachchha indriyaani cha ।
aatmaanam aatmanaa yachchha na bhooyah’ kalpase adhvane ॥ 42 ॥

yah’ vai vaak manasi samyak asamyachchhan dhiyaa yatih’ ।
tasya vratam tapah’ daanam sravatyaamaghat’aambuvat ॥ 43 ॥

tasmaat manah’ vachah’ praanaan niyachchhet mat paraayanah’ ।
mat bhakti yuktayaa buddhyaa tatah’ parisamaapyate ॥ 44 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
vibhootiyogo naama shod’asho’dhyaayah’ ॥ 16 ॥

atha saptadasho’dhyaayah’ ।
uddhavah’ uvaacha ।
yah’ tvayaa abhitah’ poorvam dharmah’ tvat bhaktilakshanah’ ।
varnaashrama aachaaravataam sarveshaam dvipadaam api ॥ 1 ॥

yathaa anusht’heeyamaanena tvayi bhaktih’ nri’naam bhavet ।
svadharmena aravindaaksha tat samaakhyaatum arhasi ॥ 2 ॥

puraa kila mahaabaaho dharmam paramakam prabho ।
yat tena hamsaroopena brahmane abhyaattha maadhava ॥ 3 ॥

sah’ idaaneem sumahataa kaalena amitrakarshana ।
na praayah’ bhavitaa martyaloke praak anushaasitah’ ॥ 4 ॥

vaktaa kartaa avitaa na anyah’ dharmasya achyuta te bhuvi ।
sabhaayaam api vairinchyaam yatra moortidharaah’ kalaah’ ॥ 5 ॥

kartraa avitraa pravaktraa cha bhavataa madhusoodana ।
tyakte maheetale deva vinasht’am kah’ pravakshyati ॥ 6 ॥

tattvam nah’ sarvadharmajnya dharmah’ tvat bhaktilakshanah’ ।
yathaa yasya vidheeyeta tathaa varnaya me prabho ॥ 7 ॥

shreeshukah’ uvaacha ।
ittham svabhri’tyamukhyena pri’sht’ah’ sah’ bhagavaan harih’ ।
preetah’ kshemaaya martyaanaam dharmaan aaha sanaatanaan ॥ 8 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
dharmyah’ esha tava prashnah’ naih’shreyasakarah’ nri’naam ।
varnaashrama aachaaravataam tam uddhava nibodha me ॥ 9 ॥

aadau kri’tayuge varnah’ nri’naam hamsah’ iti smri’tah’ ।
kri’takri’tyaah’ prajaah’ jaatyaah’ tasmaat kri’tayugam viduh’ ॥ 10 ॥

vedah’ pranavah’ eva agre dharmah’ aham vri’sharoopadhri’k ।
upaasate taponisht’haam hamsam maam muktakilbishaah’ ॥ 11 ॥

tretaamukhe mahaabhaaga praanaat me hri’dayaat trayee ।
vidyaa praaduh’ abhoot tasyaah’ aham aasam trivri’nmakhah’ ॥ 12 ॥

vipra kshatriya vit’ shoodraah’ mukha baahu uru paadajaah’ ।
vairaajaat purushaat jaataah’ yah’ aatmaachaaralakshanaah’ ॥ 13 ॥

gri’haashramah’ jaghanatah’ brahmacharyam hri’dah’ mama ।
vakshah’sthaanaat vane vaasah’ nyaasah’ sheershani samsthitah’ ॥ 14 ॥

varnaanaam aashramaanaam cha janmabhoomi anusaarineeh’ ।
aasan prakri’tayah’ nree’naam neechaih’ neecha uttama uttamaah’ ॥ 15 ॥

shamah’ damah’ tapah’ shaucham santoshah’ kshaantih’ aarjavam ।
madbhaktih’ cha dayaa satyam brahmaprakri’tayah’ tu imaah’ ॥ 16 ॥

tejah’ balam dhri’tih’ shauryam titikshaa audaaryam udyamah’ ।
sthairyam brahmani ata aishvaryam kshatraprakri’tayah’ tu imaah’ ॥

17 ॥

aastikyam daananisht’haa cha adambhah’ brahmasevanam ।
atusht’ih’ artha upachayaih’ vaishyaprakri’tayah’ tu imaah’ ॥ 18 ॥

shushrooshanam dvijagavaam devaanaam cha api amaayayaa ।
tatra labdhena santoshah’ shoodraprakri’tayah’ tu imaah’ ॥ 19 ॥

ashaucham anri’tam steyam naastikyam shushkavigrahah’ ।
kaamah’ krodhah’ cha tarshah’ cha svabhaavah’ antevasaayinaam ॥ 20 ॥

ahimsaa satyam asteyam akaamakrodhalobhataa ।
bhootapriyahitehaa cha dharmah’ ayam saarvavarnikah’ ॥ 21 ॥

dviteeyam praapya anupoorvyaat janma upanayanam dvijah’ ।
vasan gurukule daantah’ brahma adheeyeeta cha aahutah’ ॥ 22 ॥

mekhalaa ajina dand’a aksha brahmasootra kamand’aloon ।
yat’ilah’ adhautadadvaasah’ araktapeet’hah’ kushaan dadhat ॥ 23 ॥

snaana bhojana homeshu japa uchchaare cha vaagyatah’ ।
na chchhindyaat nakha romaani kaksha upasthagataani api ॥ 24 ॥

retah’ na avariket jaatu brahmavratadharah’ svayam ।
avakeerne avagaahya apsu yataasuh’ tripadeem japet ॥ 25 ॥

agni arka aachaarya go vipra guru vri’ddha suraan shuchih’ ।
samaahitah’ upaaseeta sandhye cha yatavaak japan ॥ 26 ॥

aachaaryam maam vijaaneeyaat na avamanyeta karhichit ।
na martyabuddhi aasooyeta sarvadevamayah’ guruh’ ॥ 27 ॥

saayam praatah’ upaaneeya bhaikshyam tasmai nivedayet ।
yat cha anyat api anujnyaatam upayunjeeta samyatah’ ॥ 28 ॥

shushrooshamaanah’ aachaaryam sadaa upaaseeta neechavat ।
yaana shayyaa aasana sthaanaih’ na atidoore kri’taanjalih’ ॥ 29 ॥

evamvri’ttah’ gurukule vaset bhogavivarjitah’ ।
vidyaa samaapyate yaavat bibhrat vratam akhand’itam ॥ 30 ॥

yadi asau chhandasaam lokam aarokshyan brahmavisht’apam ।
gurave vinyaset deham svaadhyaayaartham vri’hat vratah’ ॥ 31 ॥

agnau gurau aatmani cha sarvabhooteshu maam param ।
apri’thak dheeh’ upaaseeta brahmavarchasvee akalmashah’ ॥ 32 ॥

streenaam nireekshana sparsha samlaapa kshvelana aadikam ।
praaninah’ mithuneebhootaan agri’hasthah’ agratah’ tyajet ॥ 33 ॥

shaucham aachamanam snaanam sandhyaa upaasanam aarjavam ।
teerthasevaa japah’ aspri’shya abhakshya asambhaashya varjanam ॥

34 ॥

sarva aashrama prayuktah’ ayam niyamah’ kulanandana.
madbhaavah’ sarbabhooteshu manovaakkaaya samyamah’ ॥ 35 ॥

evam bri’hat vratadharah’ braahmanah’ agnih’ iva jvalan ।
madbhaktah’ teevratapasaa dagdhakarma aashayah’ amalah’ ॥ 36 ॥

atha anantaram aavekshyan yathaa jijnyaasita aagamah’ ।
gurave dakshinaam dattvaa snaayat guru anumoditah’ ॥ 37 ॥

gri’ham vanam vaa upavishet pravrajet vaa dvija uttamah’ ।
aashramaat aashramam gachchhet na anyathaa matparah’ charet ॥ 38 ॥

gri’haarthee sadri’sheem bhaaryaam udvahet ajugupsitaam ।
yaveeyaseem tu vayasaa yaam savarnaam anukramaat ॥ 39 ॥

ijya adhyayana daanaani sarveshaam cha dvijanmanaam ।
pratigrahah’ adhyaapanam cha braahmanasya eva yaajanam ॥ 40 ॥

pratigraham manyamaanah’ tapah’ tejoyashonudam ।
anyaabhyaam eva jeeveta shilaih’ vaa doshadri’k tayoh’ ॥ 41 ॥

braahmanasya hi dehah’ ayam kshudrakaamaaya na ishyate ।
kri’chchhraaya tapase cha iha pretya anantasukhaaya cha ॥ 42 ॥

shilonchhavri’ttyaa paritusht’achittah’
dharmam mahaantam virajam jushaanah’ ।
mayi arpitaatmaa gri’hah’ eva tisht’han
na atiprasaktah’ samupaiti shaantim ॥ 43 ॥

samuddharanti ye vipram seedantam matparaayanam ।
taan uddharishye na chiraat aapadbhyah’ nauh’ iva arnavaat ॥ 44 ॥

sarvaah’ samuddharet raajaa pitaa iva vyasanaat prajaah’ ।
aatmaanam aatmanaa dheerah’ yathaa gajapatih’ gajaan ॥ 45 ॥

evamvidhah’ narapatih’ vimaanena arkavachasaa ।
vidhooya iha ashubham kri’tsnam indrena saha modate ॥ 46 ॥

seedan viprah’ vanik vri’ttyaa panyaih’ eva aapadam taret ।
khad’gena vaa aapadaakraantah’ na shvavri’ttyaa kathanchana ॥ 47 ॥

vaishyavri’ttyaa tu raajan yah’ jeevet mri’gayayaa aapadi ।
charet vaa vipraroopena na shvavri’ttyaa kathanchana ॥ 48 ॥

shoodravri’ttim bhajet vaishyah’ shoodrah’ kaarukat’apriyaam ।
kri’chchhraat muktah’ na garhyena vri’ttim lipseta karmanaa ॥ 49 ॥

veda adhyaaya svadhaa svaahaa bali anna aadyaih’ yathaa udayam ।
devarshi pitri’bhootaani madroopaani anvaham yajet ॥ 50 ॥

yadri’chchhayaa upapannena shuklena upaarjitena vaa ।
dhanena apeed’ayan bhri’tyaan nyaayena eva aaharet kratoon ॥ 51 ॥

kut’umbeshu na sajjeta na pramaadyet kut’umbi api ।
vipashchit nashvaram pashyet adri’sht’am api dri’sht’avat ॥ 52 ॥

putra daaraa aapta bandhoonaam sangamah’ paanthasangamah’ ।
anudeham viyanti ete svapnah’ nidraanugah’ yathaa ॥ 53 ॥

ittham parimri’shan muktah’ gri’heshu atithivat vasan ।
na gri’haih’ anubadhyeta nirmamah’ nirahankri’tah’ ॥ 54 ॥

karmabhih’ gri’ham edheeyaih’ isht’vaa maam eva bhaktimaan ।
tisht’het vanam vaa upavishet prajaavaan vaa parivrajet ॥ 55 ॥

yah’ tu aasaktam atih’ gehe putra vittaishana aaturah’ ।
strainah’ kri’panadheeh’ mood’hah’ mama aham iti badhyate ॥ 56 ॥

aho me pitarau vri’ddhau bhaaryaa baalaatmajaa aatmajaah’ ।
anaathaah’ maam ri’te deenaah’ katham jeevanti duh’khitaah’ ॥ 57 ॥

evam gri’ha aashaya aakshipta hri’dayah’ mood’hadheeh’ ayam ।
atri’ptah’ taan anudhyaayan mri’tah’ andham vishate tamah’ ॥ 58 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
brahmacharyagri’hasthakarmadharmaniroopane saptadasho’dhyaayah’ ॥

17 ॥

atha asht’aadasho’dhyaayah’ ।
shreebhagavaan uvaacha ।
vanam vivikshuh’ putreshu bhaaryaam nyasya saha eva vaa ।
vanah’ eva vaset shaantah’ tri’teeyam bhaagam aayushah’ ॥ 1 ॥

kandamoolaphalaih’ vanyaih’ medhyaih’ vri’ttim prakalpayet ।
vaseeta valkalam vaasah’ tri’naparna ajinaani cha ॥ 2 ॥

kesharomanakhashmashrumalaani bibhri’yaat atah’ ।
na dhaavet apsu majjeta trikaalam sthand’ileshayah’ ॥ 3 ॥

greeshme tapyeta panchaagneen varshaasvaasaarashaad’ jale ।
aakant’hamagnah’ shishirah’ evamvri’ttah’ tapashcharet ॥ 4 ॥

agnipakvam samashneeyaat kaalapakvam atha api vaa ।
ulookhala ashmakut’t’ah’ vaa danta ulookhalah’ eva vaa ॥ 5 ॥

svayam sanchinuyaat sarvam aatmanah’ vri’ttikaaranam ।
deshakaalabala abhijnyah’ na aadadeeta anyadaa aahri’tam ॥ 6 ॥

vanyaih’ charupurod’aashaih’ nirvapet kaalachoditaan ।
na tu shrautena pashunaa maam yajeta vanaashramee ॥ 7 ॥

agnihotram cha darshah’ cha poornamaasah’ cha poorvavat ।
chaaturmaasyaani cha muneh’ aamnaataani cha naigamaih’ ॥ 8 ॥

evam cheernena tapasaa munih’ dhamanisantatah’ ।
maam tapomayam aaraadhya ri’shilokaat upaiti maam ॥ 9 ॥

yah’ tu etat kri’chchhratah’ cheernam tapah’ nih’shreyasam mahat ।
kaamaaya alpeeyase yunjyaat vaalishah’ kah’ aparah’ tatah’ ॥ 10 ॥

yadaa asau niyame akalpah’ jarayaa jaatavepathuh’ ।
aatmani agneen samaaropya machchittah’ agnim samaavishet ॥ 11 ॥

yadaa karmavipaakeshu lokeshu niraya aatmasu ।
viraagah’ jaayate samyak nyasta agnih’ pravrajet tatah’ ॥ 12 ॥

isht’vaa yathaa upadesham maam dattvaa sarvasvam ri’tvije ।
agneen svapraanah’ aaveshya nirapekshah’ parivrajet ॥ 13 ॥

viprasya vai samnyasatah’ devaah’ daaraadiroopinah’ ।
vighnaan kurvanti ayam hi asmaan aakramya samiyaat param ॥ 14 ॥

bibhri’yaat chet munih’ vaasah’ kaupeena aachchhaadanam param ।
tyaktam na dand’apaatraabhyaam anyat kinchit anaapadi ॥ 15 ॥

dri’sht’ipootam nyaset paadam vastrapootam pibet jalam ।
satyapootaam vadet vaacham manah’pootam samaacharet ॥ 16 ॥

mauna aneehaa anila aayaamaah’ dand’aah’ vaak deha chetasaam ।
nahi ete yasya santi angah’ venubhih’ na bhavet yatih’ ॥ 17 ॥

bhikshaam chatushu varneshu vigarhyaan varjayan charet ।
saptaagaaraan asanklri’ptaan tushyet labdhena taavataa ॥ 18 ॥

bahih’ jalaashayam gatvaa tatra upaspri’shya vaagyatah’ ।
vibhajya paavitam shesham bhunjeeta ashesham aahri’tam ॥ 19 ॥

ekah’ charet maheem etaam nih’sangah’ samyatendriyah’ ।
aatmakreed’ah’ aatmaratah’ aatmavaan samadarshanah’ ॥ 20 ॥

viviktakshemasharanah’ madbhaavavimalaashayah’ ।
aatmaanam chintayet ekam abhedena mayaa munih’ ॥ 21 ॥

anveeksheta aatmanah’ bandham moksham cha jnyaananisht’hayaa ।
bandhah’ indriyavikshepah’ mokshah’ eshaam cha samyamah’ ॥ 22 ॥

tasmaat niyamya shad’vargam madbhaavena charet munih’ ।
viraktah’ kshullakaamebhyah’ labdhvaa aatmani sukham mahat ॥ 23 ॥

puragraamavrajaan saarthaan bhikshaartham pravishan charet ।
punyadeshasarit shailavana aashramavateem maheem ॥ 24 ॥

vaanaprastha aashrama padeshu abheekshnam bhaikshyam aacharet ।
samsidhyatyaashvasammohah’ shuddhasattvah’ shilaandhasaa ॥ 25 ॥

na etat vastutayaa pashyet dri’shyamaanam vinashyati ।
asaktachittah’ viramet iha amutra chikeershitaat ॥ 26 ॥

yat etat aatmani jagat manovaakpraanasamhatam ।
sarvam maayaa iti tarkena svasthah’ tyaktvaa na tat smaret ॥ 27 ॥

nyaananisht’hah’ viraktah’ vaa madbhaktah’ vaa anapekshakah’ ।
salingaan aashramaam tyaktvaa charet avidhigocharah’ ॥ 28 ॥

budhah’ baalakavat kreed’et kushalah’ jad’avat charet ।
vadet unmattavat vidvaan gocharyaam naigamah’ charet ॥ 29 ॥

vedavaadaratah’ na syaat na paakhand’ee na haitukah’ ।
shushkavaadavivaade na kanchit paksham samaashrayet ॥ 30 ॥

na udvijeta janaat dheerah’ janam cha udvejayet na tu ।
ativaadaan titiksheta na avamanyeta kanchana ।
deham uddishya pashuvat vairam kuryaat na kenachit ॥ 31 ॥

ekah’ eva parah’ hi aatmaa bhooteshu aatmani avasthitah’ ।
yathaa induh’ udapaatreshu bhootaani ekaatmakaani cha ॥ 32 ॥

alabdhvaa na visheedeta kaale kaale ashanam kvachit ।
labdhvaa na hri’shyet dhri’tim aanubhayam daivatantritam ॥ 33 ॥

aahaaraartham sameeheta yuktam tat praanadhaaranam ।
tattvam vimri’shyate tena tat vijnyaaya vimuchyate ॥ 34 ॥

yat ri’chchhayaa upapannaat annam adyaat shresht’ham uta aparam ।
tathaa vaasah’ tathaa shayyaam praaptam praaptam bhajet munih’ ॥ 35 ॥

shaucham aachamanam snaanam na tu chodanayaa charet ।
anyaan cha niyamaan jnyaanee yathaa aham leelayaa eeshvarah’ ॥ 36 ॥

nahi tasya vikalpaakhyaa yaa cha madveekshayaa hataa ।
aadehaantaat kvachit khyaatih’ tatah’ sampadyate mayaa ॥ 37 ॥

duh’kha udarkeshu kaameshu jaatanirvedah’ aatmavaan ।
ajijnyaasita maddharmah’ gurum munim upaavrajet ॥ 38 ॥

taavat paricharet bhaktah’ shraddhaavaan anasooyakah’ ।
yaavat brahma vijaaneeyaat maam eva gurum aadri’tah’ ॥ 39 ॥

yah’ tu asamyata shad’vargah’ prachand’a indriya saarathih’ ।
nyaana vairaagya rahitah’ tridand’am upajeevati ॥ 40 ॥

suraan aatmaanam aatmastham nihnute maam cha dharmahaa ।
avipakva kashaayah’ asmaat ushmaat cha viheeyate ॥ 41 ॥

bhikshoh’ dharmah’ shamah’ ahimsaa tapah’ eekshaa vanaukasah’ ।
gri’hinah’ bhootaraksha ijyaah’ dvijasya aachaaryasevanam ॥ 42 ॥

brahmacharyam tapah’ shaucham santoshah’ bhootasauhri’dam ।
gri’hasthasya api ri’tau gantuh’ sarveshaam madupaasanam ॥ 43 ॥

iti maam yah’ svadharmena bhajan nityam ananyabhaak ।
sarvabhooteshu madbhaavah’ madbhaktim vindate achiraat ॥ 44 ॥

bhaktyaa uddhava anapaayinyaa sarvalokamaheshvaram ।
sarva utpatti api ayam brahma kaaranam maa upayaati sah’ ॥ 45 ॥

iti svadharma nirnikta sattvah’ nirjnyaat madgatih’ ।
nyaana vijnyaana sampannah’ na chiraat samupaiti maam ॥ 46 ॥

varnaashramavataam dharmah’ eshah’ aachaaralakshanah’ ।
sah’ eva madbhaktiyutah’ nih’shreyasakarah’ parah’ ॥ 47 ॥

etat te abhihitam saadho bhavaan pri’chchhati yat cha maam ।
yathaa svadharmasamyuktah’ bhaktah’ maam samiyaat param ॥ 48 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
vaanaprasthasamnyaasadharmaniroopanam naamaasht’aadasho’dhyaayah’
॥ 18 ॥

atha ekonavimshah’ adhyaayah’ ।
shreebhagavaan uvaacha ।
yah’ vidyaashrutasampannah’ aatmavaan na anumaanikah’ ।
maayaamaatram idam jnyaatvaa jnyaanam cha mayi samnyaset ॥ 1 ॥

nyaaninah’ tu aham eva isht’ah’ svaarthah’ hetuh’ cha sammatah’ ।
svargah’ cha eva apavargah’ cha na anyah’ arthah’ madri’te priyah’ ॥ 2 ॥

nyaanavijnyaanasamsiddhaah’ padam shresht’ham viduh’ mama ।
nyaanee priyatamah’ atah’ me jnyaanena asau bibharti maam ॥ 3 ॥

tapah’ teertham japah’ daanam pavitraani itaraani cha ।
na alam kurvanti taam siddhim yaa jnyaanakalayaa kri’taa ॥ 4 ॥

tasmaat jnyaanena sahitam jnyaatvaa svaatmaanam uddhava ।
nyaanavijnyaanasampannah’ bhaja maam bhaktibhaavatah’ ॥ 5 ॥

nyaanavijnyaanayajnyena maam isht’vaa aatmaanam aatmani ।
sarvayajnyapatim maam vai samsiddhim munayah’ agaman ॥ 6 ॥

tvayi uddhava aashrayati yah’ trividhah’ vikaarah’
maayaantaraa aapatati na aadi apavargayoh’ yat ।
yanmaadayah’ asya yat amee tava tasya kim syuh’
aadi antayoh’ yat asatah’ asti tat eva madhye ॥ 7 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
nyaanam vishuddham vipulam yathaa etat
vairaagyavijnyaanayutam puraanam ।
aakhyaahi vishveshvara vishvamoorte
tvat bhaktiyogam cha mahat vimri’gyam ॥ 8 ॥

taapatrayena abhihatasya ghore
santapyamaanasya bhavaadhvaneesha ।
pashyaami na anyat sharanam tavaanghri
dvandva aatapatraat amri’ta abhivarshaat ॥ 9 ॥

dasht’am janam sampatitam bile asmin
kaalaahinaa kshudrasukhoh’ utarsham ।
samuddhara enam kri’payaa apavargyaih’
vachobhih’ aasincha mahaanubhaava ॥ 10 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
ittham etat puraa raajaa bheeshmam dharmabhri’taam varam ।
ajaatashatruh’ paprachchha sarveshaam nah’ anushrunvataam ॥ 11 ॥

nivri’tte bhaarate yuddhe suhri’t nidhanavihvalah’ ।
shrutvaa dharmaan bahoon pashchaat mokshadharmaan apri’chchhata ॥

12 ॥

taan aham te abhidhaasyaami devavratamukhaat shrutaan ।
nyaanavairaagyavijnyaanashraddhaabhakti upabri’mhitaan ॥ 13 ॥

nava ekaadasha pancha treen bhaavaan bhooteshu yena vai ।
eeksheta atha ekam api eshu tat jnyaanam mama nishchitam ॥ 14 ॥

etat eva hi vijnyaanam na tathaa ekena yena yat ।
sthiti utpatti api ayaan pashyet bhaavaanaam triguna aatmanaam ॥

15 ॥

aadau ante cha madhye cha sri’jyaat sri’jyam yat anviyaat ।
punah’ tat pratisankraame yat shishyeta tat eva sat ॥ 16 ॥

shrutih’ pratyaksham aitihyam anumaanam chatusht’ayam ।
pramaaneshu anavasthaanaat vikalpaat sah’ virajyate ॥ 17 ॥

karmanaam parinaamitvaat aavirinchaat amangalam ।
vipashchit nashvaram pashyet adri’sht’am api dri’sht’avat ॥ 18 ॥

bhaktiyogah’ puraa eva uktah’ preeyamaanaaya te anagha ।
punah’ cha kathayishyaami madbhakteh’ kaaranam param ॥ 19 ॥

shraddhaa amri’takathaayaam me shashvat mat anukeertanam ।
parinisht’haa cha poojaayaam stutibhih’ stavanam mama ॥ 20 ॥

aadarah’ paricharyaayaam sarvaangaih’ abhivandanam ।
madbhaktapoojaabhyadhikaa sarvabhooteshu manmatih’ ॥ 21 ॥

madartheshu angachesht’aa cha vachasaa madguneranam ।
mayyarpanam cha manasah’ sarvakaamavivarjanam ॥ 22 ॥

madarthe artha parityaagah’ bhogasya cha sukhasya cha ।
isht’am dattam hutam japtam madartham yat vratam tapah’ ॥ 23 ॥

evam dharmaih’ manushyaanaam uddhava aatmanivedinaam ।
mayi sanjaayate bhaktih’ kah’ anyah’ arthah’ asya avashishyate ॥ 24 ॥

yadaa aatmani arpitam chittam shaantam sattva upabri’mhitam ।
dharmam jnyaanam savairaagyam aishvaryam cha abhipadyate ॥ 25 ॥

yat arpitam tat vikalpe indriyaih’ paridhaavati ।
rajasvalam cha aasan nisht’ham chittam viddhi viparyayam ॥ 26 ॥

dharmah’ madbhaktikri’t proktah’ jnyaanam cha ekaatmyadarshanam ।
guneshu asangah’ vairaagyam aishvaryam cha anim aadayah’ ॥ 27 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
yamah’ katividhah’ proktah’ niyamah’ vaa arikarshana ।
kah’ shamah’ kah’ damah’ kri’shna kaa titikshaa dhri’tih’ prabho ॥ 28 ॥

kim daanam kim tapah’ shauryam kim satyam ri’tam uchyate ।
kah’ tyaagah’ kim dhanam chesht’am kah’ yajnyah’ kaa cha dakshinaa ॥

29 ॥

pumsah’ kimsvit balam shreeman bhagah’ laabhah’ cha keshava ।
kaa vidyaa hreeh’ paraa kaa shreeh’ kim sukham duh’kham eva cha ॥

30 ॥

kah’ pand’itah’ kah’ cha moorkhah’ kah’ panthaah’ utpathah’ cha kah’ ।
kah’ svargah’ narakah’ kah’ svit kah’ bandhuh’ uta kim gri’ham ॥ 31 ॥

kah’ aad’hyah’ kah’ daridrah’ vaa kri’panah’ kah’ eeshvarah’ ।
etaan prashnaan mama broohi vipareetaan cha satpate ॥ 32 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
ahimsaa satyam asteyam asangah’ hreeh’ asanchayah’ ।
aastikyam brahmacharyam cha maunam sthairyam kshamaa abhayam ॥

33.
shaucham japah’ tapah’ homah’ shraddhaa aatithyam mat archanam ।
teerthaat’anam paraarthehaa tusht’ih’ aachaaryasevanam ॥ 34 ॥

ete yamaah’ saniyamaah’ ubhayoh’ dvaadasha smri’taah’ ।
pumsaam upaasitaah’ taata yathaakaamam duhanti hi ॥ 35 ॥

shamah’ mat nisht’hataa buddheh’ damah’ indriyasamyamah’ ।
titikshaa duh’khasammarshah’ jihvaa upasthajayah’ dhri’tih’ ॥ 36 ॥

dand’anyaasah’ param daanam kaamatyaagah’ tapah’ smri’tam ।
svabhaavavijayah’ shauryam satyam cha samadarshanam ॥ 37 ॥

ri’tam cha soonri’taa vaanee kavibhih’ parikeertitaa ।
karmasvasangamah’ shaucham tyaagah’ samnyaasah’ uchyate ॥ 38 ॥

dharmah’ isht’am dhanam nree’naam yajnyah’ aham bhagavattamah’ ।
dakshinaa jnyaanasandeshah’ praanaayaamah’ param balam ॥ 39 ॥

bhagah’ me aishvarah’ bhaavah’ laabhah’ madbhaktih’ uttamah’ ।
vidyaa aatmani bhida abaadhah’ jugupsaa hreeh’ akarmasu ॥ 40 ॥

shreeh’ gunaah’ nairapekshya aadyaah’ sukham duh’khasukha atyayah’ ।
duh’kham kaamasukha apekshaa pand’itah’ bandhamokshavit ॥ 41 ॥

moorkhah’ deha aadi aham buddhih’ panthaah’ mat nigamah’ smri’tah’ ।
utpathah’ chittavikshepah’ svargah’ sattvaguna uadayah’ ॥ 42 ॥

narakah’ tamah’ unnahah’ bandhuh’ guruh’ aham sakhe ।
gri’ham shareeram maanushyam gunaad’hyah’ hi aad’hyah’ uchyate ॥ 43 ॥

daridrah’ yah’ tu asantusht’ah’ kri’panah’ yah’ ajitendriyah’ ।
guneshu asaktadheeh’ eeshah’ gunasangah’ viparyayah’ ॥ 44 ॥

etah’ uddhava te prashnaah’ sarve saadhu niroopitaah’ ।
kim varnitena bahunaa lakshanam gunadoshayoh’ ।
gunadosha dri’shih’ doshah’ gunah’ tu ubhayavarjitah’ ॥ 45 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe bhagavadudhavasamvaade
ekonavimsho’dhyaayah’ ॥ 19 ॥

atha vimshah’ adhyaayah’ ।
uddhavah’ uvaacha ।
vidhih’ cha pratishedhah’ cha nigamah’ hi eeshvarasya te ।
avekshate aravindaaksha gunam dosham cha karmanaam ॥ 1 ॥

varnaashrama vikalpam cha pratiloma anulomajam ।
dravya desha vayah’ kaalaan svargam narakam eva cha ॥ 2 ॥

guna dosha bhidaa dri’sht’im antarena vachah’ tava ।
nih’shreyasam katham nree’naam nishedha vidhi lakshanam ॥ 3 ॥

pitri’devamanushyaanaam vedah’ chakshuh’ tava eeshvara ।
shreyah’ tu anupalabdhe arthe saadhyasaadhanayoh’ api ॥ 4 ॥

gunadoshabhidaadri’sht’ih’ nigamaat te na hi svatah’ ।
nigamena apavaadah’ cha bhidaayaah’ iti hi bhramah’ ॥ 5 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
yogaah’ trayah’ mayaa proktaa nree’naam shreyovidhitsayaa ।
nyaanam karma cha bhaktih’ cha na upaayah’ anyah’ asti kutrachit ॥

6 ॥

nirvinnaanaam jnyaanayogah’ nyaasinaam iha karmasu ।
teshu anirvinnachittaanaam karmayogah’ ti kaaminaam ॥ 7 ॥

yadri’chchhayaa mat kathaa aadau jaatashraddhah’ tu yah’ pumaan ।
na nirvinnah’ na atisaktah’ bhaktiyogah’ asya siddhidah’ ॥ 8 ॥

taavat karmaani kurveeta na nirvidyeta yaavataa ।
mat kathaashravana aadau vaa shraddhaa yaavat na jaayate ॥ 9 ॥

svadharmasthah’ yajanyajnyaih’ anaasheeh’ kaamah’ uddhava ।
na yaati svarganarakau yadi anyatra samaacharet ॥ 10 ॥

asmin loke vartamaanah’ svadharmasthah’ anaghah’ shuchih’ ।
nyaanam vishuddham aapnoti madbhaktim vaa yadri’chchhayaa ॥ 11 ॥

svarginah’ api etam ichchhanti lokam nirayinah’ tathaa ।
saadhakam jnyaanabhaktibhyaam ubhayam tat asaadhakam ॥ 12 ॥

na narah’ svargatim kaankshet naarakeem vaa vichakshanah’ ।
na imam lokam cha kaanksheta deha aaveshaat pramaadyati ॥ 13 ॥

etat vidvaan puraa mri’tyoh’ abhavaaya ghat’eta sah’ ।
apramattah’ idam jnyaatvaa martyam api arthasiddhidam ॥ 14 ॥

chhidyamaanam yamaih’ etaih’ kri’taneed’am vanaspatim ।
khagah’ svaketam utsri’jya kshemam yaati hi alampat’ah’ ॥ 15 ॥

ahoraatraih’ chhidyamaanam buddhvaayuh’ bhayavepathuh’ ।
muktasangah’ param buddhvaa nireeha upashaamyati ॥ 16 ॥

nri’deham aadyam sulabham sudurlabham
plavam sukalpam gurukarnadhaaram ।
mayaa anukoolena nabhasvateritam
pumaan bhavaabdhim na taret sah’ aatmahaa ॥ 17 ॥

yadaa aarambheshu nirvinnah’ viraktah’ samyatendriyah’ ।
abhyaasena aatmanah’ yogee dhaarayet achalam manah’ ॥ 18 ॥

dhaaryamaanam manah’ yah’ hi bhraamyadaashu anavasthitam ।
atandritah’ anurodhena maargena aatmavasham nayet ॥ 19 ॥

manogatim na visri’jet jitapraanah’ jitendriyah’ ।
sattvasampannayaa buddhyaa manah’ aatmavasham nayet ॥ 20 ॥

eshah’ vai paramah’ yogah’ manasah’ sangrahah’ smri’tah’ ।
hri’dayajnyatvam anvichchhan damyasya eva arvatah’ muhuh’ ॥ 21 ॥

saankhyena sarvabhaavaanaam pratiloma anulomatah’ ।
bhava api ayau anudhyayet manah’ yaavat praseedati ॥ 22 ॥

nirvinnasya viraktasya purushasya uktavedinah’ ।
manah’ tyajati dauraatmyam chintitasya anuchintayaa ॥ 23 ॥

yama aadibhih’ yogapathaih’ aanveekshikyaa cha vidyayaa ।
mama archopaasanaabhih’ vaa na anyaih’ yogyam smaret manah’ ॥ 24 ॥

yadi kuryaat pramaadena yogee karma vigarhitam ।
yogena eva dahet amhah’ na anyat tatra kadaachana ॥ 25 ॥

sve sve adhikaare yaa nisht’haa sah’ gunah’ parikeertitah’ ।
karmanaam jaati ashuddhaanaam anena niyamah’ kri’tah’ ।
gunadoshavidhaanena sangaanaam tyaajanechchhayaa ॥ 26 ॥

yaatashraddah’ matkathaasu nirvinnah’ sarvakarmasu ।
veda duh’khaatmakaan kaamaan parityaage api aneeshvarah’ ॥ 27 ॥

tatah’ bhajeta maam preetah’ shraddhaaluh’ dri’d’hanishchayah’ ।
yushamaanah’ cha taan kaamaan duh’kha udarkaan cha garhayan ॥ 28 ॥

proktena bhaktiyogena bhajatah’ maa asakri’t muneh’ ।
kaamaah’ hri’dayyaah’ nashyanti sarve mayi hri’di sthite ॥ 29 ॥

bhidyate hri’dayagranthih’ chhidyante sarvasamshayaah’ ।
ksheeyante cha asya karmaani mayi dri’sht’e akhila aatmani ॥ 30 ॥

tasmaat madbhaktiyuktasya yoginah’ vai mat aatmanah’ ।
na jnyaanam na cha vairaagyam praayah’ shreyah’ bhavet iha ॥ 31 ॥

yat karmabhih’ yat tapasaa jnyaanavairaagyatah’ cha yat ।
yogena daanadharmena shreyobhih’ itaraih’ api ॥ 32 ॥

sarvam madbhaktiyogena madbhaktah’ labhate anjasaa ।
svarga apavargam mat dhaama kathanchit yadi vaanchhati ॥ 33 ॥

na kinchit saadhavah’ dheeraah’ bhaktaah’ hi ekaantinah’ mama ।
vaanchhati api mayaa dattam kaivalyam apunarbhavam ॥ 34 ॥

nairapekshyam param praahuh’ nih’shreyasam analpakam ।
tasmaat niraashishah’ bhaktih’ nirapekshasya me bhavet ॥ 35 ॥

na mayi ekaantabhaktaanaam gunadosha udbhavaah’ gunaah’ ।
saadhoonaam samachittaanaam buddheh’ param upeyushaam ॥ 36 ॥

evam etat mayaa aadisht’aan anutisht’hanti me pathah’ ।
kshemam vindanti mat sthaanam yat brahma paramam viduh’ ॥ 37 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe bhagavaduddhavasamvaade
vedatrayeevibhaagayogo naama vimsho’dhyaayah’ ॥ 20 ॥

atha ekavimshah’ adhyaayah’ ।
shreebhagavaan uvaacha ।
yah’ etaan matpathah’ hitvaa bhaktijnyaanakriyaatmakaan ।
kshudraan kaamaan chalaih’ praanaih’ jushantah’ samsaranti te ॥ 1 ॥

sve sve adhikaare yaa nisht’haa sah’ gunah’ parikeertitah’ ।
viparyayah’ tu doshah’ syaat ubhayoh’ eshah’ nishchayah’ ॥ 2 ॥

shuddhi ashuddhee vidheeyete samaaneshu api vastushu ।
dravyasya vichikitsaartham gunadoshau shubha ashubhau ॥ 3 ॥

dharmaartham vyavahaaraartham yaatraartham iti cha anagha ।
darshitah’ ayam mayaa aachaarah’ dharmam udvahataam dhuram ॥ 4 ॥

bhoomi ambu agni anila aakaashaah’ bhootaanaam pancha dhaatavah’ ।
aabrahma sthaavara aadeenaam shareeraah’ aatmasamyutaah’ ॥ 5 ॥

vedena naamaroopaani vishamaani sameshu api ।
dhaatushu uddhava kalpyantah’ eteshaam svaarthasiddhaye ॥ 6 ॥

desha kaala aadi bhaavaanaam vastoonaam mama sattama ।
gunadoshau vidheeyete niyamaartham hi karmanaam ॥ 7 ॥

akri’shnasaarah’ deshaanaam abrahmanyah’ ashuchih’ bhavet ।
kri’shnasaarah’ api asauveera keekat’a asamskri’terinam ॥ 8 ॥

karmanyah’ gunavaan kaalah’ dravyatah’ svatah’ eva vaa ।
yatah’ nivartate karma sah’ doshah’ akarmakah’ smri’tah’ ॥ 9 ॥

dravyasya shuddhi ashuddhee cha dravyena vachanena cha ।
samskaarena atha kaalena mahattva alpatayaa athavaa ॥ 10 ॥

shaktyaa ashaktyaa athavaa buddhyaa samri’ddhyaa cha yat aatmane ।
agham kurvanti hi yathaa desha avasthaa anusaaratah’ ॥ 11 ॥

dhaanya daaru asthi tantoonaam rasa taijasa charmanaam ।
kaala vaayu agni mri’ttoyaih’ paarthivaanaam yuta ayutaih’ ॥ 12 ॥

amedhyaliptam yat yena gandham lepam vyapohati ।
bhajate prakri’tim tasya tat shaucham taavat ishyate ॥ 13 ॥

snaana daana tapah’ avasthaa veerya samskaara karmabhih’ ।
mat smri’tyaa cha aatmanah’ shaucham shuddhah’ karma aacharet dvijah’
॥ 14 ॥

mantrasya cha parijnyaanam karmashuddhih’ madarpanam ।
dharmah’ sampadyate shad’bhih’ adharmah’ tu viparyayah’ ॥ 15 ॥

kvachit gunah’ api doshah’ syaat doshah’ api vidhinaa gunah’ ।
gunadoshaarthaniyamah’ tat bhidaam eva baadhate ॥ 16 ॥

samaanakarma aacharanam patitaanaam na paatakam ।
autpattikah’ gunah’ sangah’ na shayaanah’ patati adhah’ ॥ 17 ॥

yatah’ yatah’ nivarteta vimuchyeta tatah’ tatah’ ।
eshah’ dharmah’ nree’naam kshemah’ shokamohabhaya apahah’ ॥ 18 ॥

vishayeshu gunaadhyaasaat pumsah’ sangah’ tatah’ bhavet ।
sangaat tatra bhavet kaamah’ kaamaat eva kalih’ nree’naam ॥ 19 ॥

kaleh’ durvishahah’ krodhah’ tamah’ tam anuvartate ।
tamasaa grasyate pumsah’ chetanaa vyaapinee drutam ॥ 20 ॥

tayaa virahitah’ saadho jantuh’ shoonyaaya kalpate ।
tatah’ asya svaarthavibhramshah’ moorchchhitasya mri’tasya cha ॥ 21 ॥

vishayaabhiniveshena na aatmaanam veda na aparam ।
vri’kshajeevikayaa jeevan vyartham bhastra iva yah’ shvasan ॥ 22 ॥

phalashrutih’ iyam nree’naam na shreyah’ rochanam param ।
shreyovivakshayaa proktam yathaa bhaishajyarochanam ॥ 23 ॥

utpatti eva hi kaameshu praaneshu svajaneshu cha ।
aasaktamanasah’ martyaa aatmanah’ anarthahetushu ॥ 24 ॥

na taan avidushah’ svaartham bhraamyatah’ vri’jinaadhvani ।
katham yunjyaat punah’ teshu taan tamah’ vishatah’ budhah’ ॥ 25 ॥

evam vyavasitam kechit avijnyaaya kubuddhayah’ ।
phalashrutim kusumitaam na vedajnyaah’ vadanti hi ॥ 26 ॥

kaaminah’ kri’panaah’ lubdhaah’ pushpeshu phalabuddhayah’ ।
agnimugdhaa dhumataantaah’ svam lokam na vindanti te ॥ 27 ॥

na te maam angah’ jaananti hri’distham yah’ idam yatah’ ।
ukthashastraah’ hi asutri’pah’ yathaa neehaarachakshushah’ ॥ 28 ॥

te me matam avijnyaaya paroksham vishayaatmakaah’ ।
himsaayaam yadi raagah’ syaat yajnyah’ eva na chodanaa ॥ 29 ॥

himsaavihaaraah’ hi alabdhaih’ pashubhih’ svasukhaechchhayaa ।
yajante devataah’ yajnyaih’ pitri’bhootapateen khalaah’ ॥ 30 ॥

svapn upamam amum lokam asantam shravanapriyam ।
aashishah’ hri’di sankalpya tyajanti arthaan yathaa vanik ॥ 31 ॥

rajah’sattvatamonisht’haah’ rajah’sattvatamojushah’ ।
upaasatah’ indramukhyaan devaadeen na tathaa eva maam ॥ 32 ॥

isht’vaa iha devataah’ yajnyaih’ gatvaa ramsyaamahe divi ।
tasya antah’ iha bhooyaasmah’ mahaashaalaa mahaakulaah’ ॥ 33 ॥

evam pushpitayaa vaachaa vyaakshiptamanasaam nree’naam ।
maaninaan cha atistabdhaanaam madvaartaa api na rochate ॥ 34 ॥

vedaah’ brahmaatmavishayaah’ trikaand’avishayaah’ ime ।
parokshavaadaah’ ri’shayah’ paroksham mama cha priyam ॥ 35 ॥

shabdabrahma sudurbodham praana indriya manomayam ।
anantapaaram gambheeram durvigaahyam samudravat ॥ 36 ॥

mayaa upabri’mhitam bhoomnaa brahmanaa anantashaktinaa ।
bhooteshu ghosharoopena biseshu oorna iva lakshyate ॥ 37 ॥

yathaa oornanaabhih’ hri’dayaat oornaam udvamate mukhaat ।
aakaashaat ghoshavaan praanah’ manasaa sparsharoopinaa ॥ 38 ॥

chhandomayah’ amri’tamayah’ sahasrapadaveem prabhuh’ ।
onkaaraat vyanjita sparsha svara ushma antastha bhooshitaam ॥

39 ॥

vichitrabhaashaavitataam chhandobhih’ chatura uttaraih’ ।
anantapaaraam bri’hateem sri’jati aakshipate svayam ॥ 40 ॥

gaayatree ushnik anusht’up cha bri’hatee panktih’ eva cha ।
trisht’up jagatee atichchhandah’ hi atyasht’i atijagat viraat’ ॥ 41 ॥

kim vidhatte kim aachasht’e kim anoodya vikalpayet ।
iti asyaah’ hri’dayam loke na anyah’ mat veda kashchana ॥42 ॥

maam vidhatte abhidhatte maam vikalpya apohyate tu aham ।
etaavaan sarvavedaarthah’ shabdah’ aasthaaya maam bhidaam ।
maayaamaatram anoodya ante pratishidhya praseedati ॥ 43 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe bhagavadddhavasamvaade
vedatrayavibhaaganiroopanam naama ekavimsho’dhyaayah’ ॥ 21 ॥

atha dvaavimshah’ adhyaayah’ ।
uddhavah’ uvaacha ।
kati tattvaani vishvesha sankhyaataani ri’shibhih’ prabho ।
nava ekaadasha pancha treeni aattha tvam iha shushruma ॥ 1 ॥

kechit shad’vimshatim praahuh’ apare panchavimshatim ।
sapta eke nava shat’ kechit chatvaari ekaadasha apare ।
kechit saptadasha praahuh’ shod’asha eke trayodasha ॥ 2 ॥

etaavat tvam hi sankhyaanaam ri’shayah’ yat vivakshayaa ।
gaayanti pri’thak aayushman idam nah’ vaktum arhasi ॥ 3 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
yuktam cha santi sarvatra bhaashante braahmanaah’ yathaa ।
maayaam madeeyaam udgri’hya vadataam kim nu durghat’am ॥ 4 ॥

na etat evam yathaa aattha tvam yat aham vachmi tat tathaa ।
evam vivadataam hetum shaktayah’ me duratyayaah’ ॥ 5 ॥

yaasaam vyatikaraat aaseet vikalpah’ vadataam padam ।
praapte shamadame api eti vaadastamanu shaamyati ॥ 6 ॥

parasparaan anupraveshaat tattvaanaam purusharshabha ।
paurva aparya prasankhyaanam yathaa vaktuh’ vivakshitam ॥ 7 ॥

ekasmin api dri’shyante pravisht’aani itaraani cha ।
poorvasmin vaa parasmin vaa tattve tattvaani sarvashah’ ॥ 8 ॥

paurva aparyam atah’ ameeshaam prasankhyaanam abheepsataam ।
yathaa viviktam yat vaktram gri’hneemah’ yuktisambhavaat ॥ 9 ॥

anaadi avidyaayuktasya purushasya aatmavedanam ।
svatah’ na sambhavaat anyah’ tattvajnyah’ jnyaanadah’ bhavet ॥ 10 ॥

purusha eeshvarayoh’ atra na vailakshanyam anu api ।
tat anyakalpanaapaarthaa jnyaanam cha prakri’teh’ gunah’ ॥ 11 ॥

prakri’tih’ gunasaamyam vai prakri’teh’ na aatmanah’ gunaah’ ।
sattvam rajah’ tamah’ iti sthiti utpatti antahetavah’ ॥ 12 ॥

sattvam jnyaanam rajah’ karma tamah’ ajnyaanam iha uchyate ।
gunavyatikarah’ kaalah’ svabhaavah’ sootram eva cha ॥ 13 ॥

purushah’ prakri’tih’ vyaktam ahankaarah’ nabhah’ anilah’ ।
jyotih’ aapah’ kshitih’ iti tattvaani uktaani me nava ॥ 14 ॥

shrotram tvak darshanam ghraanah’ jihvaa iti jnyaanashaktayah’ ।
vaak paani upastha paayu anghrih’ karmaanyanga ubhayam manah’ ॥ 15 ॥

shabdah’ sparshah’ rasah’ gandhah’ roopam cha iti arthajaatayah’ ।
gati ukti utsarga shilpaani karma aayatana siddhayah’ ॥ 16 ॥

sarga aadau prakri’tih’ hi asya kaarya kaarana roopinee ।
sattva aadibhih’ gunaih’ dhatte purushah’ avyaktah’ eekshate ॥ 17 ॥

vyakta aadayah’ vikurvaanaah’ dhaatavah’ purusha eekshayaa ।
labdhaveeryaah’ sri’janti and’am samhataah’ prakri’teh’ balaat ॥ 18 ॥

sapta eva dhaatavah’ iti tatra arthaah’ pancha khaadayah’ ।
nyaanam aatmaa ubhaya aadhaarah’ tatah’ deha indriya aasavah’ ॥ 19 ॥

shad’ iti atra api bhootaani pancha shasht’hah’ parah’ pumaan ।
taih’ yuktah’ aatmasambhootaih’ sri’sht’vaa idam samupaavishat ॥ 20 ॥

chatvaari eva iti tatra api tejah’ aapah’ annam aatmanah’ ।
yaataani taih’ idam jaatam janma avayavinah’ khalu ॥ 21 ॥

sankhyaane saptadashake bhootamaatra indriyaani cha ।
panchapancha eka manasaa aatmaa saptadashah’ smri’tah’ ॥ 22 ॥

tadvat shod’ashasankhyaane aatmaa eva manah’ uchyate ।
bhootendriyaani pancha eva manah’ aatmaa trayodashah’ ॥ 23 ॥

ekaadashatvah’ aatmaa asau mahaabhootendriyaani cha ।
asht’au prakri’tayah’ cha eva purushah’ cha nava iti atha ॥ 24 ॥

iti naanaa prasankhyaanam tattvaanaam ri’shibhih’ kri’tam ।
sarvam nyaayyam yuktimatvaat vidushaam kim ashobhanam ॥ 25 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
prakri’tih’ purushah’ cha ubhau yadi api aatmavilakshanau ।
anyonya apaashrayaat kri’shna dri’shyate na bhidaa tayoh’ ।
prakri’tau lakshyate hi aatmaa prakri’tih’ cha tathaa aatmani ॥ 26 ॥

evam me pund’areekaaksha mahaantam samshayam hri’di ।
chhettum arhasi sarvajnya vachobhih’ nayanaipunaih’ ॥ 27 ॥

tvattah’ jnyaanam hi jeevaanaam pramoshah’ te atra shaktitah’ ।
tvam eva hi aatma maayaayaa gatim vettha na cha aparah’ ॥ 28 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
prakri’tih’ purushah’ cha iti vikalpah’ purusharshabha ।
eshah’ vaikaarikah’ sargah’ gunavyatikaraatmakah’ ॥ 29 ॥

mama anga maayaa gunamayee anekadhaa
vikalpabuddheeh’ cha gunaih’ vidhatte ।
vaikaarikah’ trividhah’ adhyaatmam ekam
atha adhidaivam adhibhootam anyat ॥ 30 ॥

dri’k roopam aarkam vapuh’ atra randhre
parasparam sidhyati yah’ svatah’ khe ।
aatmaa yat esham aparah’ yah’ aadyah’
svayaa anubhootya akhilasiddhasiddhih’ ।
evam tvak aadi shravanaadi chakshuh’
jihva aadi naasa aadi cha chittayuktam ॥ 31 ॥

yah’ asau gunakshobhakri’tau vikaarah’
pradhaanamoolaat mahatah’ prasootah’ ।
aham trivri’t mohavikalpahetuh’
vaikaarikah’ taamasah’ aindriyah’ cha ॥ 32 ॥

aatmaaparijnyaanamayah’ vivaadah’
hi asti iti na asti iti bhidaarthanisht’hah’ ।
vyarthah’ api na eva uparameta pumsaam
mattah’ paraavri’ttadhiyaam svalokaat ॥ 33 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
tvattah’ paraavri’ttadhiyah’ svakri’taih’ karmabhih’ prabho ।
uchcha avachaan yathaa dehaan gri’hnanti visri’janti cha ॥ 34 ॥

tat mama aakhyaahi govinda durvibhaavyam anaatmabhih’ ।
na hi etat praayashah’ loke vidvaamsah’ santi vanchitaah’ ॥ 35 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
manah’ karmamayam nri’naam indriyaih’ panchabhih’ yutam ।
lokaat lokam prayaati anyah’ aatmaa tat anuvartate ॥ 36 ॥

dhyaayan manah’ anuvishayaan dri’sht’aan vaa anushrutaan atha ।
udyat seedat karmatantram smri’tih’ tat anushaamyati ॥ 37 ॥

vishaya abhiniveshena na aatmaanam yat smaret punah’ ।
yantoh’ vai kasyachit hetoh’ mri’tyuh’ atyantavismri’tih’ ॥ 38 ॥

yanma tu aatmatayaa pumsah’ sarvabhaavena bhoorida ।
vishaya sveekri’tim praahuh’ yathaa svapnamanorathah’ ॥ 39 ॥

svapnam manoratham cha ittham praaktanam na smarati asau ।
tatra poorvam iva aatmaanam apoorvam cha anupashyati ॥ 40 ॥

indriya aayana sri’sht’yaa idam traividhyam bhaati vastuni ।
bahih’ antah’ bhidaahetuh’ janah’ asat janakri’t yathaa ॥ 41 ॥

nityadaa hi angah’ bhootaani bhavanti na bhavanti cha ।
kaalena alkshyavegena sookshmatvaat tat na dri’shyate ॥ 42 ॥

yathaa archishaam srotasaam cha phalaanaam vaa vanaspateh’ ।
tathaa eva sarvabhootaanaam vayah’ avasthaa aadayah’ kri’taah’ ॥ 43 ॥

sah’ ayam deepah’ archishaam yadvat srotasaam tat idam jalam ।
sah’ ayam pumaan iti nri’naam mri’shaah’ geeh’ dheeh’ mri’shaa
aayushaam ॥ 44 ॥

maa svasya karmabeejena jaayate sah’ api ayam pumaan ।
mriyate vaamarah’ bhraantyaa yathaa agnih’ daaru samyutah’ ॥ 45 ॥

nishekagarbhajanmaani baalyakaumaarayauvanam ।
vayomadhyam jaraa mri’tyuh’ iti avasthaah’ tanoh’ nava ॥ 46 ॥

etaah’ manorathamayeeh’ hi anyasya uchchaavachaah’ tanooh’ ।
gunasangaat upaadatte kvachit kashchit jahaati cha ॥ 47 ॥

aatmanah’ pitri’putraabhyaam anumeyau bhavaapyayau ।
na bhavaapyayavastoonaam abhijnyah’ dvayalakshanah’ ॥ 48 ॥

taroh’ beejavipaakaabhyaam yah’ vidvaat janmasamyamau ।
taroh’ vilakshanah’ drasht’aa evam drasht’aa tanoh’ pri’thak ॥ 49 ॥

prakri’teh’ evam aatmaanam avivichya abudhah’ pumaan ।
tattvena sparshasammood’hah’ samsaaram pratipadyate ॥ 50 ॥

sattvasangaat ri’sheen devaan rajasaa asuramaanushaan ।
tamasaa bhootatiryaktvam bhraamitah’ yaati karmabhih’ ॥ 51 ॥

nri’tyatah’ gaayatah’ pashyan yathaa eva anukaroti taan ।
evam buddhigunaan pashyan aneehah’ api anukaaryate ॥ 52 ॥

yathaa ambhasaa prachalataa taravah’ api chalaah’ iva ।
chakshushaa bhraamyamaanena dri’shyate bhramati iva bhooh’ ॥ 53 ॥

yathaa manorathadhiyah’ vishayaanubhavah’ mri’shaa ।
svapnadri’sht’aah’ cha daashaarha tathaa samsaarah’ aatmanah’ ॥ 54 ॥

arthe hi avidyamaane api samsri’tih’ na nivartate ।
dhyaayatah’ vishayaan asya svapne anartha aagamah’ yathaa ॥ 55 ॥

tasmaat uddhava maa bhunkshva vishayaan asat indriyaih’ ।
aatmaa agrahananirbhaatam pashya vaikalpikam bhramam ॥ 56 ॥

kshiptah’ avamaanitah’ asadbhih’ pralabdhah’ asooyitah’ athavaa ।
taad’itah’ samnibaddhah’ vaa vri’ttyaa vaa parihaapitah’ ॥ 57 ॥

nisht’hitah’ mootritah’ bahudhaa evam prakampitah’ ।
shreyaskaamah’ kri’chchhragatah’ aatmanaa aatmaanam uddharet ॥ 58 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
yathaa evam anubuddhyeyam vada nah’ vadataam vara ।
suduh’saham imam manyah’ aatmani asat atikramam ॥ 59 ॥

vidusham api vishvaatman prakri’tih’ hi baleeyasee ।
ri’te tvat dharmanirataan shaantaah’ te charanaalayaan ॥ 60 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe bhagavaduddhavasamvaade
dvaavimsho’dhyaayah’ ॥ 22 ॥

atha trayovimshah’ adhyaayah’ ।
baadaraayanih’ uvaacha ।
sah’ evam aashamsitah’ uddhavena
bhaagavatamukhyena daashaarhamukhyah’ ।
sabhaajayan bri’tyavachah’ mukundah’
tam aababhaashe shravaneeyaveeryah’ ॥ 1 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
barhaspatya sah’ vai na atra saadhuh’ vai durjan eeritaih’ ।
duruktaih’ bhinnam aatmaanam yah’ samaadhaatum eeshvarah’ ॥ 2 ॥

na tathaa tapyate viddhah’ pumaan baanaih’ sumarmagaih’ ।
yathaa tudanti marmasthaah’ hi asataam parusheshavah’ ॥ 3 ॥

kathayanti mahatpunyam itihaasam iha uddhava ।
tam aham varnayishyaami nibodha susamaahitah’ ॥ 4 ॥

kenachit bhikshunaa geetam paribhootena durjanaih’ ।
smarataah’ dhri’tiyuktena vipaakam nijakarmanaam ॥ 5 ॥

avanishu dvijah’ kashchit aaseet aad’hyatamah’ shriyaa ।
vaartaavri’ttih’ kadaryah’ tu kaamee lubdhah’ atikopanah’ ॥ 6 ॥

nyaatayah’ atithayah’ tasya vaangmaatrena api na architaah’ ।
shoonya avasathah’ aatmaa api kaale kaamaih’ anarchitah’ ॥ 7 ॥

duh’sheelasya kadaryasya druhyante putrabaandhavaah’ ।
daaraa duhitarah’ bhri’tyaah’ vishannaah’ na aacharan priyam ॥ 8 ॥

tasya evam yakshavittasya chyutasya ubhayalokatah’ ।
dharmakaamaviheenasya chukrudhuh’ panchabhaaginah’ ॥ 9 ॥

tat avadhyaana visrasta punya skandhasya bhoorida ।
arthah’ api agachchhan nidhanam bahu aayaasa parishramah’ ॥ 10 ॥

nyaatayah’ jagri’huh’ kinchit kinchit asyavah’ uddhava ।
daivatah’ kaalatah’ kinchit brahmabandhoh’ nri’paarthivaat ॥ 11 ॥

sah’ evam dravine nasht’e dharmakaamavivarjitah’ ।
upekshitah’ cha svajanaih’ chintaam aapa duratyayaam ॥ 12 ॥

tasya evam dhyaayatah’ deergham nasht’araayah’ tapasvinah’ ।
khidyatah’ baashpakant’hasya nirvedah’ sumahaan abhoot ॥ 13 ॥

sah’ cha aaha idam aho kasht’am vri’thaa aatmaa me anutaapitah’ ।
na dharmaaya na kaamaaya yasya artha aayaasah’ eedri’shah’ ॥ 14 ॥

praayena arthaah’ kadaryaanaam na sukhaaya kadaachana ।
iha cha aatmopataapaaya mri’tasya narakaaya cha ॥ 15 ॥

yashah’ yashasvinaam shuddham shlaaghyaah’ ye guninaam gunaah’ ।
lobhah’ svalpah’ api taan hanti shvitrah’ roopam iva ipsitam ॥ 16 ॥

arthasya saadhane siddhah’ utkarshe rakshane vyaye ।
naasha upabhogah’ aayaasah’ traasah’ chintaa bhramah’ nri’naam ॥ 17 ॥

steyam himsaa anri’tam dambhah’ kaamah’ krodhah’ smayah’ madah’ ।
bhedah’ vairam avishvaasah’ samspardhaa vyasanaani cha ॥ 18 ॥

ete panchadashaan arthaah’ hi arthamoolaah’ mataah’ nri’naam ।
tasmaat anartham arthaakhyam shreyah’ arthee dooratah’ tyajet ॥ 19 ॥

bhidyante bhraatarah’ daaraah’ pitarah’ suhri’dah’ tathaa ।
ekaasnigdhaah’ kaakininaa sadyah’ sarve arayah’ kri’taah’ ॥ 20 ॥

arthena alpeeyasaa hi ete samrabdhaa deeptam anyavah’ ।
tyajanti aashu spri’dhah’ ghnanti sahasaa utsri’jya sauhri’dam ॥

21 ॥

labdhvaa janma amarapraarthyam maanushyam tat dvija agryataam ।
tat anaadri’tya ye svaartham ghnanti yaanti ashubhaam gatim ॥

22 ॥

svarga apavargayoh’ dvaaram praapya lokam imam pumaan ।
dravine kah’ anooshajjeta martyah’ anarthasya dhaamani ॥ 23 ॥

devarshi pitri’ bhootaani jnyaateen bandhoon cha bhaaginah’ ।
asamvibhajya cha aatmaanam yakshavittah’ patati adhah’ ॥ 24 ॥

vyarthayaa arthehayaa vittam pramattasya vayah’ balam ।
kushalaah’ yena sidhyanti jarat’hah’ kim nu saadhaye ॥ 25 ॥

kasmaat sanklishyate vidvaan vyarthayaa arthehayaa asakri’t ।
kasyachit maayayaa noonam lokah’ ayam suvimohitah’ ॥ 26 ॥

kim dhanaih’ dhanadaih’ vaa kim kaamaih’ vaa kaamadaih’ uta ।
mri’tyunaa grasyamaanasya karmabhih’ vaa uta janmadaih’ ॥ 27 ॥

noonam me bhagavaan tusht’ah’ sarvadevamayah’ harih’ ।
yena neetah’ dashaam etaam nirvedah’ cha aatmanah’ plavah’ ॥ 28 ॥

sah’ aham kalau asheshena shoshayihhye angam aatmanah’ ।
apramattah’ akhilasvaarthe yadi syaat siddhah’ aatmani ॥ 29 ॥

tatra maam anumoderan devaah’ tribhuvaneshvaraah’ ।
muhoortena brahmalokam khat’vaangah’ samasaadhayat ॥ 30 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
iti abhipretya manasaa hi aavantyah’ dvijasattamah’ ।
unmuchya hri’dayagrantheen shaantah’ bhikshuh’ abhoot munih’ ॥ 31 ॥

sah’ chachaara maheem etaam samyata aatmendriya anilah’ ।
bhikshaartham nagara graamaan asangah’ alakshitah’ avishat ॥ 32 ॥

tam vai pravayasam bhikshum avadhootam asajjanaah’ ।
dri’sht’vaa paryabhavan bhadrah’ bahveebhih’ paribhootibhih’ ॥ 33 ॥

kechit trivenum jagri’huh’ eke paatram kamand’alum ।
peet’ham cha eke akshasootram cha kanthaam cheeraani kechana ॥ 34 ॥

pradaaya cha punah’ taani darshitaani aadaduh’ muneh’ ।
annam cha bhaikshyasampannam bhunjaanasya sarit tat’e ॥ 35 ॥

mootrayanti cha paapisht’haah’ sht’heevanti asya cha moordhani ।
yatavaacham vaachayanti taad’ayanti na vakti chet ॥ 36 ॥

tarjayanti apare vaagbhih’ stenah’ ayam iti vaadinah’ ।
badhnanti rajjvaa tam kechit badhyataam badhyataam iti ॥ 37 ॥

kshipanti eke avajaanantah’ eshah’ dharmadhvajah’ shat’hah’ ।
ksheenavittah’ imaam vri’ttim agraheet svajana ujjhitah’ ॥ 38 ॥

aho eshah’ mahaasaarah’ dhri’timaan girih’ aad’iva ।
maunena saadhayati artham bakavat dri’d’hanishchayah’ ॥ 39 ॥

iti eke vihasanti enam eke durvaatayanti cha ।
tam babandhuh’ nirurudhuh’ yathaa kreed’anakam dvijam ॥ 40 ॥

evam sah’ bhautikam duh’kham daivikam daihikam cha yat ।
bhoktavyam aatmanah’ disht’am praaptam praaptam abudhyata ॥ 41 ॥

paribhootah’ imaam gaathaam agaayata naraadhamaih’ ।
paatayadbhih’ svadharmasthah’ dhri’tim aasthaaya saatvikeem ॥ 42 ॥

dvijah’ uvaacha ।
na ayam janah’ me sukhaduh’khahetuh’
na devataatmaa grahakarmakaalaah’ ।
manah’ param kaaranam aamananti
samsaarachakram parivartayet yat ॥ 43 ॥

manah’ gunaan vai sri’jate baleeyah’
tatah’ cha karmaani vilakshanaani ।
shuklaani kri’shnaani atha lohitaani
tebhyah’ savarnaah’ sri’tayah’ bhavanti ॥ 44 ॥

aneehah’ aatmaa manasaa sameehataa
hiranmayah’ matsakhah’ udvichasht’e ।
manah’ svalingam parigri’hya kaamaan
jushan nibaddhah’ gunasangatah’ asau ॥ 45 ॥

daanam svadharmah’ niyamah’ yamah’ cha
shrutam cha karmaani cha sadvrataani ।
sarve manonigrahalakshanaantaah’
parah’ hi yogah’ manasah’ samaadhi ॥ 46 ॥

samaahitam yasya manah’ prashaantam
daanaadibhih’ kim vada tasya kri’tyam ।
asamyatam yasya manah’ vinashyat
daanaadibhih’ chet aparam kimebhih’ ॥ 47 ॥

manovashe anye hi abhavan sma devaah’
manah’ cha na anyasya vasham sameti ।
bheeshmah’ hi devah’ sahasah’ saheeyaan
yunjyaat vashe tam sah’ hi devadevah’ ॥ 48 ॥

tam durjayam shatrum asahyavegam
maruntudam tat na vijitya kechit ।
kurvanti asat vigraham atra martyaih’
mitraani udaaseena ripoon vimood’haah’ ॥ 49 ॥

deham manomaatram imam gri’heetvaa
mama aham iti andha dhiyah’ manushyaah’ ।
eshah’ aham anyah’ ayam iti bhramena
durantapaare tamasi bhramanti ॥ 50 ॥

yanah’ tu hetuh’ sukhaduh’khayoh’ chet
kim aatmanah’ cha atra ha bhaumayoh’ tat ।
yihvaam kvachit sandashati svadadbhih’
tat vedanaayaam katamaaya kupyet ॥ 51 ॥

duh’khasya hetuh’ yadi devataah’ tu
kim aatmanah’ tatra vikaarayoh’ tat ।
yat angam angena nihanyate kvachit
krudhyeta kasmai purushah’ svadehe ॥ 52 ॥

aatmaa yadi syaat sukhaduh’khahetuh’
kim anyatah’ tatra nijasvabhaavah’ ।
na hi aatmanah’ anyat yadi tat mri’shaa syaat
krudhyeta kasmaat na sukham na duh’kham ॥ 53 ॥

grahaah’ nimittam sukhaduh’khayoh’ chet
kim aatmanah’ ajasya janasya te vai ।
grahaih’ grahasya eva vadanti peed’aam
krudhyeta kasmai purushah’ tatah’ anyah’ ॥ 54 ॥

karmaah’ tu hetuh’ sukhaduh’khayoh’ chet
kim aatmanah’ tat hi jad’aajad’atve ।
dehah’ tu achitpurushah’ ayam suparnah’
krudhyeta kasmai na hi karmamoolam ॥ 55 ॥

kaalah’ tu hetuh’ sukhaduh’khayoh’ chet
kim aatmanah’ tatra tat aatmakah’ asau ।
na agneh’ hi taapah’ na himasya tat syaat
krudhyeta kasmai na parasya dvandvam ॥ 56 ॥

na kenachit kva api kathanchana asya
dvandva uparaagah’ paratah’ parasya ।
yathaahamah’ samsri’tiroopinah’ syaat
evam prabuddhah’ na bibheti bhootaih’ ॥ 57 ॥

etaam sah’ aasthaaya paraatmanisht’haam
adhyaasitaam poorvatamaih’ maharshibhih’ ।
aham tarishyaami durantapaaram
tamah’ mukunda anghrinishevayaa eva ॥ 58 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
nirvidya nasht’adravinah’ gataklamah’
pravrajya gaam paryat’amaanah’ ittham ।
niraakri’tah’ asadbhih’ api svadharmaat
akampitah’ amum munih’ aaha gaathaam ॥ 59 ॥

sukhaduh’khapradah’ na anyah’ purushasya aatmavibhramah’ ।
mitra udaaseenaripavah’ samsaarah’ tamasah’ kri’tah’ ॥ 60 ॥

tasmaat sarvaatmanaa taata nigri’haana mano dhiyaa ।
mayi aaveshitayaa yuktah’ etaavaan yogasangrahah’ ॥ 61 ॥

yah’ etaam bhikshunaa geetaam brahmanisht’haam samaahitah’ ।
dhaarayan shraavayan shrunvan dvandvaih’ na eva abhibhooyate ॥ 62 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe bhagavaduddhavasamvaade
bikshugeetaniroopanam naama trayovimsho’dhyaayah’ ॥ 23 ॥

atha chaturvimsho’dhyaah’ ।
shreebhagavaan uvaacha ।
atha te sampravakshyaami saankhyam poorvaih’ vinishchitam ।
yat vijnyaaya pumaan sadyah’ jahyaat vaikalpikam bhramam ॥ 1 ॥

aaseet jnyaanam athah’ hi arthah’ ekam eva avikalpitam ।
yadaa vivekanipunaah’ aadau kri’tayuge ayuge ॥ 2 ॥

tat maayaaphalaroopena kevalam nirvikalpitam ।
vaangmanah’ agocharam satyam dvidhaa samabhavat bri’hat ॥ 3 ॥

tayoh’ ekatarah’ hi arthah’ prakri’tih’ sobhayaatmikaa ।
nyaanam tu anyatarah’ bhaavah’ purushah’ sah’ abhidheeyate ॥ 4 ॥

tamah’ rajah’ sattvam iti prakri’teh’ abhavan gunaah’ ।
mayaa prakshobhyamaanaayaah’ purusha anumatena cha ॥ 5 ॥

tebhyah’ samabhavat sootram mahaan sootrena samyutah’ ।
tatah’ vikurvatah’ jaatah’ yah’ ahankaarah’ vimohanah’ ॥ 6 ॥

vaikaarikah’ taijasah’ cha taamasah’ cha iti aham trivri’t ।
tanmaatra indriya manasaam kaaranam chit achit mayah’ ॥ 7 ॥

arthah’ tanmaatrikaat jajnye taamasaat indriyaani cha ।
taijasaat devataah’ aasan ekaadasha cha vaikri’taat ॥ 8 ॥

mayaa sanchoditaah’ bhaavaah’ sarve samhati akaarinah’ ।
and’am utpaadayaamaasuh’ mama aayatanam uttamam ॥ 9 ॥

tasmin aham samabhavam and’e salilasamsthitau ।
mama naabhyaam abhoot padmam vishvaakhyam tatra cha aatmabhooh’ ॥

10 ॥

sah’ asri’jat tapasaa yuktah’ rajasaa mat anugrahaat ।
lokaan sapaalaan vishvaatmaa bhooh’ bhuvah’ svah’ iti tridhaa ॥ 11 ॥

devaanaam okah’ aaseet svah’ bhootaanaam cha bhuvah’ padam ।
martya aadeenaam cha bhooh’ lokah’ siddhaanaam tritayaat param ॥

12 ॥

adhah’ asuraanaam naagaanaam bhoomeh’ okah’ asri’jat prabhuh’ ।
trilokyaam gatayah’ sarvaah’ karmanaam triguna aatmanaam ॥ 13 ॥

yogasya tapasah’ cha eva nyaasasya gatayah’ amalaah’ ।
mahah’ janah’ tapah’ satyam bhaktiyogasya madgatih’ ॥ 14 ॥

mayaa kaalaatmanaa dhaatraa karmayuktam idam jagat ।
gunapravaahah’ etasmin unmajjati nimajjati ॥ 15 ॥

anuh’ bri’hat kri’shah’ sthoolah’ yah’ yah’ bhaavah’ prasidhyati ।
sarvah’ api ubhayasamyuktah’ prakri’tyaa purushena cha ॥ 16 ॥

yah’ tu yasya aadih’ antah’ cha sah’ vai madhyam cha tasya san ।
vikaarah’ vyavahaaraarthah’ yathaa taijasa paarthivaah’ ॥ 17 ॥

yat upaadaaya poorvah’ tu bhaavah’ vikurute aparam ।
aadih’ antah’ yadaa yasya tat satyam abhidheeyate ॥ 18 ॥

prakri’tih’ hi asya upaadaanam aadhaarah’ purushah’ parah’ ।
satah’ abhivyanjakah’ kaalah’ brahma tat tritayam tu aham ॥ 19 ॥

sargah’ pravartate taavat paurva aparyena nityashah’ ।
mahaan gunavisarga arthah’ sthiti antah’ yaavat eekshanam ॥ 20 ॥

viraat’ mayaa aasaadyamaanah’ lokakalpavikalpakah’ ।
panchatvaaya visheshaaya kalpate bhuvanaih’ saha ॥ 21 ॥

anne praleeyate martyam annam dhaanaasu leeyate ।
dhaanaah’ bhoomau praleeyante bhoomih’ gandhe praleeyate ॥ 22 ॥

apsu praleeyante gandhah’ aapah’ cha svagune rase ।
leeyate jyotishi rasah’ jyotee roope praleeyate ॥ 23 ॥

roopam vaayau sah’ cha sparshe leeyate sah’ api cha ambare ।
ambaram shabdatanmaatrah’ indriyaani svayonishu ॥ 24 ॥

yonih’ vaikaarike saumya leeyate manasi eeshvare ।
shabdah’ bhootaadim api eti bhootaadih’ mahati prabhuh’ ॥ 25 ॥

sah’ leeyate mahaan sveshu guneshu gunavattamah’ ।
te avyakte sampraleeyante tatkale leeyate avyaye ॥ 26 ॥

kaalah’ maayaamaye jeeve jeevah’ aatmani mayi aje ।
aatmaa kevalah’ aatmasthah’ vikalpa apaaya lakshanah’ ॥ 27 ॥

evam anveekshamaanasya katham vaikalpikah’ bhramah’ ।
manasah’ hri’di tisht’heta vyomni iva arka udaye tamah’ ॥ 28 ॥

eshah’ saankhyavidhih’ proktah’ samshayagranthibhedanah’ ।
pratiloma anulomaabhyaam paraavaradri’shaa mayaa ॥ 29 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
prakri’tipurushasaankhyayogo naama chaturvimsho’dhyaayah’ ॥ 24 ॥

atha panchavimsho’dhyaayah’ ।
shreebhagavaanuvaacha ।
gunaanaam asamishraanaam pumaanyena yathaa bhavet ।
tanme purushavarya iadam upadhaaraya shamsatah’ ॥ 1 ॥

samah’ damah’ titikshaa eekshaa tapah’ satyam dayaa smri’tih’ ।
tusht’ih’ tyaagah’ aspri’haa shraddhaa hreeh’ dayaa aadih’ svanirvri’tih’
॥ 2 ॥

kaamah’ eehaa madah’ tri’shnaa stambhah’ aasheeh’ bhidaa sukham ।
mada utsaahah’ yashah’ preetih’ haasyam veeryam bala udyamah’ ॥ 3 ॥

krodhah’ lobhah’ anri’tam himsaa yaanchaa dambhah’ klamah’ kalih’ ।
shokamohau vishaadaartee nidraa aashaa bheeh’ anudyamah’ ॥ 4 ॥

sattvasya rajasah’ cha etaah’ tamasah’ cha anumoorvashah’ ।
vri’ttayah’ varnitapraayaah’ samnipaatam athah’ shrunu ॥ 5 ॥

samnipaatah’ tu aham iti mama iti uddhava yaa matih’ ।
vyavahaarah’ samnipaatah’ manomaatra indriyaasubhih’ ॥ 6 ॥

dharme cha arthe cha kaame cha yadaa asau parinisht’hitah’ ।
gunaanaam samnikarshah’ ayam shraddhaah’ atidhanaavahah’ ॥ 7 ॥

pravri’ttilakshane nisht’haa pumaan yah’ hi gri’haashrame ।
svadharme cha anutisht’heta gunaanaam samitih’ hi saa ॥ 8 ॥

purusham sattvasamyuktam anumeeyaat shama aadibhih’ ।
kaamaadibhee rajoyuktam krodhaadyaih’ tamasaa yutam ॥ 9 ॥

yadaa bhajati maam bhaktyaa nirapekshah’ svakarmabhih’ ।
tam sattvaprakri’tim vidyaat purusham striyam eva vaa ॥ 10 ॥

yadaa aashishah’ aashaasya maam bhajeta svakarmabhih’ ।
tam rajah’prakri’tim vidyaat himsaam aashaasya taamasam ॥ 11 ॥

sattvam rajah’ tamah’ iti gunaah’ jeevasya na eva me ।
chittajaa yaih’ tu bhootaanaam sajjamaanah’ nibadhyate ॥ 12 ॥

yadetarau jayet sattvam bhaasvaram vishadam shivam ।
tadaa sukhena yujyeta dharmajnyaana aadibhih’ pumaan ॥ 13 ॥

yadaa jayet tamah’ sattvam rajah’ sangam bhidaa chalam ।
tadaa duh’khena yujyeta karmanaa yashasaa shriyaa ॥ 14 ॥

yadaa jayet rajah’ sattvam tamah’ mood’hah’ layam jad’am ।
yujyeta shokamohaabhyaam nidrayaa himsayaa aashayaa ॥ 15 ॥

yadaa chittam praseedeta indriyaanaam cha nirvri’tih’ ।
dehe abhayam manosangam tat sattvam viddhi matpadam ॥ 16 ॥

vikurvan kriyayaa cha adheera nirvri’tih’ cha chetasaam ।
gaatraasvaasthyam manah’ bhraantam rajah’ etaih’ nishaamaya ॥ 17 ॥

seedat chittam vileeyeta chetasah’ grahane akshamam ।
manah’ nasht’am tamah’ glaanih’ tamah’ tat upadhaaraya ॥ 18 ॥

edhamaane gune sattve devaanaam balam edhate ।
asuraanaam cha rajasi tamasi uddhava rakshasaam ॥ 19 ॥

sattvaat jagaranam vidyaat rajasaa svapnam aadishet ।
prasvaapam tamasaa jantoh’ tureeyam trishu santatam ॥ 20 ॥

uparyupari gachchhanti sattvena aabrahmanah’ janaah’ ।
tamasaa adhah’ adhah’ aamukhyaat rajasaa antarachaarinah’ ॥ 21 ॥

sattve praleenaah’ svah’ yaanti naralokam rajolayaah’ ।
tamolayaah’ tu nirayam yaanti maam eva nirgunaah’ ॥ 22 ॥

madarpanam nishphalam vaa saatvikam nijakarma tat ।
raajasam phalasankalpam himsaapraayaadi taamasam ॥ 23 ॥

kaivalyam saatvikam jnyaanam rajah’ vaikalpikam cha yat ।
praakri’tam taamasam jnyaanam mannisht’ham nirgunam smri’tam
॥ 24 ॥

vanam tu saatvikah’ vaasah’ graamah’ raajasah’ uchyate ।
taamasam dyootasadanam manniketanam tu nirgunam ॥ 25 ॥

saatvikah’ kaarakah’ asangee raagaandhah’ raajasah’ smri’tah’ ।
taamasah’ smri’tivibhrasht’ah’ nirgunah’ madapaashrayah’ ॥ 26 ॥

saattvikee aadhyaatmikee shraddhaa karmashraddhaa tu raajasee ।
taamasyadharme yaa shraddhaa matsevaayaam tu nirgunaa ॥ 27 ॥

pathyam pootam anaayah’ tam aahaaryam saattvikam smri’tam ।
raajasam cha indriyapresht’ham taamasam cha aartida ashuchi ॥ 28 ॥

saattvikam sukham aatmottham vishayottham tu raajasam ।
taamasam mohadainottham nirgunam madapaashrayam ॥ 29 ॥

dravyam deshah’ phalam kaalah’ jnyaanam karma cha kaarakaah’ ।
shraddhaa avasthaa aakri’tih’ nisht’haa traigunyah’ sarvah’ eva hi ॥

30 ॥

sarve gunamayaah’ bhaavaah’ purusha avyakta dhisht’hitaah’ ॥ 31 ॥

etaah’ samsri’tayah’ pumsah’ gunakarmanibandhanaah’ ।
yena ime nirjitaah’ saumya gunaah’ jeevena chittajaah’ ।
bhaktiyogena mannisht’hah’ madbhaavaaya prapadyate ॥ 32 ॥

tasmaat aham imam labdhvaa jnyaanavijnyaanasambhavam ।
gunasangam vinirdhooya maam bhajantu vichakshanaah’ ॥ 33 ॥

nih’sangah’ maam bhajet vidvaan apramattah’ jitendriyah’ ।
rajah’ tamah’ cha abhijayet sattvasamsevayaa munih’ ॥ 34 ॥

sattvam cha abhijayet yuktah’ nairapekshyena shaantadheeh’ ।
sampadyate gunaih’ muktah’ jeevah’ jeevam vihaaya maam ॥ 35 ॥

yeevah’ jeevavinirmuktah’ gunaih’ cha aashayasambhavaih’ ।
mayaa eva brahmanaa poornah’ na bahih’ na antarah’ charet ॥ 36 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
gunanirgunaniroopanam naama panchavimsho’dhyaayah’ ॥ 25 ॥

atha shad’vimsho’dhyaayah’ ।
shreebhagavaan uvaacha ।
mat lakshanam imam kaayam labdhvaa maddharmah’ aasthitah’ ।
aanandam paramaatmaanam aatmastham samupaiti maam ॥1 ॥

gunamayyaah’ jeevayonyaah’ vimuktah’ jnyaananisht’hayaa ।
guneshu maayaamaatreshu dri’shyamaaneshu avastutah’ ।
vartamaanah’ api na pumaan yujyate avastubhih’ gunaih’ ॥ 2 ॥

sangam na kuryaat asataam shishna udara tri’paam kvachit ।
tasya anugatah’ tamasi andhe patati andha anugaandhavat ॥ 3 ॥

ailah’ samraat’ imaam gaathaam agaayata bri’hachchhravaah’ ।
urvashee virahaat muhyan nirvinnah’ shokasamyame ॥ 4 ॥

tyaktvaa aatmaanam vrajanteem taam nagnah’ unmattavat nri’pah’ ।
vilapan anvagaat jaaye ghore tisht’ha iti viklavah’ ॥ 5 ॥

kaamaan atri’ptah’ anujushan kshullakaan varshayaamineeh’ ।
na veda yaanteeh’ na ayaanteeh’ urvashee aakri’sht’acheatanah’ ॥ 6 ॥

ailah’ uvaacha ।
aho me mohavistaarah’ kaamakashmalachetasah’ ।
devyaah’ gri’heetakant’hasya na aayuh’khand’aah’ ime smri’taah’ ॥ 7 ॥

na aham veda abhinirmuktah’ sooryah’ vaa abhyuditah’ amuyaa ।
mushitah’ varshapoogaanaam bata ahaani gataani uta ॥ 8 ॥

aho me aatmasammohah’ yena aatmaa yoshitaam kri’tah’ ।
kreed’aamri’gah’ chakravartee naradevashikhaamanih’ ॥ 9 ॥

saparichchhadam aatmaanam hitvaa tri’nam iva eeshvaram ।
yaanteem striyam cha anvagamam nagnah’ unmattavat rudan ॥ 10 ॥

kutah’ tasya anubhaavah’ syaat tejah’ eeshatvam eva vaa ।
yah’ anvagachchham striyam yaanteem kharavat paadataad’itah’ ॥ 11 ॥

kim vidyayaa kim tapasaa kim tyaagena shrutena vaa ।
kim viviktena maunena streebhih’ yasya manah’ hri’tam ॥ 12 ॥

svaarthasya akovidam dhing maam moorkham pand’ita maaninam ।
yah’ aham eeshvarataam praapya streebhih’ go kharavat jitah’ ॥ 13 ॥

sevatah’ varshapoogaat me urvashyah’ adharaasavam ।
na tri’pyati aatmabhooh’ kaamah’ vahnih’ aahutibhih’ yathaa ॥ 14 ॥

pumshchalyaa apahri’tam chittam konvanyah’ mochitum prabhuh’ ।
aatmaaraameshvaram ri’te bhagavantam adhokshajam ॥ 15 ॥

bodhitasya api devyaa me sooktavaakyena durmateh’ ।
manogatah’ mahaamohah’ na apayaati ajitaatmanah’ ॥ 16 ॥

kim etayaa nah’ apakri’tam rajjvaa vaa sarpachetasah’ ।
rajjusvaroopa avidushah’ yah’ aham yat ajitendriyah’ ॥ 17 ॥

kva ayam malomasah’ kaayah’ daurgandhi aadi aatmakah’ ashuchih’ ।
kva gunaah’ saumanasya aadyaah’ hi adhyaasah’ avidyayaa kri’tah’ ॥ 18 ॥

pitroh’ kim svam nu bhaaryaayaah’ svaaminah’ agneh’ shvagri’dhrayoh’ ।
kim aatmanah’ kim suhri’daam iti yah’ na avaseeyate ॥ 19 ॥

tasmin kalevare amedhye tuchchhanisht’he vishajjate ।
aho subhadram sunasam susmitam cha mukham striyah’ ॥ 20 ॥

tvang maamsa rudhira snaayu medo majjaa asthi samhatau ।
vinmootrapooye ramataam kri’meenaam kiyat antaram ॥ 21 ॥

atha api na upasajjeta streeshu straineshu cha arthavit ।
vishaya indriya samyogaat manah’ kshubhyati na anyathaa ॥ 22 ॥

adri’sht’aat ashrutaat bhaavaat na bhaavah’ upajaayate ।
asamprayunjatah’ praanaan shaamyati stimitam manah’ ॥ 23 ॥

tasmaat sangah’ na kartavyah’ streeshu straineshu cha indriyaih’ ।
vidushaam cha api avishrabdhah’ shad’vargah’ kimu maadri’shaam ॥

24 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
evam pragaayan nri’padevadevah’
sah’ urvasheelokam athah’ vihaaya ।
aatmaanam aatmani avagamya maam vai
upaaramat jnyaanavidhootamohah’ ॥ 25 ॥

tatah’ duh’sangam utsri’jya satsu sajjeta buddhimaan ।
santah’ etasya chhindanti manovyaasangamuktibhih’ ॥ 26 ॥

santah’ anapekshaah’ machchittaah’ prashaantaah’ samadarshinah’ ।
nirmamaah’ nirahankaaraah’ nirdvandvaah’ nishparigrahaah’ ॥ 27 ॥

teshu nityam mahaabhaagah’ mahaabhaageshu matkathaah’ ।
sambhavanti hitaa nree’naam jushataam prapunanti agham ॥ 28 ॥

taah’ ye shrunvanti gaayanti hi anumodanti cha adri’taah’ ।
matparaah’ shraddadhaanaah’ cha bhaktim vindanti te mayi ॥ 29 ॥

bhaktim labdhavatah’ saadhoh’ kim anyat avashishyate ।
mayi anantagune brahmani aananda anubhava aatmani ॥ 30 ॥

yathaa upashrayamaanasya bhagavantam vibhaavasum ।
sheetam bhayam tamah’ api eti saadhoon samsevatah’ tathaa ॥ 31 ॥

nimajjya unmajjyataam ghore bhavaabdhau parama ayanam ।
santah’ brahmavidah’ shaantaah’ nauh’ dri’d’ha iva apsu majjataam ॥ 32 ॥

annam hi praaninaam praanah’ aartaanaam sharanam tu aham ।
dharmah’ vittam nri’naam pretya santah’ arvaak bibhyatah’ aranam ॥

33 ॥

santah’ dishanti chakshoomshi bahih’ arkah’ samutthitah’ ।
devataah’ baandhavaah’ santah’ santah’ aatmaa aham eva cha ॥ 34 ॥

vaitasenah’ tatah’ api evam urvashyaa lokanih’spri’hah’ ।
muktasangah’ maheem etaam aatmaaraamah’ chachaara ha ॥ 35 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
ailageetam naama shad’vimsho’dhyaayah’ ॥ 26 ॥

atha saptavimsho’dhyaayah’ ।
uddhavah’ uvaacha ।
kriyaayogam samaachakshva bhavat aaraadhanam prabho ।
yasmaat tvaam ye yathaa archanti saatvataah’ saatvatarshabha ॥ 1 ॥

etat vadanti munayah’ muhuh’ nih’shreyasam nri’naam ।
naaradah’ bhagavaan vyaasah’ aachaaryah’ angirasah’ sutah’ ॥ 2 ॥

nih’sri’tam te mukhaambhojaadyat aaha bhagavaan ajah’ ।
putrebhyah’ bhri’gumukhyebhyah’ devyai cha bhagavaan bhavah’ ॥ 3 ॥

etat vai sarvavarnaanaam aashramaanaam cha sammatam ।
shreyasaam uttamam manye streeshoodraanaam cha maanada ॥ 4 ॥

etat kamalapatraaksha karmabandhavimochanam ।
bhaktaaya cha anuraktaaya broohi vishveshvara eeshvara ॥ 5 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
nahi antah’ anantapaarasya karmakaand’asya cha uddhava ।
sankshiptam varnayishyaami yathaavat anupoorvashah’ ॥ 6 ॥

vaidikah’ taantrikah’ mishrah’ iti me trividhah’ makhah’ ।
trayaanaam eepsitena eva vidhinaa maam samarchayet ॥ 7 ॥

yadaa svanigamena uktam dvijatvam praapya poorushah’ ।
yathaa yajeta maam bhaktyaa shraddhayaa tat nibodha me ॥ 8 ॥

archaayaam sthand’ile agnau vaa soorye vaa apsu hri’di dvijah’ ।
dravyena bhaktiyuktah’ archet svagurum maam amaayayaa ॥ 9 ॥

poorvam snaanam prakurveeta dhautadantah’ angashuddhaye ।
ubhayaih’ api cha snaanam mantraih’ mri’dgrahanaadinaa ॥ 10 ॥

sandhyaa upaasti aadi karmaani vedena achoditaani me ।
poojaam taih’ kalpayet samyak sankalpah’ karmapaavaneem ॥ 11 ॥

shailee daarumayee lauhee lepyaa lekhyaa cha saikatee ।
manomayee manimayee pratimaa asht’avidhaa smri’taa ॥ 12 ॥

chala achala iti dvividhaa pratisht’haa jeevamandiram ।
udvaasa aavaahane na stah’ sthiraayaam uddhava archane ॥ 13 ॥

asthiraayaam vikalpah’ syaat sthand’ile tu bhavet dvayam ।
snapanam tu avilepyaayaam anyatra parimaarjanam ॥ 14 ॥

dravyaih’ prasiddhyaih’ mat yaagah’ pratimaadishu amaayinah’ ।
bhaktasya cha yathaalabdhaih’ hri’di bhaavena cha eva hi ॥ 15 ॥

snaana alankaranam presht’ham archaayaam eva tu uddhava ।
sthand’ile tattvavinyaasah’ vahnau aajyaplutam havih’ ॥ 16 ॥

soorye cha abhyarhanam presht’ham salile salila aadibhih’ ।
shraddhayaa upaahri’tam presht’ham bhaktena mama vaari api ॥ 17 ॥

bhooryapi abhakta upahri’tam na me toshaaya kalpate ।
gandhah’ dhoopah’ sumanasah’ deepah’ anna aadya cha kim punah’ ॥ 18 ॥

shuchih’ sambhri’tasambhaarah’ praak darbhaih’ kalpita aasanah’ ।
aaseenah’ praak udak vaa archet archaayaam atha sammukhah’ ॥ 19 ॥

kri’tanyaasah’ kri’tanyaasaam madarchaam paaninaa mri’jet ।
kalasham prokshaneeyam cha yathaavat upasaadhayet ॥ 20 ॥

tat adbhih’ devayajanam dravyaani aatmaanam eva cha ।
prokshya paatraani treeni adbhih’ taih’ taih’ dravyaih’ cha saadhayet
॥ 21 ॥

paadya argha aachamaneeyaartham treeni paatraani daishikah’ ।
hri’daa sheershnaa atha shikhayaa gaayatryaa cha abhimantrayet ॥

22 ॥

pind’e vaayu agni samshuddhe hri’tpadmasthaam paraam mama ।
anveem jeevakalaam dhyaayet naada ante siddhabhaavitaam ॥ 23 ॥

tayaa aatmabhootayaa pind’e vyaapte sampoojya tanmayah’ ।
aavaahya archa aadishu sthaapya nyasta angam maam prapoojayet ॥

24 ॥

paadya upasparsha arhana aadeen upachaaraan prakalpayet ।
dharmaadibhih’ cha navabhih’ kalpayitvaa aasanam mama ॥ 25 ॥

padmam asht’adalam tatra karnikaakesara ujjvalam ।
ubhaabhyaam vedatantraabhyaam mahyam tu ubhayasiddhaye ॥ 26 ॥

sudarshanam paanchajanyam gadaaseeshudhanuh’ halaan ।
musalam kaustubham maalaam shreevatsam cha anupoojayet ॥ 27 ॥

nandam sunandam garud’am prachand’am chand’am eva cha ।
mahaabalam balam cha eva kumudam kumudekshanam ॥ 28 ॥

durgaam vinaayakam vyaasam vishvaksenam guroon suraan ।
sve sve sthaane tu abhimukhaan poojayet prokshana aadibhih’ ॥ 29 ॥

chandana usheera karpoora kunkuma agaru vaasitaih’ ।
salilaih’ snaapayet mantraih’ nityadaa vibhave sati ॥ 30 ॥

svarnagharma anuvaakena mahaapurushavidyayaa ।
paurushena api sooktena saamabheeh’ raajanaadibhih’ ॥ 31 ॥

vastra upaveeta aabharana patra srak gandha lepanaih’ ।
alankurveeta saprema madbhaktah’ maam yathaa uchitam ॥ 32 ॥

paadyam aachamaneeyam cha gandham sumanasah’ akshataan ।
dhoopa deepa upahaaryaani dadyaat me shraddhayaa archakah’ ॥ 33 ॥

gud’apaayasasarpeemshi shashkuli aapoopa modakaan ।
samyaava dadhi soopaam cha naivedyam sati kalpayet ॥ 34 ॥

abhyanga unmardana aadarsha dantadhau abhishechanam ।
annadya geeta nri’tyaadi parvani syuh’ utaanvaham ॥ 35 ॥

vidhinaa vihite kund’e mekhalaagartavedibhih’ ।
agnim aadhaaya paritah’ samoohet paaninaa uditam ॥ 36 ॥

paristeerya atha paryukshet anvaadhaaya yathaavidhi ।
prokshanyaa aasaadya dravyaani prokshyaagnau bhaavayeta maam ॥ 37 ॥

taptajaamboonadaprakhyam shankhachakragadaambujaih’ ।
lasat chaturbhujam shaantam padmakinjalkavaasasam ॥ 38 ॥

sphurat kireet’a kat’aka kat’isootravara angadam ।
shreevatsavakshasam bhraajat kaustubham vanamaalinam ॥ 39 ॥

dhyaayan abhyarchya daarooni havishaa abhighri’taani cha ।
praasya aajyabhaagau aaghaarau dattvaa cha aajyaplutam havih’ ॥ 40 ॥

yuhuyaat moolamantrena shod’asharcha avadaanatah’ ।
dharmaadibhyah’ yathaanyaayam mantraih’ svisht’ikri’tam budhah’ ॥ 41 ॥

abhyarchya atha namaskri’tya paarshadebhyah’ balim haret ।
moolamantram japet brahma smaran naaraayana aatmakam ॥ 42 ॥

dattvaa aachamanam uchchhesham vishvaksenaaya kalpayet ।
mukhavaasam surabhimat taamboolaadyam atha arhayet ॥ 42 ॥

upagaayan gri’nan nri’tyan karmaani abhinayan mama ।
matkathaah’ shraavayan shrunvan muhoortam kshanikah’ bhavet ॥ 44.
stavaih’ uchchaavachaih’ stotraih’ pauraanaih’ prakri’taih’ api ।
stutvaa praseeda bhagavan iti vandeta dand’avat ॥ 45 ॥

shirah’ mat paadayoh’ kri’tvaa baahubhyaam cha parasparam ।
prapannam paahi maam eesha bheetam mri’tyugraha arnavaat ॥ 46 ॥

iti sheshaam mayaa dattaam shirasi aadhaaya saadaram ।
udvaasayet chet udvaasyam jyotih’ jyotishi tat punah’ ॥ 47 ॥

archaadishu yadaa yatra shraddhaa maam tatra cha archayet ।
sarvabhooteshu aatmani cha sarva aatmaa aham avasthitah’ ॥ 48 ॥

evam kriyaayogapathaih’ pumaan vaidikataantrikaih’ ।
archan ubhayatah’ siddhim mattah’ vindati abheepsitaam ॥ 49 ॥

madarchaam sampratisht’haapya mandiram kaarayet dri’d’ham ।
pushpa udyaanaani ramyaani poojaa yaatraa utsava aashritaan ॥ 50 ॥

poojaadeenaam pravaahaartham mahaaparvasu atha anvaham ।
kshetraapanapuragraamaan dattvaa mat saarsht’itaam iyaat ॥ 51 ॥

pratisht’hayaa saarvabhaumamsadmanaa bhuvanatrayam ।
poojaadinaa brahmalokam tribhih’ mat saamyataam iyaat ॥ 52 ॥

maam eva nairapekshyena bhaktiyogena vindati ।
bhaktiyogam sah’ labhate evam yah’ poojayeta maam ॥ 53 ॥

yah’ svadattaam paraih’ dattam hareta suraviprayoh’ ।
vri’ttim sah’ jaayate vid’bhuk varshaanaam ayutaayutam ॥ 54 ॥

kartuh’ cha saaratheh’ hetoh’ anumodituh’ eva cha ।
karmanaam bhaaginah’ pretya bhooyah’ bhooyasi tatphalam ॥ 55 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe shreekri’shnoddhavasamvaade
saptavimsho’dhyaayah’ ॥ 27 ॥

atha asht’avimshah’ adhyaayah’ ।
shreebhagavaan uvaacha ।
parasvabhaavakarmaani na prashamset na garhayet ।
vishvam ekaatmakam pashyan prakri’tyaa purushena cha ॥ 1 ॥

parasvabhaavakarmaani yah’ prashamsati nindati ।
sah’ aashu bhrashyate svaarthaat asatya abhiniveshatah’ ॥ 2 ॥

taijase nidrayaa aapanne pind’asthah’ nasht’achetanah’ ।
maayaam praapnoti mri’tyum vaa tadvat naanaarthadri’k pumaan ॥ 3 ॥

kim bhadram kim abhadram vaa dvaitasya avastunah’ kiyat ।
vaachaa uditam tat anri’tam manasaa dhyaatam eva cha ॥ 4 ॥

chhaayaapratyaahvayaabhaasaa hi asantah’ api arthakaarinah’ ।
evam dehaadayah’ bhaavaah’ yachchhanti aamri’tyutah’ bhayam ॥ 5 ॥

aatmaa eva tat idam vishvam sri’jyate sri’jati prabhuh’ ।
traayate traati vishvaatmaa hriyate harati eeshvarah’ ॥ 6 ॥

tasmaat nahi aatmanah’ anyasmaat anyah’ bhaavah’ niroopitah’ ।
niroopiteyam trividhaa nirmoolaa bhaatih’ aatmani ।
idam gunamayam viddhi trividham maayayaa kri’tam ॥ 7 ॥

etat vidvaan maduditam jnyaanavijnyaananaipunam ।
na nindati na cha stauti loke charati sooryavat ॥ 8 ॥

pratyakshena anumaanena nigamena aatmasamvidaa ।
aadi antavat asat jnyaatvaa nih’sangah’ vicharet iha ॥ 9 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
na eva aatmanah’ na dehasya samsri’tih’ drasht’ri’dri’shyayoh’ ।
anaatmasvadri’shoh’ eesha kasya syaat upalabhyate ॥ 10 ॥

aatmaa avyayah’ agunah’ shuddhah’ svayanjyotih’ anaavri’tah’ ।
agnivat daaruvat dehah’ kasya iha samsri’tih’ ॥ 11 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
yaavat deha indriya praanaih’ aatmanah’ samnikarshanam ।
samsaarah’ phalavaan taavat apaarthah’ api avivekinah’ ॥ 12 ॥

arthe hi avidyamaane api samsri’tih’ na nivartate ।
dhyaayatah’ vishayaan asya svapne anartha aagamah’ yathaa ॥ 13 ॥

yathaa hi apratibuddhasya prasvaapah’ bahu anarthabhri’t ।
sah’ eva pratibuddhasya na vai mohaaya kalpate ॥ 14 ॥

shoka harsha bhaya krodha lobha moha spri’haadayah’ ।
ahankaarasya dri’shyante janma mri’tyuh’ cha na aatmanah’ ॥ 15 ॥

deha indriya praana manah’ abhimaanah’
jeevah’ antaraatmaa gunakarma moortih’ ।
sootram mahaan iti urudhaa iva geetah’
samsaarah’ aadhaavati kaalatantrah’ ॥ 16 ॥

amoolam etat bahuroopa roopitam
manovachah’praanashareerakarma ।
nyaanaasinaa upaasanayaa shitena
chhittvaa munih’ gaam vicharati atri’shnah’ ॥ 17 ॥

nyaanam vivekah’ nigamah’ tapah’ cha
pratyaksham aitihyam atha anumaanam ।
aadi antayoh’ asya yat eva kevalam
kaalah’ cha hetuh’ cha tat eva madhye ॥ 18 ॥

yathaa hiranyam svakri’tam purastaat
pashchaat cha sarvasya hiranmayasya ।
tat eva madhye vyavahaaryamaanam
naanaapadeshaih’ aham asya tadvat ॥ 19 ॥

vijnyaanam etat triyavastam anga
gunatrayam kaarana kaarya kartri’ ।
samanvayena vyatirekatah’ cha
yena eva turyena tat eva satyam ॥ 20 ॥

na yat purastaat uta yat na pashchaat
madhye cha tat na vyapadeshamaatram ।
bhootam prasiddham cha parena yadyat
tat eva tat syaat iti me maneeshaa ॥ 21 ॥

avidyamaanah’ api avabhaasate yah’
vaikaarikah’ raajasasargah’ eshah’ ।
brahma svayanjyotih’ atah’ vibhaati
brahma indriya artha aatma vikaara chitram ॥ 22 ॥

evam sphut’am brahmavivekahetubhih’
paraapavaadena vishaaradena ।
chhittvaa aatmasandeham upaarameta
svaanandatusht’ah’ akhila kaamukebhyah’ ॥ 23 ॥

na aatmaa vapuh’ paarthivam indriyaani
devaah’ hi asuh’ vaayujalam hutaashah’ ।
manah’ annamaatram dhishanaa cha sattvam
ahankri’tih’ kham kshitih’ arthasaamyam ॥ 24 ॥

samaahitaih’ kah’ karanaih’ gunaatmabhih’
gunah’ bhavet matsuviviktadhaamnah’ ।
vikshipyamaanaih’ uta kim na dooshanam
ghanaih’ upetaih’ vigataih’ raveh’ kim ॥ 25 ॥

yathaa nabhah’ vaayu anala ambu bhoo gunaih’
gataagataih’ vartugunaih’ na sajjate ।
tathaa aksharam sattva rajah’ tamah’ malaih’
ahammateh’ samsri’tihetubhih’ param ॥ 26 ॥

tathaapi sangah’ parivarjaneeyah’
guneshu maayaarachiteshu taavat ।
madbhaktiyogena dri’d’hena yaavat
rajah’ nirasyeta manah’kashaayah’ ॥ 27 ॥

yathaa aamayah’ asaadhu chikitsitah’ nri’naam
punah’ punah’ santudati prarohan ।
evam manah’ apakva kashaya karma
kuyoginam vidhyati sarvasangam ॥ 28 ॥

kuyoginah’ ye vihita antaraayaih’
manushyabhootaih’ tridasha upasri’sht’aih’ ।
te praaktana abhyaasabalena bhooyah’
yunjanti yogam na tu karmatantram ॥ 29 ॥

karoti karma kriyate cha jantuh’
kenaapi asau choditah’ aanipaataat ।
na tatra vidvaanprakri’tau sthitah’ api
nivri’tta tri’shnah’ svasukha anubhootyaa ॥ 30 ॥

tisht’hantam aaseenam uta vrajantam
shayaanam ukshantam adantam annam ।
svabhaavam anyat kim api ihamaanam
aatmaanam aatmasthamatih’ na veda ॥ 31 ॥

yadi sma pashyati asat indriya atha
naanaa anumaanena viruddham anyat ।
na manyate vastutayaa maneeshee
svaapnam yathaa utthaaya tirodadhaanam ॥ 32 ॥

poorvam gri’heetam gunakarmachitram
ajnyaanam aatmani aviviktam anga ।
nivartate tat punah’ eekshayaa eva
na gri’hyate na api visri’jya aatmaa ॥ 33 ॥

yathaa hi bhaanoh’ udayah’ nri’chakshushaam
tamah’ nihanyaat na tu sadvidhatte ।
evam sameekshaa nipunaa satee me
hanyaat tamisram purushasya buddheh’ ॥ 34 ॥

eshah’ svayanjyotih’ ajah’ aprameyah’
mahaanubhootih’ sakalaanubhootih’ ।
ekah’ adviteeyah’ vachasaam viraame
yena eeshitaa vaak asavah’ charanti ॥ 35 ॥

etaavaan aatmasammohah’ yat vikalpah’ tu kevale ।
aatman nri’te svamaatmaanam avalambah’ na yasya hi ॥36 ॥

yat naama aakri’tibhih’ graahyam panchavarnam abaadhitam ।
vyarthena api arthavaadah’ ayam dvayam pand’itamaaninaam ॥ 37 ॥

yoginah’ apakvayogasya yunjatah’ kaayah’ utthitaih’ ।
upasargaih’ vihanyeta tatra ayam vihitah’ vidhih’ ॥ 38 ॥

yogadhaaranayaa kaamshchit aasanaih’ dhaarana anvitaih’ ।
tapomantraushadhaih’ kaamshchit upasargaan vinirdahet ॥ 39 ॥

kaamshchit mama anudhyaanena naamasankeertana aadibhih’ ।
yogeshvara anuvri’ttyaa vaa hanyaat ashubhadaan shanaih’ ॥ 40 ॥

kechit deham imam dheeraah’ sukalpam vayasi sthiram ।
vidhaaya vividha upaayaih’ atha yunjanti siddhaye ॥ 41 ॥

na hi tat kushalaat dri’tyam tat aayaasah’ hi apaarthakah’ ।
antavattvaat shareerasya phalasya iva vanaspateh’ ॥ 42 ॥

yogam nishevatah’ nityam kaayah’ chet kalpataam iyaat ।
tat shraddadhyaat na matimaan yogam utsri’jya matparah’ ॥ 43 ॥

yogacharyaam imaam yogee vicharan mat vyapaashrayah’ ।
na antaraayaih’ vihanyeta nih’spri’hah’ svasukhaanubhooh’ ॥ 44 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe bhagavaduddhavasamvaade
paramaarthanirnayo naama asht’aavimsho’dhyaayah’ ॥ 28 ॥

atha ekonatrimshah’ adhyaayah’ ।
sudustaraam imaam manye yogacharyaam anaatmanah’ ।
yathaa anjasaa pumaan sihyet tat me broohi anjasaa achyuta ॥ 1 ॥

praayashah’ pund’areekaaksha yunjantah’ yoginah’ manah’ ।
visheedanti asamaadhaanaat manonigrahakarshitaah’ ॥ 2 ॥

atha atah’ aanandadugham padaambujam
hamsaah’ shrayeran aravindalochana ।
sukham nu vishveshvara yogakarmabhih’
tvat maayayaa amee vihataah’ na maaninah’ ॥ 3 ॥

kim chitram achyuta tava etat asheshabandhah’
daaseshu ananyasharaneshu yat aatma saattvam ।
yah’ arochayatsaha mri’gaih’ svayam eeshvaraanaam
shreemat kireet’a tat’a peed’ita paada peet’hah’ ॥ 4 ॥

tam tvaa akhila aatmadayita eeshvaram aashritaanaam
sarva arthadam svakri’tavit visri’jeta kah’ nu ।
kah’ vaa bhajet kim api vismri’taye anu bhootyai
kim vaa bhavet na tava paadarajojushaam nah’ ॥ 5 ॥

na eva upayanti apachitim kavayah’ tava eesha
brahmaayushaa api kri’tam ri’dhamudah’ smarantah’ ।
yah’ antarbahih’ tanubhri’taam ashubham vidhunvan
aachaaryachaityavapushaa svagatm vyanakti ॥ 6 ॥

shreeshukah’ uvaacha ।
iti uddhavena ati anurakta chetasaa
pri’sht’ah’ jagatkreed’anakah’ svashaktibhih’ ।
gri’heeta moortitrayah’ eeshvara eeshvarah’
jagaada saprema manoharasmitah’ ॥ 7 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
hanta te kathayishyaami mama dharmaan sumangalaam ।
yaan shraddhayaa aacharan martyah’ mri’tyum jayati durjayam ॥ 8 ॥

kuryaat sarvaani karmaani madartham shanakaih’ smaran ।
mayi arpita manah’ chittah’ mat dharma aatmamanoratih’ ॥ 9 ॥

deshaan punyaan aashrayeta madbhaktaih’ saadhubhih’ shritaan ।
deva aasura manushyeshu madbhakta aacharitaani cha ॥ 10 ॥

pri’thak satrena vaa mahyam parvayaatraa mahotsavaan ।
kaarayet geetanri’tya aadyaih’ mahaaraaja vibhootibhih’ ॥ 11 ॥

maam eva sarvabhooteshu bahih’ antah’ apaavri’tam ।
eeksheta aatmani cha aatmaanam yathaa kham amala aashayah’ ॥ 12 ॥

iti sarvaani bhootaani madbhaavena mahaadyute ।
sabhaajayan manyamaanah’ jnyaanam kevalam aashritah’ ॥ 13 ॥

braahmane pulkase stene brahmanye arke sphulingake ।
akroore kroorake cha eva samadri’k pand’itah’ matah’ ॥ 14 ॥

nareshu abheekshnam madbhaavam pumsah’ bhaavayatah’ achiraat ।
spardhaa asooyaa tiraskaaraah’ saahankaaraah’ viyanti hi ॥ 15 ॥

visri’jya smayamaanaan svaan dri’sham vreed’aam cha daihikeem ।
pranamet dand’avat bhoomau aashva chaand’aala go kharam ॥ 16 ॥

yaavat sarveshu bhooteshu madbhaavah’ na upajaayate ।
taavat evam upaaseeta vaang mana kaaya vri’ttibhih’ ॥ 17 ॥

sarvam brahmaatmakam tasya vidyayaa aatma maneeshayaa ।
paripashyan uparamet sarvatah’ mukta samshayah’ ॥ 18 ॥

ayam hi sarvakalpaanaam sadhreecheenah’ matah’ mama ।
madbhaavah’ sarvabhooteshu manovaakkaayavri’ttibhih’ ॥ 19 ॥

na hi anga upakrame dhvamsah’ maddharmasya uddhava anu api ।
mayaa vyavasitah’ samyak nirgunatvaat anaashishah’ ॥ 20 ॥

yah’ yah’ mayi pare dharmah’ kalpyate nishphalaaya chet ।
tat aayaasah’ nirarthah’ syaat bhayaadeh’ iva sattma ॥ 21 ॥

eshaa buddhimataam buddhih’ maneeshaa cha maneeshinaam ।
yat satyam anri’tena iha martyena aapnoti maa amri’tam ॥ 22 ॥

esha te abhihitah’ kri’tsnah’ brahmavaadasya sangrahah’ ।
samaasavyaasavidhinaa devaanaam api durgamah’ ॥ 23 ॥

abheekshnashah’ te gaditam jnyaanam vispasht’ayuktimat ।
etat vijnyaaya muchyeta purushah’ nasht’asamshayah’ ॥ 24 ॥

suviviktam tava prashnam mayaa etat api dhaarayet ।
sanaatanam brahmaguhyam param brahma adhigachchhati ॥ 25 ॥

yah’ etat mama bhakteshu sampradadyaat supushkalam ।
tasya aham brahmadaayasya dadaami aatmaanam aatmanaa ॥ 26 ॥

yah’ etat samadheeyeeta pavitram paramam shuchi ।
sah’ pooyeta ahah’ ahah’ maam jnyaanadeepena darshayan ॥ 27 ॥

yah’ etat shraddhayaa nityam avyagrah’ shrunuyaat narah’ ।
mayi bhaktim paraam kurvan karmabhih’ na sah’ badhyate ॥ 28 ॥

api uddhava tvayaa brahma sakhe samavadhaaritam ।
api te vigatah’ mohah’ shokah’ cha asau manobhavah’ ॥ 29 ॥

na etat tvayaa daambhikaaya naastikaaya shat’haaya cha ।
ashushrooshoh’ abhaktaaya durvineetaaya deeyataam ॥ 30 ॥

etaih’ doshaih’ viheenaaya brahmanyaaya priyaaya cha ।
saadhave shuchaye brooyaat bhaktih’ syaat shoodra yoshitaam ॥ 31 ॥

na etat vijnyaaya jijnyaasoh’ jnyaatavyam avashishyate ।
peetvaa peeyoosham amri’tam paatavyam na avashishyate ॥ 32 ॥

nyaane karmani yoge cha vaartaayaam dand’adhaarane ।
yaavaan arthah’ nri’naam taata taavaan te aham chaturvidhah’ ॥ 33 ॥

martyah’ yadaa tyakta samastakarmaa
niveditaatmaa vichikeershitah’ me ।
tadaa amri’tatvam pratipadyamaanah’
mayaa aatmabhooyaaya cha kalpate vai ॥ 34 ॥

shreeshukah’ uvaacha ।
sah’ evam aadarshita yogamaargah’
tadaa uttama shlokavachah’ nishamya ।
baddha anjalih’ preeti uparuddha kant’hah’
na kinchit oocheh’ ashru paripluta akshah’ ॥ 35 ॥

visht’abhya chittam pranaya avaghoornam
dhairyena raajan bahu manyamaanah’ ।
kri’taanjalih’ praaha yadupraveeram
sheershnaa spri’shan tat charana aravindam ॥ 36 ॥

uddhavah’ uvaacha ।
vidraavitah’ moha mahaa andhakaarah’
yah’ aashritah’ me tava sannidhaanaat ।
vibhaavasoh’ kim nu sameepagasya
sheetam tamah’ bheeh’ prabhavanti aja adya ॥ 37 ॥

pratyarpitah’ me bhavataa anukampinaa
bhri’tyaaya vijnyaanamayah’ pradeepah’ ।
hitvaa kri’tajnyah’ tava paadamoolam
kah’ anyat sameeyaat sharanam tvadeeyam ॥ 38 ॥

vri’knah’ cha me sudri’d’hah’ snehapaashah’
daashaarha vri’shni andhaka saatvateshu ।
prasaaritah’ sri’sht’ivivri’ddhaye tvayaa
svamaayayaa hi aatma subodha hetinaa ॥ 39 ॥

namah’ astu te mahaayogin prapannam anushaadhi maam ।
yathaa tvat charana ambhoje ratih’ syaat anapaayinee ॥ 40 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
gachchha uddhava mayaa aadisht’ah’ badari aakhyam mama aashramam ।
tatra mat paada teerthode snaana upasparshanaih’ shuchih’ ॥ 41 ॥

eekshayaa alakanandaayaa vidhoota ashesha kalmashah’ ।
vasaanah’ valkalaani anga vanyabhuk sukha nih’spri’hah’ ॥ 42 ॥

titikshauh’ dvandvamaatraanaam susheelah’ samyatendriyah’ ।
shaantah’ samaahitadhiyaa jnyaanavijnyaanasamyutah’ ॥ 43 ॥

mattah’ anushikshitam yat te viviktamanubhaavayan ।
mayi aaveshita vaak chittah’ maddharma niratah’ bhava ।
ativrajya gateeh’ tisrah’ maam eshyasi tatah’ param ॥ 44 ॥

shreeshukah’ uvaacha ।
sah’ evam uktah’ harimedhasaa uddhavah’
pradakshinam tam parisri’tya paadayoh’ ।
shirah’ nidhaaya ashrukalaabhih’ aardradheeh’
nyashinchat advandvaparah’ api upakrame ॥ 45 ॥

sudustyaja sneha viyoga kaatarah’
na shaknuvan tam parihaatum aaturah’ ।
kri’chchhram yayau moordhani bhartri’paaduke
bibhran namaskri’tya yayau punah’ punah’ ॥ 46 ॥

tatah’ tam antarhri’di samniveshya
gatah’ mahaabhaagavatah’ vishaalaam ।
yathaa upadisht’aam jagat ekabandhunaa
tatah’ samaasthaaya hareh’ agaat gatim ॥ 47 ॥

yah’ eatat aananda samudra sambhri’tam
jnyaanaamri’tam bhaagavataaya bhaashitam ।
kri’shnena yogeshvara sevitaanghrinaa
sachchhraddhayaa aasevya jagat vimuchyate ॥ 48 ॥

bhavabhaya apahantum jnyaanavijnyaanasaaram
nigamakri’t upajahe bhri’ngavat vedasaaram ।
amri’tam udadhitah’ cha apaayayat bhri’tyavargaan
purusham ri’shabham aadyam kri’shnasanjnyam natah’ asmi
॥ 49 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe bhagavaduddhavasamvaade
paramaarthapraaptisugamopaayakathanoddhavabadarikaashramapravesho
naama ekonatrimsho’dhyaayah’ ॥ 29 ॥

atha trimshah’ adhyaayah’ ।
raajaa uvaacha ।
tatah’ mahaabhaagavate uddhave nirgate vanam ।
dvaaravatyaam kim akarot bhagavaan bhootabhaavanah’ ॥ 1 ॥

brahmashaapa upasamsri’sht’e svakule yaadavarshabhah’ ।
preyaseem sarvanetraanaam tanum sah’ katham atyajat ॥ 2 ॥

pratyaakrasht’um nayanam abalaa yatra lagnam na shekuh’
karnaavisht’am na sarati tatah’ yat sataam aatmalagnam ।
yat shreeh’ vaachaam janayati ratim kim nu maanam kaveenaam
dri’sht’vaa jishnoh’ yudhi rathagatam yat cha tat saamyam
eeyuh’ ॥ 3 ॥

ri’shih’ uvaacha ।
divi bhuvi antarikshe cha mahotpaataan samutthitaan ।
dri’sht’vaa aaseenaan sudharmaayaam kri’shnah’ praaha yadoon idam
॥ 4 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
ete ghoraah’ mahotpaataah’ dvaarvatyaam yamaketavah’ ।
muhoortam api na stheyam atra nah’ yadupungavaah’ ॥ 5 ॥

striyah’ baalaah’ cha vri’ddhaah’ cha shankhoddhaaram vrajantvitah’ ।
vayam prabhaasam yaasyaamah’ yatra pratyak sarasvatee ॥ 6 ॥

tatra abhishichya shuchaya uposhya susamaahitaah’ ।
devataah’ poojayishyaamah’ snapana aalepana arhanaih’ ॥7 ॥

braahmanaan tu mahaabhaagaan kri’tasvastyayanaa vayam ।
go bhoo hiranya vaasobhih’ gaja ashvaratha veshmabhih’ ॥ 8 ॥

vidhih’ eshah’ hi arisht’aghnah’ mangala aayanam uttamam ।
deva dvija gavaam poojaa bhooteshu paramah’ bhavah’ ॥ 9 ॥

iti sarve samaakarnya yaduvri’ddhaah’ madhudvishah’ ।
tathaa iti naubhih’ utteerya prabhaasam prayayoo rathaih’ ॥ 10 ॥

tasmin bhagavataa aadisht’am yadudevena yaadavaa ।
chakruh’ parabhayaa bhaktyaa sarvashreya upabri’mhitam ॥ 11 ॥

tatah’ tasmin mahaapaanam papuh’ maireyakam madhu ।
disht’a vibhramshita dhiyah’ yat dravaih’ bhrashyate matih’ ॥ 12 ॥

mahaapaana abhimattaanaam veeraanaam dri’ptachetasaam ।
kri’shnamaayaa vimood’haanaam sangharshah’ sumahaan abhoot ॥ 13 ॥

yuyudhuh’ krodhasamrabdhaa velaayaam aatataayinah’ ।
dhanubhih’ asibhih’ mallaih’ gadaabhih’ taam ararsht’ibhih’ ॥ 14 ॥

patatpataakai rathakunjaraadibhih’
khara usht’ra gobhih’ mahishaih’ naraih’ api ।
mithah’ sametya ashvataraih’ sudurmadaa
nyahan sharardadbhih’ iva dvipaa vane ॥ 15 ॥

pradyumna saambau yudhi rood’hamatsarau
akroora bhojau aniruddha saatyakee ।
subhadra sangraamajitau sudaarunau
gadau sumitraa surathau sameeyatuh’ ॥ 16 ॥

anye cha ye vai nishat’ha ulmuka aadayah’
sahasrajit shatajit bhaanu mukhyaah’ ।
anyonyam aasaadya madaandhakaaritaa
jaghnuh’ mukundena vimohitaa bhri’sham ॥ 17 ॥

daashaarha vri’shni andhaka bhoja saatvataa
madhu arbudaa maathurashoorasenaah’ ।
visarjanaah’ kukuraah’ kuntayah’ cha
mithah’ tatah’ te atha visri’jya sauhri’dam ॥ 18 ॥

putraah’ ayudhyan pitri’bhih’ bhraatri’bhih’ cha
svastreeya dauhitra pitri’vyamaatulaih’ ।
mitraani mitraih’ suhri’dah’ suhri’dbhih’
jnyaateemstvahan jnyaatayah’ eva mood’haah’ ॥ 19 ॥

shareshu ksheeyamaaneshu bhajyamaaneshu dhanvasu ।
shastreshu ksheeyamaaneshu musht’ibhih’ jahruh’ erakaah’ ॥ 20 ॥

taah’ vajrakalpaah’ hi abhavan parighaah’ musht’inaah’ bhri’taah’ ।
yaghnuh’ dvishah’ taih’ kri’shnena vaaryamaanaah’ tu tam cha te ॥ 21 ॥

pratyaneekam manyamaanaah’ balabhadram cha mohitaah’ ।
hantum kri’tadhiyah’ raajan aapannaah’ aatataayinah’ ॥ 22 ॥

atha tau api sankruddhau udyamya kurunandana ।
erakaa musht’i parighau jarantau jaghnatuh’ yudhi ॥ 23 ॥

brahmashaapa upasri’sht’aanaam kri’shnamaayaavri’ta aatmanaam ।
spardhaakrodhah’ kshayam ninye vainavah’ agnih’ yathaa vanam ॥ 24 ॥

evam nasht’eshu sarveshu kuleshu sveshu keshavah’ ।
avataaritah’ bhuvah’ bhaarah’ iti mene avasheshitah’ ॥ 25 ॥

raamah’ samudravelaayaam yogam aasthaaya paurusham ।
tat tyaaja lokam maanushyam samyojya aatmaanam aatmani ॥ 26 ॥

raamaniryaanam aalokya bhagavaan devakeesutah’ ।
nishasaada dharopasthe tooshneem aasaadya pippalam ॥ 27 ॥

bibhrat chaturbhujam roopam bhraajishnu prabhayaa svayaa ।
dishah’ vitimaaraah’ kurvan vidhoomah’ iva paavakah’ ॥ 28 ॥

shreevatsaankam ghanashyaamam tapta haat’aka varchasam ।
kausheya ambara yugmena pariveetam sumangalam ॥ 29 ॥

sundara smita vaktra abjam neela kuntala mand’itam ।
pund’areeka abhiraamaaksham sphuran makara kund’alam ॥ 30 ॥

kat’isootra brahmasootra kireet’a kat’aka angadaih’ ।
haara noopura mudraabhih’ kaustubhena viraajitam ॥ 31 ॥

vanamaalaa pareetaangam moortimadbhih’ nija aayudhaih’ ।
kri’tvaa urau dakshine paadam aaseenam pankaja arunam ॥ 32 ॥

musalau asheshaayah’ khand’akri’teshuh’ lubdhakah’ jaraah’ ।
mri’gaasya aakaaram tat charanam vivyaadha mri’gashankayaa ॥ 33 ॥

chaturbhujam tam purusham dri’sht’vaa sah’ kri’ta kilbishah’ ।
bheetah’ papaata shirasaa paadayoh’ asuradvishah’ ॥ 34 ॥

ajaanataa kri’tam idam paapena madhusoodana ।
kshantum arhasi paapasya uttamashlokah’ me anagha ॥ 35 ॥

yasya anusmaranam nree’naam ajnyaana dhvaanta naashanam ।
vadanti tasya te vishno mayaa asaadhu kri’tam prabho ॥ 36 ॥

tat maa aashu jahi vaikunt’ha paapmaanam mri’ga lubdhakam ।
yathaa punah’ aham tu evam na kuryaam sat atikramam ॥ 37 ॥

yasya aatma yoga rachitam na viduh’ virinchah’
rudra aadayah’ asya tanayaah’ patayah’ giraam ye ।
tvat maayayaa pihita dri’sht’ayah’ etat anjah’
kim tasya te vayam asat gatayah’ gri’neemah’ ॥ 38 ॥

shreebhagavaan uvaacha ।
maa bhaih’ jare tvam uttisht’ha kaamah’ eshah’ kri’tah’ hi me ।
yaahi tvam mat anujnyaatah’ svargam sukri’tinaam padam ॥ 39 ॥

iti aadisht’ah’ bhagavataa kri’shnena ichchhaa shareerinaa ।
trih’ parikramya tam natvaa vimaanena divam yayau ॥ 40 ॥

daarukah’ kri’shnapadaveem anvichchhan adhigamyataam ।
vaayum tulasikaamodam aaghraaya abhimukham yayau ॥ 41 ॥

tam tatra tigmadyubhih’ aayudhaih’ vri’tam
hi ashvatthamoole kri’taketanam patim ।
snehaplutaatmaa nipapaata paadayo
rathaat avaplutya sabaashpalochanah’ ॥ 42 ॥

apashyatah’ tvat charana ambujam prabho
dri’sht’ih’ pranasht’aa tamasi pravisht’aa ।
dishah’ na jaane na labhe cha shaantim
yathaa nishaayam ud’upe pranasht’e ॥ 43 ॥

iti bruvate soote vai rathah’ garud’alaanchhanah’ ।
kham utpapaata raajendra saashvadhvajah’ udeekshatah’ ॥ 44 ॥

tam anvagachchhan divyaani vishnupraharanaani cha ।
tena ati vismita aatmaanam sootam aaha janaardanah’ ॥ 45 ॥

gachchha dvaaravateem soota jnyaateenaam nidhanam mithah’ ।
sankarshanasya niryaanam bandhubhyah’ broohi mat dashaam ॥ 46 ॥

dvaarakaayaam cha na stheyam bhavadbhih’ cha svabandhubhih’ ।
mayaa tyaktaam yadupureem samudrah’ plaavayishyati ॥ 47 ॥

svam svam parigraham sarve aadaaya pitarau cha nah’ ।
arjunena aavitaah’ sarva indraprastham gamishyatha ॥ 48 ॥

tvam tu mat dharmam aasthaaya jnyaananisht’hah’ upekshakah’ ।
manmaayaa rachanaam etaam vijnyaaya upashamam vraja ॥ 49 ॥

iti uktah’ tam parikramya namaskri’tya punah’ punah’ ।
tat paadau sheershni upaadhaaya durmanaah’ prayayau pureem ॥ 50 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe yadukulasankshayo naama
trimsho’dhyaayah’ ॥ 30 ॥

atha ekatrimshah’ adhyaayah’ ।
shreeshukah’ uvaacha ।
atha tatra aagamat brahmaa bhavaanyaa cha samam bhavah’ ।
mahendrapramukhaah’ devaah’ munayah’ saprajeshvaraah’ ॥ 1 ॥

pitarah’ siddhagandharvaah’ vidyaadhara mahoragaah’ ।
chaaranaah’ yaksharakshaamsi kimnara apsarasah’ dvijaah’ ॥ 2 ॥

drasht’ukaamaah’ bhagavatah’ nirvaanam parama utsukaah’ ।
gaayantah’ cha gri’nantah’ cha shaureh’ karmaani janma cha ॥ 3 ॥

vavarshuh’ pushpavarshaani vimaana aavalibhih’ nabhah’ ।
kurvantah’ sankulam raajan bhaktyaa paramayaa yutaah’ ॥ 4 ॥

bhagavaan pitaamaham veekshya vibhootih’ aatmanah’ vibhuh’ ।
samyojya aatmani cha aatmaanam padmanetre nyameelayat ॥ 5 ॥

lokaabhiraamaam svatanum dhaaranaa dhyaana mangalam ।
yogadhaaranayaa aagneyyaa adagdhvaa dhaama aavishat svakam ॥ 6 ॥

divi dundubhayah’ neduh’ petuh’ sumanah’ cha khaat ।
satyam dharmah’ dhri’tih’ bhoomeh’ keertih’ shreeh’ cha anu tam vayuh’
॥ 7 ॥

deva aadayah’ brahmamukhyaah’ na vishantam svadhaamani ।
avijnyaatagatim kri’shnam dadri’shuh’ cha ativismitaah’ ॥ 8 ॥

saudaamanyaah’ yathaa aakaashe yaantyaah’ hitvaa abhramand’alam ।
gatih’ na lakshyate martyaih’ tathaa kri’shnasya daivataih’ ॥ 9 ॥

brahma rudra aadayah’ te tu dri’sht’vaa yogagatim hareh’ ।
vismitaah’ taam prashamsantah’ svam svam lokam yayuh’ tadaa ॥ 10 ॥

raajan parasya tanubhri’t jananaapyayehaa
maayaavid’ambanam avehi yathaa nat’asya ।
sri’sht’vaa aatmanaa idam anuvishya vihri’tya cha ante
samhri’tya cha aatma mahinaa uparatah’ sah’ aaste ॥ 11 ॥

martyena yah’ gurusutam yamalokaneetam
tvaam cha aanayat sharanadah’ parama astra dagdham ।
yigye antaka antakam api eesham asau avaneeshah’
kim svaavane svaranayan mri’gayum sadeham ॥ 12 ॥

tathaa api asheshaa sthiti sambhava api
ayeshu ananya hetuh’ yat ashesha shaktidhri’k ।
na ichchhat pranetum vapuh’ atra sheshitam
martyena kim svasthagatim pradarshayan ॥ 13 ॥

yah’ etaam praatah’ utthaaya kri’shnasya padaveem paraam ।
prayatah’ keertayet bhaktyaa taam eva aapnoti anuttamaam ॥ 14 ॥

daarukah’ dvaarakaam etya vasudeva ugrasenayoh’ ।
patitvaa charanaavasraih’ nyashinchat kri’shnavichyutah’ ॥ 15 ॥

kathayaamaasa nidhanam vri’shneenaam kri’tsnashah’ nri’pa ।
tat shrutvaa udvigna hri’dayaah’ janaah’ shoka vimoorchchhitaah’ ॥ 16 ॥

tatra sma tvaritaa jagmuh’ kri’shna vishlesha vihvalaah’ ।
vyasavaah’ sherate yatra jnyaatayah’ ghnantah’ aananam ॥ 17 ॥

devakee rohinee cha eva vasudevah’ tathaa sutau ।
kri’shna raama avapashyantah’ shoka aartaah’ vijahuh’ smri’tim ॥ 18 ॥

praanaan cha vijahuh’ tatra bhagavat viraha aaturaah’ ।
upaguhya pateen taata chitaam aaruruhuh’ striyah’ ॥ 19 ॥

raamapatnyah’ cha tat deham upaguhya agnim aavishan ।
vasudevapatnyah’ tat gaatram pradyumna aadeen hareh’ snushaah’ ।
kri’shnapatnyah’ aavishan agnim rukmini aadyaah’ tadaatmikaah’ ॥ 20 ॥

arjunah’ preyasah’ sakhyuh’ kri’shnasya viraha aaturah’ ।
aatmaanam saantvayaamaasa kri’shnageetaih’ saduktibhih’ ॥ 21 ॥

bandhoonaam nasht’agotraanaam arjunah’ saamparaayikam ।
hataanaam kaarayaamaasa yathaavat anupoorvashah’ ॥ 22 ॥

dvaarakaam harinaa tyaktaa samudrah’ aplaavayat kshanaat ।
varjayitvaa mahaaraaja shreemat bhagavat aalayam ॥ 23 ॥

nityam samnihitah’ tatra bhagavaan madhusoodanah’ ।
smri’tyaa asheshaa ashubhaharam sarva mangalam amangalam ॥ 24 ॥

stree baala vri’ddhaan aadaaya hatasheshaan dhananjayah’ ।
indraprastham samaaveshya vajra tatra abhyashechayat ॥ 25 ॥

shrutvaa suhri’t vadham raajan arjunaat te pitaamahaah’ ।
tvaam tu vamshadharam kri’tvaa jagmuh’ sarve mahaapatham ॥ 26 ॥

yah’ etat devadevasya vishnoh’ karmaani janma cha ।
keertayet shraddhayaa martyah’ sarvapaapaih’ pramuchyate ॥ 27 ॥

ittham hareh’ bhagavatah’ ruchira avataara
veeryaani baalacharitaani cha shantamaani ।
anyatra cha iha cha shrutaani gri’nan manushyah’
bhaktim paraam paramahamsagatau labheta ॥ 28 ॥

iti shreemadbhaagavate mahaapuraane paaramahamsyaam
samhitaayaamekaadashaskandhe mausalopaakhyaanam naama
ekatrimsho’dhyaayah’ ॥ 31 ॥

॥ iti uddhavageetaa naama ekaadashaskandhah’ samaaptah’ ॥

Also Read:

Uddhava Gita in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil

Uddhava Gita Lyrics in English

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Scroll to top