Brahma Gita of Yoga Vasishtha in Oriya:
॥ ବ୍ରହ୍ମଗୀତା ଯୋଗବାସିଷ୍ଠାନ୍ତର୍ଗତା ॥
Yoga Vasishtha – MokSha-Nirvana Uttarardha Brahmagita – Chs. 173-186
॥ ଯୋଗବାସିଷ୍ଠାନ୍ତର୍ଗତା ବ୍ରହ୍ମଗୀତା ॥
ସର୍ଗ-କ୍ରମାଂକ ନାମ ଶ୍ଲୋକସଂଖ୍ୟା
୧ – ୧୭୩ ପରମାର୍ଥୋପଦେଶଃ ୩୪
୨ – ୧୭୪ ନିର୍ୱାଣୋପଦେଶଃ ୩୦
୩ – ୧୭୫ ଅଦ୍ୱୈତୟୁକ୍ତିଃ ୭୯
୪ – ୧୭୬ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡୋପାଖ୍ୟାନମ୍ ୨୫
୫ – ୧୭୭ ସତ୍ୟବର୍ଣନମ୍ ୪୪
୬ – ୧୭୮ ଐନ୍ଦବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ ୬୪
୭ – ୧୭୯ ବ୍ରହ୍ମମୟତ୍ୱପ୍ରତିପାଦନମ୍ ୨୨
୮ – ୧୮୦ ତାପସୋପାଖ୍ୟାନମ୍ ୪୧
୯ – ୧୮୧ ଗୌର୍ୟାଶ୍ରମବର୍ଣନମ୍ ୩୯
୧୦ – ୧୮୨ ସପ୍ତଦୀପେଶ୍ୱର ୫୩
୧୧ – ୧୮୩ ଦ୍ୱୀପସପ୍କାଷ୍ଟକବର୍ଣନମ୍ ୭୦
୧୩ – ୧୮୫ କୁନ୍ଦଦନ୍ତପ୍ରବୋଧଃ ୨୭
୧୪ – ୧୮୬ ସର୍ୱଂ ଖଲ୍ୱିଦଂ ବ୍ରହ୍ମେତି- ୯୦
ପ୍ରତିପାଦନୟୋଗୋପଦେଶଃ
୬୧୮
॥ ଅଥ ପ୍ରାରଭ୍ୟତେ ଯୋଗବାସିଷ୍ଠାନ୍ତର୍ଗତା ବ୍ରହ୍ମଗୀତା ॥
ଶ୍ରୀରାମ ଉବାଚ ।
ସର୍ୱାନୁଭବରୂପସ୍ୟ ତଥା ସର୍ୱାତ୍ମନୋଽପ୍ୟଯମ୍ ।
ଅନଂତସ୍ୟାତ୍ମତତ୍ତ୍ୱସ୍ୟ ଦେହେଽପି କିମହଂଗ୍ରହଃ ॥ ୧ ॥
ଚିତଃ ପାଷାଣକାଷ୍ଠତ୍ୱଂ ସ୍ୱପ୍ନାଦିଷୁ କଥଂ ଭବେତ୍ ।
ଇଦଂ ପାଷାଣକାଷ୍ଠାଦି କଥଂ ନାସ୍ତ୍ୟସ୍ତି ବା କଥମ୍ ॥ ୨ ॥
ବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ଶରୀରିଣୋ ଯଥା ହସ୍ତେ ହସ୍ତତାୟାଂ ଯଥାଗ୍ରହଃ ।
ସର୍ୱାତ୍ମନସ୍ତଥା ଦେହେ ଦେହତାୟାଂ ତଥାଗ୍ରହଃ ॥ ୩ ॥
ପାଦପସ୍ଥ ଯଥା ପତ୍ରେ ପତ୍ରତାୟାଂ ଯଥାଗ୍ରହଃ ।
ସର୍ୱାତ୍ମନସ୍ତଥା ବୃକ୍ଷେ ବୃକ୍ଷତାୟାଂ ତଥାଗ୍ରହଃ ॥ ୪ ॥
ଆକାଶସ୍ୟ ଯଥା ଶୂନ୍ୟେ ଶୂନ୍ୟତାୟାଂ ଯଥାଗ୍ରହଃ ।
ସର୍ୱାତ୍ମନସ୍ତଥା ଦ୍ରବ୍ୟେ ଦ୍ରବ୍ୟତାୟାଂ ତଥାଗ୍ରହଃ ॥ ୫ ॥
ସ୍ୱପ୍ନୋଚିତଃ ସ୍ୱପ୍ନପୁରେ ରୂପତାୟାଂ ଯଥାଗ୍ରହଃ ।
ସର୍ୱାତ୍ମନସ୍ତଥା ସ୍ୱପ୍ନଜାଗ୍ରଦାଦୌ ତଥାଗ୍ରହଃ ॥ ୬ ॥
ଯଥାଗେନ୍ଦ୍ରେ ଦୃଷଦ୍ଦୃକ୍ଷବାର୍ୟାଦୌ ସ ତଥାଗ୍ରହଃ ।
ତଥା ସର୍ୱାତ୍ମନୋଽଗେନ୍ଦ୍ରପୁରତାୟାଂ ତଥାଗ୍ରହଃ ॥ ୭ ॥
ଶରୀରସ୍ୟ ଯଥା କେଶନଖାଦିଷୁ ଯଥାଗ୍ରହଃ ।
ସର୍ୱାତ୍ମନସ୍ତଥା କାଷ୍ଠଦୃଷଦାଦୌ ତଥାଗ୍ରହଃ ॥ ୮ ॥
ଚିତ ଏବ ଯଥା ସ୍ୱପ୍ନେ ଭବେତ୍କାଷ୍ଠୋପଲାଦିତା ।
ଚିଦାକାଶସ୍ୟ ସର୍ଗାଦୌ ତଥୈବାବୟବାଦିତା ॥ ୯ ॥
ଚେତନାଚେତନାତ୍ମୈକଂ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଯଥା ବପୁଃ ।
ନଖକେଶଜଲାକାଶଧର୍ମମାକାରଭାସୁରମ୍ ॥ ୧୦ ॥
ଚେତନାଚେତନାତ୍ମୈକଂ ତଥା ସର୍ୱାତ୍ମନୋ ବପୁଃ ।
ଜଂଗମଂ ସ୍ଥାବରମୟଂ କିଂତୁ ନିତ୍ୟମନାକୃତି ॥ ୧୧ ॥
ଯଥାସ୍ଥିତଂ ଶାମ୍ୟତୀଦଂ ସମ୍ୟଗ୍ଜ୍ଞାନବତୋ ଜଗତ୍ ।
ସ୍ୱପ୍ନେ ସ୍ୱପ୍ନପରିଜ୍ଞାତୁର୍ୟଥା ଦୃଷ୍ଟାର୍ଥସଂଭ୍ରମଃ ॥ ୧୨ ॥
ଚିନ୍ମାତ୍ରାକାଶମେବେଦଂ ନ ଦ୍ରଷ୍ଟାସ୍ତି ନ ଦୃଶ୍ୟତା ।
ଇତି ମୌନମଲଂ ସ୍ୱପ୍ନଦ୍ରଷ୍ଟୁର୍ୟତ୍ସା ପ୍ରବୁଦ୍ଧତା ॥ ୧୩ ॥
କଲ୍ପକୋଟିସହସ୍ରାଣି ସର୍ଗା ଆୟାନ୍ତି ଯାନ୍ତି ଚ ।
ତ ଏବାନ୍ୟେ ଚ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନି ଜଲାବର୍ତା ଇବାର୍ଣବେ ॥ ୧୪ ॥
କରୋତ୍ୟବ୍ଧୌ ଯଥୋର୍ମ୍ୟାଦୌ ନାନା କଚକଚଂ ବପୁଃ ।
ଚିତ୍କରୋତି ତଥା ସଂଜ୍ଞାଃ ସର୍ଗାଦ୍ୟାଶ୍ଚେତନେ ନିଜେ ॥ ୧୫ ॥
ଯଥାସ୍ଥିତମିଦଂ ବିଶ୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମୈବାନାମୟଂ ସଦା ।
ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞଂ ପ୍ରତ୍ୟତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞଜନତାନିଶ୍ଚୟାଦୃତେ ॥ ୧୬ ॥
ନାହଂ ତରଂଗଃ ସଲିଲମହମିତ୍ୟେବ ଯୁକ୍ତିତଃ ।
ବୁଦ୍ଧଂ ଯେନ ତରଂଗେଣ କୁତସ୍ତସ୍ୟ ତରଂଗତା ॥ ୧୭ ॥
ବ୍ରହ୍ମଣୋଽସ୍ୟ ତରଂଗତ୍ୱମିବାଭାନଂ ଯତସ୍ତତଃ ।
ତରଂଗତ୍ୱାତରଂଗତ୍ୱେ ବ୍ରାହ୍ମ୍ୟୌ ଶକ୍ତୀ ସ୍ଥିତିଂ ଗତେ ॥ ୧୮ ॥
ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନୋଽତ୍ୟଜତୋ ରୂପଂ ସ୍ୱପ୍ନବଦ୍ୱ୍ୟସ୍ତବେଦନମ୍ ।
ତଦିଦଂ ହି ମନୋ ରାମ ବ୍ରହ୍ମେତ୍ୟୁକ୍ତଃ ପିତାମହଃ ॥ ୧୯ ॥
ଏବମାଦ୍ୟଃ ପ୍ରଜାନାଥୋ ନିରାକାରୋ ନିରାମୟଃ ।
ଚିନ୍ମାତ୍ରରୂପସଂକଲ୍ପପୁରବତ୍କାରଣୋଜ୍ଝିତଃ ॥ ୨୦ ॥
ଯେନାଂଗଦତ୍ୱଂ ନାସ୍ତୀତି ବୁଦ୍ଧଂ ହେମାଂଗଦେନ ବୈ ।
ଅଂଗଦତ୍ୱଂ କୁତସ୍ତସ୍ୟ ତସ୍ୟ ଶୁଦ୍ଧେବ ହେମତା ॥ ୨୧ ॥
ଅଜେ ସଂକଲ୍ପମାତ୍ରାତ୍ମଚିନ୍ମାତ୍ରବ୍ୟୋମଦେହିନି ।
ଅହଂ ତ୍ୱଂ ଜଗଦିତ୍ୟାଦି ଯଦ୍ୱିଭାତଂ ତଦେବ ତତ୍ ॥ ୨୨ ॥
ଚିଚ୍ଚମତ୍କୃତୟୋ ଭାନ୍ତି ଯାଶ୍ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମନି ଶୂନ୍ୟତାଃ ।
ଏତାସ୍ତାଃ ସର୍ଗସଂହାରସ୍ଥିତିସଂରଭସଂବିଦଃ ॥ ୨୩ ॥
ଅଚ୍ଛଂ ଚିନ୍ମାତ୍ରନଭସଃ କଚନଂ ସ୍ୱୟମେବ ତତ୍ ।
ସ୍ୱପ୍ନାଭଂ ଚିତ୍ତତାମାତ୍ରଂ ସ ଏଷ ପ୍ରପିତାମହଃ ॥ ୨୪ ॥
ଯଥା ତରଂଗସ୍ତେନୈବ ରୂପେଣାନ୍ୟେନ ବାନିଶମ୍ ।
ସ୍ଫୁରତ୍ୟେବମନାଦ୍ୟନ୍ତଃ ସର୍ଗପ୍ରଲୟବିଭ୍ରମଃ ॥ ୨୫ ॥
ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନଃ କଚନଂ କାନ୍ତଂ ଯଦ୍ୱିରାଡିତି ଶବ୍ଦିତମ୍ ।
ଭବେତ୍ସଂକଲ୍ପପୁରବତ୍ତସ୍ୟ କୁର୍ୟାନ୍ମନୋଽପି ବୈ ॥ ୨୬ ॥
ସର୍ଗଃ ସ୍ୱପ୍ନଃ ସ୍ୱପ୍ନ ଏବ ଜାଗ୍ରଦ୍ଦେହଃ ସ ଏବ ଚ ।
ଘନଂ ସୁଷୁପ୍ତଂ ତୈମିର୍ୟାଦ୍ୟଥା ସଂବେଦନଂ ଭବେତ୍ ॥ ୨୭ ॥
ତସ୍ୟ କଲ୍ପାନ୍ତରଜନୀ ଶିରୋରୁହତୟୋଦିତା ।
ପ୍ରକାଶତମସୀ କାଲକ୍ରିୟାଖ୍ୟାଃ ସ୍ୱାଂଗସଂଧୟଃ ॥ ୨୮ ॥
ତସ୍ୟାଗ୍ନିରାସ୍ୟଂ ଦ୍ୟୌର୍ମୂର୍ଧା ଖଂ ନାଭିଶ୍ଚରଣୌ କ୍ଷିତିଃ ।
ଚଂଦ୍ରାର୍କୌ ଦୃଗ୍ଦିଶୌ ଶ୍ରୋତ୍ରେ କଲ୍ପନେତି ବିଜୃମ୍ଭିତା ॥ ୨୯ ॥
ଏବଂ ସମ୍ୟଗ୍ଦୃଶ୍ୟମାନୋ ବ୍ୟୋମାତ୍ମା ବିତତାକୃତିଃ ।
ଅସ୍ମତ୍ସଂକଲ୍ପଶୈଲାଭୋ ବିରାଟ୍ ସ୍ୱପ୍ନାକୃତିସ୍ଥିତଃ ॥ ୩୦ ॥
ଯଚ୍ଚ ଚେତଚ୍ଚିଦାକାଶେ ସ୍ୱୟଂ କଚକଚାୟତେ ।
ତଦେତଜ୍ଜଗଦିତ୍ୟେବଂ ତେନାତ୍ମୈବାନୁଭୂୟତେ ॥ ୩୧ ॥
ବିରାଡାତ୍ମୈବମାକାଶଂ ଭାତି ଚିନ୍ମୟମାତତମ୍ ।
ସ୍ୱଭାବସ୍ୱପ୍ନନଗରଂ ନଗନାଗମୟାତ୍ମକମ୍ ॥ ୩୨ ॥
ଅନୁଭବିତୈବାନୁଭବଂ ସତ୍ୟଂ ସ୍ୱାତ୍ମାନମପ୍ୟସନ୍ତମିବ ।
ଅନୁଭବତୀୟତ୍ତ୍ୱେନ ସ୍ୱପ୍ନନଟଃ ସ୍ୱପ୍ନଦେଶମିବ ॥ ୩୩ ॥
ବେଦାନ୍ତାର୍ହତସାଂଖ୍ୟସୌଗତଗୁରୁତ୍ର୍ୟକ୍ଷାଦିସୂକ୍ତାଦୃଶୋ
ବ୍ରହ୍ମୈବ ସ୍ଫୁରିତଂ ତଥାତ୍ମକଲୟାସ୍ତାଦାତ୍ମନିତ୍ୟଂ ଯତଃ ।
ତେଷାଂ ଚାତ୍ମବିଦୋଽନୁରୂପମଖିଲଂ ସ୍ୱର୍ଗଂ ଫଲଂ ତଦ୍ଭବ-
ତ୍ୟସ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମଣ ଈଦୃଗେବ ମହିମା ସର୍ୱାତ୍ମ ଯତ୍ତଦ୍ୱପୁଃ ॥ ୩୪ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ ପରମାର୍ଥୋପଦେଶୋ
ନାମ ତ୍ରିସପ୍ତତ୍ୟଧିକଶତତମଃ ସର୍ଗଃ ॥ ୧୭୩ ॥ -୧-
॥ ଅଥ ଦ୍ୱିତୀୟୋଽଧ୍ୟାଃ ॥
॥ ନିର୍ୱାଣୋପଦେଶଃ ॥
ବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ସର୍ଗାଦୌ ସ୍ୱପ୍ନସଂବିତ୍ୟା ଚିଦେବାଭାତି କେବଲା ।
ଜଗଦିତ୍ୟବଭାସେବ ବ୍ରହ୍ମୈବାତୋ ଜଗତ୍ତ୍ରୟମ୍ ॥ ୧ ॥
ସର୍ଗାସ୍ତରଂଗା ବ୍ରହ୍ମାବ୍ଧେସ୍ତେଷୁ ସଂବେଦନଂ ଦ୍ରବଃ ।
ସର୍ଗାନ୍ତରଂ ସୁଖାଦ୍ୟାତ୍ମ ଦ୍ୱୈତ୍ୟୈକ୍ୟାଦୀତରତ୍କୁତଃ ॥ ୨ ॥
ଯଥା ସ୍ୱପ୍ନସୁଷୁପ୍ତାତ୍ମ ନିଦ୍ରାରୂପକମେବ ଖମ୍ ।
ଦୃଶ୍ୟାଦୃଶ୍ୟାଂଶମେକାତ୍ମ ରୂପଂ ଚିନ୍ନଭସ୍ତଥା ॥ ୩ ॥
ଜାଗ୍ରତି ସ୍ୱପ୍ନନଗରଂ ଯାଦୃକ୍ତାଦୃଗିଦଂ ଜଗତ୍ ।
ପରିଜ୍ଞାତଂ ଭବେଦତ୍ର କଥାମାସ୍ଥା ବିବେକିନଃ ॥ ୪ ॥
ସର୍ଗାଦୌ ସର୍ଗସଂବିତ୍ତେର୍ୟଥାଭୂତାର୍ଥବେଦନାତ୍ ।
ଜାଗ୍ରତି ସ୍ୱାପ୍ନନଗରଂ ଯାଦୃଶଂ ତାଦୃଶଂ ଜଗତ୍ ॥ ୫ ॥
ଜାଗ୍ରତି ସ୍ୱପ୍ନନଗରବାସନା ବିବିଧା ଯଥା ।
ସତ୍ୟା ଅପି ନ ସତ୍ୟାସ୍ତା ଜାଗ୍ରତ୍ୟୋ ବାସନାସ୍ତଥା ॥ ୬ ॥
ଅନ୍ୟଥୋପପ୍ରପଦ୍ୟେହ କଲ୍ପ୍ୟତେ ଯଦି କାରଣମ୍ ।
ତତ୍କିଂ ନେଦୀୟସୀ ନାତ୍ର ଭ୍ରାନ୍ତତା କଲ୍ପ୍ୟତେ ତଥା ॥ ୭ ॥
ସ୍ୱାନୁଭୂୟତ ଏବେୟଂ ଭ୍ରାନ୍ତିଃ ସ୍ୱପ୍ନଜଗତ୍ସ୍ୱିବ ।
କାରଣଂ ତ୍ୱନୁମାସାଧ୍ୟଂ କ୍ୱାନୁମାନୁଭବାଧିକା ॥ ୮ ॥
ଦୃଷ୍ଟମପ୍ୟସ୍ତି ଯନ୍ନେଶେ ନ ଚାତ୍ମନି ବିଚାରିତମ୍ ।
ଅନ୍ୟଥାନୁପପତ୍ତ୍ୟାନ୍ତର୍ଭ୍ରାନ୍ତ୍ୟାତ୍ମ ସ୍ୱପ୍ନଶୈଲବତ୍ ॥ ୯ ॥
ନିର୍ୱିକଲ୍ପଂ ପରଂ ଜାଡ୍ୟଂ ସବିକଲ୍ପଂ ତୁ ସଂସୃତିଃ ।
ଧ୍ୟାନଂ ତେନ ସମାଧାନଂ ନ ସଂଭବତି କିଂଚନ ॥ ୧୦ ॥
ସଚେତ୍ୟଂ ସଂସୃତିର୍ଧ୍ୟାନମଚେତ୍ୟଂ ତୂପଲସ୍ଥିତି ।
ମୋକ୍ଷୋ ନୋପଲବଦ୍ଭାନଂ ନ ବିକଲ୍ପାତ୍ମକଂ ତତଃ ॥ ୧୧ ॥
ନ ଚ ନାମୋପଲାଭେନ ନିର୍ୱିକଲ୍ପସମାଧିନା ।
ଅନ୍ୟଦାସାଦ୍ୟତେ କିଂଚିଲ୍ଲଭ୍ୟତେ କିଂ ସ୍ୱନିଦ୍ରୟା ॥ ୧୨ ॥
ତସ୍ମାତ୍ସମ୍ୟକ୍ପରିଜ୍ଞାନାଦ୍ଭ୍ରାନ୍ତିମାତ୍ରଂ ବିବେକିନଃ ।
ସର୍ଗାତ୍ୟନ୍ତାସଂଭବତୋ ଯୋ ଜୀବନ୍ମୁକ୍ତତୋଦୟଃ ॥ ୧୩ ॥
ନିର୍ୱିକଲ୍ପଂ ସମାଧାନଂ ତଦନନ୍ତମିହୋଚ୍ୟତେ ।
ଯଥାସ୍ଥିତମବିକ୍ଷୁବ୍ଧମାସନଂ ସର୍ୱଭାସନମ୍ ॥ ୧୪ ॥
ତଦନନ୍ତସୁଷୁପ୍ତାଖ୍ୟଂ ତତ୍ତୁରୀୟମିତି ସ୍ମୃତମ୍ ।
ତନ୍ନିର୍ୱାଣମିତି ପ୍ରୋକ୍ତଂ ତନ୍ମୋକ୍ଷ ଇତି ଶବ୍ଦିତମ୍ ॥ ୧୫ ॥
ସମ୍ୟଗ୍ବୋଧୈକଘନତା ଯାସୌ ଧ୍ୟାନମିତି ସ୍ମୃତମ୍ ।
ଦୃଶ୍ୟାତ୍ୟନ୍ତାସଂଭବାତ୍ମ ବୋଧମାହୁଃ ପରଂ ପଦମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ତଚ୍ଚ ନୋପଲବଜ୍ଜାଡ୍ୟଂ ନ ସୁଷୁପ୍ତୋପମଂ ଭବେତ୍ ।
ନ ନିର୍ୱିକଲ୍ପଂ ନ ଚ ବା ସବିକଲ୍ପଂ ନ ବାପ୍ୟସତ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଦୃଶ୍ୟାତ୍ୟନ୍ତାସଂଭବାତ୍ମ ତଦେବାଦ୍ୟଂ ହି ବେଦନମ୍ ।
ତତ୍ସର୍ୱଂ ତନ୍ନ କିଂଚିଚ୍ଚ ତଦ୍ୱଦେବାଂଗ ବେତ୍ତି ତତ୍ ॥ ୧୮ ॥
ସମ୍ୟକ୍ପ୍ରବୋଧାନ୍ନିର୍ୱାଣଂ ପରଂ ତତ୍ସମୁଦାହୃତମ୍ ।
ଯଥାସ୍ଥିତମିଦଂ ବିଶ୍ୱଂ ତତ୍ରାଲଂପ୍ରଲୟଂ ଗତମ୍ ॥ ୧୯ ॥
ନ ତତ୍ର ନାନାନାନା ନ ନ ଚ କିଂଚିନ୍ନ କିଂଚନ ।
ସମସ୍ତସଦ ସଦ୍ଭାବସୀମାନ୍ତଃ ସ ଉଦାହୃତଃ ॥ ୨୦ ॥
ଅତ୍ୟନ୍ତାସଂଭବଂ ଦୃଶ୍ୟଂ ଯଦ୍ୱୈ ନିର୍ୱାଣମାସିତମ୍ ।
ଶୁଦ୍ଧବୋଧୋଦୟଂ ଶାନ୍ତଂ ତଦ୍ୱିଦ୍ଧି ପରମଂ ପଦମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ସ ଚ ସମ୍ପ୍ରାପ୍ୟତେ ଶୁଦ୍ଧୋ ବୋଧୋ ଧ୍ୟାନମନୁତ୍ତମମ୍ ।
ଶାସ୍ତ୍ରାତ୍ପଦପଦାର୍ଥଜ୍ଞବୋଧିନୋତ୍ପନ୍ନବୁଦ୍ଧିନା ॥ ୨୨ ॥
ମୋକ୍ଷୋପାୟାଭିଧଂ ଶାସ୍ତ୍ରମିଦଂ ବାଚୟତାନିଶମ୍ ।
ବୁଦ୍ଧ୍ୟୁପାୟେନ ଶୁଦ୍ଧେନ ପୁଂସା ନାନ୍ୟେନ କେନଚିତ୍ ॥ ୨୩ ॥
ନ ତୀର୍ଥେନ ନ ଦାନେନ ନ ସ୍ନାନେନ ନ ବିଦ୍ୟଯା ।
ନ ଧ୍ୟାନେନ ନ ଯୋଗେନ ନ ତପୋଭିର୍ନ ଚାଧ୍ୱରୈଃ ॥ ୨୪ ॥
ଭ୍ରାନ୍ତିମାତ୍ରଂ କିଲେଦଂ ସଦସତ୍ସଦିବ ଲକ୍ଷ୍ୟତେ ।
ବ୍ୟୋମୈବ ଜଗଦାକାରଂ ସ୍ୱପ୍ନୋଽନିଦ୍ରେ ଚିଦଂବରେ ॥ ୨୫ ॥
ନ ଶାମ୍ୟତି ତପସ୍ତୀର୍ଥୈର୍ଭ୍ରାନ୍ତିର୍ନାମ କଦାଚନ ।
ତପସ୍ତୀର୍ଥାଦିନା ସ୍ୱର୍ଗାଃ ପ୍ରାପ୍ୟନ୍ତେ ନ ତୁ ମୁକ୍ତତା ॥ ୨୬ ॥
ଭ୍ରାନ୍ତିଃ ଶାମ୍ୟତି ଶାସ୍ତ୍ରାର୍ଥାତ୍ସମ୍ୟଗ୍ବୁଦ୍ଧ୍ୟାବଲୋକିତାତ୍ ।
ଆତ୍ମଜ୍ଞାନମୟାନ୍ମୋକ୍ଷୋପାୟାଦେବେହ ନାନ୍ୟତଃ ॥ ୨୭ ॥
ଆଲୋକକାରିଣାତ୍ୟର୍ଥଂ ଶାସ୍ତ୍ରାର୍ଥେନୈବ ଶାମ୍ୟତି ।
ଅମଲେନାଖିଲା ଭ୍ରାନ୍ତିଃ ପ୍ରକାଶେନୈବ ତାମସୀ ॥ ୨୮ ॥
ସର୍ଗସଂହାରସଂସ୍ଥାନାଂ ଭାସୋ ଭାନ୍ତି ଚିଦଂବରେ ।
ସ୍ପନ୍ଦନାନୀବ ମରୁତି ଦ୍ରବତ୍ୱାନୀବ ବାରିଣି ॥ ୨୯ ॥
ଦ୍ରବ୍ୟସ୍ୟ ହୃଦ୍ୟେବ ଚମତ୍କୃତିର୍ନିଜା
ନଭସ୍ୱତଃ ସ୍ପନ୍ଦ ଇବାନିଶଂ ଯଥା ।
ଯଥା ସ୍ଥିତା ସୃଷ୍ଟିରିୟଂ ତଥାସ୍ତିତା
ଲୟଂ ନଭସ୍ୟନ୍ତରନନ୍ୟରୂପିଣୀ ॥ ୩୦ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ ନିର୍ୱାଣୋପଦେଶୋ
ନାମ ଚତୁଃସପ୍ତତ୍ୟଧିକଶତତମଃ ସର୍ଗଃ ॥ ୧୭୪ ॥ -୨-
॥ ଅଥ ତୃତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ଅଦ୍ୱୈତୟୁକ୍ତିଃ ॥
ବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ସ୍ୱପ୍ନାଭମାଦ୍ୟଂ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ କାରଣଂ ଦେହସଂବିଦାମ୍ ।
ଦୃଶ୍ୟାନ୍ୟତା ସଂଭବତଶ୍ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନସ୍ତତ୍କୁତୋ ବପୁଃ ॥ ୧ ॥
ସର୍ଗାଦୌ ସ୍ୱପ୍ନସଂବିତ୍ତିରୂପଂ ସର୍ୱଂ ବିନାନଘ ।
ନ ସର୍ଗୋ ନ ପରୋ ଲୋକୋ ଦୃଶ୍ୟମାନୋଽପି ସିଧ୍ୟତି ॥ ୨ ॥
ଅସଦେବାନୁଭୂରିତ୍ଥମେବେଦଂ ଭାସତେ ଜଗତ୍ ।
ସ୍ୱପ୍ନାଂଗନାସଂଗ ଇବ ଶାନ୍ତଂ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ କେବଲମ୍ ॥ ୩ ॥
ଏବଂ ନାମାସ୍ତି ଚିଦ୍ଧାତୁରନାଦିନିଧନୋଽମଲଃ ।
ଶୂନ୍ୟାତ୍ମୈବାଚ୍ଛରୂପୋଽପି ଜଗଦିତ୍ୟବଭାତି ଯଃ ॥ ୪ ॥
ମଲସ୍ତ୍ୱେଷୋଽପରିଜ୍ଞାତଃ ପରିଜ୍ଞାତଃ ପରଂ ଭବେତ୍ ।
କୁତଃ କିଲ ପରେ ବ୍ୟୋମନ୍ୟନାଦିନିଧନେ ମଲଃ ॥ ୫ ॥
ଯଦେତଦ୍ୱେଦନଂ ଶୁଦ୍ଧଂ ତଦେବ ସ୍ୱପ୍ନପତ୍ତନମ୍ ।
ଜଗତ୍ତଦେବ ସର୍ଗାଦୌ ପୃଥ୍ୱ୍ୟାଦେଃ ସଂଭବଃ କୁତଃ ॥ ୬ ॥
ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମାତ୍ମାବଭାସସ୍ୟ ନଭସଃ ସର୍ଗରୂପିଣୀ ।
କୃତା ପୃଥ୍ୱ୍ୟାଦିକଲତା ମନୋବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦିତା ତଥା ॥ ୭ ॥
ବାର୍ୟାବର୍ତ ଇଅବାଭାତି ପବନସ୍ପଂଦବଚ୍ଚ ଯତ୍ ।
ଅବୁଦ୍ଧିପୂର୍ୱଂ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନି ଜଗଦ୍ଭାନମଭିତ୍ତିମତ୍ ॥ ୮ ॥
ପଶ୍ଚାତ୍ତସ୍ୟୈବ ତେନୈବ ସ୍ୱୟମୈଶ୍ୱର୍ୟଶଂସିନା ।
କୃତଂ ବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦିପୃଥ୍ୱ୍ୟାଦିକଲ୍ପନଂ ସଦସନ୍ମୟମ୍ ॥ ୯ ॥
ସ୍ୱୟମେବ କଚତ୍ୟଚ୍ଛାଚ୍ଛାୟେୟଂ ସ୍ୱା ମହାଚିତିଃ ।
ସର୍ଗାଭିଧାନମସ୍ୟୈବ ନଭ ଏବେହ ନେତରତ୍ ॥ ୧୦ ॥
ନ ଚ କିଂଚନ ନାମାଂଗ କଚତ୍ୟଚ୍ଛୈବ ସା ସ୍ମୃତା ।
ଚିନ୍ମାତ୍ରୈକୈକକଲନଂ ତତମେବାତ୍ମନାତ୍ମନି ॥ ୧୧ ॥
ଚିଦାକାଶଶ୍ଚିଦାକାଶେ ତଦିଦଂ ସ୍ୱମଲ ବପୁଃ ।
ଚିତ୍ତଂ ଦୃଶ୍ୟମିବାଭାତି ସ୍ୱପ୍ନେ ତଥା ସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ଅନ୍ୟଥାନୁପପନ୍ୟାର୍ଥକାରଣାଭାବତଃ ସ୍ୱତଃ ।
ସର୍ଗାଦାବେବ ସ୍ୱାତ୍ମୈବ ଦୃଶ୍ୟଂ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ ପଶ୍ୟତି ॥ ୧୩ ॥
ସ୍ୱପ୍ନବତ୍ତଚ୍ଚ ନିର୍ଧର୍ମ ମନାଗପି ନ ଭିଦ୍ୟତେ ।
ତସ୍ମାଚ୍ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ ଶୂନ୍ୟତ୍ୱଂ ଗଗନାଦିବତ୍ ॥ ୧୪ ॥
ଯଦେବ ତତ୍ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ସର୍ୱରୂପବିବର୍ଜିତମ୍ ।
ତଦେବୈକଂ ତଥାରୂପମେବଂ ସର୍ୱତୟା ସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୧୫ ॥
ସ୍ୱପ୍ନେଽନୁଭୂୟତେ ଚୈତତ୍ସ୍ୱପ୍ନୋ ହ୍ୟାତ୍ମୈବ ଭାସତେ ।
ନାନାବୋଧମନାନୈବ ବ୍ରହ୍ମୈବାମଲମେବ ତତ୍ ॥ ୧୬ ॥
ବ୍ରହ୍ମୈବାତ୍ମନି ଚିଦ୍ଭାବାଜ୍ଜୀବତ୍ୱମିବ କଲ୍ପୟତ୍ ।
ରୂପମନ୍ୟଜଦେବାଚ୍ଛଂ ମନସ୍ତାମିବ ଗଚ୍ଛତି ॥ ୧୭ ॥
ଇଦଂ ସର୍ୱଂ ତନୋତୀବ ତଚ୍ଚ ଖାତ୍ମକମେବ ଖମ୍ ।
ଭବତୀବ ଜଗଦ୍ରୂପଂ ବିକାରୀବାବିକାର୍ୟପି ॥ ୧୮ ॥
ମନ ଏବ ସ୍ୱୟଂ ବ୍ରହ୍ମା ସ ସର୍ଗମ୍ୟ ହୃଦି ସ୍ଥିତଃ ।
କରୋତ୍ୟବିରତଂ ସର୍ୱମଜସ୍ରଂ ସଂହରତ୍ୟପି ॥ ୧୯ ॥
ପୃଥ୍ୱାଦିରହିତୋ ଯସ୍ମିନ୍ମନୋହୃଦ୍ୟଂଗବର୍ଜିତେ ।
ଅନ୍ୟଦ୍ୱା ତ୍ରିଜଗଦ୍ଭାତି ଯଥା ସ୍ୱପ୍ନେ ନିରାକୃତି ॥ ୨୦ ॥
ଦେହରୂପଜଗଦ୍ରୂପୈରହମେକମନାକୃତି ।
ମନସ୍ତିଷ୍ଠାମ୍ୟନଂତାତ୍ମବୋଧାବୋଧଂ ପରାଭବମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ନେହ ପୃଥ୍ୱ୍ୟାଦି ନୋ ଦେହୋ ନ ଚୈବାନ୍ୟାସ୍ତି ଦୃଶ୍ୟତା ।
ଜଗତ୍ରୟା କେବଲଂ ଖଂ ମନଃ କଚକଚାୟତେ ॥ ୨୨ ॥
ବିଚାର୍ୟଦୃଷ୍ଟ୍ୟୈତଦପି ନ କିଂଚିଦପି ବିଦ୍ୟତେ ।
କେବଲଂ ଭାତି ଚିନ୍ମାତ୍ରମାତ୍ମନାତ୍ମନି ନିର୍ଧନମ୍ ॥ ୨୩ ॥
ଯତୋ ବାଚୋ ନିବର୍ତନ୍ତେ ତୂଷ୍ଣୀଂଭାବୋଽବଶିଷ୍ୟତେ ।
ବ୍ୟବହାର୍ୟପି ଖାତ୍ମୈବ ତଦ୍ୱତ୍ତିଷ୍ଠତି ମୂକବତ୍ ॥ ୨୪ ॥
ଅନନ୍ତାପାରପର୍ୟନ୍ତା ଚିନ୍ମାତ୍ରପରମେଷ୍ଟକା ।
ତୂଷ୍ଣୀଂଭୂତ୍ୱା ଭବତ୍ୟେଷ ପ୍ରବୁଦ୍ଧଃ ପୁରୁଷୋତ୍ତମଃ ॥ ୨୫ ॥
ଅବୁଦ୍ଧିପୂର୍ୱଂ ଦ୍ରବତୋ ଯଥାବର୍ତାଦୟୋଂଽଭସି ।
କ୍ରିୟନ୍ତେ ବ୍ରହ୍ମଣା ତଦ୍ୱଚ୍ଚିତ୍ତବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦୟୋ ଜଡାଃ ॥ ୨୬ ॥
ଅବୁଦ୍ଧିପୂର୍ୱଂ ବାତେନ କ୍ରିୟତେ ସ୍ପଂଦନଂ ଯଥା ।
ଅନନ୍ୟଦେବଂ ବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦି କ୍ରିୟତେ ପରମାତ୍ମନା ॥ ୨୭ ॥
ଅନନ୍ୟଦାତ୍ମନୋ ବାୟୋର୍ୟଥା ସ୍ପଂଦନମବ୍ୟଯମ୍ ।
ଅନନ୍ୟଦାତ୍ମନସ୍ତଦ୍ୱଚ୍ଚିନ୍ମାତ୍ରଂ ପରମାତ୍ମନଃ ॥ ୨୮ ॥
ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ ବ୍ରହ୍ମଚିନ୍ମାତ୍ରମାତ୍ମା ଚିତି ମହାନିତି ।
ପରମାତ୍ମେତି ପର୍ୟାୟା ଜ୍ଞେୟା ଜ୍ଞାନବତାଂ ବର ॥ ୨୯ ॥
ବ୍ରହ୍ମୋନ୍ମେଷନିମେଷାତ୍ମ ସ୍ପଂଦାସ୍ପଂଦାତ୍ମ ବାତବତ୍ ।
ନିମେଷୋ ଯାଦୃଗେବାସ୍ୟ ସମୁନ୍ମେଷସ୍ତଥା ଜଗତ୍ ॥ ୩୦ ॥
ଦୃଶ୍ୟମସ୍ୟ ସମୁନ୍ମେଷୋ ଦୃଶ୍ୟାଭାବୋ ନିମେଷଣମ୍ ।
ଏକମେତନ୍ନିରାକାରଂ ତଦ୍ଦ୍ୱୟୋରପ୍ୟୁପକ୍ଷୟାତ୍ ॥ ୩୧ ॥
ନିମେଷୋନ୍ମେଷୟୋରେକରୂପମେବ ପରଂ ମତମ୍ ।
ଅତୋଽସ୍ତି ଦୃଶ୍ୟଂ ନାସ୍ତୀତି ସଦସଚ୍ଚ ସଦାଚିତିଃ ॥ ୩୨ ॥
ନିମେଷୋ ନାନ୍ୟ ଉନ୍ମେଷାନ୍ନୋନ୍ମେଷୋଽପି ନିମେଷତଃ ।
ବ୍ରହ୍ମଣଃ ସର୍ଗବପୁଷୋ ନିମେଷୋନ୍ମେଷରୂପିଣଃ ॥ ୩୩ ॥
ତଦ୍ୟଥାସ୍ଥିତମେବେଦଂ ବିଦ୍ଧି ଶାନ୍ତମଶେଷତଃ ।
ଅଜାତମଜରଂ ବ୍ୟୋମ ସୌମ୍ୟଂ ସମସମଂ ଜଗତ୍ ॥ ୩୪ ॥
ଚିଦଚିତ୍ୟାତ୍ମକଂ ବ୍ୟୋମ ରୂପଂ କଚକଚାୟତେ ।
ଚିନ୍ନାମ ତଦିଦଂ ଭାତି ଜଗଦିତ୍ୟେବ ତଦ୍ୱପୁଃ ॥ ୩୫ ॥
ନ ନଶ୍ୟତି ନ ଚୋତ୍ପନ୍ନଂ ଦୃଶ୍ୟଂ ନାପ୍ୟନୁଭୂୟତେ ।
ସ୍ୱୟଂ ଚମତ୍କରୋତ୍ୟନ୍ତଃ କେବଲଂ କେବଲୈବ ଚିତ୍ ॥ ୩୬ ॥
ମହାଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମମଣିଭା ଦୃଶ୍ୟନାମ୍ନୀ ନିଜାକରାତ୍ ।
ଅନନ୍ୟାନ୍ୟେବ ଭାତାପି ଭାନୁଭାସ ଇବୋଷ୍ଣତା ॥ ୩୭ ॥
ସୁଷୁପ୍ତଂ ସ୍ୱପ୍ନବଦ୍ଭାତି ବ୍ରହ୍ମୈବ ସର୍ଗବତ୍ ।
ସର୍ୱମେକଂ ଶିବଂ ଶାନ୍ତଂ ନାନେବାପି ସ୍ଥିତଂ ସ୍ଫୁରତ୍ ॥ ୩୮ ॥
ଯଦ୍ୟତ୍ସଂବେଦ୍ୟତେ ଯାଦୃକ୍ସଦ୍ୱାସଦ୍ୱା ଯଥା ଯଦା ।
ତଥାନୁଭୂୟତେ ତାଦୃକ୍ତତ୍ସଦସ୍ତ୍ୱସଦସ୍ତୁ ବା ॥ ୩୯ ॥
ଅନ୍ୟଥାନୁପପତ୍ୟା ଚେତ୍କାରଣଂ ପରିକଲ୍ପ୍ୟତେ ।
ତତ୍ସ୍ୱପ୍ନାଭୋ ଜଗଦ୍ଭାବାଦନ୍ୟଥା ନୋପପଦ୍ୟତେ ॥ ୪୦ ॥
ପ୍ରମାତୀତାତ୍ପରାଦ୍ୱିଶ୍ୱମନନ୍ୟଦୁଦିତଂ ଯତଃ ।
ପ୍ରମାତୀତମିଦଂ ଚୈବ କିଂଚିନ୍ନାଭ୍ୟୁଦିତଂ ତତଃ ॥ ୪୧ ॥
ଯସ୍ୟ ଯଦ୍ରସିକଂ ଚିତ୍ତଂ ତତ୍ତଥା ତସ୍ୟ ଗଚ୍ଛତି ।
ବ୍ରହ୍ମୈକରସିକଂ ତେନ ମନସ୍ତତ୍ତାଂ ସମଶ୍ନୁତେ ॥ ୪୨ ॥
ଯଚ୍ଚିତ୍ତୋ ଯଦ୍ଗତପ୍ରାଣୋ ଜନୋ ଭବତି ସର୍ୱଦା ।
ତତ୍ତେନ ବସ୍ତ୍ୱିତି ଜ୍ଞାତଂ ଜାନାତି ତଦସୌ ସ୍ଫୁଟମ୍ ॥ ୪୩ ॥
ବ୍ରହ୍ମୈକରସିକଂ ଯତ୍ସ୍ୟାନ୍ମନସ୍ତତ୍ତଦ୍ଭବେତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ।
ଯସ୍ୟ ଯଦ୍ରସିକଂ ଚେତୋ ବୁଦ୍ଧଂ ତେନ ତଦେବ ସତ୍ ॥ ୪୪ ॥
ବିଶ୍ରାନ୍ତଂ ଯସ୍ୟ ବୈ ଚିତ୍ତଂ ଜନ୍ତୋସ୍ତତ୍ପରମାର୍ଥସତ୍ ।
ବ୍ୟବହୃତ୍ୟୈ କରୋତ୍ୟନ୍ୟତ୍ସଦାଚାରାଦତଦ୍ରସମ୍ ॥ ୪୫ ॥
ଦ୍ୱିତ୍ୱୈକତ୍ୱାଦିକଲନା ନେହ କାଚନ ବିଦ୍ୟତେ ।
ସତ୍ତାମାତ୍ରଂ ଚ ଦୃଗିୟମିତଶ୍ଚେଦଲମୀକ୍ଷ୍ୟତେ ॥ ୪୬ ॥
ଅଦୃଶ୍ୟଦୃଶ୍ୟସଦସନ୍ମୂର୍ତାମୂର୍ତଦୃଶାମିହ ।
ନୈବାସ୍ତି ନ ଚ ନାସ୍ତ୍ୟେବ କର୍ତା ଭୋକ୍ତାଥବା କ୍ୱଚିତ୍ ॥ ୪୭ ॥
ଇଦମିତ୍ଥମନାଦ୍ୟନ୍ତଂ ଜଗତ୍ପର୍ୟାୟମାତ୍ମନି ।
ବ୍ରହ୍ମୈକଘନମାଶାନ୍ତଂ ସ୍ଥିତଂ ସ୍ଥାଣୁରିବାଧ୍ୱନି ॥ ୪୮ ॥
ଯଦେବ ବ୍ରହ୍ମବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦି ତଦେବୈତନ୍ନିରଂଜନମ୍ ।
ଯଦେବ ଗଗନଂ ଶାନ୍ତଂ ଶୂନ୍ୟଂ ବିଦ୍ଧି ତଦେବ ତତ୍ ॥ ୪୯ ॥
କେଶୋଣ୍ଡ୍ରକାଦୟୋ ବ୍ୟୋମ୍ନି ଯଥା ସଦସଦାତ୍ମକାଃ ।
ଦ୍ୱିତାମିବାଗତା ଭାନ୍ତି ପରେ ବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦୟସ୍ତଥା ॥ ୫୦ ॥
ତଥା ବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦି ଦେହାଦି ବେଦନାଦି ପରାପରେ ।
ଅନେକାନ୍ୟପ୍ୟନନ୍ୟାନି ଶୂନ୍ୟତ୍ୱାନି ଯଥାଂବରେ ॥ ୫୧ ॥
ସୁଷୁପ୍ତାଦ୍ୱିଶତଃ ସ୍ୱପ୍ନମେକନିଦ୍ରାତ୍ମନୋ ଯଥା ।
ସର୍ଗସ୍ଥସ୍ୟାପି ନ ଦ୍ୱିତ୍ୱଂ ନୈକତ୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମଣସ୍ତଥା ॥ ୫୨ ॥
ଏବମେବ କଚତ୍ୟଚ୍ଛା ଛାୟେୟଂ ସ୍ୱା ମହାଚିତେଃ ।
ନ ଚ କିଂଚନ ନାମାଂଗ କଚତ୍ୟଚ୍ଛୈବମାସ୍ଥିତା ॥ ୫୩ ॥
ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନି ହି ଚିଦାକାଶମେବ ସ୍ୱମମଲଂ ବପୁଃ ।
ଚେତ୍ୟଂ ଦୃଶ୍ୟମିବାଭାତି ସ୍ୱପ୍ନେଷ୍ୱିବ ଯଥାସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୫୪ ॥
ଅନ୍ୟଥାନୁପପତ୍ତ୍ୟାର୍ଥକାରଣାଭାବତଃ ସ୍ୱତଃ ।
ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମାତ୍ମାନମେବାଦୌ ଦୃଶ୍ୟମିତ୍ୟେବ ପଶ୍ୟତି ॥ ୫୫ ॥
ସର୍ଗାଦାବେବ ଖାତ୍ମୈବ ଦୃଶ୍ୟଂ ଭାତି ନିରାକୃତି ।
ସଂଭ୍ରମଃ ସ୍ୱପ୍ନସଂକଲ୍ପମିଥ୍ୟାଜ୍ଞାନେଷ୍ୱିବାଭିତଃ ॥ ୫୬ ॥
ସ୍ୱପ୍ନବତ୍ତଚ୍ଚ ନିର୍ଧର୍ମ ମନାଗପି ନ ଭିଦ୍ୟତେ ।
ବିକାର୍ୟପି ସଧର୍ମାପି ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନୋ ବସ୍ତୁନୋ ମଲାତ୍ ॥ ୫୭ ॥
ତତ୍ସ୍ୱପ୍ନନଗରାକାରଂ ସଧର୍ମାପ୍ୟସଧର୍ମକମ୍ ।
ଶିବାଦନନ୍ୟମେବେତ୍ଥଂ ସ୍ଥିତମେବ ନିରନ୍ତରମ୍ ॥ ୫୮ ॥
ଦୃଶ୍ୟଂ ସ୍ୱପ୍ନାଦ୍ରିବତ୍ସ୍ୱଚ୍ଛଂ ମନାଗପି ନ ଭିଦ୍ୟତେ ।
ତସ୍ମାଚ୍ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନଃ ଶୂନ୍ୟତ୍ୱଂ ଗଗନାଦିବ ॥ ୫୯ ॥
ଯଦେବ ତତ୍ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ସର୍ୱରୂପବିବର୍ଜିତମ୍ ।
ତଦେବେଦଂ ତଥାଭୂତମେବ ସର୍ଗତୟା ସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୬୦ ।
ସ୍ୱପ୍ନେଽନୁଭୂୟତେ ଚୈତତ୍ସ୍ୱପ୍ନେ ହ୍ୟାତ୍ମୈବ ଭାସତେ ।
ପୁରାଦିତ୍ୱେନ ନ ତୁ ସତ୍ପୁରାଦିରଚିତଂ ତଦା ॥ ୬୧ ॥
ସ୍ୱପ୍ନେ ଚ ପ୍ରତ୍ୟଭିଜ୍ଞାୟାଃ ସଂସ୍କାରସ୍ୟ ସ୍ମୃତେସ୍ତଥା ।
ନ ସତ୍ତା ତଦିଦଂ ଦୃଷ୍ଟମିତ୍ୟର୍ଥସ୍ୟାତ୍ୟସଂଭବାତ୍ ॥ ୬୨ ॥
ତସ୍ମାଦେତତ୍ତ୍ରୟଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଯଦ୍ଭାନଂ ବ୍ରହ୍ମସଂବିଦଃ ।
ତସ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟାର୍ଥସାଦୃଶ୍ୟାନ୍ମୂଢୈଃ ସ୍ମୃତ୍ୟାଦିତୋହିତା ॥ ୬୩ ॥
ଯଥା ଯତ୍ରୈବ ଲହରୀ ବାରିଣ୍ୟେତି ପୁନଃ ପୁନଃ ।
ତତ୍ରୈବେତି ତଥା ତଦ୍ୱଦନନ୍ୟା ଖେ ପରେ ଜଗତ୍ ॥ ୬୪ ॥
ବିଧୟଃ ପ୍ରତିଷେଧାଶ୍ଚ ସର୍ୱ ଏବ ସଦୈବ ଚ ।
ବିଭକ୍ତାଶ୍ଚ ବିମିଶ୍ରାଶ୍ଚ ପରେ ସନ୍ତି ନ ସନ୍ତି ଚ ॥ ୬୫ ॥
ତସ୍ମାତ୍ସଦ୍ବ୍ରହ୍ମ ସର୍ୱାତ୍ମ କିମିବାତ୍ର ନ ବିଦ୍ୟତେ ।
ସୈବ ସତ୍ତୈବ ସର୍ୱାତ୍ମ ଚୈତଦପ୍ୟେତଦାତ୍ମକମ୍ ॥ ୬୬ ॥
ଭ୍ରାନ୍ତସ୍ୟ ଭ୍ରମଣଂ ଭୂମେର୍ନ ଭୂଭ୍ରାନ୍ତୈବ ବା ଗଣୈଃ ।
ନ ଶାମ୍ୟତି ଜ୍ଞାତୁରପି ତଥାଭ୍ୟାସଂ ବିନାତ୍ର ଦୃକ୍ ॥ ୬୭ ॥
ଶାସ୍ତ୍ରସ୍ୟାସ୍ୟ ତୁ ଯନ୍ନାମ ବାଦନଂ ତଦ୍ୱିନାପରଃ ।
ଅଭ୍ୟାସୋ ଦୃଶ୍ୟସଂଶାନ୍ତ୍ୟୈ ନ ଭୂତୋ ନ ଭବିଷ୍ୟତି ॥ ୬୮ ॥
ନ ଜୀବନ୍ନମୃତଂ ଚିତ୍ତଂ ରୋଧମାୟାତି ସଂସୃତେଃ ।
ଅବିନାଭାବିଦେହତ୍ୱାଦ୍ବୋଧାତ୍ତ୍ୱେତନ୍ନ ପଶ୍ୟତି ॥ ୬୯ ॥
ସର୍ୱଦୈବାବିନାଭାବି ଚିତ୍ତଂ ଦୃଶ୍ୟଶରୀରୟୋଃ ।
ଇହ ଚାମୁତ୍ର ଚୈତସ୍ୟ ବୋଧାନ୍ତେ ଶାମ୍ୟତଃ ସ୍ୱୟମ୍ ॥ ୭୦ ॥
ଚିତ୍ତଦୃଶ୍ୟଶରୀରାଣି ତ୍ରୀଣି ଶାମ୍ୟନ୍ତି ବୋଧତଃ ।
ପବନସ୍ପନ୍ଦସୈନ୍ୟାନି କାରଣାଭାବତୋ ଯଥା ॥ ୭୧ ॥
କାରଣଂ ମୌର୍ଖ୍ୟମେବାସ୍ୟ ତଚ୍ଚାସ୍ମାଦେବ ଶାସ୍ତ୍ରତଃ ।
କିଂଚିତ୍ସଂସ୍କୃତବୁଦ୍ଧୀନାଂ ବାଚିତାଦେବ ଶାମ୍ୟତି ॥ ୭୨ ॥
ଅବୁଦ୍ଧମୁତ୍ତରଗ୍ରଂଥାତ୍ପୂର୍ୱଂ ପୂର୍ୱଂ ହି ବୁଧ୍ୟତେ ।
ଗ୍ରଂଥଂ ପଦପଦାର୍ଥଜ୍ଞଃ ଖେଦବାନ୍ନ ନିବର୍ତତେ ॥ ୭୩ ॥
ଉପାୟମିଦମେବାତୋ ବିଦ୍ଧି ଶାସ୍ତ୍ରଂ ଭ୍ରମକ୍ଷୟେ ।
ଅନନ୍ୟସାଧାରଣତାଂ ଗତମିତ୍ୟନୁଭୂୟତେ ॥ ୭୪ ॥
ତସ୍ମାଦସ୍ମାନ୍ମହାଶାସ୍ତ୍ରାଦ୍ୟଥାଶକ୍ତି ବିଚାରୟେତ୍ ।
ଭାଗୌ ଦ୍ୱୌ ଭାଗମେକଂ ବା ତେନ ଦୁଃଖକ୍ଷୟୋ ଭବେତ୍ ॥ ୭୫ ॥
ଆରୁଷେୟମିଦମିତି ପ୍ରମାଦାଚ୍ଚେନ୍ନ ରୋଚତେ ।
ତଦନ୍ୟଦାତ୍ମବିଜ୍ଞାନଶାସ୍ତ୍ରଂ କିଂଚିଦ୍ୱିଚାରୟେତ୍ ॥ ୭୬ ॥
ଅନର୍ଥେନାବିଚାରେଣ ବୟଃ କୁର୍ୟାନ୍ନ ଭସ୍ମସାତ୍ ।
ବୋଧେନ ଜ୍ଞାନସାରେଣ ଦୃଶ୍ୟଂ କର୍ତବ୍ୟମାତ୍ମସାତ୍ ॥ ୭୭ ॥
ଆୟୁଷଃ କ୍ଷଣ ଏକୋଽପି ସର୍ୱରତ୍ନୈର୍ନ ଲଭ୍ୟତେ ।
ନୀୟତେ ତଦ୍ୱୃଥା ଯେନ ପ୍ରମାଦଃ ସୁମହାନହୋ ॥ ୭୮ ॥
ଅନୁଭୂତମପି ଚ ନୋ ସଦୃଶ୍ୟମିଦଂ ଦ୍ରଷ୍ଟୃସହିତମପି ।
ସ୍ୱପ୍ନନିଜମରଣବାଂଧବରୋଦନମିବ ସଦିବ କଚିତମପି ॥ ୭୯ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ ପରମାର୍ଥଗୀତାସୁ
ଅଦ୍ୱୈତୟୁକ୍ତିର୍ନାମ ପଞ୍ଚସପ୍ତତ୍ୟଧିକଶତତମଃ ସର୍ଗଃ ॥ ୧୭୫ ॥ -୩-
॥ ଅଥ ପଂଚମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ସତ୍ୟବର୍ଣନମ୍ ॥
ଶ୍ରୀରାମ ଉବାଚ ।
ଅକାରଣକମେବେଦଂ ଜଗଦ୍ବ୍ରହ୍ମ ପରାତ୍ପଦାତ୍ ।
ଯଦି ପ୍ରବର୍ତତେ ନାମ ସ୍ୱପ୍ନସଂକଲ୍ପନାଦିବତ୍ ॥ ୧ ॥
ତଦକାରଣତଃ ସିଦ୍ଧେଃ ସଂଭବେଽନ୍ୟଦକାରଣମ୍ ।
କଥଂ ନ ଜାୟତେ ବସ୍ତୁ କ୍ୱଚିତ୍କିଂଚିତ୍କଦାଚନ ॥ ୨ ॥
ବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ଯଦ୍ୟଥା କଲ୍ପିତଂ ଯେନ ସ ସମ୍ପଶ୍ୟତି ତତ୍ତଥା ।
କଲ୍ପନୈବାନ୍ୟଥା ନ ସ୍ୟାତ୍ତାଦୃକ୍କାରଣବିଚ୍ୟୁତେଃ ॥ ୩ ॥
ଯଥେଦଂ କଲ୍ପିତଂ ଦୃଶ୍ୟଂ ମନସା ଯେନ ତତ୍ତଥା ।
ବେତ୍ତ୍ୟସୌ ଯାଦୃଗନ୍ୟେନ କଲ୍ପିତଂ ବେତ୍ତ୍ୟସୌ ତଥା ॥ ୪ ॥
କଲ୍ପନାକଲ୍ପନାତ୍ମୈକଂ ତଚ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମ ସ୍ୱଭାବତଃ ।
କଲ୍ପନାତ୍ମେଦୃଶଂ ଜନ୍ତୁର୍ୟଥା କେଶନଖାଦିମାନ୍ ॥ ୫ ॥
ଅକାରଣପଦାର୍ଥତ୍ୱଂ ସକାରଣପଦାର୍ଥତା ।
ବ୍ରହ୍ମଣି ଦ୍ୱୟମପ୍ୟସ୍ତି ସର୍ୱଶକ୍ତ୍ୟାତ୍ମ ତଦ୍ୟତଃ ॥ ୬ ॥
ଯତଃ ସ୍ୟାଦ୍ବ୍ରହ୍ମଣସ୍ତ୍ୱନ୍ୟତ୍କ୍ୱଚିତ୍କିଂଚିତ୍କଦାଚନ ।
ତତ୍କାରଣବିକଲ୍ପେନ ସଂୟୋଗସ୍ତସ୍ୟ ଯୁଜ୍ୟତେ ॥ ୭ ॥
ଯତ୍ର ସର୍ୱମନାଦ୍ୟନ୍ତଂ ନାନାନାନାତ୍ମ ଭାସତେ ।
ବ୍ରହ୍ମୈବ ଶାନ୍ତମେକାତ୍ମ ତତ୍ର କିଂ କସ୍ୟ କାରଣମ୍ ॥ ୮ ॥
ନେହ ପ୍ରବର୍ତତେ କିଂଚିନ୍ନ ଚ ନାମ ନିବର୍ତତେ ।
ସ୍ଥିତମେକମନାଦ୍ୟନ୍ତଂ ବ୍ରହ୍ମୈବ ବ୍ରହ୍ମ ଖାତ୍ମକମ୍ ॥ ୯ ॥
କିଂ କସ୍ୟ କାରଣଂ କେନ କିମର୍ଥଂ ଭବତୁ କ୍ୱ ବା ।
କିଂ କସ୍ୟ କାରଣଂ କେନ କିମର୍ଥଂ ମାସ୍ତୁ ବା କ୍ୱଚିତ୍ ॥ ୧୦ ॥
ନେହ ଶୂନ୍ୟଂ ନ ବା ଶୂନ୍ୟଂ ନ ସନ୍ନାସନ୍ନ ମଧ୍ୟତା ।
ବିଦ୍ୟତେ ନ ମହାଶୂନ୍ୟେ ନ ନେତି ନ ନ ନେତି ଚ ॥ ୧୧ ॥
ଇଦଂ ନ କିଂଚିତ୍କିଂଚିଦ୍ୱା ଯନ୍ନାମାସ୍ତ୍ୟଥ ନାସ୍ତି ବା ।
ସର୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମୈବ ତଦ୍ୱିଦ୍ଧି ଯତ୍ତଥୈବାତଥୈବ ତତ୍ ॥ ୧୨ ॥
ଶ୍ରୀରାମ ଉବାଚ ।
ଅତଜ୍ଞବିଷୟେ ବ୍ରହ୍ମନ୍କାର୍ୟେ କାରଣସଂଭବେ ।
କିମକାରଣତାତ୍ମ ସ୍ୟାତ୍କଥଂ ବେତି ବଦ ପ୍ରଭୋ ॥ ୧୩ ॥
ବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ଅତଜ୍ଞୋ ନାମ ନାସ୍ତ୍ୟେବ ତାବତ୍ତଜ୍ଜ୍ଞଜନଂ ପ୍ରତି ।
ଅସତୋ ବ୍ୟୋମବୃକ୍ଷସ୍ୟ ବିଚାରଃ କୀଦୃଶସ୍ତତଃ ॥ ୧୪ ॥
ଏକବୋଧମୟାଃ ଶାନ୍ତବିଜ୍ଞାନଘନରୂପିଣଃ ।
ତଜ୍ଜ୍ଞାସ୍ତେଷାମସଦ୍ରୂପେ କଥମର୍ଥେ ବିଚାରଣା ॥ ୧୫ ॥
ଅତଜ୍ଜ୍ଞତ୍ୱଂ ଚ ବୋଧେଽନ୍ତରବଭାତି ତଦଂଗତା ।
ଗତେ ସ୍ୱପ୍ନସୁଷୁପ୍ତେଽନ୍ତରିବ ନିଦ୍ରାତ୍ମ କେବଲମ୍ ॥ ୧୬ ॥
ତଥାପ୍ୟଭ୍ୟୁପଗମ୍ୟାପି ମୂର୍ଖନିଶ୍ଚୟ ଉଚ୍ୟତେ ।
ପ୍ରୟେଦମଣୁ ସର୍ୱାତ୍ମ ଯସ୍ମାଦ୍ବ୍ରହ୍ମ ନିରାମୟମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ସନ୍ତ୍ୟକାରଣକା ଏବ ସନ୍ତି କାରଣଜାସ୍ତଥା ।
ଭାବାଃ ସଂବିଦ୍ୟଥା ଯସ୍ମାତ୍କଲ୍ପ୍ୟତେ ଲଭ୍ୟତେ ତଥା ॥ ୧୮ ॥
ସର୍ୱକାରଣସଂଶାନ୍ତୌ ସର୍ୱାନୁଭବଶାଲିନାମ୍ ।
ସର୍ଗସ୍ୟ କାରଣଂ ନାସ୍ତି ତେନ ସର୍ଗସ୍ତ୍ୱକାରଣଃ ॥ ୧୯ ॥
ହୃଦୟଂଗମତାତ୍ୟକ୍ତମୀଶ୍ୱରାଦି ପ୍ରକଲ୍ପ୍ୟତେ ।
ଯଦତ୍ର କିଂଚିଦୁଃସ୍ୱାଦୁ ବ୍ୟର୍ଥଂ ବାଗ୍ଜାଲମେବ ତତ୍ ॥ ୨୦ ॥
ଅନ୍ୟଥାନୁପପତ୍ତ୍ୟୈବ ସ୍ୱପ୍ନାଭାକଲନାଦୃତେ ।
ସ୍ଥୂଲାକାରାତ୍ମିକା କାଚିନ୍ନାସ୍ତି ଦୃଶ୍ୟସ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟତା ॥ ୨୧ ॥
ସ୍ୱପ୍ନପୃଥ୍ୱ୍ୟାଦ୍ୟନୁଭବେ କିମବୁଦ୍ଧସ୍ୟ କାରଣମ୍ ।
ଚିତ୍ସ୍ୱଭାବାଦୃତେ ବ୍ରୂହି ସ୍ୱପ୍ନାର୍ଥୋ ନାମ କୀଦୃଶଃ ॥ ୨୨ ॥
ସ୍ୱପ୍ନାର୍ଥୋ ହ୍ୟପରିଜ୍ଞାତୋ ମହାମୋହଭରପ୍ରଦଃ ।
ପରିଜ୍ଞାତୋ ନ ମୋହାୟ ଯଥା ସର୍ଗାସ୍ତଥୈବ ଚ ॥ ୨୩ ॥
ଶୁଷ୍କତର୍କହଠାବେଶାଦ୍ୟଦ୍ୱାପ୍ୟନୁଭବୋଜ୍ଝିତମ୍ ।
କଲ୍ପ୍ୟତେ କାରଣଂ କିଂଚିତ୍ସା ମୌର୍ଖ୍ୟାଭିନିବେଶିତା ॥ ୨୪ ॥
ଅଗ୍ନେରୌଷ୍ଣ୍ୟମପାଂ ଶୈତ୍ୟଂ ପ୍ରାକାଶ୍ୟଂ ସର୍ୱତେଜସାମ୍ ।
ସ୍ୱଭାବୋ ବାଖିଲାର୍ଥାନାଂ କିମବୁଦ୍ଧସ୍ୟ କାରଣମ୍ ॥ ୨୫ ॥
କିଂ ଧ୍ୟାତୃଶତଲବ୍ଧସ୍ୟ ଧ୍ୟେୟସ୍ୟୈକସ୍ୟ କାରଣମ୍ ।
କିଂ ଚ ଗଂଧର୍ୱନଗରେ ପୁରେ ଭିତ୍ତିଷୁ କାରଣମ୍ ॥ ୨୬ ॥
ଧର୍ମାଦ୍ୟମୁତ୍ରାମୂର୍ତତ୍ୱାନ୍ମୂର୍ତେ ଦେହେ ନ କାରଣମ୍ ।
ଦେହସ୍ୟ କାରଣଂ କିଂ ସ୍ୟାତ୍ତତ୍ର ସର୍ଗାଦିଭୋଗିନଃ ॥ ୨୭ ॥
ଭିତ୍ତ୍ୟଭିତ୍ତ୍ୟାଦିରୂପାଣାଂ ଜ୍ଞାନସ୍ୟ ଜ୍ଞାନବାଦିନଃ ।
କିଂ କାରଣମନନ୍ତାନାମୁତ୍ପନ୍ନଧ୍ୱଂସିନାଂ ମୁହୁଃ ॥ ୨୮ ॥
ସ୍ୱଭାବସ୍ୟ ସ୍ୱଭାବୋଽସୌ କିଲ କାରଣମିତ୍ୟପି ।
ଯଦୁଚ୍ୟତେ ସ୍ୱଭାବସ୍ୟ ସା ପର୍ୟାୟୋକ୍ତିକଲ୍ପତା ॥ ୨୯ ॥
ତସ୍ମାଦକାରଣା ଭ୍ରାନ୍ତିର୍ଭାବା ଭାନ୍ତି ଚ କାରଣମ୍ ।
ଅଜ୍ଞେ ଜ୍ଞେ ତ୍ୱଖିଲଂ କାର୍ୟଂ କାରଣାଦ୍ଭବତି ସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୩୦ ॥
ଯଦ୍ୱତ୍ସ୍ୱପ୍ନପରିଜ୍ଞାନାତ୍ସ୍ୱପ୍ନେ ଦ୍ରବ୍ୟାପହାରିଭିଃ ।
ନ ଦୁଃଖାକରଣଂ ତଦ୍ୱଜ୍ଜୀବିତଂ ତତ୍ତ୍ୱଦର୍ଶନାତ୍ ॥ ୩୧ ॥
ସର୍ଗାଦାବେବ ନୋତ୍ପନ୍ନଂ ଦୃଶ୍ୟଂ ଚିଦ୍ଗଗନଂ ତ୍ୱିଦମ୍ ।
ସ୍ୱରୂପଂ ସ୍ୱପ୍ନବଦ୍ଭାତି ନାନ୍ୟଦତ୍ରୋପପଦ୍ୟତେ ॥ ୩୨ ॥
ଅନ୍ୟା ନ କାଚିତ୍କଲନା ଦୃଶ୍ୟତେ ସୋପପତ୍ତିକା ।
ଅସ୍ମାନ୍ନ୍ୟାୟାଦୃତେ କସ୍ମାଦ୍ବ୍ରହ୍ମୈବୈଷାନୁଭୂତିଭୂଃ ॥ ୩୩ ॥
ଊର୍ମ୍ୟାବର୍ତଦ୍ରବତ୍ୱାଦି ଶୁଦ୍ଧେ ଜଲଘନେ ଯଥା ।
ତଥେଦଂ ସର୍ଗପର୍ୟାୟଂ ବ୍ରହ୍ମଣି ବ୍ରହ୍ମ ଭାସତେ ॥ ୩୪ ॥
ସ୍ପନ୍ଦାବର୍ତବିବର୍ତାଦି ନିର୍ମଲେ ପବନେ ଯଥା ।
ତଥାୟଂ ବ୍ରହ୍ମପବନେ ସର୍ଗସ୍ପନ୍ଦୋଽବଭାସତେ ॥ ୩୫ ॥
ଯଥାନନ୍ତତ୍ୱସୌଷିର୍ୟଶୂନ୍ୟତ୍ୱାଦି ମହାଂବରେ ।
ସ ସନ୍ନାସନ୍ନବୋଧାତ୍ମ ତଥା ସର୍ଗଃ ପରାପରଃ ॥ ୩୬ ॥
ଏଷୁ ନିଦ୍ରାଦିକେଷ୍ୱେତେ ସୂପଲବ୍ଧା ଅପି ସ୍ଫୁଟମ୍ ।
ଭାବା ଅସନ୍ମୟା ଏବମେତେଽନନ୍ୟାତ୍ମକା ଯତଃ ॥ ୩୭ ॥
ସର୍ଗପ୍ରଲୟସଂସ୍ଥାନାନ୍ୟେବମାତ୍ମନି ଚିଦ୍ଘନେ ।
ସୌମ୍ୟେ ସ୍ୱପ୍ନସୁଷୁପ୍ତାଭା ଶୁଦ୍ଧେ ନିଦ୍ରାଘନେ ଯଥା ॥ ୩୮ ॥
ସ୍ୱପ୍ନାତ୍ସ୍ୱପ୍ନାନ୍ତରାଣ୍ୟାସ୍ତେ ନିଦ୍ରାୟାଂ ମାନବୋ ଯଥା ।
ସର୍ଗାତ୍ସର୍ଗାନ୍ତରାଣ୍ୟାସ୍ତେ ସ୍ୱସତ୍ତାୟାମଜସ୍ତଥା ॥ ୩୯ ॥
ପୃଥ୍ୱାଦିରହିତୋଽପ୍ୟେଷ ବ୍ରହ୍ମାକାଶୋ ନିରାମୟଃ ।
ଅତଦ୍ୱାଂସ୍ତଦ୍ୱଦାଭାତି ଯଥା ସ୍ୱପ୍ନାନୁଭୂତିଷୁ ॥ ୪୦ ॥
ସ୍ଥିତା ଯଥାସ୍ୟାଂ ପଶ୍ୟନ୍ତାଂ ଶବ୍ଦା ଘଟପଟାଦୟଃ ।
ଜାତାଜାତାଃ ସ୍ଥିତାଃ ସର୍ଗାସ୍ତଥାନନ୍ୟେ ମହାଚିତି ॥ ୪୧ ॥
ପଶ୍ୟନ୍ତାମେବ ପଶ୍ୟନ୍ତୀ ଯଥା ଭାତି ତଥୈବ ଚ ।
ଯଥା ଶବ୍ଦାସ୍ତଥା ସର୍ଗାଶ୍ଚିତୈବ ଚିତିଚିନ୍ମୟଃ ॥ ୪୨ ॥
କିଂ ଶାସ୍ତ୍ରକଂ ତତ୍ର କଥାବିଚାରୈ-
ର୍ନିର୍ୱାସନଂ ଜୀବିତମେବ ମୋକ୍ଷଃ ।
ସର୍ଗେ ତ୍ୱସତ୍ୟେବପ୍ରକାରଣତ୍ୱା-
ତ୍ସତ୍ୟେବ ନାସ୍ତ୍ୟେବ ନ ନାମ କାଚିତ୍ ॥ ୪୩ ॥
ଏଷା ଚ ସିଦ୍ଧେହ ହି ବାସନେତି
ସା ବୋଧସତ୍ତୈବ ନିରନ୍ତରୈକା ।
ନାନାତ୍ୱନାନାରହିତୈବ ଭାତି
ସ୍ୱପ୍ନେ ଚିଦେବେହ ପୁରାଦିରୂପା ॥ ୪୪ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ ସତ୍ୟବର୍ଣନଂ
ନାମ ସପ୍ତସପ୍ତତ୍ୟଧିକଶତତମଃ ସର୍ଗଃ ॥ ୧୭୭ ॥ -୫-
॥ ଅଥ ଷଷ୍ଠଃ ସର୍ଗଃ ॥
॥ ଐନ୍ଦବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ ॥
ଶ୍ରୀରାମ ଉବାଚ ।
ପଦାର୍ଥା ଦ୍ୱିବିଧାଃ ସନ୍ତି ମୂର୍ତାମୂର୍ତା ଜଗତ୍ତ୍ରୟେ ।
ଯତ୍ର ସପ୍ରତିଘାଃ କେଚିତ୍କେଚିଦପ୍ରତିଘା ଅପି ॥ ୧ ॥
ତାନିହାପ୍ରତିଘାନାଢୁର୍ନାନ୍ୟୋନ୍ୟଂ ବେଲ୍ଲୟନ୍ତି ଯେ ।
ତାଂଶ୍ଚ ସପ୍ରତିଘାନାହୁରନ୍ୟୋନ୍ୟଂ ବେଲ୍ଲୟନ୍ତି ଯେ ॥ ୨ ॥
ଇହ ସପ୍ରତିଘାନଂ ତୁ ଦୃଷ୍ଟମନ୍ୟୋନ୍ୟବେଲ୍ଲନମ୍ ।
ନତ୍ୱପ୍ରତିଘରୂପାଣାଂ କେଷାଂଚିଦପି କିଂଚନ ॥ ୩ ॥
ତତ୍ର ସଂବେଦନଂ ନାମ ଯଦିଦଂ ଚଂଦ୍ରମଣ୍ଡଲେ ।
ଇତଃ ପତତ୍ୟପ୍ରତିଘଂ ତତ୍ସର୍ୱେଣାନୁଭୂୟତେ ॥ ୪ ॥
ଅର୍ଧପ୍ରବୁଦ୍ଧସଂକଲ୍ପବିକଲ୍ପାଦ୍ୱୈତକଲ୍ପିତମ୍ ।
ବଦାମ୍ୟଭ୍ୟୁପଗମ୍ୟେଦଂ ନ ତୁ ବୋଧଦଶାସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୫ ॥
କଃ ପ୍ରାଣମାରୁତଃ କ୍ଷୋଭଂ ଜନୟତ୍ୟାଶୟସ୍ଥିତଃ ।
ପ୍ରବେଶନିର୍ଗମଭୟଂ କଥଂ ବା ବଦ ମେ ପ୍ରଭୋ ॥ ୬ ॥
କଥମପ୍ରତିଘଂ ନାମ ବେଦନଂ ପ୍ରତିଘାତ୍ମକମ୍ ।
ଇମଂ ଦେହଂ ଚାଲୟତି ଭାରଂ ଭାରହରୋ ଯଥା ॥ ୭ ॥
ଯଦି ସପ୍ରତିଘଂ ବସ୍ତୁ ବେଲ୍ଲତ୍ୟପ୍ରତିଘାତ୍ମକମ୍ ।
କଥଂ ସଂବିତ୍ତିମାତ୍ରେଣ ପୁଂସଃ ଶୈଲୋ ନ ବଲ୍ଗତି ॥ ୮ ॥
ବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ବିକାସମଥ ସଂକୋଚମତ୍ର ନାଲୀ ହୃଦି ସ୍ଥିତା ।
ଯଦା ଯାତି ତଦା ପ୍ରାଣଶ୍ଚ୍ଛେଦୈରାୟାତି ଯାତି ଚ ॥ ୯ ॥
ବାହ୍ୟୋପସ୍କରଭସ୍ରାୟାଂ ଯଥାକାଶାସ୍ପଦାତ୍ମକଃ ।
ବାୟୁର୍ୟାତ୍ୟପି ଚାୟାତି ତଥାତ୍ର ସ୍ପଂଦନଂ ହୃଦି ॥ ୧୦ ॥
ଶ୍ରୀରାମ ଉବାଚ ।
ବହିର୍ଭସ୍ରାମୟସ୍କାରଃ ସଂକୋଚନବିକାସନୈଃ ।
ଯୋଜୟତ୍ୟାନ୍ତରଂ ନାଡୀଂ କଶ୍ଚାଲୟତି ଚାଲକଃ ॥ ୧୧ ॥
ଶତଂ କଥଂ ଭବେଦେକଂ କଥମେକଂ ଶତଂ ଭବେତ୍ ।
କଥଂ ସଚେତନା ଏତେ କାଷ୍ଠଲୋଷ୍ଟୂପଲାଦୟଃ ॥ ୧୨ ॥
କସ୍ମାନ୍ନ ସ୍ଥାବରଂ ବସ୍ତୁ ପ୍ରସ୍ପନ୍ଦ୍ୟପି ଚମତ୍କୃତମ୍ ।
ବସ୍ତୁ ଜଂଗମମେବେହ ସ୍ପନ୍ଦିମାତ୍ରେବ କିଂ ବଦ ॥ ୧୩ ॥
ବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ଅନ୍ତଃସଂବେଦନଂ ନାମ ଚାଲୟତ୍ୟାନ୍ତ୍ରବେଷ୍ଟନମ୍ ।
ବହିର୍ଭସ୍ରାମୟସ୍କାର ଇବ ଲୋକେଽନୁଚେଷ୍ଟନମ୍ ॥ ୧୪ ॥
ଶ୍ରୀରାମ ଉବାଚ ।
ବାୟ୍ୱନ୍ତ୍ରାଦିଶରୀରସ୍ଥଂ ସର୍ୱଂ ସପ୍ରତିଘଂ ମୁନେ ।
କଥମପ୍ରତିଘା ସଂବିଚ୍ଚାଲୟେଦିତି ମେ ବଦ ॥ ୧୫ ॥
ସଂବିଦପ୍ରତିଘାକାରା ଯଦି ସପ୍ରତିଘାତ୍ମକମ୍ ।
ଚାଲୟେଦଚଲିପ୍ୟତ୍ତଦଦୂରମମ୍ଭୋ ଯଦିଚ୍ଛୟା ॥ ୧୬ ॥
ସପ୍ରତିଘାପ୍ରତିଘୟୋର୍ମିଥୋ ଯଦି ପଦାର୍ଥୟୋଃ ।
ବେଲ୍ଲନଂ ସ୍ୟାତ୍ତଦିଚ୍ଛୈବ କର୍ତୃକର୍ମେନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ କ୍ୱ କିମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ସପ୍ରତିଘାପ୍ରତିଘୟୋଃ ଶେଷୋ ନାସ୍ତି ବହିର୍ୟଥା ।
ତଥୈବାନ୍ତରହଂ ମନ୍ୟେ ଶେଷଂ କଥୟ ମେ ମୁନେ ॥ ୧୮ ॥
ଅନ୍ତଃସ୍ୱୟଂ ଯୋଗିନା ବା ଯଥୈତଦନୁଭୂୟତେ ।
ଅମୂର୍ତସ୍ୟୈବ ମୂର୍ତେନ ବେଲ୍ଲନଂ ତଦ୍ୱଦାଶୁ ମେ ॥ ୧୯ ॥
ବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ସର୍ୱସଂଦେହବୃକ୍ଷାଣାଂ ମୂଲକାଷମିଦଂ ବଚଃ ।
ସର୍ୱୈକତାନୁଭୂତ୍ୟର୍ଥଂ ଶୃଣୁ ଶ୍ରବଣଭୂଷଣମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ନେହ କିଂଚିନ୍ନ ନାମାସ୍ତି ବସ୍ତୁ ସପ୍ରତିଘଂ କ୍ୱଚିତ୍ ।
ସର୍ୱଦା ସର୍ୱମେବେଦଂ ଶାନ୍ତମପ୍ରତିଘଂ ତତମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ଶୁଦ୍ଧଂ ସଂବିନ୍ମୟଂ ସର୍ୱଂ ଶାନ୍ତମପ୍ରତିଘାତ୍ମକମ୍ ।
ପଦାର୍ଥଜାତଂ ପୃଥ୍ୱ୍ୟାଦି ସ୍ୱପ୍ନସଂକଲ୍ପୟୋରିବ ॥ ୨୨ ॥
ଆଦାବନ୍ତେ ଚ ନାସ୍ତୀଦଂ କାରଣାଭାବତୋଽଖିଲମ୍ ।
ଭ୍ରାନ୍ତ୍ୟାତ୍ମା ବର୍ତମାନାପି ଭାତି ଚିତ୍ସ୍ୱପ୍ନଗା ଯଥା ॥ ୨୩ ॥
ଦ୍ୟୌଃ କ୍ଷମା ବାୟୁରାକାଶଂ ପର୍ୱତାଃ ସରିତୋ ଦିଶଃ ।
ମହତା କାରଣୌଘେନ ବୋଧମପ୍ରତିଘଂ ବିଦୁଃ ॥ ୨୪ ॥
ଅନ୍ତଃକରଣଭୂତାଦି ମୃତ୍କାଷ୍ଠଦୃଷଦାଦି ବା ।
ସର୍ୱଂ ଶୂନ୍ୟମଶୂନ୍ୟଂ ଚ ଚେତନଂ ବିଦ୍ଧି ନେତରତ୍ ॥ ୨୫ ॥
ତତ୍ରୈବମୈନ୍ଦବାଖ୍ୟାନଂ ଶୃଣୁ ଶ୍ରବଣଭୂଷଣମ୍ ।
ମୟା ଚ ପୂର୍ୱମୁକ୍ତଂ ତତ୍କିଂଚାନ୍ୟଦଭିବର୍ଣ୍ୟତେ ॥ ୨୬ ॥
ତଥାପି ବର୍ତମାନୋକ୍ତପ୍ରଶ୍ନବୋଧାୟ ତଚ୍ଛୃଣୁ ।
ଯଥେଦଂ ସର୍ୱମଦ୍ର୍ୟାଦି ଚିଦିତ୍ୟେବ ତୁ ଭୋତ୍ସ୍ୟତେ ॥ ୨୭ ।
କସ୍ମିଂଶ୍ଚିତ୍ପ୍ରାକ୍ତନେନୈବ ଜଗଜ୍ଜାଲେଽଭବଦ୍ଦ୍ୱିଜଃ ।
ତପୋବେଦକ୍ରିୟାଧାରୋ ବ୍ରହ୍ମନ୍ନିନ୍ଦୁରିତି ସ୍ମୃତଃ ॥ ୨୮ ॥
ଦଶ ତସ୍ୟାଭବନ୍ପୁତ୍ରା ଜଗତୋ ଦିକ୍ତଟା ଇବ ।
ମହାଶୟା ମହାତ୍ମାନୋ ମହତାମାସ୍ପଦାଂ ସତାଂ ॥ ୨୯ ॥
ସ ତେଷାଂ କାଲବଶତଃ ପିତାନ୍ତର୍ଧିମୁପାୟଯୌ ।
ଦଶାନାଂ ଭଗବାନ୍ରୁଦ୍ର ଏକାଦଶ ଇବ କ୍ଷୟେ ॥ ୩୦ ॥
ତସ୍ୟାନୁଗମନଂ ଚକ୍ରେ ଭାର୍ୟା ବୈଧବ୍ୟଭୀତିଭିଃ ।
ଅନୁରକ୍ତା ଦିନସ୍ୟେବ ସଂଧ୍ୟା ତାରାବିଲୋଚନା ॥ ୩୧ ॥
ତୟୋସ୍ତେ ତନୟା ଦୁଃଖକଲିତା ବିପିନଂ ଗତାଃ ।
କୃତୌର୍ଧ୍ୱଦେହିକାସ୍ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ବ୍ୟବହାରଂ ସମାଧୟେ ॥ ୩୨ ॥
ଧାରଣାନାଂ ସମସ୍ତାନାଂ କା ସ୍ୟାଦୁତ୍ତମସିଦ୍ଧିଦା ।
ଧାରଣା ଯନ୍ମୟାଃ ସନ୍ତଃ ସ୍ୟାମଃ ସର୍ୱେଶ୍ୱରା ବୟମ୍ ॥ ୩୩ ॥
ଇତି ତେ ତତ୍ର ସଂଚିନ୍ତ୍ୟ ବଦ୍ଧପଦ୍ମାସନା ଦଶ ।
ଇଦଂ ସଂଚିନ୍ତୟାମାସୁର୍ନିର୍ୱିଘ୍ନେ କଂଦରୋଦରେ ॥ ୩୪ ॥
ପଦ୍ମଜାଧିଷ୍ଠିତାଶେଷଜଗଦ୍ଧାରଣୟା ସ୍ଥିତାଃ ।
ଭବାମ ପଦ୍ମଜୋପେତଂ ଜଗଦ୍ରୂପମବିଘ୍ନତଃ ॥ ୩୫ ॥
ଇତି ସଂଚିନ୍ତ୍ୟ ସବ୍ରହ୍ମ ଜଗଦ୍ଧାରଣୟା ଚିରମ୍ ।
ନିମୀଲିତଦୃଶସ୍ତସ୍ଥୁସ୍ତେ ଚିତ୍ରରଚିତା ଇବ ॥ ୩୬ ॥
ଅଥୈତଦ୍ଧାରଣାବଦ୍ଧଚିତ୍ତାସ୍ତେ ତାବଦଚ୍ୟୁତାଃ ।
ଆସନ୍ମାସାନ୍ଦଶାଷ୍ଟୌ ଚ ଯାବତ୍ତେ ତତ୍ର ଦେହକାଃ ॥ ୩୭ ॥
ଶୁଷ୍କାଃ କଂକାଲତାଂ ଯାତାଃ କ୍ରବ୍ୟାଦୈଶ୍ଚର୍ୱିତାଂଗକାଃ ।
ନାଶମଭ୍ୟାୟଯୁସ୍ତତ୍ର ଛାୟାଭାଗା ଇଅବାତପୈଃ ॥ ୩୮ ॥
ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମା ଜଗଚ୍ଚେଦଂ ସର୍ଗୋଽୟଂ ଭୁବନାନ୍ୱିତଃ ।
ଇତି ସମ୍ପଶ୍ୟତାଂ ତେଷାଂ ଦୀର୍ଘକାଲୋଽଭ୍ୟବର୍ତତ ॥ ୩୯ ॥
ତାନି ଚିତ୍ତାନ୍ୟଦେହାନି ଦଶୈକଧ୍ୟାନତସ୍ତତଃ ।
ସମ୍ପନ୍ନାନି ଜଗନ୍ତ୍ୟେବ ଦଶ ଦେହାନି ବୈ ପୃଥକ୍ ॥ ୪୦ ॥
ଇତି ତେଷାଂ ଚିଦିଚ୍ଛାସାସମ୍ପନ୍ନା ସକଲଂ ଜଗତ୍ ।
ଅତ୍ୟଂତସ୍ୱଚ୍ଛରୂପୈବ ସ୍ଥିତା ଚାକାରବର୍ଜିତା ॥ ୪୧ ॥
ସଂବିନ୍ମୟତ୍ୱାଜ୍ଜଗତାଂ ତେଷାଂ ଭୂମ୍ୟଚଲାଦି ତତ୍ ।
ସର୍ୱଂ ଚିଦାତ୍ମକଂ ବିଦ୍ଧି ନୋ ଚେଦନ୍ୟତ୍କିମୁଚ୍ୟତାମ୍ ॥ ୪୨ ॥
କିଲୟତ୍ତ୍ରିଜଗଜ୍ଜାଲଂ ତେଷାଂ କିମାତ୍ମତତ୍ତଥା ।
ସଂବିଦାକାଶଶୂନ୍ୟତ୍ୱମାତ୍ରମେବେତରନ୍ନ ତତ୍ ॥ ୪୩ ॥
ବିଦ୍ୟତେ ନ ଯଥା କିଂଚିତ୍ତରଂଗଃ ସଲିଲାଦୃତେ ।
ସଂବିତ୍ତତ୍ୱାଦୃତେ ତଦ୍ୱଦ୍ୱିଦ୍ୟତେ ଚଲନାଦିକମ୍ ॥ ୪୪ ॥
ଐଂଦବାନି ଯଥୈତାନି ଚିନ୍ମୟାନି ଜଗନ୍ତି ଖେ ।
ତଥା ଚିନ୍ମୟମେତେଷୁ କାଷ୍ଠଲୋଷ୍ଟୋପଲାଦ୍ୟପି ॥ ୪୫ ॥
ଯଥୈବୈଂଦବସଂକଲ୍ପାସ୍ତେ ଜଗତ୍ତ୍ୱମୁପାଗତାଃ ।
ତଥୈବାବ୍ଜଜସଂକଲ୍ପୋ ଜଗତ୍ତ୍ୱମୟମାଗତଃ ॥ ୪୬ ॥
ତସ୍ମାଦିହେମେ ଗିରୟୋ ବସୁଧାପାଦପା ଘନାଃ ।
ମହାଭୂତାନି ସର୍ୱଂ ଚ ଚିନ୍ମାତ୍ରମୟମାତତମ୍ ॥ ୪୭ ॥
ଚିଦ୍ୱୃକ୍ଷାଶ୍ଚିନ୍ମହୀ ଚିଦ୍ଦ୍ୟୌଶ୍ଚିଦାକାଶଂ ଚିଦଦ୍ରୟଃ ।
ନାଚିତ୍କ୍ୱଚିତ୍ସଂଭବତି ତେଷ୍ୱୈଂଦବଜଗତ୍ସ୍ୱିବ ॥ ୪୮ ॥
ଚିନ୍ମାତ୍ରଖକୁଲାଲେନ ସ୍ୱଦେହଚଲଚକ୍ରକେ ।
ସ୍ୱଶରୀରମୃଦା ସର୍ଗଃ କୁତୋଽୟଂ କ୍ରିୟତେଽନିଶମ୍ ॥ ୪୯ ॥
ସଂକଲ୍ପନିର୍ମିତେ ସର୍ଗେ ଦୃଷଦଶ୍ଚେନ୍ନଚେତନାଃ ।
ତଦତ୍ର ଲୋଷ୍ଟଶୈଲାଦି କିମେତଦିତି କଥ୍ୟତାମ୍ ॥ ୫୦ ॥
କଲନସ୍ମୃତିସଂସ୍କାରା ଦଧତ୍ୟର୍ଥଂ ଚ ନୋଦରେ ।
ପ୍ରାଙ୍ମୃଷ୍ଟଂ କଲ୍ପନାଦୀନାମନ୍ୟୈବାର୍ଥକଲାବତାମ୍ ॥ ୫୧ ॥
ତଦ୍ଧାମସଂବିଦୋ ନାମ୍ନି ମଣିରାଶୌ ମଣିର୍ୟଥା ।
ସର୍ୱାତ୍ମନି ତଥା ଚିତ୍ତେ କଶ୍ଚିଦର୍ଥ ଉଦେତ୍ୟଲମ୍ ॥ ୫୨ ॥
ଅକାର୍ୟକରଣସ୍ୟାର୍ଥୋ ନ ଭିନ୍ନୋ ବ୍ରହ୍ମଣଃ କ୍ୱଚିତ୍ ।
ସ୍ୱଭାବ ଇତି ତେନେଦଂ ସର୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ନିଶ୍ଚୟଃ ॥ ୫୩ ॥
ଯଥାପ୍ରବୃତ୍ତଂ ଚିଦ୍ୱାରି ବହତ୍ୟାବର୍ତତେବ ନୌ ।
ସ୍ୱୟତ୍ନେନାତିତୀବ୍ରେଣ ପରାତ୍ମୀୟାତ୍ମନା ବିନା ॥ ୫୪ ॥
ପଦ୍ମଲୀଲା ଜଗଦିବ ପ୍ରକଚନ୍ତି ଜଗନ୍ତି ଯତ୍ ।
ଚିନ୍ମାତ୍ରାଦ୍ବ୍ରହ୍ମଣଃ ସ୍ୱସ୍ମାଦନ୍ୟାନି ନ ମନାଗପି ॥ ୫୫ ॥
ଅଜାତ୍ମାନିରୁଦ୍ଧଂ ଚ ସନ୍ମାତ୍ରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଖାତ୍ମକମ୍ ।
ଶାନ୍ତଂ ସଦସତୋର୍ମଧ୍ୟଂ ଚିଦ୍ଭାମାତ୍ରମିଦଂ ଜଗତ୍ ॥ ୫୬ ॥
ଯତ୍ସଂବିନ୍ମୟମଦ୍ର୍ୟାଦିସଂକଲ୍ପଂ ଜଗତି ସ୍ଥିତମ୍ ।
ତଦସଂବିନ୍ମୟମିତି ବକ୍ତାଽଜ୍ଞୋ ଜ୍ଞୈର୍ୱିହସ୍ୟତେ ॥ ୫୭ ॥
ଜଗନ୍ତ୍ୟାତ୍ମେବ ସଂକଲ୍ପମୟାନ୍ୟେତାନି ବେତ୍ତି ଖେ ।
ଖାତ୍ମକାନି ତଥେଦଂ ଚ ବ୍ରହ୍ମ ସଂକଲ୍ପଜଂ ଜଗତ୍ ॥ ୫୮ ॥
ଯାବଦ୍ୟାବଦିୟଂ ଦୃଷ୍ଟିଃ ଶୀଘ୍ରଂ ଶୀଘ୍ରଂ ବିଲୋକ୍ୟତେ ।
ତାବତ୍ତାବଦିଦଂ ଦୁଃଖଂ ଶୀଘ୍ରଂ ଶୀଘ୍ରଂ ବିଲୀୟତେ ॥ ୫୯ ॥
ଯାବଦ୍ୟାବଦିୟଂ ଦୃଷ୍ଟିଃ ପ୍ରେକ୍ଷ୍ୟତେ ନ ଚିରାଚ୍ଚିତା ।
ତାବତ୍ତାବଦିଦଂ ଦୁଃଖଂ ଭବେତ୍ପ୍ରତିଘନଂ ଘନମ୍ ॥ ୬୦ ॥
ଦୀର୍ଘଦୁଷ୍କୃତମୂଢାନାମିମାଂ ଦୃଷ୍ଟିମପଶ୍ୟତାମ୍ ।
ସଂସୃତିର୍ୱଜ୍ରସାରେୟଂ ନ କଦାଚିତ୍ପ୍ରଶାମ୍ୟତି ॥ ୬୧ ॥
ନେହାକୃତିର୍ନ ଚ ଭବାଭବଜନ୍ମନାଶାଃ
ସତ୍ତା ନ ଚୈବ ନ ଚ ନାମ ତଥାସ୍ତ୍ୟସତ୍ତା ।
ଶାନ୍ତଂ ପରଂ କଚତି କେବଲମାତ୍ମନୀତ୍ଥଂ
ବ୍ରହ୍ମାଥବା କଚନମପ୍ୟଲମତ୍ର ନାସ୍ତି ॥ ୬୨ ॥
ଆଦ୍ୟନ୍ତବର୍ଜିତମଲଭ୍ୟଲତାଗ୍ରମୂଲ-
ନିର୍ମାଣମୂଲପରିବେଶମଶେଷମଚ୍ଛମ୍ ।
ଅନ୍ତସ୍ଥନିର୍ଗଗନସର୍ଗକପୁତ୍ରକୌଘଂ
ନିତ୍ୟଂ ସ୍ଥିତଂ ନନୁ ଘନଂ ଗତଜନ୍ମନାଶମ୍ ॥ ୬୩ ॥
ସନ୍ମାତ୍ରମନ୍ତରହିତାଖିଲହସ୍ତଜାତଂ
ପର୍ୟନ୍ତହୀନଗଣନାଙ୍ଗମମୁକ୍ତରୂପମ୍ ।
ଆତ୍ମାମ୍ବରାତ୍ମକମହଂ ତ୍ୱିଦମେବ ସର୍ୱଂ
ସୁସ୍ତମ୍ଭରୂପମଜମୌନମଲଂ ବିକଲ୍ପୈଃ ॥ ୬୪ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ ଐନ୍ଦବୋ
ନାମାଷ୍ଟସପ୍ତତ୍ୟଧିକଶତତମଃ ସର୍ଗଃ ॥ ୧୭୮ ॥ -୬-
॥ ଅଥ ସପ୍ତମଃ ସର୍ଗଃ ॥
॥ ବ୍ରହ୍ମମୟତ୍ୱପ୍ରତିପାଦନମ୍ ॥
ବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ଏବଂ ଚିନ୍ମାତ୍ରମେବୈକଂ ଶୁଦ୍ଧଂ ସତ୍ତ୍ୱଂ ଜଗତ୍ତ୍ରୟମ୍ ।
ସଂଭବନ୍ତୀହ ଭୂତାନି ନାଜ୍ଞବୁଦ୍ଧାନି କାନିଚିତ୍ ॥ ୧ ॥
ତସ୍ମାତ୍କୁତଃ ଶରୀରାଦି ବସ୍ତୁ ସପ୍ରତିଘଂ କୁତଃ ।
ଯଦିଦଂ ଦୃଶ୍ୟତେ କିଂଚିତ୍ତଦପ୍ରତିଘମାତତମ୍ ॥ ୨ ॥
ସ୍ଥିତଂ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନି ଶାନ୍ତେ ଶାନ୍ତଂ ସମଂ ସ୍ଥିତମ୍ ।
ସ୍ଥିତମାକାଶମାକାଶେ ଜ୍ଞପ୍ତିର୍ଜ୍ଞପ୍ତୌ ବିଜୃମ୍ଭତେ ॥ ୩ ॥
ସର୍ୱଂ ସଂବିନ୍ମୟଂ ଶାନ୍ତଂ ସତ୍ସ୍ୱପ୍ନଂ ଇବ ଜାଗ୍ରତି ।
ସ୍ଥିତମପ୍ରତିଘାକାରଂ କ୍ୱାସୌ ସପ୍ରତିଘାଂ ସ୍ଥିତିଃ ॥ ୪ ॥
କ୍ୱ ଦେହ ଅବୟବାଃ କ୍ୱାନ୍ତ୍ରବେଷ୍ଟନୀ କ୍ୱାସ୍ଥିପଂଜରମ୍ ।
ବ୍ୟୋମେବାପ୍ରତିଘଂ ବିଦ୍ଧି ଦେହଂ ସପ୍ରତିଘୋଷମମ୍ ॥ ୫ ॥
ସଂବିତ୍କରୌ ଶିରଃ ସଂବିତ୍ସଂବିଦିନ୍ଦ୍ରିୟବୃନ୍ଦକମ୍ ।
ଶାନ୍ତମପ୍ରତିଘଂ ସର୍ୱଂ ନ ସପ୍ରତିଘମସ୍ତି ହି ॥ ୬ ॥
ବ୍ରହ୍ମବ୍ୟୋମ୍ନଃ ସ୍ୱପ୍ନରୂପସ୍ୱଭାବତ୍ୱାଜ୍ଜଗତ୍ସ୍ଥିତେଃ ।
ଇଦଂ ସର୍ୱଂ ସଂଭବତି ସହେତୁକମହେତୁକମ୍ ॥ ୭ ॥
ନ କାରଣଂ ବିନା କାର୍ୟଂ ଭବତୀତ୍ୟୁପପଦ୍ୟତେ ।
ଯଦ୍ୟଥା ଯେନ ନିର୍ଣୀତଂ ତତ୍ତଥା ତେନ ଲକ୍ଷ୍ୟତେ ॥ ୮ ॥
କାରଣେନ ବିନା କାର୍ୟଂ ସଦ୍ୱଦିତ୍ୟୁପପଦ୍ୟତେ ।
ଯଥା ଭାବିତମେବାର୍ଥଂ ସଂବିଦାପ୍ନୋତ୍ୟସଂଶୟମ୍ ॥ ୯ ॥
ଯଥା ସଂଭବତି ସ୍ୱପ୍ନେ ସର୍ୱଂ ସର୍ୱତ୍ର ସର୍ୱଥା ।
ଚିନ୍ମୟତ୍ୱାତ୍ତଥା ଜାଗ୍ରତ୍ୟସ୍ତି ସର୍ୱାତ୍ମରୂପତା ॥ ୧୦ ॥
ସର୍ୱାତ୍ମନି ବ୍ରହ୍ମପଦେ ନାନାନାତ୍ମନି ସ୍ଥିତା ।
ଅସ୍ତ୍ୟକାରଣକାର୍ୟାଣାଂ ସତ୍ତା କାରଣଜାପି ଚ ॥ ୧୧ ॥
ଏକଃ ସହସ୍ରଂ ଭବତି ଯଥା ହ୍ୟେତେ କିଲୈନ୍ଦବାଃ ।
ପ୍ରୟାତା ଭୂତଲକ୍ଷତ୍ୱଂ ସଂକଲ୍ପଜଗତାଂ ଗଣୈଃ ॥ ୧୨ ॥
ସହସ୍ରମେକଂ ଭବତି ସଂବିଦାଂ ଚ ତଥା ହି ଯତ୍ ।
ସାୟୁଜ୍ୟେ ଚକ୍ରପାଣ୍ୟାଦେଃ ସର୍ଗୈରେକଂ ଭବେଦ୍ୱପୁଃ ॥ ୧୩ ॥
ଏକ ଏକ ଭବତ୍ୟବ୍ଧିଃ ସ୍ରବନ୍ତୀନାଂ ଶତୈରପି ।
ଏକ ଏକ ଭବେତ୍କାଲ ଋତୁସଂବତ୍ସରୋତ୍କରୈଃ ॥ ୧୪ ॥
ସଂବିଦାକାଶ ଏବାୟଂ ଦେହଃ ସ୍ୱପ୍ନ ଇବୋଦିତଃ ।
ସ୍ୱପ୍ନାଦ୍ରିବନ୍ନିରାକାରଃ ସ୍ୱାନୁଭୂତିସ୍ଫୁଟୋଽପି ଚ ॥ ୧୫ ॥
ସଂବିତ୍ତିରେବାନୁଭବାତ୍ସୈବାନନୁଭବାତ୍ମିକା ।
ଦ୍ରଷ୍ଟୃଦୃଶ୍ୟଦୃଶା ଭାତି ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମୈକମତୋ ଜଗତ୍ ॥ ୧୬ ॥
ବେଦନାବେଦନାତ୍ମୈକଂ ନିଦ୍ରାସ୍ୱପ୍ନସୁଷୁପ୍ତବତ୍ ।
ବାତସ୍ପନ୍ଦାବିବାଭିନ୍ନୌ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମୈକମତୋ ଜଗତ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଦ୍ରଷ୍ଟା ଦୃଶ୍ୟଂ ଦର୍ଶନଂ ଚ ଚିଦ୍ଭାନ ପରମାର୍ଥଖମ୍ ।
ଶୂନ୍ୟସ୍ୱପ୍ନ ଇବାଭାତି ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମୈକମତୋ ଜଗତ୍ ॥ ୧୮ ॥
ଜଗତ୍ତ୍ୱମସଦେବେଶେ ଭ୍ରାନ୍ତ୍ୟା ପ୍ରଥମସର୍ଗତଃ ।
ସ୍ୱପ୍ନେ ଭୟମିବାଶେଷଂ ପରିଜ୍ଞାତ ପ୍ରଶାମ୍ୟତି ॥ ୧୯ ॥
ଏକସ୍ୟାଃ ସଂବିଦଃ ସ୍ୱପ୍ନେ ଯଥା ଭାନମନେକଧା ।
ନାନାପଦାର୍ଥରୂପେଣ ସର୍ଗାଦୌ ଗଗନେ ତଥା ॥ ୨୦ ॥
ବହୁଦୀପେ ଗୃହେ ଚ୍ଛାୟା ବହ୍ୱ୍ୟୋ ଭାନ୍ତ୍ୟେକବଦ୍ୟଥା ।
ସର୍ୱଶକ୍ତେସ୍ତଥୈବୈକା ଭାତି ଶକ୍ତିରନେକଧା ॥ ୨୧ ॥
ଯତ୍ସୀକରସ୍ଫୁରଣମମ୍ବୁନିଧୌ ଶିବାଖ୍ୟ
ବ୍ୟୋମ୍ନୀବ ବୃକ୍ଷନିକରସ୍ଫୁରଣଂ ସ ସର୍ଗଃ ।
ବ୍ୟୋମ୍ନେଷ ବୃକ୍ଷନିକରୋ ବ୍ୟତିରିକ୍ତରୂପୋ
ବ୍ରହ୍ମାମ୍ବୁଧୌ ନ ତୁ ମନାଗପି ସର୍ଗବିନ୍ଦୁଃ ॥ ୨୨ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ
ବ୍ରହ୍ମମୟତ୍ୱପ୍ରତିପାଦନଂ ନାମୈକୋନାଶୀତ୍ୟଧିକଶତତମଃ
ସର୍ଗଃ ॥ ୧୭୯ ॥ -୭-
॥ ଅଥ ଅଷ୍ଟମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ତାପସୋପାଖ୍ୟାନମ୍ ॥
ଶ୍ରୀରାମ ଉବାଚ ।
ଇମଂ ମେ ସଂଶୟଂ ଛିନ୍ଧି ଭଗବନ୍ଭାସ୍କରଂ ତମଃ ।
ଭୁବନସ୍ୟେବ ଭାବାନାଂ ସମ୍ୟଗ୍ରୂପାନୁଭୂତୟେ ॥ ୧ ॥
କଦାଚିଦହମେକାଗ୍ରୋ ବିଦ୍ୟାଗେହେ ବିପଶ୍ଚିତାମ୍ ।
ସଂସଦି ସ୍ଥିତବାନ୍ୟାବତ୍ତାପସଃ କଶ୍ଚିଦାଗତଃ ॥ ୨ ॥
ବିଦ୍ୱାନ୍ ଦ୍ୱିଜବରଃ ଶ୍ରୀମାନ୍ୱିଦେହଜନମଣ୍ଡଲାତ୍ ।
ମହାତପାଃ କାନ୍ତିୟୁତୋ ଦୁର୍ୱାସା ଇବ ଦୁଃସହଃ ॥ ୩ ॥
ସ ପ୍ରବିଶ୍ୟାଭିବାଦ୍ୟାଶୁ ସଭାମାଭାସ୍ୱରଦ୍ୟୁତିମ୍ ।
ଉପବିଶ୍ୟାସନେ ତିଷ୍ଠନ୍ନସ୍ମାଭିରଭିବାଦିତଃ ॥ ୪ ॥
ବେଦାନ୍ତସାଂଖ୍ୟସିଦ୍ଧାନ୍ତବାଦାନ୍ସଂହୃତ୍ୟ ସତ୍ତମମ୍ ।
ସୁଖୋପବିଷ୍ଟଂ ବିଶ୍ରାନ୍ତଂ ତମହଂ ପୃଷ୍ଟବାନିଦମ୍ ॥ ୫ ॥
ଦୀର୍ଘାଧ୍ୱନା ପରିଶ୍ରାନ୍ତଃ ସୟତ୍ନ ଇବ ଲକ୍ଷ୍ୟସେ ।
ବଦାଦ୍ୟ ବଦତାଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠ କୁତ ଆଗମନଂ କୃତମ୍ ॥ ୬ ॥
ବ୍ରାହ୍ମଣ ଉବାଚ ।
ଏବମେତନ୍ମହାଭାଗ ସୁମହାୟତ୍ନବାନହମ୍ ।
ଯଦର୍ଥମାଗତୋଽସ୍ମୀହ ତସ୍ୟାକର୍ଣୟ ନିର୍ଣୟମ୍ ॥ ୭ ॥
ବୈଦେହୋ ନାମ ଦେଶୋଽସ୍ତି ସର୍ୱସୌଭାଗ୍ୟସଂୟୁତଃ ।
ସ୍ୱର୍ଗସ୍ୟାସ୍ୱରସଂସ୍ଥସ୍ୟ ପ୍ରତିବିମ୍ବମିବାବନୌ ॥ ୮ ॥
ତତ୍ରାହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଜାତଃ ପ୍ରାପ୍ତବିଦ୍ୟଶ୍ଚ ସଂସ୍ଥିତଃ ।
କୁନ୍ଦାବଦାଦନ୍ତତ୍ୱାତ୍କୁନ୍ଦଦନ୍ତ ଇତି ଶ୍ରୁତଃ ॥ ୯ ॥
ଅଥାହଂ ଜାତବୈରାଗ୍ୟଃ ପ୍ରବିହର୍ତୁଂ ପ୍ରବୃତ୍ତବାନ୍ ।
ଦେବଦ୍ୱିଜମୁନୀନ୍ଦ୍ରାଣାଂ ସଂଭ୍ରମାଚ୍ଛମଶାନ୍ତୟେ ॥ ୧୦ ॥
ଶ୍ରୀପର୍ୱତମଖଣ୍ଡେଽହଂ କଦାଚିତ୍ପ୍ରାପ୍ତବାନହମ୍ ।
ତତ୍ରାବସଂ ଚିରଂ କାଲଂ ମୃଦୁ ଦୀର୍ଘଂ ତପଶ୍ଚରନ୍ ॥ ୧୧ ॥
ତତ୍ରାସ୍ତ୍ୟରଣ୍ୟଂ ବିଦିତଂ ମୁକ୍ତଂ ତୃଣବନାଦିଭିଃ ।
ତ୍ୟକ୍ତତେଜସ୍ତମୋଭ୍ରାଦିଭୂମାବିବ ନଭସ୍ତଲମ୍ ॥ ୧୨ ॥
ତତ୍ରାସ୍ତି ମଧ୍ୟେ ବିଟପି ଲଘୁଃ ପେଲବପଲ୍ଲବଃ ।
ସ୍ଥିତ ଏଷୋଽମ୍ବରେ ଶୂନ୍ୟେ ମନ୍ଦରଶ୍ମିରିବାଂଶୁମାନ୍ ॥ ୧୩ ॥
ଲମ୍ବତେ ତସ୍ୟ ଶାଖାୟାଂ ପୁରୁଷଃ ପାବନାକୃତିଃ ।
ଭାନୁର୍ଭାନାବିବ ରଶ୍ମିଗୃହୀତୋ ଗ୍ରଥିତାକୃତିଃ ॥ ୧୪ ॥
ମୌଞ୍ଜଦାମନି ବଦ୍ଧୋର୍ଧ୍ୱପାଦୋ ନିତ୍ୟମବାକ୍ଷିରାଃ ।
ଅଷ୍ଠୀଲତ୍ୱଂ ଦଧଦିବ ମହାଷ୍ଠୀଲସ୍ୟ ଶାଲ୍ମଲେଃ ॥ ୧୫ ॥
ଦୃଷ୍ଟଃ ପ୍ରାପ୍ତେନ ତଂ ଦେଶଂ ସ କଦାଚିନ୍ମୟା ପୁମାନ୍ ।
ବିଚାରିତୋ ନିକଟତୋ ବକ୍ଷଃସ୍ଥାଞ୍ଜଲିସମ୍ପୁଟଃ ॥ ୧୬ ॥
ଯାବଜ୍ଜୀବତ୍ୟସୌ ବିପ୍ରୋ ନିଃଶ୍ୱସିତ୍ୟହତାକୃତିଃ ।
ଶୀତବାତାତପସ୍ପର୍ଶାନ୍ସର୍ୱାନ୍ୱେତ୍ତି ଚ କାଲଜାନ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଅନନ୍ତରମସାବେକୋ ନୋପଚର୍ୟମୟା ବହୂନ୍ ।
ଦିବସାତପଖେଦେନ ବିଶ୍ରମ୍ଭେ ପାତିତଃ ଶନୈଃ ॥ ୧୮ ॥
ପୃଷ୍ଟଶ୍ଚ କୋଽସି ଭଗବନ୍କିମର୍ଥଂ ଦାରୁଣଂ ତପଃ ।
କରୋଷୀଦଂ ବିଶାଲାକ୍ଷ ଲକ୍ଷ୍ୟାଲକ୍ଷ୍ୟାତ୍ମଜୀବିତଃ ॥ ୧୯ ॥
ଅଥ ତେନୋକ୍ତମର୍ଥସ୍ତେ କ ଇବାନେନ ତାପସ ।
ଅର୍ଥେ ନାତିବିଚିତ୍ରା ହି ଭବନ୍ତୀଚ୍ଛାଃ ଶରୀରିଣାମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ଇତ୍ୟୁକ୍ତବାନ୍ପ୍ରୟତ୍ନେନ ସୋଽନୁବନ୍ଧେନ ବୈ ମୟା ।
ଯଦା ପୃଷ୍ଟସ୍ତଦା ତେନ ମମୋକ୍ତମିଦମୁତ୍ତରମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ମଥୁରାୟାମହଂ ଜାତୋ ବୃଦ୍ଧିଂ ଯାତଃ ପିତୁର୍ଗୃହେ ।
ବାଲ୍ୟଯୌବନୟୋର୍ମଧ୍ୟେ ସ୍ଥିତଃ ପଦପଦାର୍ଥବିତ୍ ॥ ୨୨ ॥
ସମଗ୍ରସୁଖସଂଭାରକୋଶୋ ଭବତି ଭୂମିପଃ ।
ଇତ୍ୟହଂ ଶ୍ରୁତବାଂସ୍ତତ୍ର ଭୋଗାର୍ଥୀ ନବୟୌବନଃ ॥ ୨୩ ॥
ଅଥ ସପ୍ତମହାଦ୍ୱୀପବିସ୍ତୀର୍ଣାୟା ଭୁବଃ ପତିଃ ।
ସ୍ୟାମିତ୍ୟହମୁଦାରାତ୍ମା ପରିବିମ୍ବିତବାଂଶ୍ଚିରମ୍ ॥ ୨୪ ॥
ଇତ୍ୟର୍ଥେନ ସମାଗତ୍ୟ ଦେଶମିତ୍ଥମହଂ ସ୍ଥିତଃ ।
ଅତ୍ର ଦ୍ୱାଦଶବର୍ଷାଣି ସମତୀତାନି ମାନଦ ॥ ୨୫ ॥
ତଦକାରଣମିତ୍ରତ୍ୱଂ ଗଚ୍ଛେଷ୍ଟଂ ଦେଶମାଶୁଗଃ ।
ଅହଂ ଚାଭିମତପ୍ରାପ୍ତେରିତ୍ଥମେବ ଦୃଢସ୍ଥିତିଃ ॥ ୨୬ ॥
ଇତି ତେନେହମୁକ୍ତଃ ସଂସ୍ତମିଚ୍ଛଂ ପ୍ରୋକ୍ତବାଞ୍ଛୃଣୁ ।
ଆଶ୍ଚର୍ୟଶ୍ରବଣେ ଚେତଃ ଖେଦମେତି ନ ଧୀମତଃ ॥ ୨୭ ॥
ସାଧୋ ଯାବତ୍ତୟା ପ୍ରାପ୍ତୋ ନ ନାମାଭିମତୋ ବରଃ ।
ତ୍ୱଦ୍ରକ୍ଷାପରିଚର୍ୟାର୍ଥମିହ ତାବଦହଂ ସ୍ଥିତଃ ॥ ୨୮ ॥
ମୟେତ୍ୟୁକ୍ତେ ସ ପାଷାଣ ମୌନବାନଭମଚ୍ଛମୀ ।
ନିମୀଲିତେକ୍ଷଣଃ କ୍ଷୀଣରୂପସ୍ତ୍ୱକଲନୋ ବହିଃ ॥ ୨୯ ॥
ତଥାହଂ ପୁରତସ୍ତସ୍ୟ କାଷ୍ଠମୌନବତୋଽବସମ୍ ।
ଷଣ୍ମାସାନ୍ୱିଗତୋଦ୍ୱେଗଂ ବେଗାନ୍କାଲକୃତାନ୍ସହନ୍ ॥ ୩୦ ॥
ଅର୍କବିମ୍ବାଦ୍ୱିନିଷ୍କ୍ରମ୍ୟ ତତ୍ପ୍ରଦେଶାନ୍ତରେ ସ୍ଥିତମ୍ ।
ଏକଦା ଦୃଷ୍ଟବାନସ୍ମି ପୁରୁଷଂ ଭାନୁଭାସ୍ୱରମ୍ ॥ ୩୧ ॥
ସ ତେନ ପୂଜ୍ୟତେ ଯାବନ୍ମନସା କର୍ମଣା ମୟା ।
ଉବାଚ ତାବଦ୍ୱଚନମମୃତସ୍ୟନ୍ଦସୁନ୍ଦରମ୍ ॥ ୩୨ ॥
ଶାଖାପ୍ରଲମ୍ବନପର ହେ ବ୍ରହ୍ମନ୍ଦୀର୍ଘତାପସ ।
ତପଃ ସଂହର ସଂହାରୀ ଗୃହାଣାଭିମତଂ ବରମ୍ ॥ ୩୩ ॥
ସପ୍ତାବ୍ଧିଦ୍ୱୀପବଲୟାଂ ପାଲୟିଷ୍ୟସି ମେଦିନୀମ୍ ।
ସପ୍ତବର୍ଷସହସ୍ରାଣି ଦେହେନାନେନ ଧର୍ମତଃ ॥ ୩୪ ॥
ଏବଂ ସମୀହିତଂ ଦତ୍ୱା ସ ଦ୍ୱିତୀୟୋ ଦିବାକରଃ ।
ଗନ୍ତୁମସ୍ତମଥାର୍କାବ୍ଧିମବିଶତ୍ପ୍ରୋଦିତୋ ଯତଃ ॥ ୩୫ ॥
ତସ୍ମିନ୍ୟାତେ ମୟା ପ୍ରୋକ୍ତଂ ତସ୍ୟ ଶାଖାତପସ୍ୱିନଃ ।
ଶ୍ରୁତଦୃଷ୍ଟାନୁଭୂତାଗ୍ର୍ୟବରଦସ୍ୟ ବିବେକିନଃ ॥ ୩୬ ॥
ସମ୍ପ୍ରାପ୍ତାଭିମତଂ ବ୍ରହ୍ମଂସ୍ତରୁଶାଖାବଲମ୍ବନମ୍ ।
ତପସ୍ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା ଯଥା ପ୍ରାପ୍ତଂ ବ୍ୟବହାରଂ ସମାଚର ॥ ୩୭ ॥
ଏବମଙ୍ଗୀକୃତବତଃ ପାଦୌ ତସ୍ୟ ମୟା ତତଃ ।
ମୁକ୍ତୌ ବିଟପିନସ୍ତସ୍ମାଦାଲାନାତ୍କାଲଭାବିବ ॥ ୩୮ ॥
ସ୍ୱାତଃ ପବିତ୍ରହସ୍ତୋଽସୌ ଚକ୍ରେ ଜପ୍ତ୍ୱାଘମର୍ଷଣମ୍ ।
ଫଲେନ ପୁଣ୍ୟଲବ୍ଧେନ ବିଟପାଦ୍ୱ୍ରତପାରଣମ୍ ॥ ୩୯ ॥
ତତ୍ପୁଣ୍ୟବଶତଃ ପ୍ରାପ୍ତୈଃ ସ୍ୱାଦୁଭିସ୍ତୈସ୍ତରୋଃ ଫଲୈଃ ।
ସମାଶ୍ୱସ୍ତାବସଂକ୍ଷୁବ୍ଧାବାବାଂ ତତ୍ର ଦିନତ୍ରୟମ୍ ॥ ୪୦ ॥
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପସମୁଦ୍ରମୁଦ୍ରିତଦିଶଂ ଭୋକ୍ତୁଂ ସମଗ୍ରାଂ ମହୀଂ
ବିପ୍ରଃ ପାଦପଲମ୍ବିତେନ ବପୁଷା ତପ୍ତ୍ୱୋର୍ଧ୍ୱପାଦସ୍ତପଃ ।
ସମ୍ପ୍ରାପ୍ୟାଭିମତଂ ବରଂ ଦିନକୃତୋ ବିଶ୍ୱସ୍ୟ ଚାହ୍ନାଂ ତ୍ରୟଂ
ସାର୍ଧଂ ମତ୍ସୁହୃଦା ସ୍ୱମେବ ସଦନଂ ଗନ୍ତୁଂ ପ୍ରବୃତ୍ତୋଽଭବତ୍ ॥ ୪୧ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ ତାପ୍ସୋପାଖ୍ୟାନଂ
ନାମାଶୀତ୍ୟଧିକଶତତମଃ ସର୍ଗଃ ॥ ୧୮୦ ॥ -୮-
॥ ଅଥ ନବମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ଗୌର୍ୟାଶ୍ରମବର୍ଣନମ୍ ॥
କୁନ୍ଦଦନ୍ତ ଉବାଚ ।
ଆବାସମନ୍ତରେ ଗନ୍ତୁଂ ପ୍ରବୃତ୍ତୌ ମୁଦିତାକୃତୀ ।
ମଥୁରାନଗରୀଂ ଚନ୍ଦ୍ରସୂର୍ୟାବିନ୍ଦ୍ରପୁରୀମିବ ॥ ୧ ॥
ପ୍ରାପ୍ୟ ରୋଧାଭିଧଂ ଗ୍ରାମଂ ବିଶ୍ରମ୍ୟାମ୍ରବଣାଚଲେ ।
ଉଷିତୌ ଦ୍ୱେ ଦିନେ ତସ୍ମିନ୍ସାଲୀସେ ନଗରେ ସୁଖମ୍ ॥ ୨ ॥
ଅଧ୍ୱାନନ୍ଦିତଚିତ୍ତାଭ୍ୟାମାବାଭ୍ୟାମତିବାହିତଃ ।
ଦ୍ୱିତୀୟେଽହନି ଶୀତାମ୍ବୁସ୍ନିଗ୍ଧଚ୍ଛାୟାବନଦ୍ରୁମାଃ ॥ ୩ ॥
ନଦୀତୀରଲତୋନ୍ମୁକ୍ତପୁଷ୍ପପ୍ରକରପାଣ୍ଡୁରାଃ ।
ତରତ୍ତରଙ୍ଗଝାଂକାରଗାୟନାନନ୍ଦିତାଧ୍ୱଗାଃ ॥ ୪ ॥
ସ୍ନିଗ୍ଧଦ୍ରୁମବନଚ୍ଛାୟରଣନ୍ମୃଗବିହଂଗମାଃ ।
ସ୍ଥୂଲଶାଦ୍ୱଲଶାଖାଗ୍ରପ୍ରୋତାବଶ୍ୟାୟମୌକ୍ତିକାଃ ॥ ୫ ।
ଜଂଗଲାଦ୍ରିପୁରଗ୍ରାମଶ୍ୱଭ୍ରାଭୂପସ୍ଥଲାବନୀଃ ।
ସମୁଲ୍ଲଂଘ୍ୟ ଦିନେ ତସ୍ମିନ୍ସରିତ୍ସ୍ରୋତଃ ସରାଂସି ଚ ॥ ୬ ॥
ନୀତବନ୍ତୌ ନିଶାମାବାଂ କଦଲୀକାନନେ ଘନେ ।
ତୁଷାରଶିଶିରେ ଶ୍ରାନ୍ତୌ କଦଲୀଦଲତଲ୍ପକେ ॥ ୭ ॥
ପ୍ରାପ୍ତାବାବାଂ ତୃତୀୟେଽହ୍ନି ଷଣ୍ଡଷଣ୍ଡକମଣ୍ଡିତମ୍ ।
ଜଙ୍ଗଲଂ ଜନବିଚ୍ଛେଦବିଭକ୍ତଂ ଖମିବାକୃତମ୍ ॥ ୮ ॥
ତତ୍ର ସ ପ୍ରକୃତଂ ମାର୍ଗଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ବନାନ୍ତରମ୍ ।
ପ୍ରବିଶନ୍ସମୁବାଚେଦମକାର୍ୟକରଣଂ ବଚଃ ॥ ୯ ॥
ଗଚ୍ଛାବୋଽତ୍ରାଶ୍ରମେ ଗୌର୍ୟା ମୁନିମଣ୍ଡଲମଣ୍ଡିତେ ।
ଭ୍ରାତରୋ ମେ ସ୍ଥିତାଃ ସପ୍ତ ବନେଷ୍ୱେବମିବାର୍ଥିନଃ ॥ ୧୦ ॥
ଭ୍ରାତରୋଷ୍ଟୌ ବୟମିମେ ଜାତାନେକତୟା ତୟା ।
ଏକସଂବିନ୍ମୟା ଜାତା ଏକସଂକଲ୍ପନିଶ୍ଚୟାଃ ॥ ୧୧ ॥
ତେନ ତେଽପ୍ୟତ୍ର ତପସେ ସ୍ୱନିଶ୍ଚୟସମାଶ୍ରୟାଃ ।
ସ୍ଥିତା ଆଗତ୍ୟ ବିବିଧୈସ୍ତପୋଭିଃ କ୍ଷପିତୈନସଃ ॥ ୧୨ ॥
ତୈଃ ସାର୍ଧଂ ଭ୍ରାତୃଭିଃ ପୂର୍ୱମାଗତ୍ୟାହମିହାବସମ୍ ।
ଷଣ୍ମାସାନାଶ୍ରମେ ଗୌର୍ୟାସ୍ତେନ ଦୃଷ୍ଟୋ ମୟୈଷ ସଃ ॥ ୧୩ ॥
ପୁଷ୍ପଖଣ୍ଡ ତରୁଚ୍ଛାୟା ସୁପ୍ତମୁଗ୍ଧମୃଗାର୍ଭକଃ ।
ପର୍ଣୋଟଜାଗ୍ରବିଶ୍ରାନ୍ତଶୁକୋଦ୍ଗ୍ରାହିତଶାସ୍ତ୍ରଦୃକ୍ ॥ ୧୪ ॥
ତଦ୍ବ୍ରହ୍ମଲୋକସଂକାଶମେହି ମୁନ୍ୟାଶ୍ରମଂ ଶ୍ରିୟେ ।
ଗଚ୍ଛାବୋଽଚ୍ଛତରଂ ତତ୍ର ଚେତଃ ପୁଣ୍ୟୈର୍ଭବିଷ୍ୟତି ॥ ୧୫ ॥
ବିଦୁଷାମପି ଧୀରାଣାମପି ତତ୍ତ୍ୱବିଦାମପି ।
ତ୍ୱରତେ ହି ମନଃ ପୁଂସାମଲଂବୁଦ୍ଧିବିଲୋକନେ ॥ ୧୬ ॥
ତେନେତ୍ୟୁକ୍ତେ ଚ ତାବାବାଂ ପ୍ରାପ୍ତୌ ମୁନ୍ୟାଶ୍ରମଂ ଚ ତମ୍ ।
ଯାବତ୍ତତ୍ର ମହାରଣ୍ୟେ ପଶ୍ୟାବଶ୍ଚାନ୍ତରୂପିଣମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ନ ବୃକ୍ଷଂ ନୋଟଜଂ କିଂଚିନ୍ନ ଗୁଲ୍ମଂ ନ ଚ ମାନବମ୍ ।
ନ ମୁନିଂ ନାର୍ଭକଂ ନାନ୍ୟନ୍ନ ବେଦିଂ ନ ଚ ବା ଦ୍ୱିଜମ୍ ॥ ୧୮ ॥
କେବଲଂ ଶୂନ୍ୟମେବାତି ତଦରଣ୍ୟମନନ୍ତକମ୍ ।
ତାପୋପତପ୍ତମଭିତୋ ଭୂମୌ ସ୍ଥିତମିବାମ୍ବରମ୍ ॥ ୧୯ ॥
ହା କଷ୍ଟଂ କିମିଦଂ ଜାତମିତି ତସ୍ମିନ୍ୱଦତ୍ୟଥ ।
ଆବାଭ୍ୟାଂ ସୁଚିରଂ ଭ୍ରାନ୍ତ୍ୱା ଦୃଷ୍ଟ ଏକତ୍ର ବୃକ୍ଷକଃ ॥ ୨୦ ॥
ସ୍ନିଗ୍ଧଚ୍ଛବିର୍ଘନଚ୍ଛାୟଃ ଶୀତଲୋଽମ୍ବୁଧରୋପମଃ ।
ତଲେ ତସ୍ୟ ସମାଧାନେ ସଂସ୍ଥିତୋ ବୃଦ୍ଧତାପସଃ ॥ ୨୧ ॥
ଆବାମଗ୍ରେ ମୁନେସ୍ତସ୍ୟ ଚ୍ଛାୟାୟାଂ ଶାଦ୍ୱଲସ୍ଥଲେ ।
ଉପବିଷ୍ଟୌ ଚିରଂ ଯାବନ୍ନାସୌ ଧ୍ୟାନାନ୍ନିବର୍ତତେ ॥ ୨୨ ॥
ତତଶ୍ଚିରେଣ କାଲେନ ମୟୋଦ୍ୱେଗେନ ଚାପଲାତ୍ ।
ଉକ୍ତଂ ମୁନେ ପ୍ରବୁଧ୍ୟସ୍ୱ ଧ୍ୟାନାଦିତ୍ୟୁଚ୍ଚକୈର୍ୱଚଃ ॥ ୨୩ ॥
ଶବ୍ଦେନୋଚ୍ଚୈର୍ମଦୀୟେନ ସମ୍ପ୍ରବୁଦ୍ଧୋଽଭବନ୍ମୁନିଃ ।
ସିଂହୋଽମ୍ବୁଦରବେଣେବ ଜୃମ୍ଭାଂ କୃତ୍ୱାଭ୍ୟୁବାଚ ଚ ॥ ୨୪ ॥
କୌ ଭବନ୍ତାବିମୌ ସାଧୂ କ୍ୱାସୌ ଗୌର୍ୟାଶ୍ରମୋ ଗତଃ ।
କେନ ବାହମିହାନୀତଃ କାଲୋଽୟଂ କଶ୍ଚ ବର୍ତତେ ॥ ୨୫ ॥
ତେନେତ୍ୟୁକ୍ତେ ମୟାପ୍ୟୁକ୍ତଂ ଭଗବନ୍ୱିଦ୍ଧି ଈଦୃଶମ୍ ।
ନ କିଂଚିଦାବାଂ ବୁଦ୍ଧୋଽପି କସ୍ମାଜ୍ଜାନାସି ନ ସ୍ୱୟମ୍ ॥ ୨୬ ॥
ଇତି ଶ୍ରୁତ୍ୱା ସ ଭଗବାନ୍ପୁନର୍ଧ୍ୟାନମୟୋଽଭବତ୍ ।
ଦଦର୍ଶୋଦନ୍ତମଖିଲମସ୍ମାକଂ ସ୍ୱାତ୍ମନସ୍ତଥା ॥ ୨୭ ॥
ମୁହୂର୍ତମାତ୍ରେଣୋବାଚ ପ୍ରବୁଧ୍ୟ ଧ୍ୟାନତୋ ମୁନିଃ ।
ଶ୍ରୂୟତାମିଦମାଶ୍ଚର୍ୟମାର୍ୟୌ ହି କାର୍ୟବେଦିନୌ ॥ ୨୮ ॥
ଯମିମଂ ପଶ୍ୟଥଃ ସାଧୂ କଦମ୍ବତରୁପୁତ୍ରକମ୍ ।
ମଦାସ୍ପଦମରଣ୍ୟାନ୍ୟାଧମ୍ମିଲ୍ଲମିବ ପୁଷ୍ପିତମ୍ ॥ ୨୯ ॥
କେନାପି କାରଣେନାସ୍ମିନ୍ସତୀ ବାଗୀଶ୍ୱରୀ ସତୀ ।
ଅବସଦ୍ଦଶବର୍ଷାଣି ସମସ୍ତର୍ତୁନିଷେବିତା ॥ ୩୦ ॥
ତଦା ତେନେହବିସ୍ତୀର୍ଣମଭବଦ୍ଘନକାନନମ୍ ।
ଗୌରିବନମିତି ଖ୍ୟାତଂ ଭୂଷିତଂ କୁସୁମର୍ତୁଭିଃ ॥ ୩୧ ॥
ଭୃଙ୍ଗାଙ୍ଗନାଜନମନୋହରହାରିଗୀତ-
ଲୀଲାବିଲୋଲକଲକଣ୍ଠବିହଂଗମଙ୍ଗ ।
ପୁଷ୍ପାମ୍ବୁବାହଶତଚନ୍ଦ୍ରନଭୋବିତାନଂ
ରାଜୀବରେଣୁକଣକୀର୍ଣଦିଗନ୍ତରାଲମ୍ ॥ ୩୨ ॥
ମନ୍ଦାରକୁନ୍ଦମକରନ୍ଦସୁଗନ୍ଧିତାଶଂ
ସଂସୂଚ୍ଛ୍ୱସତ୍କୁସୁମରାଶିଶଶାଙ୍କନିଷ୍ଠମ୍ ।
ସଂତାନକସ୍ତବକହାସବିକାସକାନ୍ତ-
ମାମୋଦିମାରୁତସମସ୍ତଲତାଙ୍ଗନୌଘମ୍ ॥ ୩୩ ॥
ପୁଷ୍କାକରସ୍ୟ ନଗରଂ ନବଗୀତଭୃଙ୍ଗଂ
ଭୃଙ୍ଗାଙ୍ଗନାକୁସୁମଖଣ୍ଡକମଣ୍ଡପାଢ୍ୟମ୍ ।
ଚନ୍ଦ୍ରାଂଶୁଜାଲପରିକୋମଲପୁଷ୍ପଦୋଲା-
ଦୋଲାୟମାନସୁରସିଦ୍ଧବଧୂସମୂହମ୍ ॥ ୩୪ ॥
ହାରୀତହଂସଶୁକକୋକିଲକୋକକାକ-
ଚକ୍ରାହ୍ୱଭାସକଲବିଙ୍କକୁଲାକୁଲାଙ୍ଗମ୍ ।
ମେରୁଣ୍ଡକୁକ୍କୁଟକପିଞ୍ଜଲହେମଚୂଡ-
ରାଢାମୟୂରବକକଲ୍ପିତକେଲିରମ୍ୟମ୍ ॥ ୩୫ ॥
ଗନ୍ଧର୍ୱୟକ୍ଷସୁରସିଦ୍ଧକିରୀଟଘୃଷ୍ଟ-
ପାଦାବ୍ଜକର୍ଣିକକଦମ୍ବସରସ୍ୱତୀକମ୍ ।
ବାତାୟନଂ କନକକୋମଲଚମ୍ପକୌଘ-
ତାରାମ୍ବରାମ୍ବୁଧରପୂରଗୃହୀତଗନ୍ଧମ୍ ॥ ୩୬ ॥
ମନ୍ଦାନିଲସ୍ଖଲିତପଲ୍ଲବବାଲବଲ୍ଲୀ-
ବିନ୍ୟାସଗୁପ୍ତଦିବସାଧିପରଶ୍ମିଶୀତମ୍ ।
ପୀତଂ କଦମ୍ବକରବୀରକନାଲିକେର-
ତାଲୀତମାଲକୁଲପୁଷ୍ପପରାଗପୂରୈଃ ॥ ୩୭ ॥
କହ୍ୱାରକୀର୍ଣକୁମୁଦୋତ୍ପଲପଦ୍ମଖଣ୍ଡ-
ବଲ୍ଗଚ୍ଚକୋରବକକୋକକଦମ୍ବହଂସମ୍ ।
ତାଲୀସଗୁଗ୍ଗୁଲକଚନ୍ଦନପାରିଭଦ୍ର-
ଭଦ୍ରଦ୍ରୁମୋଦବିହାରିବିଚିତ୍ରଶକ୍ତି ॥ ୩୮ ॥
ତସ୍ମିନ୍ୱନେ ଚିରମୁବାସ ହରାର୍ଧଦେହା
କେନାପି କାରଣବଶେନ ଚିରାୟ ଗୌରୀ ।
ଭୂତ୍ୱା ପ୍ରସନ୍ନଶଶିବିମ୍ବମୁଖୀ କଦମ୍ବ-
ବାଗୀଶ୍ୱରୀ ଶଶିକଲେବ ଶିବସ୍ୟ ମୂର୍ଧ୍ନି ॥ ୩୯ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ ତାପସୋପାଖ୍ୟାନେ
ଗୌର୍ୟାଶ୍ରମବର୍ଣନଂ ନାମୈକାଶୀତ୍ୟଧିକଶତତମଃ
ସର୍ଗଃ ॥ ୧୮୧ ॥ -୯-
॥ ଅଥ ଦଶମୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ସପ୍ତଦୀପେଶ୍ୱର ॥
ବୃଦ୍ଧତାପସ ଉବାଚ ।
ତସ୍ମିନ୍ନେବ କଦମ୍ବେଽସ୍ମିନ୍ୱର୍ଷାଣି ସ୍ୱେଚ୍ଛୟା ଦଶ ।
ସ୍ଥିତ୍ୱା ଗୌରୀ ଜଗାମାଥ ହରବାମାର୍ଧମନ୍ଦିରମ୍ ॥ ୧ ॥
ତତ୍ସ୍ପର୍ଶାମୃତସିକ୍ତୋଽୟଂ କଦମ୍ବତରୁପୁତ୍ରକଃ ।
ଉତ୍ସଙ୍ଗ ଇବ ଚାସୀନୋ ନ ଯାତ୍ୟେବ ପୁରାଣତାମ୍ ॥ ୨ ॥
ତତୋ ଗୌର୍ୟା ପ୍ରୟାତାୟାଂ ତଦ୍ୱନଂ ତାଦୃଶଂ ମହତ୍ ।
ସାମାନ୍ୟବନତାଂ ଯାତଂ ଜନବୃନ୍ଦୋପଜୀବିତମ୍ ॥ ୩ ॥
ମାଲବୋ ନାମ ଦେଶୋଽସ୍ତି ତତ୍ରାହଂ ପୃଥିବୀପତିଃ ।
କଦାଚିତ୍ତ୍ୟକ୍ତରାଜ୍ୟ ଶ୍ରୀର୍ମୁନୀନାମାଶ୍ରମାନ୍ଭ୍ରମନ୍ ॥ ୪ ॥
ଇମଂ ଦେଶମନୁପ୍ରାପ୍ତ ଇହ ଚାଶ୍ରମବାସିଭିଃ ।
ପୂଜିତୋଽସ୍ୟ କଦମ୍ବସ୍ୟ ଧ୍ୟାନନିଷ୍ଠସ୍ତଲେ ସ୍ଥିତଃ ॥ ୫ ॥
କେନଚିତ୍ତ୍ୱଥ କାଲେନ ଭ୍ରାତୃଭିଃ ସପ୍ତଭିଃ ସହ ।
ଭବାନଭ୍ୟାଗତଃ ପୂର୍ୱଂ ତପୋର୍ଥମିମମାଶ୍ରମମ୍ ॥ ୬ ॥
ତପସ୍ୱିନୋଽଷ୍ଟାବିହ ତେ ତଥା ନାମ ତଦାବସନ୍ ।
ଯଥା ତପସ୍ୱିନୋଽନ୍ୟେ ତେ ତେଷାଂ ମାନ୍ୟାସ୍ତପସ୍ୱିନଃ ॥ ୭ ॥
କାଲେନାନ୍ତରମସାବେକଃ ଶ୍ରୀପର୍ୱତଂ ଗତଃ ।
ସ୍ୱାମିନଂ କାର୍ତିକେୟଂ ଚ ଦ୍ୱିତୀୟସ୍ତପସେ ଗତଃ ॥ ୮ ॥
ବାରାଣସୀଂ ତୃତୀୟସ୍ତୁ ଚତୁର୍ଥୋଽଗାଦ୍ଧିମାଚଲମ୍ ।
ଇହୈବ ତେ ପରେ ଧୀରାଶ୍ଚତ୍ୱାରୋଽନ୍ୟେ ପରଂ ତପନ୍ ॥ ୯ ॥
ସର୍ୱେଷାମେବ ଚୈତେଷାଂ ପ୍ରତ୍ୟେକଂ ତ୍ୱେତଦୀପ୍ସିତମ୍ ।
ଯଥା ସମସ୍ତଦ୍ୱୀପାୟା ଭୁବୋଽସ୍ୟାଃ ସ୍ୟାଂ ମହୀପତିଃ ॥ ୧୦ ॥
ଅଥ ସମ୍ପାଦିତଂ ତେଷାଂ ସର୍ୱେଷାମେତଦୀପ୍ସିତମ୍ ।
ତପସ୍ତୁଷ୍ଟାଭିରିଷ୍ଟଭିର୍ଦେବତାଭିର୍ୱରୈଃ ॥ ୧୧ ॥
ତପତସ୍ତେ ତତୋ ଯାତା ଭ୍ରାତରଃ ସଦନଂ ନିଜମ୍ ।
ଭୂମୌ ଧର୍ମୟୁଗଂ ଭୁକ୍ତ୍ୱା ବେଧା ବ୍ରହ୍ମପୁରୀମିବ ॥ ୧୨ ॥
ତଦ୍ଭବଦ୍ଭ୍ରାତୃଭିର୍ଭବ୍ୟ ବରଦାନବିଧୌ ତଦା ।
ଇଦଂ ବରୋଦ୍ୟତା ଯତ୍ନାତ୍ପ୍ରାର୍ଥିତାଃ ସ୍ୱେଷ୍ଟଦେବତାଃ ॥ ୧୩ ॥
ଦେବ୍ୟସ୍ମାକମିମେ ସର୍ୱେ ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱରୌ ସ୍ଥିତୌ ।
ସତ୍ୟାଃ ପ୍ରକୃତୟଃ ସନ୍ତୁ ସର୍ୱ ଆଶ୍ରମବାସିନଃ ॥ ୧୪ ॥
ତମିଷ୍ଟଦେବତାସାର୍ଥମୁରରୀକୃତ୍ୟ ସାଦରମ୍ ।
ତେଷାମସ୍ତ୍ୱେବମିତ୍ୟୁକ୍ତ୍ୱା ଜଗାମାନ୍ତର୍ଦ୍ଧିମୀଶ୍ୱରୀ ॥ ୧୫ ॥
ତେ ତତଃ ସଦନଂ ଯାତାସ୍ତେଷାମାଶ୍ରମବାସିନଃ ।
ସର୍ୱ ଏବ ଗତାଃ ପଶ୍ଚାଦେକ ଏବାସ୍ମି ନୋ ଗତଃ ॥ ୧୬ ॥
ଅହଂ କେବଲମେକାନ୍ତେ ଧ୍ୟାନୈକଗତମାନସଃ ।
ବାଗୀଶ୍ୱରୀକଦମ୍ବସ୍ୟ ତଲେ ତିଷ୍ଠାମି ଶୈଲବତ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଅଥ କାଲେ ବହତ୍ୟସ୍ମିନ୍ନୃତୁସଂବତ୍ସରାତ୍ମନି ।
ଇଅଦଂ ସର୍ୱଂ ବନଂ ଛିନ୍ନଂ ଜନୈଃ ପର୍ୟନ୍ତବାସିଭିଃ ॥ ୧୮ ॥
ଇଦଂ କଦମ୍ବମମ୍ଲାନଂ ଜନତାଃ ପୂଜୟନ୍ତ୍ୟଲମ୍ ।
ବାଗୀଶ୍ୱରୀଗୃହମିତି ମାଂ ଚୈବୈକସମାଧିଗମ୍ ॥ ୧୯ ॥
ଅଥୈନଂ ଦେଶମାୟାତୌ ଭବନ୍ତୌ ଦୀର୍ଘତାପସୌ ।
ଏତତ୍ତ୍ୱତ୍କଥିତଂ ସର୍ୱଂ ଧ୍ୟାନଦୃଷ୍ଟଂ ମୟାଖିଲମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ତସ୍ମାଦୁତ୍ଥାୟ ହେ ସାଧୂ ଗଚ୍ଛତଂ ଗୃହମାଗତୌ ।
ତତ୍ର ତେ ଭ୍ରାତରଃ ସର୍ୱେ ସଂଗତା ଦାରବନ୍ଧୁଭିଃ ॥ ୨୧ ॥
ଅଷ୍ଟାନାଂ ଭବତାଂ ଭବ୍ୟଂ ସଦନେ ସ୍ୱେ ଭବିଷ୍ୟତି ।
ମହାତ୍ମନାଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ବସୂନାମିବ ସଂଗମଃ ॥ ୨୨ ॥
ଇତ୍ୟୁକ୍ତେ ତେନ ସ ମୟା ପୃଷ୍ଟଃ ପରମତାପସଃ ।
ସଂଦେହାଦିଦମାଶ୍ଚର୍ୟମାର୍ୟାସ୍ତଦ୍ୱର୍ଣୟାମ୍ୟହମ୍ ॥ ୨୩ ॥
ଏକୈବ ସପ୍ତଦ୍ୱୀପାସ୍ତି ଭଗବନ୍ଭୂରିୟଂ କିଲ ।
ତୁଲ୍ୟକାଲଂ ଭବନ୍ତ୍ୟଷ୍ଟୌ ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱରାଃ କଥମ୍ ॥ ୨୪ ॥
କଦମ୍ବତାପସ ଉବାଚ ।
ଅସମଂଜସମେତାବଦେବ ନୋ ଯାବଦୁଚ୍ୟତେ ।
ଇଦମନ୍ୟଦସଂବଦ୍ଧତରଂ ସଂଶ୍ରୂୟତାଂ ମମ ॥ ୨୫ ॥
ଏତେଽଷ୍ଟୌ ଭ୍ରାତରସ୍ତତ୍ର ତାପସା ଦେହସଂକ୍ଷୟେ ।
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱରାଃ ସର୍ୱେ ଭବିଷ୍ୟନ୍ତି ଗୃହୋଦରେ ॥ ୨୬ ॥
ଅଷ୍ଟୌ ହ୍ୟେତେ ମହୀପୀଠେଷ୍ୱେତେଷ୍ୱେତେଷୁ ସଦ୍ମସୁ ।
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱରା ଭୂପା ଭବିଷ୍ୟନ୍ତୀହ ମେ ଶୃଣୁ ॥ ୨୭ ॥
ଅସ୍ତ୍ୟେତେଷାଂ କିଲାଷ୍ଟାନାଂ ଭାର୍ୟାଷ୍ଟକମନିନ୍ଦିତମ୍ ।
ଦିଗନ୍ତରାଣାଂ ନିୟତଂ ତାରାଷ୍ଟକମିବୋଜ୍ଜ୍ୱଲମ୍ ॥ ୨୮ ॥
ତଦ୍ଭାର୍ୟାଷ୍ଟକମେତେଷୁ ଯାତେଷୁ ତପସେ ଚିରମ୍ ।
ବଭୂବ ଦୁଃଖିତଂ ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ଯଦ୍ୱିୟୋଗୋଽହିଦୁଃସହଃ ॥ ୨୯ ॥
ଦୁଃଖିତାଃ ପ୍ରତ୍ୟଯେ ତେଷାଂ ଚକ୍ରୁସ୍ତା ଦାରୁଣଂ ତପଃ ।
ଶତଚାନ୍ଦ୍ରାୟଣଂ ତାସାଂ ତୁଷ୍ଟାଭୂତ୍ତେନ ପାର୍ୱତୀ ॥ ୩୦ ॥
ଅଦୃଶ୍ୟୋବାଚ ସା ତାସାଂ ବଚୋଽନ୍ତଃପୁରମନ୍ଦିରେ ।
ଦେବୀ ସପର୍ୟାବସରେ ପ୍ରତ୍ୟେକଂ ପୃଥଗୀଶ୍ୱରୀ ॥ ୩୧ ॥
ଦେବ୍ୟୁବାଚ ।
ଭର୍ତ୍ରର୍ଥମଥ ଚାତ୍ମାର୍ଥଂ ଗୃହ୍ୟତାଂ ବାଲିକେ ବରଃ ।
ଚିରଂ କ୍ଲିଷ୍ଟାସି ତପସା ନିଦାଘେନୈବ ମଂଜରୀ ॥ ୩୨ ॥
ଇତ୍ୟାକର୍ଣ୍ୟ ବଚୋ ଦେବ୍ୟା ଦତ୍ତପୁଷ୍ପା ଚିରଂଟିକା ।
ସ୍ୱବାସନାନୁସାରେଣ କୁର୍ୱାଣୈବେଶ୍ୱରୀସ୍ତବମ୍ ॥ ୩୩ ॥
ଆନନ୍ଦମନ୍ଥରୋବାଚ ବଚନଂ ମୃଦୁଭାଷିଣୀ ।
ଆକାଶସଂସ୍ଥିତାଂ ଦେବୀଂ ମୟୂରୀବାଭ୍ରମାଲିକାମ୍ ॥ ୩୪ ॥
ଚିରଂଟିକୋବାଚ ।
ଦେବି ଦେବାଧିଦେବେନ ଯଥ ତେ ପ୍ରେମଶଂଭୁନା ।
ଭର୍ତ୍ରା ମମ ତଥା ପ୍ରେମ ସ ଭର୍ତାସ୍ତୁ ମମାମରଃ ॥ ୩୫ ॥
ଦେବ୍ୟୁବାଚ ।
ଆସୃଷ୍ଟେର୍ନିୟତେର୍ଦାର୍ଢ୍ୟାଦମରତ୍ୱଂ ନ ଲଭ୍ୟତେ ।
ତପୋଦାନୈରତୋଽନ୍ୟତ୍ୱଂ ବରଂ ବରୟ ସୁବ୍ରତେ ॥ ୩୬ ॥
ଚିରଂଟିକୋବାଚ ।
ଅଲଭ୍ୟମେତନ୍ମେ ଦେବି ତନ୍ମଦ୍ଭର୍ତୃର୍ଗୃହାନ୍ତରାତ୍ ।
ମୃତସ୍ୟ ମା ବିନିର୍ୟାତୁ ଜୀବୋ ବାହ୍ୟମପି କ୍ଷଣାତ୍ ॥ ୩୭ ॥
ଦେହପାତଶ୍ଚ ମେ ଭର୍ତୁର୍ୟଦା ସ୍ୟାଦାତ୍ମମନ୍ଦିରେ ।
ତଦେତଦସ୍ତ୍ୱିତି ବରୂ ଦୀୟତାମମ୍ବିକେ ମମ ॥ ୩୮ ॥
ଦେବ୍ୟୁବାଚ ।
ଏବମସ୍ତୁ ସୁତେ ତ୍ୱଂ ଚ ପତ୍ୟୌ ଲୋକାନ୍ତରାସ୍ଥିତେ ।
ଭବିଷ୍ୟସି ପ୍ରିୟା ଭାର୍ୟା ଦେହାନ୍ତେ ନାତ୍ର ସଂଶୟଃ ॥ ୩୯ ॥
ଇତ୍ୟୁକ୍ତ୍ୱା ବିରରାମାସୌ ଗୌର୍ୟା ଗୀର୍ଗଗନୋଦରେ ।
ମେଘମାଲାଧ୍ୱନିରିବ ନିରବଦ୍ୟସମୁଦ୍ୟତା ॥ ୪୦ ॥
ଦେବ୍ୟାଂ ଗତାୟାଂ ଭର୍ତାରସ୍ତାସାଂ କାଲେନ କେନଚିତ୍ ।
ତେ କକୁବ୍ଭ୍ୟଃ ସମାଜଗ୍ମୁଃ ସର୍ୱେ ପ୍ରାପ୍ତମହାବରାଃ ॥ ୪୧ ॥
ଅଦ୍ୟାୟମପି ସଂୟାତୁ ଭାର୍ୟାୟା ନିକଟଂ ପତିଃ ।
ଭ୍ରାତୃଣାଂ ବାନ୍ଧବାନାଂ ଚ ଭବତ୍ୱନ୍ୟୋନ୍ୟସଂଗମଃ ॥ ୪୨ ॥
ଇଦମନ୍ୟଦଥୈତେଷାମସମଂଜସମାକୁଲମ୍ ।
ଶୃଣୁ କିଂବୃତ୍ତମାଶ୍ଚର୍ୟମାର୍ୟକାର୍ୟୋପରୋଧକମ୍ ॥ ୪୩ ॥
ତପ୍ୟତାଂ ତପ ଏତେଷାଂ ପିତରୌ ତୌ ବଧୂ ଯୁତୌ ।
ତୀର୍ଥମୁନ୍ୟାଶ୍ରମଶ୍ରେଣୀଂ ଦ୍ରଷ୍ଟୁଂ ଦୁଃଖାନ୍ୱିତୌ ଗତୌ ॥ ୪୪ ॥
ଶରୀରନୈରପେକ୍ଷ୍ୟେଣ ପୁତ୍ରାଣାଂ ହିତକାମ୍ୟଯା ।
ଗନ୍ତୁଂ କଲାପଗ୍ରାମଂ ତଂ ଯତ୍ନବନ୍ତୌ ବଭୂବତୁଃ ॥ ୪୫ ॥
ତୌ ପ୍ରୟାତୌ ମୁନିଗ୍ରାମ ମାର୍ଗେ ଦଦୃଶତୁଃ ସିତମ୍ ।
ପୁରୁଷଂ କପିଲଂ ହ୍ରସ୍ୱଂ ଭସ୍ମାଙ୍ଗଂ ଚୋର୍ଧ୍ୱମୂର୍ଧଜମ୍ ॥ ୪୬ ॥
ଧୂଲୀଲବମନାଦୃତ୍ୟ ତଂ ଜରତ୍ପାନ୍ଥଶଂକୟା ।
ଯଦା ତୌ ଜଗ୍ମତୁସ୍ତେନ ସ ଉବାଚାନ୍ୱିତଃ କ୍ରୁଧା ॥ ୪୭ ॥
ସବଧୂକ ମହାମୂର୍ଖ ତୀର୍ଥାର୍ଥୀ ଦାରସଂୟୁତଃ ।
ମାଂ ଦୁର୍ୱାସସମୁଲ୍ଲଂଘ୍ୟ ଗଚ୍ଛସ୍ୟବିହିତାନତିଃ ॥ ୪୮ ॥
ବଧୂନାଂ ତେ ସୁତାନାଂ ଚ ଗଚ୍ଛତସ୍ତପସାର୍ଜିତାଃ ।
ବିପରୀତା ଭବିଷ୍ୟନ୍ତି ଲବ୍ଧା ଅପି ମହାବରାଃ ॥ ୪୯ ॥
ଇତ୍ୟୁକ୍ତବନ୍ତଂ ତଂ ଯାବତ୍ସଦାରୋଽଥ ବଧୂୟୁତଃ ।
ସନ୍ମାନଂ କୁରୁତେ ତାବନ୍ମୁନିରନ୍ତର୍ଧିମାୟଯୌ ॥ ୫୦ ॥
ଅଥ ତୌ ପିତରୌ ତେଷାଂ ସବଧୂକୌ ସୁଦୁଃଖିତୌ ।
କୃଶୀଭୂତୌ ଦୀନମୁଖୌ ନିରାଶୌ ଗୃହମାଗତୌ ॥ ୫୧ ॥
ଅତୋ ବଦାମ୍ୟହଂ ତେଷାଂ ନୈକଂ ନାମାସମଂଜସମ୍ ।
ଅସମଂଜସଲକ୍ଷାଣି ଗଣ୍ଡେ ସ୍ଫୋଟାଃ ସ୍ଫୁଟା ଇବ ॥ ୫୨ ॥
ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମସଂକଲ୍ପମହାପୁଏରେସ୍ମି-
ନ୍ନିତ୍ଥଂ ବିଚିତ୍ରାଣ୍ୟସମଂଜସାନି ।
ନିଃଶୂନ୍ୟରୂପେଽପି ହି ସଂଭବନ୍ତି
ଦୃଶ୍ୟେ ଯଥା ବ୍ୟୋମନି ଦୃଶ୍ୟଜୃମ୍ଭାଃ ॥ ୫୩ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ
ତାପସୋପାଖ୍ୟାନାନ୍ତର୍ଗତସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱରୋ ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱର
ନାମ ବ୍ୟଶୀତ୍ୟଧିକଶତତମଃ ସର୍ଗଃ ॥ ୧୮୨ ॥ -୧୦-
॥ ଅଥ ଏକାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ଦ୍ୱୀପସପ୍ତକାଷ୍ଟକବର୍ଣନମ୍ ॥
କୁନ୍ଦଦନ୍ତ ଉବାଚ ।
ତତଃ ପୃଷ୍ଟୋ ମୟା ତତ୍ର ସ ଗୌର୍ୟାଶ୍ରମତାପସଃ ।
ତାପସଂଶୁଷ୍କଦର୍ଭାଗ୍ରଜରାଜର୍ଜରମୂର୍ଧଜଃ ॥ ୧ ॥
ଏକୈବ ସପ୍ତଦ୍ୱୀପାସ୍ତି ବସୁଧା ଯତ୍ର ତତ୍ର ତେ ।
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱରା ଅଷ୍ଟୌ ଭବନ୍ତି କଥମୁତ୍ତମାଃ ॥ ୨ ॥
ଯସ୍ୟ ଜୀବସ୍ୟ ସଦନାନ୍ନାସ୍ତି ନିର୍ଗମନଂ ବହିଃ ।
ସ କରୋତି କଥଂ ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶତ୍ୱେନ ଦିଗ୍ଜୟମ୍ ॥ ୩ ॥
ଯୈର୍ୱରା ବରଦୈର୍ଦତ୍ତାଃ ଶାପୈସ୍ତେ ତଦ୍ୱିରୁଦ୍ଧତାମ୍ ।
କଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଗଚ୍ଛନ୍ତି କଥଂ ଛାୟା ହି ତାପତାମ୍ ॥ ୪ ॥
ମିଥୋଽଶକ୍ୟାଂ କଥଂ ଧର୍ମୌ ସ୍ଥିତିମେକତ୍ର ଗଚ୍ଛତଃ ।
ଆଧାର ଏବାଧେୟତ୍ୱଂ କରୋତି କଥମାତ୍ମନି ॥ ୫ ॥
ଗୌର୍ୟାଶ୍ରମତାପସ ଉବାଚ ।
ସମ୍ପଶ୍ୟସି କିମେତେଷାଂ ଭୋ ସାଧୋ ଶୃଣ୍ୱନନ୍ତରମ୍ ।
ଅଷ୍ଟମେଽସ୍ମିନ୍ସୁସମ୍ପ୍ରାପ୍ତେ ତଂ ପ୍ରଦେଶଂ ସବାନ୍ଧବମ୍ ॥ ୬ ॥
ଇତୋ ଭବନ୍ତୌ ତଂ ଦେଶମାସାଦ୍ୟ ସୁଖସଂସ୍ଥିତୌ ।
ସ୍ୱବନ୍ଧୁସୁଖସଂସ୍ଥାନୌ କଂଚିତ୍କାଲଂ ଭବିଷ୍ୟତଃ ॥ ୭ ॥
ତତସ୍ତେଽଷ୍ଟୌ ମରିଷ୍ୟନ୍ତି ଭ୍ରାତରଃ କ୍ରମଶୋ ଗୃହେ ।
ବାନ୍ଧବୋଽଥ କରିଷ୍ୟନ୍ତି ତେଷାଂ ଦେହାଂସ୍ତଦଗ୍ନିସାତ୍ ॥ ୮ ॥
ତେଷାଂ ତେ ସଂବିଦାକାଶଃ ପୃଥକ୍ପୃଥଗବସ୍ଥିତାଃ ।
ମୁହୂର୍ତମାତ୍ରଂ ସ୍ଥାସ୍ୟନ୍ତି ସୁଷୁପ୍ତସ୍ଥା ଜଡା ଇବ ॥ ୯ ॥
ଏତସ୍ମିନ୍ନନ୍ତରେ ତେଷାଂ ତାନି କର୍ମାଣି ଧର୍ମତଃ ।
ଏକତ୍ର ସଂଘଟିଷ୍ୟନ୍ତି ବରଶାପାତ୍ମକାନି ଖେ ॥ ୧୦ ॥
କର୍ମାଣି ତାନ୍ୟଧିଷ୍ଠାତୃଦେବରୂପାଣି ପେଟକମ୍ ।
ବରଶାପଶରୀରାଣି କରିଷ୍ୟନ୍ତି ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ॥ ୧୧ ॥
ବରାସ୍ତେଽତ୍ର ଗମିଷ୍ୟନ୍ତି ସୁଭଗାଃ ପଦ୍ମପାଣୟଃ ।
ବ୍ରହ୍ମଦଣ୍ଡାୟୁଧାଶ୍ଚନ୍ଦ୍ରଧବଲାଙ୍ଗାଶ୍ଚତୁର୍ଭୁଜାଃ ॥ ୧୨ ॥
ଶାପାସ୍ତତ୍ର ଭବିଷ୍ୟନ୍ତି ତ୍ରିନେତ୍ରାଃ ଶୂଲପାଣୟଃ ।
ଭୀଷଣାଃ କୃଷ୍ଣମେଘାଭା ଦ୍ୱିଭୁଜା ଭ୍ରୁକୁଟୀମୁଖାଃ ॥ ୧୩ ॥
ବରା ବଦିଷ୍ୟନ୍ତି
ସୁଦୂରଂ ଗମ୍ୟତାଂ ଶାପାଃ କାଲୋଽସ୍ମାକମୁପାଗତଃ ।
ଋତୂନାମିବ ତନ୍ନାମ କଃ ସମର୍ଥୋଽତିବର୍ତିତୁମ୍ ॥ ୧୪ ॥
ଶାପା ବଦିଷ୍ୟନ୍ତି
ଗମ୍ୟତାଂ ହେ ବରା ଦୂରଂ କାଲୋଽସ୍ମାକମୁପାଗତଃ ।
ଋତୂନାମିବ ତନ୍ନାମ କଃ ସମର୍ଥୋଽତିବର୍ତିତୁମ୍ ॥ ୧୫ ॥
ବରା ବଦିଷ୍ୟନ୍ତି
କୃତା ଭବନ୍ତୋ ମୁନିନା ବୟଂ ଦିନକୃତା କୃତାଃ ।
ମୁନୀନାଂ ଚାଧିକୋ ଦେବୋ ଭଗବନ୍ତଂ ପୁରା ଯତଃ ॥ ୧୬ ॥
ପ୍ରବଦତ୍ସୁ ବରେଷ୍ୱେବଂ ଶାପାଃ କ୍ରୁଦ୍ଧଧିୟୋ ବରାନ୍ ।
ବିବସ୍ୱତା କୃତା ଯୂୟଂ ବୟଂ ରୁଦ୍ରାଂଶତଃ କୃତାଃ ॥ ୧୭ ॥
ଦେବାନାମଧିକୋ ରୁଦ୍ରୋ ରୁଦ୍ରାଂଶପ୍ରଭବୋ ମୁନିଃ ।
ଇତ୍ୟୁକ୍ତ୍ୱା ପ୍ରୋଦ୍ୟତା ତେଷାଂ ଚକ୍ରୁଃଶ୍ରୁଙ୍ଗାଣ୍ୟଗା ଇବ ॥ ୧୮ ॥
ଅଶାପେଷୂଦ୍ୟତଶୃଙ୍ଗେଷୁ ବରା ଇଦମରାତିଷୁ ।
ବିହସନ୍ତଃ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟନ୍ତି ପ୍ରମେୟୀକୃତନିଶ୍ଚୟମ୍ ॥ ୧୯ ॥
ହେ ଶାପାଃ ପାପତାଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ୱା କାର୍ୟସ୍ୟାନ୍ତୋ ବିଚାର୍ୟତାମ୍ ।
ଯତ୍କାର୍ୟଂ କଲହସ୍ୟାନ୍ତେ ତଦେବାଦୌ ବିଚାର୍ୟତାମ୍ ॥ ୨୦ ॥
ପିତାମହପୁରୀଂ ଗତ୍ୱା କଲହାନ୍ତେ ବିନିର୍ଣୟଃ ।
କର୍ତବ୍ୟୋଽସ୍ମାଭିରେତତତ୍କିମାଦୌ ନେହ ବିଧୀୟତେ ॥ ୨୧ ॥
ଶାପୈର୍ୱରୋକ୍ତମାକର୍ଣ୍ୟ ବାଢମିତ୍ୟୁରରୀକୃତମ୍ ।
କୋ ନ ଗୃହ୍ଣାତି ମୂଢୋଽପି ବାକ୍ୟଂ ଯୁକ୍ତିସମନ୍ୱିତମ୍ ॥ ୨୨ ॥
ତତଃ ଶାପା ବରୈଃ ସାର୍ଧଂ ଯାସ୍ୟନ୍ତି ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପୁରମ୍ ।
ମହାନୁଭାବା ହି ଗତିଃ ସଦା ସଂଦେହନଶନେ ॥ ୨୩ ॥
ପ୍ରଣାମପୂର୍ୱଂ ତତ୍ସର୍ୱଂ ଯଥାବୃତ୍ତଂ ପରସ୍ପରମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମଣେ କଥୟିଷ୍ୟନ୍ତି ଶ୍ରୁତ୍ୱା ତେଷାଂ ସ ବକ୍ଷ୍ୟତି ॥ ୨୪ ॥
ବ୍ରହ୍ମୋବାଚ ।
ବରଶାପାଧିପା ଭୋଭୋ ଯେଽନ୍ତଃ ସାରା ଜୟନ୍ତି ତେ ।
କେଽନ୍ତଃସାରା ଇତି ମିଥୋ ନୂନମନ୍ୱିଷ୍ୟତାଂ ସ୍ୱୟମ୍ ॥ ୨୫ ॥
ଇତି ଶ୍ରୁତ୍ୱା ପ୍ରବିଷ୍ଟାସ୍ତେ ସାରତାଂ ସମବେକ୍ଷିତୁମ୍ ।
ବରାଣାଂ ହୃଦୟଂ ଶାପାଃ ଶାପାନାଂ ହୃଦୟଂ ବରାଃ ॥ ୨୬ ॥
ତେ ପରସ୍ପରମନ୍ୱିଷ୍ୟ ସ୍ୱୟଂ ହୃଦୟସାରତାମ୍ ।
ଜ୍ଞାତ୍ୱା ଚ ସମବାୟେନ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟନ୍ତି ପିତାମହମ୍ ॥ ୨୭ ॥
ଶାପା ବକ୍ଷ୍ୟନ୍ତି
ଜିତାଃ ପ୍ରଜାନାଥ ବୟଂ ନାନ୍ତଃସାରା ବୟଂ ଯତଃ ।
ଅନ୍ତଃସାରା ବରା ଏବ ବଜ୍ରସ୍ତମ୍ଭା ଇବାଚଲାଃ ॥ ୨୮ ॥
ବୟଂ କିଲେମେ ଭଗବନ୍ୱରାଃ ଶାପାଶ୍ଚ ସର୍ୱଦା ।
ନନୁ ସଂବିନ୍ମୟା ଏବ ଦେହୋଽନ୍ୟୋଽସ୍ମାକମସ୍ତି ନୋ ॥ ୨୯ ॥
ବରଦସ୍ୟ ହି ଯା ସଂବିଦ୍ୱରୋ ଦତ୍ତ ଇତି ସ୍ଥିତା ।
ସୈବାର୍ଥିନି ମୟା ଲବ୍ଧୋ ବରୋଽୟମିତି ତିଷ୍ଠତି ॥ ୩୦ ॥
ବିଜ୍ଞପ୍ତିମାତ୍ରବଚନଂ ଦେହଂ ସୈବ ଫଲଂ ତତଃ ।
ପଶ୍ୟତ୍ୟନୁଭବତ୍ୟତ୍ତି ଦେଶକାଲଶତଭ୍ରମୈଃ ॥ ୩୧ ॥
ବରଦାତ୍ମା ଗୃହୀତତ୍ୱାଚ୍ଚିତ୍କାଲାନ୍ତରସଂଭୃତା ।
ଯଦା ତଦାନ୍ତଃସାରାସୌ ଦୁର୍ଜୟା ନ ତୁ ଶାପଜା ॥ ୩୨ ॥
ବରପ୍ରଦାନଂ ବରଦୈର୍ୱରଦାନାଂ ବରାର୍ଥିଭିଃ ।
ଯଦା ସୁଚିରମଭ୍ୟସ୍ତଂ ବରାଣାଂ ସାରତା ତଦା ॥ ୩୩ ॥
ଯଦେବ ସୁଚିରଂ ସଂବିଦଭ୍ୟସ୍ୟତି ତଦେବ ସା ।
ସାରମେବାଶୁ ଭବତି ଭବତ୍ୟାଶୁ ଚ ତନ୍ମୟୀ ॥ ୩୪ ॥
ଶୁଦ୍ଧାନାମତିଶୁଦ୍ଧୈବ ସଂବିଜ୍ଜୟତି ସଂବିଦାମ୍ ।
ଅଶୁଦ୍ଧାନାଂ ତ୍ୱଶୁଦ୍ଧୈବ କାଲାତ୍ସାମ୍ୟଂ ନ ବିଦ୍ୟତେ ॥ ୩୫ ॥
କ୍ଷଣାଂଶେନାପି ଯୋ ଜ୍ୟେଷ୍ଠୋ ନ୍ୟାୟସ୍ତେନାବପୂର୍ୟତେ ।
ନାର୍ଥେ ନ୍ୟାୟାନ୍ତରଂ କିଂଚିତ୍କର୍ତୁମୁତ୍ସହତେ ମଦମ୍ ॥ ୩୬ ॥
ସମେନୋଭୟକୋଟିସ୍ଥଂ ମିଶ୍ରଂ ବସ୍ତୁ ଭବେତ୍ସମମ୍ ।
ବରଶାପବିଲାସେନ କ୍ଷୀରମିଶ୍ରଂ ଯଥା ପୟଃ ॥ ୩୭ ॥
ସମାଭ୍ୟାଂ ବରଶାପାଭ୍ୟାମଥବା ଚିଦ୍ଦ୍ୱିରୂପତାମ୍ ।
ସ୍ୱୟମେବାନୁଭବତି ସ୍ୱପ୍ନେଷ୍ୱିବ ପୁରାତ୍ମିକା ॥ ୩୮ ॥
ଶିକ୍ଷିତଂ ତ୍ୱତ୍ତ ଏବେତି ଯତ୍ତଦେବ ତବ ପ୍ରଭୋ ।
ପୁନଃ ପ୍ରତୀପଂ ପଠିତଂ ଶୀଘ୍ରଂ ଯାମୋ ନମୋଽସ୍ତୁ ତେ ॥ ୩୯ ॥
ଇତ୍ୟୁକ୍ତ୍ୱା ସ ସ୍ୱୟଂଶାପଃ କ୍ୱାପି ଶାପଗଣୋ ଯୟୌ ।
ପ୍ରଶାନ୍ତେ ତିମିରେ ଦୃଷ୍ଟେ ବ୍ୟୋମ୍ନି କେଶୋଣ୍ଡ୍ରକଂ ଯଥା ॥ ୪୦ ॥
ଅଥାନ୍ୟୋ ବରପୂଗୋଽତ୍ର ଗୃହନିର୍ଗମରୋଧକଃ ।
ସ୍ଥାନିସ୍ଥାନମିବାଦେଶଃ ସମାନାର୍ଥୋଽଭ୍ୟପୂରୟତ୍ ॥ ୪୧ ॥
ଶାପସ୍ଥାନକା ବଦିଷ୍ୟନ୍ତି
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶଜୀବାନାଂ ନିର୍ୟାଣଂ ଶବସଦ୍ମନଃ ।
ଦେବେଶ ବିଦ୍ମୋ ନ ବୟମନ୍ଧକୂପାଦିବାମ୍ଭସାମ୍ ॥ ୪୨ ॥
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱରାନେତାନିମେ ଦ୍ୱୀପେଷୁ ସଦ୍ମସୁ ।
କାରୟନ୍ତି ବରା ବର୍ୟା ବୀରା ଦିଗ୍ୱିଜୟଂ ରଣେ ॥ ୪୩ ॥
ତଦେବମନିବାର୍ୟେଽସ୍ମିନ୍ୱିରୋଧେ ବିବୁଧେଶ୍ୱର ।
ଯଦନୁଷ୍ଠେୟମସ୍ମାଭିସ୍ତଦାଦିଶ ଶିବାୟ ନଃ ॥ ୪୪ ॥
ବ୍ରହ୍ମୋବାଚ ।
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱରବରା ଗୃହରୋଧବରାଶ୍ଚ ହେ ।
କାମଃ ସମ୍ପନ୍ନ ଏବେହ ଭବତାଂ ଭବତାମପି ॥ ୪୫ ॥
ବ୍ରଜତୈତଦପେକ୍ଷତ୍ୱଂ ଯାବନ୍ନେଷ୍ଟାବପି କ୍ଷଣାତ୍ ।
ଚିରଂ ଚିରାୟ ସଦନେ ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱରାଃ ସ୍ଥିତାଃ ॥ ୪୬ ॥
ସମନନ୍ତରମେବୈତେ ଦେହପାତାତ୍ସ୍ୱସଦ୍ମସୁ ।
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱରାଃ ସର୍ୱେ ସମ୍ପନ୍ନାଃ ପରମଂ ବରାଃ ॥ ୪୭ ॥
ସର୍ୱେ ବରା ବଦିଷ୍ୟନ୍ତି
କୁତୋ ଭୂମଣ୍ଡଲାନ୍ୟଷ୍ଟୌ ସପ୍ତଦ୍ୱୀପାନି ଭୂତୟଃ ।
ଏକମେବେହ ଭୂପୀଠଂ ଶ୍ରୁତଂ ଦୃଷ୍ଟଂ ଚ ନେତରତ୍ ॥ ୪୮ ॥
କଥଂ ଚୈତାନି ତିଷ୍ଠନ୍ତି କସ୍ମିଂଶ୍ଚିଦ୍ଗୃହକୋଶକେ ।
ପଦ୍ମାକ୍ଷକୋଶକେ ସୂକ୍ଷ୍ମେ କଥଂ ଭାନ୍ତି ମତଂଗଜାଃ ॥ ୪୯ ॥
ବ୍ରହ୍ମୋବାଚ ।
ଯୁକ୍ତଂ ଯୁଷ୍ମାଭିରସ୍ମାଭିଃ ସର୍ୱଂ ବ୍ୟୋମାତ୍ମକଂ ଜଗତ୍ ।
ସ୍ଥିତଂ ଚିତ୍ପରମାଣ୍ୱନ୍ତରନ୍ତଃସ୍ୱପ୍ନୋଽନୁଭୂୟତେ ॥ ୫୦ ॥
ଭାତି ଯତ୍ପରମସ୍ୟାଣୋରନ୍ତସ୍ଥସ୍ୱଗୃହୋଦରେ ।
ସ୍ଫୁରିତଂ ତତ୍କିମାଶ୍ଚର୍ୟଂ କଃ ସ୍ମୟଃ ପ୍ରକୃତେଃ କ୍ରମେ ॥ ୫୧ ॥
ମୃତେରନନ୍ତରଂ ଭାତି ଯଥାସ୍ଥିତମିଦଂ ଜଗତ୍ ।
ଶୂନ୍ୟାତ୍ମୈବ ଘନାକାରଂ ତସ୍ମିନ୍ନୈବ କ୍ଷଣେ ଚିତଃ ॥ ୫୨ ॥
ଅଣାବପି ଜଗନ୍ମାତି ଯତ୍ର ତତ୍ର ଗୃହୋଦରେ ।
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପା ବସୁମତୀ କଚତୀତି କିମଦ୍ଭୁତମ୍ ॥ ୫୩ ॥
ଯଦ୍ଭାତୀଦଂ ଚ ଚିତ୍ତତ୍ୱଂ ଜଗତ୍ୱଂ ଜଗତ୍କ୍ୱଚିତ୍ ।
ଚିନ୍ମାତ୍ରମେବ ତଦ୍ଭାତି ଶୂନ୍ୟତ୍ୱେନ ଯଥାମ୍ବରମ୍ ॥ ୫୪ ॥
ଇତି ତେ ବ୍ରହ୍ମଣା ପ୍ରୋକ୍ତା ବରଦେନ ବରାସ୍ତତଃ ।
ତାନାଧିଭୌତିକଭ୍ରାନ୍ତିମୟାନ୍ସଂତ୍ୟଜ୍ୟ ଦେହକାନ୍ ॥ ୫୫ ॥
ପ୍ରଣମ୍ୟାଜଂ ସମଂ ଜଗ୍ମୁରାତିବାହିକଦେହିନଃ ।
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେ ଚ ଦେବାନାଂ ଗୃହକୋଶାନ୍କଚଜ୍ଜନାନ୍ ॥ ୫୬ ॥
ଯାବତ୍ତେ ତତ୍ର ସମ୍ପନ୍ନା ସପ୍ତଦ୍ୱୀପାଧିନାୟକାଃ ।
ଅଷ୍ଟାବପୀଷ୍ଟାପୁଷ୍ଟାନାଂ ଦିନାଷ୍ଟକମହୀଭୁଜାମ୍ ॥ ୫୭ ॥।
ତେ ପରସ୍ପରମଜ୍ଞାତା ଅଜ୍ଞାଶ୍ଚାନ୍ୟୋନ୍ୟବନ୍ଧବଃ ।
ଅନ୍ୟୋନ୍ୟଭୂମଣ୍ଡଲଗା ଅନ୍ୟୋନ୍ୟାଭିମତେ ହିତାଃ ॥ ୫୮ ॥
ତେଷାଂ କଶ୍ଚିଦ୍ଗୃହସ୍ୟାନ୍ତରେବ ତାରୁଣ୍ୟସୁନ୍ଦରଃ ।
ଉଜ୍ଜୟିନ୍ୟାଂ ମହାପୁର୍ୟାଂ ରାଜଧାନ୍ୟାଂ ସୁଖେ ସ୍ଥିତଃ ॥ ୫୯ ॥
ଶାକଦ୍ୱୀପାସ୍ପଦଃ କଶ୍ଚିନ୍ନାଗଲୋକଜିଗୀଷୟା ।
ବିଚରତ୍ୟବ୍ଧିଜଠରେ ସର୍ୱଦିଗ୍ୱିଜୟୋଦ୍ୟତଃ ॥ ୬୦ ॥
କୁଶଦ୍ୱୀପରାଜଧାନ୍ୟାଂ ନିରାଧିଃ ସକଲପ୍ରଜାଃ ।
କୃତଦିଗ୍ୱିଜୟଃ କଶ୍ଚିତ୍ସୁପ୍ତଃ କାନ୍ତାବଲମ୍ବିତଃ ॥ ୬୧ ॥
ଶାଲ୍ମଲିଦ୍ୱୀପଶୈଲେନ୍ଦ୍ରଶିରଃପୁର୍ୟାଃ ସରୋବରେ ।
ଜଲଲୀଲାରତଃ କଶ୍ଚିତ୍ସହବିଦ୍ୟାଧରୀଗଣୈଃ ॥ ୬୨ ॥
କ୍ରୌଞ୍ଚଦ୍ୱୀପେ ହେମପୁରେ ସପ୍ତଦ୍ୱୀପବିବର୍ଧିତେ ।
ପ୍ରବୃତ୍ତୋ ବାଜିମେଧେନ କଶ୍ଚିଦ୍ୟଷ୍ଟୁଂ ଦିନାଷ୍ଟକମ୍ ॥ ୬୩ ॥
ଉଦ୍ୟତଃ ଶାଲ୍ମଲିଦ୍ୱୀପେ କଶ୍ଚିଦ୍ଦ୍ୱୀପାନ୍ତଚାରିଣା ।
ଯୋଦ୍ଧୁମୁଦ୍ଧୃତଦିଗ୍ଦନ୍ତିଦନ୍ତାକୃଷ୍ଟକୁଲାଚଲଃ ॥ ୬୪ ॥
ଗୋମେଦଦ୍ୱୀପକଃ କଶ୍ଚିତ୍ପୁଷ୍କରଦ୍ୱୀପରାଟ୍ ସୁତାମ୍ ।
ସମାନେତୁଂ ବଶାଦ୍ୟାତି କଷତ୍ସେନୋଽଷ୍ଟମୋଽଭବତ୍ ॥ ୬୫ ॥
ପୁଷ୍କରଦ୍ୱୀପକଃ କଶ୍ଚିଲ୍ଲୋକାଲୋକାଦ୍ରିଭୂଭୁଜଃ ।
ଦୂତେନ ସହ ନିର୍ୟାତୋ ଧନଭୂମିଦିଦୃକ୍ଷୟା ॥ ୬୬ ॥
ପ୍ରତ୍ୟେକମିତ୍ଥମେତେଷାଂ ଦ୍ୱୀପଦ୍ୱୀପାଧିନାଥତାମ୍ ।
କୁର୍ୱତାଂ ସ୍ୱଗୃହାକାଶେ ଦୃଷ୍ଟ୍ୱା ସ୍ୱପ୍ରତିଭୋଚିତାମ୍ ॥ ୬୭ ॥
ତ୍ୟକ୍ତାଭିମାନିକାକାରା ଦ୍ୱିବିଧାସ୍ତେ ବରାସ୍ତତଃ ।
ତତ୍ସଂବିଦ୍ଭିର୍ଗୃହେଷ୍ୱନ୍ତରେକତାଂ ଖାନି ଖୈରିବ ॥ ୬୮ ॥
ଯାସ୍ୟନ୍ତି ତେ ଭବିଷ୍ୟନ୍ତି ସମ୍ପ୍ରାପ୍ତାଭିମତାଶ୍ଚିରମ୍ ।
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱରାସ୍ତୁଷ୍ଟା ନନ୍ୱଷ୍ଟାବପି ତୁଷ୍ଟିମତ୍ ॥ ୬୯ ॥
ଇତ୍ୟେତେ ପ୍ରବିକସିତୋଦିତକ୍ରିୟାର୍ଥାଃ
ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟନ୍ତି ପ୍ରବିତତବୁଦ୍ଧୟସ୍ତପୋଭିଃ ।
ଅନ୍ତର୍ୟତ୍ସ୍ଫୁରତି ବିଦସ୍ତଦେବ ବାହ୍ୟେ
ନାପ୍ତଂ କୈସ୍ତଦୁଚିତକର୍ମଭିଃ କିଲେତି ॥ ୭୦ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ
ତାପସୋପାଖ୍ୟାନାନ୍ତର୍ଗତ ଦ୍ୱୀପସପ୍ତକାଷ୍ଟକବର୍ଣନଂ
ନାମ ତ୍ରିସପ୍ତତ୍ୟଧିକଶତତମଃ ସର୍ଗଃ ॥ ୧୮୩ ॥ -୧୧-
॥ ଅଥ ଦ୍ୱାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ କୁନ୍ଦଦନ୍ତୋପଦେଶଃ ॥
କୁନ୍ଦଦନ୍ତ ଉବାଚ ।
ଇତ୍ୟୁକ୍ତବାନସୌ ପୃଷ୍ଟଃ କଦମ୍ବତଲତାପସଃ ।
ସପ୍ତଦ୍ୱୀପା ଭୁବୋଽଷ୍ଟୌ ତାଃ କଥଂ ଭ୍ରାତା ଗୃହେଷ୍ୱିତି ॥ ୧ ॥
କଦମ୍ବତାପସ ଉବାଚ ।
ଚିଦ୍ଧାତୁରୀଦୃଗେବାୟଂ ଯଦେଶ ବ୍ୟୋମରୂପ୍ୟପି ।
ସର୍ୱଗୋ ଯତ୍ର ଯତ୍ରାସ୍ତେ ତତ୍ର ତତ୍ରାତ୍ମନି ସ୍ୱୟମ୍ ॥ ୨ ॥
ଆତ୍ମାନମିତ୍ଥଂ ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟରୂପେଣାନ୍ୟେନ ବା ନିଜମ୍ ।
ପରିପଶ୍ୟତି ରୂପଂ ସ୍ୱମତ୍ୟଜନ୍ନେବ ଖାତ୍ମକମ୍ ॥ ୩ ॥
କୁନ୍ଦଦନ୍ତ ଉବାଚ ।
ଏକସ୍ମିନ୍ୱିମଲେ ଶାନ୍ତେ ଶିବେ ପରମକାରଣେ ।
କଥଂ ସ୍ୱଭାବସଂସିଦ୍ଧା ନାନାତା ବାସ୍ତବୀ ସ୍ଥିତା ॥ ୪ ॥
କଦମ୍ବତାପସ ଉବାଚ ।
ସର୍ୱଂ ଶାନ୍ତଂ ଚିଦାକାଶଂ ନାନାସ୍ତୀହ ନ କିଂଚନ ।
ଦୃଶ୍ୟମାନମପି ସ୍ଫାରମାବର୍ତାତ୍ମା ଯଥାମ୍ଭସି ॥ ୫ ॥
ଅସତ୍ସ୍ୱେଷୁ ପଦାର୍ଥେଷୁ ପଦାର୍ଥା ଇତି ଭାନ୍ତି ଯତ୍ ।
ଚିତ୍ଖଂ ସ୍ୱପ୍ନସୁଷୁପ୍ତାତ୍ମ ତତ୍ତସ୍ୟାଚ୍ଛଂ ନିଜଂ ବପୁଃ ॥ ୬ ॥
ସସ୍ପନ୍ଦୋଽପି ହି ନିଃସ୍ପନ୍ଦଃ ପର୍ୱତୋଽପି ନ ପର୍ୱତଃ ।
ଯଥା ସ୍ୱପ୍ନେଷୁ ଚିଦ୍ଭାବଃସ୍ୱଭୋଽର୍ଥଗତସ୍ତଥା ॥ ୭ ॥
ନ ସ୍ୱଭାବା ନ ଚୈବାର୍ଥାଃ ସନ୍ତି ସର୍ୱାତ୍ମକୋଚିତେ ।
ସର୍ଗାଦୌ କଚିତଂ ରୂପଂ ଯଦ୍ୟଥା ତତ୍ତଥା ସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୮ ॥
ନ ଚ ନାମ ପରଂ ରୂପଂ କଚନାକଚନାତ୍ମକମ୍ ।
ଦ୍ରବ୍ୟାତ୍ମା ଚିଚ୍ଚ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ ସ୍ଥିତମିତ୍ଥଂ ହି କେବଲମ୍ ॥ ୯ ॥
ଏକୈବ ଚିଦ୍ୟଥା ସ୍ୱପ୍ନେ ସେନାୟାଂ ଜନଲକ୍ଷତାମ୍ ।
ଗତେବାଚ୍ଛୈବ କଚତି ତଥୈବାସ୍ୟାଃ ପଦାର୍ଥତା ॥ ୧୦ ॥
ଯତ୍ସ୍ୱତଃ ସ୍ୱାତ୍ମନି ସ୍ୱଚ୍ଛେ ଚିତ୍ଖଂ କଚକଚାୟତେ ।
ତତ୍ତେନୈବ ତଦାକାରଂ ଜଗଦିତ୍ୟନୁଭୂୟତେ ॥ ୧୧ ॥
ଅସତ୍ୟପି ଯଥା ବହ୍ନାବୁଷ୍ଣସଂବିଦ୍ଧି ଭାସତେ ।
ସଂବିନ୍ମାତ୍ରାତ୍ମକେ ବ୍ୟୋମ୍ନି ତଥାର୍ଥଃ ସ୍ୱସ୍ୱଭାସକଃ ॥ ୧୨ ॥
ଅସତ୍ୟପି ଯଥା ସ୍ତମ୍ଭେ ସ୍ୱପ୍ନେ ଖେ ସ୍ତମ୍ଭତା ବିଦଃ ।
ତଥେଦମସ୍ୟା ନାନାତ୍ୱମନନ୍ୟଦପି ଚାନ୍ୟବତ୍ ॥ ୧୩ ॥
ଆଦିସର୍ଗେ ପଦାର୍ଥତ୍ୱଂ ତତ୍ସ୍ୱଭାବାଚ୍ଛମେବ ଚ ।
ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନା ଯଦ୍ୟଥା ବୁଦ୍ଧଂ ତତ୍ତଥାଦ୍ୟାପି ବିନ୍ଦତେ ॥ ୧୪ ॥
ପୁଷ୍ପେ ପତ୍ରେ ଫଲେ ସ୍ତମ୍ଭେ ତରୁରେବ ଯଥା ତତଃ ।
ସର୍ୱ ସର୍ୱତ୍ର ସର୍ୱାତ୍ମ ପରମେବ ତଥାଽପରମ୍ ॥ ୧୫ ॥
ପରମାର୍ଥାମ୍ବରାମ୍ଭୋଧାବାପଃ ସର୍ଗ ପରଂପରା ।
ପରମାର୍ଥ ମହାକାଶେ ଶୂନ୍ୟତା ସର୍ଗସଂବିଦଃ ॥ ୧୬ ॥
ପରମାର୍ଥଶ୍ଚ ସର୍ଗଶ୍ଚ ପର୍ୟାୟୌ ତରୁବୃକ୍ଷବତ୍ ।
ବୋଧାଦେତଦବୋଧାତ୍ତୁ ଦ୍ୱୈତଂ ଦୁଃଖାୟ କେବଲମ୍ ॥ ୧୭ ॥
ପରମାର୍ଥୋ ଜଗଚ୍ଚେଦକମିତ୍ୟେବ ନିଶ୍ଚୟଃ ।
ଅଧ୍ୟାତ୍ମଶାସ୍ତ୍ରବୋଧେନ ଭବେତ୍ସୈଷା ହି ମୁକ୍ତତା ॥ ୧୮ ॥
ସଂକଲ୍ପସ୍ୟ ବପୁର୍ବ୍ରହ୍ମ ସଂକଲ୍ପକଚିଦାକୃତେଃ ।
ତଦେବ ଜଗତୋ ରୂପଂ ତସ୍ମାଦ୍ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମକଂ ଜଗତ୍ ॥ ୧୯ ॥
ଯତୋ ବାଚୋ ନିବର୍ତନ୍ତେ ନ ନିବର୍ତନ୍ତ ଏବ ବା ।
ବିଧୟଃ ପ୍ରତିଷେଧାଶ୍ଚ ଭାବାଭାବଦୃଶସ୍ତଥା ॥ ୨୦ ॥
ଅମୌନମୌନଂ ଜୀବାତ୍ମ ଯତ୍ପାଷାଣବଦାସନମ୍ ।
ଯତ୍ସଦେବାସଦାଭାସାଂ ତଦ୍ବ୍ରହ୍ମାଭିଧମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୨୧ ॥
ସର୍ୱସ୍ମିନ୍ନେକସୁଘନେ ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟେବ ନିରାମୟେ ।
କା ପ୍ରବୃତ୍ତିର୍ନିବୃତ୍ତିଃ କା ଭାବାଭାବାଦିବସ୍ତୁନଃ ॥ ୨୨ ॥
ଏକସ୍ୟାମେବ ନିଦ୍ରାୟାଂ ସୁଷୁପ୍ତସ୍ୱପ୍ନବିଭ୍ରମାଃ ।
ଯଦା ଭାନ୍ତ୍ୟବିଚିତ୍ରାୟାଂ ଚିତ୍ରା ଇବ ନିରନ୍ତରାଃ ॥ ୨୩ ॥
ଏତସ୍ୟାଂ ଚିତ୍ଖସତ୍ତାୟାଂ ତଥା ମୂଲକସର୍ଗକାଃ ।
ବହବୋ ଭାନ୍ତ୍ୟଚିତ୍ରାୟାଂ ଚିତ୍ରା ଇବ ନିରନ୍ତରାଃ ॥ ୨୪ ॥
ଦ୍ରବ୍ୟେ ଦ୍ରବ୍ୟାନ୍ତରଶ୍ଲିଷ୍ଟଂ ଯତ୍କାର୍ୟାନ୍ତରମାକ୍ଷିପେତ୍ ।
ତଦ୍ୱଦନ୍ତସ୍ତଥାଭୂତଚିତ୍ସାରଂ ସ୍ଫୁରଣଂ ମିଥଃ ॥ ୨୫ ॥
ସର୍ୱେ ପଦାର୍ଥାଶ୍ଚିତ୍ସାରମାତ୍ରମପ୍ରତିଘାଃ ସଦା ।
ଯଥା ଭାନ୍ତି ତଥା ଭାନ୍ତି ଚିନ୍ମାତ୍ରୈକାତ୍ମତାବଶାତ୍ ॥ ୨୬ ।
ଚିନ୍ମାତ୍ରୈକାତ୍ମସାରତ୍ୱାଦ୍ୟଥାସଂବେଦନଂ ସ୍ଥିତାଃ ।
ନିଃସ୍ପନ୍ଦା ନିର୍ମନସ୍କାରାଃ ସ୍ଫୁରନ୍ତି ଦ୍ରବ୍ୟଶକ୍ତୟଃ ॥ ୨୭ ॥
ଅବିଦ୍ୟମାନମେବେଦଂ ଦୃଶ୍ୟତେଽଥାନୁଭୂୟତେ ।
ଜଗତ୍ସ୍ୱପ୍ନ ଇବାଶେଷଂ ସରୁଦ୍ରୋପେନ୍ଦ୍ରପଦ୍ମଜମ୍ ॥ ୨୮ ॥
ବିଚିତ୍ରାଃ ଖଲୁ ଦୃଶ୍ୟନ୍ତେ ଚିଜ୍ଜଲେ ସ୍ପନ୍ଦରୀତୟଃ ।
ହର୍ଷାମର୍ଷବିଷାଦୋତ୍ଥଜଙ୍ଗମସ୍ଥାବରାତ୍ମନି ॥ ୨୯ ॥
ସ୍ୱଭାବବାତାଧୂତସ୍ୟ ଜଗଜ୍ଜାଲଚମତ୍କୃତେଃ ।
ହା ଚିନ୍ମରୀଚିପାଂଶ୍ୱଭ୍ରନୀହାରସ୍ୟ ବିସାରିତା ॥ ୩୦ ॥
ଯଥା କେଶୋଣ୍ଡ୍ରକଂ ବ୍ୟୋମ୍ନି ଭାତି ବ୍ୟାମଲଚକ୍ଷୁଷଃ ।
ତଥୈବେୟଂ ଜଗଦ୍ଭାନ୍ତିର୍ଭାତ୍ୟନାତ୍ମବିଦୋଽମ୍ବରେ ॥ ୩୧ ॥
ଯାବତ୍ସଂକଲ୍ପିତଂ ତାବଦ୍ୟଥା ସଂକଲ୍ପିତଂ ତଥା ।
ଯଥା ସଂକଲ୍ପନଗରଂ କଚତୀଦଂ ଜଗତ୍ତଥା ॥ ୩୨ ॥
ସଂକଲ୍ପନଗରେ ଯାବତ୍ସଂକଲ୍ପସକଲା ସ୍ଥିତିଃ ।
ଭବତ୍ୟେବାପ୍ୟସଦ୍ରୂପା ସତୀବାନୁଭବେ ସ୍ଥିତା ॥ ୩୩ ॥
ପ୍ରବହତ୍ୟେବ ନିୟତିର୍ନିୟତାର୍ଥପ୍ରଦାୟିନୀ ।
ସ୍ଥାବରଂ ଜଙ୍ଗମଂ ଚୈବ ତିଷ୍ଠତ୍ୟେବ ଯଥାକ୍ରମମ୍ ॥ ୩୪ ॥
ଜାୟତେ ଜଙ୍ଗମଂ ଜୀବାତ୍ସ୍ଥାବରଂ ସ୍ଥାବରାଦପି ।
ନିୟତ୍ୟାଧୋ ବହତ୍ୟମ୍ବୁ ଗଚ୍ଛତ୍ୟୂର୍ଧ୍ୱମଥାନଲଃ ॥ ୩୫ ॥
ବହନ୍ତି ଦେହୟନ୍ତ୍ରାଣି ଜ୍ୟୋତୀଂଷି ପ୍ରତପନ୍ତି ଚ ।
ବାୟବୋ ନିତ୍ୟଗତୟଃ ସ୍ଥିତାଃ ଶୈଲାଦୟଃ ସ୍ଥିରାଃ ॥ ୩୬ ॥
ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟଂ ନିବୃତ୍ତଂ ତୁ ଧାରାସାରାମ୍ବରୀକୃତମ୍ ।
ଯୁଗସଂବତ୍ସରାଦ୍ୟାତ୍ମ କାଲଚକ୍ରଂ ପ୍ରବର୍ତତେ ॥ ୩୭ ॥
ଭୂତଲୈକାନ୍ତରାବ୍ଧ୍ୟଦ୍ରିସଂନିବେଶଃ ସ୍ଥିତାୟତେ ।
ଭାବାଭାବୋଗ୍ରହୋତ୍ସର୍ଗଦ୍ରବ୍ୟଶକ୍ତିଶ୍ଚ ତିଷ୍ଠତି ॥ ୩୮ ॥
କୁନ୍ଦଦନ୍ତ ଉବାଚ ।
ପ୍ରାଗ୍ଦୃଷ୍ଟଂ ସ୍ମୃତିମାୟାତି ତତ୍ସ୍ୱସଂକଲ୍ପନାନ୍ୟତଃ ।
ଭାତି ପ୍ରଥମସର୍ଗେ ତୁ କସ୍ୟ ପ୍ରାଗ୍ଦୃଷ୍ଟଭାସନମ୍ ॥ ୩୯ ॥
ତାପସ ଉବାଚ ।
ଅପୂର୍ୱଂ ଦୃଶ୍ୟତେ ସର୍ୱଂ ସ୍ୱପ୍ନେ ସ୍ୱମରଣଂ ଯଥା ।
ପ୍ରାଗ୍ଦୃଷ୍ଟଂ ଦୃଷ୍ଟମିତ୍ୟେବ ତତ୍ରୈବାଭ୍ୟାସତଃ ସ୍ମୃତିଃ ॥ ୪୦ ॥
ଚିତ୍ତ୍ୱାଚ୍ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନି କଚତି ଜଗତ୍ସଂକଲ୍ପପତ୍ତନମ୍ ।
ନ ସନ୍ନାସଦିଦଂ ତସ୍ମାଦ୍ଭାତାଭାତଂ ଯତଃ ସ୍ୱତଃ ॥ ୪୧ ॥
ଚିତ୍ପ୍ରସାଦେନ ସଂକଲ୍ପସ୍ୱପ୍ନାଦ୍ୟଦ୍ୟାନୁଭୂୟତେ ।
ଶୁଦ୍ଧଂ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ ସଂକଲ୍ପପୁରଂ ମା ସ୍ମର୍ୟତାଂ କଥମ୍ ॥ ୪୨ ॥
ହର୍ଷାମର୍ଷବିନିର୍ମୁକ୍ତୈର୍ଦୁଃଖେନ ଚ ସୁଖେନ ଚ ।
ପ୍ରକୃତେନୈବ ମାର୍ଗେଣ ଜ୍ଞଶ୍ଚକ୍ରୈରିବ ଗମ୍ୟତେ ॥ ୪୩ ॥
ନିଦ୍ରାବ୍ୟପଗମେ ସ୍ୱପ୍ନନଗରେ ଯାଦୃଶଂ ସ୍ମୃତୌ ।
ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମାତ୍ମ ପରଂ ବିଦ୍ଧି ତାଦୃଶଂ ତ୍ରିଜଗଦ୍ଭ୍ରମମ୍ ॥ ୪୪ ॥
ସଂବିଦାଭାସମାତ୍ରଂ ଯଜ୍ଜଗଦିତ୍ୟଭିଶବ୍ଦିତମ୍ ।
ତତ୍ସଂବିଦ୍ୱ୍ୟୋମ ସଂଶାନ୍ତଂ କେବଲଂ ବିଦ୍ଧି ନେତରତ୍ ॥ ୪୫ ॥
ଯସ୍ମିନ୍ସର୍ୱଂ ଯତଃ ସର୍ୱଂ ଯତ୍ସର୍ୱଂ ସର୍ୱତଶ୍ଚ ଯତ୍ ।
ସର୍ୱଂ ସର୍ୱତୟା ସର୍ୱଂ ତତ୍ସର୍ୱଂ ସର୍ୱଦା ସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୪୬ ॥
ଯଥେୟଂ ସଂସୃତିର୍ବ୍ରାହ୍ମୀ ଭବତୋ ଯଦ୍ଭବିଷ୍ୟତି ।
ଯଥା ଭାନଂ ଚ ଦୃଶ୍ୟସ୍ୟ ତଦେତତ୍କଥିତଂ ମୟା ॥ ୪୭ ॥
ଉତ୍ତିଷ୍ଠତଂ ବ୍ରଜତମାସ୍ପଦମହ୍ନି ପଦ୍ମଂ
ଭୃଙ୍ଗାବିବାଭିମତମାଶୁ ବିଧୀୟତାଂ ସ୍ୱମ୍ ।
ତିଷ୍ଠାମି ଦୁଃଖମଲମସ୍ତସମାଧିସଂସ୍ଥଂ
ଭୂୟଃ ସମାଧିମହମଙ୍ଗ ଚିରଂ ବିଶାମି ॥ ୪୮ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ
ତାପସୋପାଖ୍ୟାନାନ୍ତର୍ଗତ କୁନ୍ଦଦନ୍ତୋପଦେଶୋ ନାମ
ଚତୁଃଶୀତ୍ୟଧିକଶତତମଃ ସର୍ଗଃ ॥ ୧୮୪ ॥ -୧୨-
॥ ଅଥ ତ୍ରୟୋଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ କୁନ୍ଦଦନ୍ତପ୍ରବୋଧଃ ॥
କୁନ୍ଦଦନ୍ତ ଉବାଚ ।
ଜରନ୍ମୁନିରପୀତ୍ୟୁକ୍ତ୍ୱା ଧ୍ୟାନମୀଲିତଲୋଚନଃ ।
ଆସୀଦସ୍ପନ୍ଦିତପ୍ରାଣମନାଶ୍ଚିତ୍ର ଇବାର୍ପିତଃ ॥ ୧ ॥
ଆବାଭ୍ୟାଂ ପ୍ରଣୟୋଦାରୈଃ ପ୍ରାର୍ଥିତୋଽପି ପୁନଃପୁନଃ ।
ବାକ୍ୟୈଃ ସଂସାରମବିଦନ୍ନ ବଚୋ ଦତ୍ତବାନ୍ପୁନଃ ॥ ୨ ॥
ଆବାଂ ପ୍ରଦେଶତସ୍ତସ୍ମାଚ୍ଚଲିତ୍ୱା ମନ୍ଦମୁତ୍ସୁକୌ ।
ଦିନୈଃ କତିପୟୈଃ ପ୍ରାପ୍ତୌ ଗୃହଂ ମୁଦିତବାନ୍ଧବମ୍ ॥ ୩ ॥
ଅଥ ତତ୍ରୋତ୍ସବଂ କୃତ୍ୱା କଥାଃ ପ୍ରୋଚ୍ୟ ଚିରଂତନୀଃ ।
ସ୍ଥିତାସ୍ତାବଦ୍ୱୟଂ ଯାବତ୍ସପ୍ତାପି ଭ୍ରାତରୋଽଥ ତେ ॥ ୪ ॥
କ୍ରମେଣ ବିଲୟଂ ପ୍ରାପ୍ତାଃ ପ୍ରଲୟେଷ୍ୱର୍ଣବା ଇବ ।
ମୁକ୍ତୋଽସୌ ମେ ସଖୈବୈକ ଏକାର୍ଣବ ଇବାଷ୍ଟକଃ ॥ ୫ ॥
ତତଃ କାଲେନ ସୋଽପ୍ୟସ୍ତଂ ଦିନାନ୍ତେଽର୍କ ଇବାଗତଃ ।
ଅହଂ ଦୁଃଖପ୍ରୀତାତ୍ମା ପରଂ ବୈଧୁର୍ୟମାଗତଃ ॥ ୬ ॥
ତତୋଽହଂ ଦୁଃଖିତୋ ଭୂୟଃ କଦମ୍ବତରୁତାପସମ୍ ।
ଗତୋ ଦୁଃଖୋପଘାତାୟ ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ପ୍ରଷ୍ଟୁମାଦୃତଃ ॥ ୭ ॥
ତତ୍ର ମାସତ୍ରୟେଣାସୌ ସମାଧିବିରତୋଽଭବତ୍ ।
ପ୍ରଣତେନ ମୟା ପୃଷ୍ଟଃ ସନ୍ନିଦଂ ପ୍ରୋକ୍ତବାନଥ ॥ ୮ ॥
କଦମ୍ବତାପସ ଉବାଚ ।
ଅହଂ ସମାଧିବିରତଃ ସ୍ଥାତୁଂ ଶକ୍ନୋମି ନ କ୍ଷଣମ୍ ।
ସମାଧିମେବ ପ୍ରବିଶ୍ୟାମ୍ୟହମାଶୁ କୃତତ୍ୱରଃ ॥ ୯ ॥
ପରମାର୍ଥୋପଦେଶସ୍ତେ ନାଭ୍ୟାସେନ ବିନାନଘ ।
ଲଗତ୍ୟତ୍ର ପରାଂ ଯୁକ୍ତିମିମାଂ ଶୃଣୁ ତତଃ କୁରୁ ॥ ୧୦ ॥
ଅୟୋଧ୍ୟାନାମ ପୂରସ୍ତି ତତ୍ରାସ୍ତି ବସୁଧାଧିପଃ ।
ନାମ୍ନା ଦଶରଥସ୍ତସ୍ୟ ପୁତ୍ରୋ ରାମ ଇତି ଶ୍ରୁତଃ ॥ ୧୧ ॥
ସକାଶଂ ତତ୍ର ଗଚ୍ଛ ତ୍ୱଂ ତସ୍ମୈ କୁଲଗୁରୁଃ କିଲ ।
ବସିଷ୍ଠାଖ୍ୟୋ ମୁନିଶ୍ରେଷ୍ଠଃ କଥୟିଷ୍ୟତି ସଂସଦି ॥ ୧୨ ॥
ମୋକ୍ଷୋପାୟକଥାଂ ଦିବ୍ୟାଂ ତାଂ ଶ୍ରୁତ୍ୱା ସୁଚିରଂ ଦ୍ୱିଜ ।
ବିଶ୍ରାନ୍ତିମେଷ୍ୟସି ପରେ ପଦେଽହମିବ ପାବନେ ॥ ୧୩ ॥
ଇତ୍ୟୁକ୍ତ୍ୱା ସ ସମାଧାନରସାୟନମହାର୍ଣବମ୍ ।
ବିଂବଶାହମିମଂ ଦେଶଂ ତ୍ୱତ୍ସକାଶମୁପାଗତଃ ॥ ୧୪ ॥
ଏଷୋଽହମେତଦ୍ୱୃତ୍ତଂ ମେ ସର୍ୱଂ କଥିତବାନହମ୍ ।
ଯଥାବୃତ୍ତଂ ଯଥାଦୃଷ୍ଟଂ ଯଥାଶ୍ରୁତମଖଣ୍ଡିତମ୍ ॥ ୧୫ ॥
ଶ୍ରୀରାମ ଉବାଚ ।
ସକୁନ୍ଦଦନ୍ତ ଇତ୍ୟାଦିକଥାକଥନକୋବିଦଃ ।
ସ୍ଥିତସ୍ତତଃ ପ୍ରଭୃତ୍ୟେବ ମତ୍ସମୀପଗତଃ ସଦା ॥ ୧୬ ॥
ସ ଏଷ କୁନ୍ଦଦନ୍ତାଖ୍ୟୋ ଦ୍ୱିଜଃ ପାର୍ଶ୍ୱେ ସମାସ୍ଥିତଃ ।
ଶ୍ରୁତବାନ୍ସଂହିତାମେତାଂ ମୋକ୍ଷୋପାୟାଭିଧାମିହ ॥ ୧୭ ॥
ସ ଏଷ କୁନ୍ଦଦନ୍ତାଖ୍ୟୋ ମମ ପାର୍ଶ୍ୱଗତୋ ଦ୍ୱିଜଃ ।
ଅଦ୍ୟ ନିଃସଂଶୟୋ ଜାତୋ ନ ବେତି ପରିପୃଚ୍ଛ୍ୟତାମ୍ ॥ ୧୮ ॥
ଶ୍ରୀବାଲ୍ମୀକିରୁବାଚ ।
ଇତ୍ୟୁକ୍ତେ ରାଘବେଣାଥ ପ୍ରୋବାଚ ବଦତାଂବରଃ ।
ସ ବସିଷ୍ଠୋ ମୁନିଶ୍ରେଷ୍ଠଃ କୁନ୍ଦଦନ୍ତଂ ବିଲୋକୟନ୍ ॥ ୧୯ ॥
ଶ୍ରୀବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
କୁନ୍ଦଦନ୍ତ ଦ୍ୱିଜବର କଥ୍ୟତାଂ କିଂ ତ୍ୱୟାନଘ ।
ବୁଦ୍ଧଂ ଶ୍ରୁତବତା ଜ୍ଞେୟଂ ମଦୁକ୍ତଂ ମୋକ୍ଷଦଂ ପରମ୍ ॥ ୨୦ ॥
କୁନ୍ଦଦନ୍ତ ଉବାଚ ।
ସର୍ୱସଂଶୟବିଚ୍ଛେଦି ଚେତ ଏବ ଜୟାୟ ମେ ।
ସର୍ୱସଂଶୟବିଚ୍ଛେଦୋ ଜ୍ଞାତଂ ଜ୍ଞେୟମଖଣ୍ଡିତମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ଜ୍ଞାତଂ ଜ୍ଞାତବ୍ୟମମଲଂ ଦୃଷ୍ଟଂ ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟମକ୍ଷତମ୍ ।
ପ୍ରାପ୍ତଂ ପ୍ରାପ୍ତବ୍ୟମଖିଲଂ ବିଶ୍ରାନ୍ତୋଽସ୍ମି ପରେ ପଦେ ॥ ୨୨ ॥
ବୁଦ୍ଧେୟଂ ତ୍ୱଦିଦଂ ସର୍ୱଂ ପରମାର୍ଥଘନଂ ଘନମ୍ ।
ଅନନ୍ୟେନାତ୍ମନୋ ବ୍ୟୋମ୍ନି ଜଗଦ୍ରୂପେଣ ଜୃମ୍ଭିତମ୍ ॥ ୨୩ ॥
ସର୍ୱାତ୍ମକତୟା ସର୍ୱରୂପିଣଃ ସର୍ୱଗାତ୍ମନଃ ।
ସର୍ୱଂ ସର୍ୱେଣ ସର୍ୱତ୍ର ସର୍ୱଦା ସଂଭବତ୍ୟଲମ୍ ॥ ୨୪ ॥
ସଂଭବନ୍ତି ଜଗତ୍ୟନ୍ତଃ ସିଦ୍ଧାର୍ଥକଣକୋଟରେ ।
ନ ସଂଭବନ୍ତି ଚ ଯଥା ଜ୍ଞାନମେତଦଶେଷତଃ ॥ ୨୫ ॥
ଗୃହେଽନ୍ତଃ ସଂଭବତ୍ୟେବ ସପ୍ତଦ୍ୱୀପା ବସୁଂଧରା ।
ଗେହଂ ଚ ଶୂନ୍ୟମେବାସ୍ତେ ସତ୍ୟମେତଦସଂଶୟମ୍ ॥ ୨୬ ॥
ଯଦ୍ୟଦ୍ୟଦା ବସ୍ତୁ ଯଥୋଦିତାତ୍ମ
ଭାତୀହ ଭୂତୈରନୁଭୂୟତେ ଚ ।
ତତ୍ତତ୍ତଦା ସର୍ୱଘନସ୍ତଥାସ୍ତେ
ବ୍ରହ୍ମେତ୍ଥମାଦ୍ୟନ୍ତବିମୁକ୍ତମସ୍ତି ॥ ୨୭ ॥
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ
ତାପସୋପାଖ୍ୟାନାନ୍ତର୍ଗତ କୁନ୍ଦଦନ୍ତପ୍ରବୋଧୋ ସପ୍ତଦ୍ୱୀପେଶ୍ୱର
ନାମ ପଞ୍ଚାଶୀତ୍ୟଧିକଶତତମଃ ସର୍ଗଃ ॥ ୧୮୫ ॥ -୧୩-
॥ ଅଥ ଚତୁର୍ଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
॥ ସର୍ୱଂ ଖଲ୍ୱିଦଂ ବ୍ରହ୍ମେତିପ୍ରତିପାଦନୟୋଗୋପଦେଶଃ ॥
ଶ୍ରୀବାଲ୍ମୀକିରୁବାଚ ।
କୁନ୍ଦଦନ୍ତେ ବଦତ୍ୟେବଂ ବସିଷ୍ଠୋ ଭଗବାନ୍ମୁନିଃ ।
ଉବାଚେଦମନିନ୍ଦ୍ୟାତ୍ମା ପରମାର୍ଥୋଚିତଂ ବଚଃ ॥ ୧ ॥
ଶ୍ରୀବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ବତ ବିଜ୍ଞାନବିଶ୍ରାନ୍ତିରସ୍ୟ ଜାତା ମହାତ୍ମନଃ ।
କରାମଲକବଦ୍ୱିଶ୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ପରିପଶ୍ୟତି ॥ ୨ ॥
କିଲେଦଂ ଭ୍ରାନ୍ତିମାତ୍ରାତ୍ମ ବିଶ୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ଭାତ୍ୟଜମ୍ ।
ଭ୍ରାନ୍ତିର୍ବ୍ରହ୍ମୈବ ଚ ବ୍ରହ୍ମ ଶାନ୍ତମେକମନାମୟମ୍ ॥ ୩ ॥
ଯଦ୍ୟଥା ଯେନ ଯତ୍ରାସ୍ତି ଯାଦୃଗ୍ୟାବଦ୍ୟଦା ଯତଃ ।
ତତ୍ତଥା ତେନ ତତ୍ରାସ୍ତି ତାଦୃକ୍ତାବତ୍ତଦା ତତଃ ॥ ୪ ॥
ଶିବଂ ଶାନ୍ତମଜଂ ମୌନମମୌନମଜରଂ ତତମ୍ ।
ସୁଶୂନ୍ୟାଶୂନ୍ୟମଭବମନାଦିନିଧନଂ ଧ୍ରୁବମ୍ ॥ ୫ ॥
ଯସ୍ୟା ଯସ୍ୟାସ୍ତ୍ୱବସ୍ଥାୟାଃ କ୍ରିୟତେ ସଂବିଦା ଭରଃ ।
ସା ସା ସହସ୍ରଶାଖତ୍ୱମେତି ସେକୈର୍ୟଥା ଲତା ॥ ୬ ॥
ପରୋ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡମେବାଣୁଶ୍ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନୋନ୍ତଃ ସ୍ଥିତୋ ଯତଃ ।
ପରମାଣୁରେବ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡମନ୍ତଃ ସ୍ଥିତଜଗଦ୍ୟତଃ ॥ ୭ ॥
ତସ୍ମାଚ୍ଚିଦାକାଶମନାଦିମଧ୍ୟ-
ମଖଣ୍ଡିତଂ ସୌମ୍ୟମିଦଂ ସମସ୍ତମ୍ ।
ନିର୍ୱାଣମସ୍ତଂ ଗତଜାତିବନ୍ଧୋ
ଯଥାସ୍ଥିତଂ ତିଷ୍ଠ ନିରାମୟାତ୍ମା ॥ ୮ ॥
ସ୍ୱୟଂ ଦୃଶ୍ୟଂ ସ୍ୱୟଂ ଦ୍ରଷ୍ଟୃ ସ୍ୱୟଂ ଚିତ୍ତ୍ୱଂ ସ୍ୱୟଂ ଜଡମ୍ ।
ସ୍ୱୟଂ କିଂଚିନ୍ନ କିଂଚିଚ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମନ୍ୟେବ ସଂସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୯ ॥
ଯଥା ଯତ୍ର ଜଗତ୍ୟେତତ୍ସ୍ୱୟଂ ବ୍ରହ୍ମ ଖମାତ୍ମନି ।
ସ୍ୱରୂପମଜହଚ୍ଛାନ୍ତଂ ଯତ୍ର ସମ୍ପଦ୍ୟତେ ତଥା ॥ ୧୦ ॥
ବ୍ରହ୍ମ ଦୃଶ୍ୟମିତି ଦ୍ୱୈତଂ ନ କଦାଚିଦ୍ୟଥାସ୍ଥିତମ୍ ।
ଏକତ୍ୱମେତୟୋର୍ୱିଦ୍ଧି ଶୂନ୍ୟତ୍ୱାକାଶୟୋରିବ ॥ ୧୧ ॥
ଦୃଶ୍ୟମେବ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମୈବ ଦୃଶ୍ୟତା ।
ଏତନ୍ନ ଶାନ୍ତଂ ନାଽଶାନ୍ତଂ ନାନାକାରଂ ନ ଚାକୃତିଃ ॥ ୧୨ ॥
ଯାଦୃକ୍ପ୍ରବୋଧେ ସ୍ୱପ୍ନାଦିସ୍ତାଦୃଗ୍ଦେହୋ ନିରାକୃତିଃ ।
ସଂବିନ୍ମାତ୍ରାତ୍ମା ପ୍ରତିଘଃ ସ୍ୱାନୁଭୂତୋଽପ୍ୟସନ୍ମ୍ୟଃ ॥ ୧୩ ॥
ସଂବିନ୍ମୟୋ ଯଥା ଜନ୍ତୁର୍ନିଦ୍ରାତ୍ମାସ୍ତେ ଜଡୋଽଭବତ୍ ।
ଜଡୀଭୂତା ତଥୈବାସ୍ତେ ସଂବିତ୍ସ୍ଥାବରନାମିକା ॥ ୧୪ ॥
ସ୍ଥାବରତ୍ୱାଜ୍ଜଡାଚ୍ଚିତ୍ତ୍ୱଂ ଜଂଗମାତ୍ମ ପ୍ରୟାତି ଚିତ୍ ।
ଜୀବଃ ସୁଷୁପ୍ତାତ୍ମା ସ୍ୱପ୍ନଂ ଜାଗ୍ରଚ୍ଚୈବ ଜଗଚ୍ଛତୈଃ ॥ ୧୫ ॥
ଆମୋକ୍ଷମେଷା ଜୀବସ୍ୟ ଭୁବ୍ୟମ୍ଭସ୍ୟନିଲେଽନଲେ ।
ଖେ ଖାତ୍ମଭିର୍ଜଗଲ୍ଲକ୍ଷୈଃ ସ୍ୱପ୍ନାଭୈର୍ଭାସତେ ସ୍ଥିତିଃ ॥ ୧୬ ॥
ଚିଚ୍ଚିନୋତି ତଥା ଜାଡ୍ୟଂ ନରୋ ନିଦ୍ରାସ୍ଥିତିର୍ୟଥା ।
ଚିନୋତି ଜଡତାଂ ଚିତ୍ତ୍ୱଂ ନ ନାମ ଜଡତାବଶାତ୍ ॥ ୧୭ ॥
ଚିତା ବେଦନ ବେତ୍ତାରଂ ସ୍ଥାବରଂ କ୍ରିୟତେ ବପୁଃ ।
ଚିତା ବେଦନ ବେତ୍ତାରଂ ଜଙ୍ଗମଂ କ୍ରିୟତେ ବପୁଃ ॥ ୧୮ ॥
ଯଥା ପୁଂସୋ ନଖାଃ ପାଦବେକମେବ ଶରୀରକମ୍ ।
ତଥୈକମେବାପ୍ରତିଘଂ ଚିତଃ ସ୍ଥାବରଜଙ୍ଗମମ୍ ॥ ୧୯ ॥
ଆଦିସର୍ଗେ ସ୍ୱପ୍ନ ଇବ ଯତ୍ପ୍ରଥାମାଗତଂ ସ୍ଥିତମ୍ ।
ଚିତୋ ରୂପଂ ଜଗଦିତି ତତ୍ତଥୈବାନ୍ତ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୨୦ ॥
ତଚ୍ଚୈବାପ୍ରତିଘଂ ଶାନ୍ତଂ ଯଥାସ୍ଥିତମବସ୍ଥିତମ୍ ।
ନ ପ୍ରଥାମାଗତଂ କିଂଚିନ୍ନାସୀଦପ୍ରଥିତଂ ହିତମ୍ ॥ ୨୧ ॥
ଅୟମାଦିରୟଂ ଚାନ୍ତଃ ସର୍ଗସ୍ୟେତ୍ୟବଭାସତେ ।
ଚିତଃ ସୁଘନନିଦ୍ରାୟାଃ ସୁଷୁପ୍ତସ୍ୱପ୍ନକୋଷ୍ଠତଃ ॥ ୨୨ ॥
ସ୍ଥିତ ଏକୋ ହ୍ୟନାଦ୍ୟନ୍ତଃ ପରମାର୍ଥଘନୋ ଯତଃ ।
ପ୍ରଲୟସ୍ଥିତିସର୍ଗାଣାଂ ନ ନାମାପ୍ୟସ୍ତି ମାଂ ପ୍ରତି ॥ ୨୩ ॥
ପ୍ରଲୟସ୍ଥିତିସର୍ଗାଦି ଦୃଶ୍ୟମାନଂ ନ ବିଦ୍ୟତେ ।
ଏତନ୍ନ ଚାତ୍ମନଶ୍ଚାନ୍ୟଚ୍ଚିତ୍ରେ ଚିତ୍ରବଧୂର୍ୟଥା ॥ ୨୪ ॥
କର୍ତବ୍ୟଚିତ୍ରସେନାସ୍ମାଦ୍ୟଥା ଚିତ୍ରାନ୍ନ ଭିଦ୍ୟତେ ।
ନାନାଽନାନୈବ ପ୍ରତିଘା ଚିତ୍ତତ୍ତ୍ୱେ ସର୍ଗତା ତଥା ॥ ୨୫ ॥
ବିଭାଗହୀନୟାପ୍ୟେଷ ଭାଗଶ୍ଚିଦ୍ଧନନିଦ୍ରୟା ।
ସୁଷୁପ୍ତାନ୍ମୁଚ୍ୟତେ ମୋକ୍ଷ ଇତି ସ୍ୱପ୍ନସ୍ତୁ ଚିତ୍ତକମ୍ ॥ ୨୬ ॥
ପ୍ରଲୟୋଽୟମିୟଂ ସୃଷ୍ଟିରୟଂ ସ୍ୱପ୍ନୋ ଘନସ୍ତ୍ୱୟମ୍ ।
ଭାସୋଽପ୍ରତିଘରୂପସ୍ୟ ଚିତ୍ସହସ୍ରରୁଚେରିତି ॥ ୨୭ ॥
ଚିନ୍ନିଦ୍ରାୟାଃ ସ୍ୱପ୍ନମୟୋ ଭାଗଶ୍ଚିତ୍ତମୁଦାହୃତମ୍ ।
ତଦେବ ମୁଚ୍ୟତେ ଭୂତଂ ଜୀବୋ ଦେବସସୁରାଦିଦୃକ୍ ॥ ୨୮ ॥
ଏଷ ଏବ ପରିଜ୍ଞାତଃ ସୁଷୁପ୍ତିର୍ଭବତି ସ୍ୱୟମ୍ ।
ଯଦା ତଦା ମୋକ୍ଷ ଇତି ପ୍ରୋଚ୍ୟତେ ମୋକ୍ଷକାଂକ୍ଷିଭିଃ ॥ ୨୯ ॥
ଶ୍ରୀରାମ ଉବାଚ ।
ଚିତ୍ତଂ ଦେବାସୁରାଦ୍ୟାତ୍ମ ଚିନ୍ନିଦ୍ରା ସ୍ୱାତ୍ମଦର୍ଶନମ୍ ।
କିୟତ୍ପ୍ରମାଣଂ ଭଗବନ୍କଥମସ୍ୟୋଦରେ ଜଗତ୍ ॥ ୩୦ ॥
ଶ୍ରୀବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ବିଦ୍ଧି ଚିତ୍ତଂ ନରଂ ଦେବମସୁରଂ ସ୍ଥାବରଂ ସ୍ତ୍ରିୟମ୍ ।
ନାଗଂ ନଗଂ ପିଶାଚାଦି ଖଗକୀଟାଦିରାକ୍ଷସମ୍ ॥ ୩୧ ॥
ପ୍ରମାଣଂ ତସ୍ୟ ଚାନନ୍ତଂ ବିଦ୍ଧି ଯଦ୍ୟତ୍ର ରେଣୁତାମ୍ ।
ଆବ୍ରହ୍ମସ୍ତମ୍ବପର୍ୟନ୍ତଂ ଜଗଦ୍ୟାତି ସହସ୍ରଶଃ ॥ ୩୨ ॥
ଯଦେତଦାଦିତ୍ୟପଥାଦୂର୍ଧ୍ୱଂ ସଂୟାତି ବେଦନମ୍ ।
ଏତଚ୍ଚିତଂ ଭୂତମେତଦପର୍ୟନ୍ତାମଲାକୃତି ॥ ୩୩ ॥
ଏତଦୁଗ୍ରଂ ଚିତୋ ରୂପମସ୍ୟାନ୍ତର୍ଭୁବନର୍ଦ୍ଧୟଃ ।
ଯଦାୟାନ୍ତି ତଦା ସର୍ଗଶ୍ଚିତ୍ତାଦାଗତ ଉଚ୍ୟତେ ॥ ୩୪ ॥
ଚିତ୍ତମେବ ବିଦୁର୍ଜୀବଂ ତଦାଦ୍ୟନ୍ତବିବର୍ଜିତମ୍ ।
ଖଂ ଘଟେଷ୍ୱିବ ଦେହେଷୁ ଚାସ୍ତେ ନାସ୍ତେ ତଦିଚ୍ଛୟା ॥ ୩୫ ॥
ନିମ୍ନୋନ୍ନତାନ୍ଭୁବୋ ଭାଗାନ୍ ଗୃହ୍ଣାତି ଚ ଜହାତି ଚ ।
ସରିତ୍ପ୍ରବାହୋଽଙ୍ଗ ଯଥା ଶରୀରାଣି ତଥା ମନଃ ॥ ୩୬ ॥
ଅସ୍ୟ ତ୍ୱାତ୍ମପରିଜ୍ଞାନାଦେଷ ଦେହାଦିସଂଭ୍ରମଃ ।
ଶାମ୍ୟତ୍ୟାଶ୍ୱବବୋଧେନ ମରୁବାଃପ୍ରତ୍ୟଯୋ ଯଥା ॥ ୩୭ ॥
ଜଗତ୍ୟନ୍ତରଣୁର୍ୟତ୍ର ତତ୍ପ୍ରମାଣଂ ହି ଚେତସଃ ।
ସଦେବ ଚ ପୁମାଂସ୍ତସ୍ମାତ୍ପୁଂସାମନ୍ତଃ ସ୍ଥିତଂ ଜଗତ୍ ॥ ୩୮ ॥
ଯାବତ୍କିଂଚିଦିଦଂ ଦୃଶ୍ୟଂ ତଚ୍ଚିତ୍ତଂ ସ୍ୱପ୍ନଭୂଷ୍ୱିବ ।
ତଦେବ ଚ ପୁମାଂସ୍ତସ୍ମାତ୍କୋ ଭେଦୋ ଜଗଦାତ୍ମନୋଃ ॥ ୩୯ ॥
ଚିଦେବାୟଂ ପଦାର୍ଥୌଘୋ ନାସ୍ତ୍ୟନ୍ୟସ୍ମିନ୍ପଦାର୍ଥତା ।
ବ୍ୟତିରିକ୍ତା ସ୍ୱପ୍ନ ଇବ ହେମ୍ନୀବ କଟକାଦିତା ॥ ୪୦ ॥
ଯଥୈକଦେଶେ ସର୍ୱତ୍ର ସ୍ଫୁରନ୍ତ୍ୟାପୋଽମ୍ବୁଧୌ ପୃଥକ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟନନ୍ୟା ନିତ୍ୟସ୍ଥାଶ୍ଚିତୋ ଦୃଶ୍ୟାତ୍ମିକାସ୍ତଥା ॥ ୪୧ ॥
ଯଥା ଦ୍ରବତ୍ୱମମ୍ଭୋଧାବାପୋ ଜଠରକୋଶଗାଃ ।
ସ୍ଫୁରନ୍ତ୍ୟେବଂବିଦାଽନନ୍ୟାଃ ପଦାର୍ଥୌଘାସ୍ତଥାପରେ ॥ ୪୨ ॥
ଯଥା ସ୍ଥିତଜଗଚ୍ଛାଲଭଞ୍ଜିକାକାଶରୂପଧୃକ୍ ।
ଚିତ୍ସ୍ତମ୍ଭୋୟମପସ୍ପନ୍ଦଃ ସ୍ଥିତ ଆଦ୍ୟନ୍ତବର୍ଜିତଃ ॥ ୪୩ ॥
ଯଥାସ୍ଥିତମିଦଂ ବିଶ୍ୱଂ ସଂବିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନି ବ୍ୟବସ୍ଥିତମ୍ ।
ସ୍ୱରୂପମତ୍ୟଜଚ୍ଛାନ୍ତଂ ସ୍ୱପ୍ନଭୂମାବିବାଖିଲମ୍ ॥ ୪୪ ॥
ସମତା ସତ୍ୟତା ସତ୍ତା ଚୈକତା ନିର୍ୱିକାରିତା ।
ଆଧାରାଧେୟତାନ୍ୟୋନ୍ୟଂ ଚୈତୟୋର୍ୱିଶ୍ୱସଂବିଦୋଃ ॥ ୪୫ ॥
ସ୍ୱପ୍ନସଂକଲ୍ପସଂସାରବରଶାପଦୃଶାମିହ ।
ସରୋବ୍ଧିସରିଦମ୍ବୂନାମିଅବାନ୍ୟତ୍ୱଂ ନ ବାଥବା ॥ ୪୬ ॥
ଶ୍ରୀରାମ ଉବାଚ ।
ବରଶାପାର୍ଥସଂବିତ୍ତୌ କାର୍ୟକାରଣତା କଥମ୍ ।
ଉପାଦାନଂ ବିନା କାର୍ୟଂ ନାସ୍ତ୍ୟେବ କିଲ କଥ୍ୟତାମ୍ ॥ ୪୭ ॥
ଶ୍ରୀବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ସ୍ୱବଦାତଚିଦାକାଶକଚନଂ ଜଗଦୁଚ୍ୟତେ ।
ସ୍ଫୁରଣେ ପୟସାମବ୍ଧାବାବର୍ତଚଲନଂ ଯଥା ॥ ୪୮ ॥
ଧ୍ୱନନ୍ତୋଽବ୍ଧିଜଲାନୀବ ଭାନ୍ତି ଭାବାଶ୍ଚିଦାତ୍ମକାଃ ।
ସଂକଲ୍ପାଦୀନି ନାମାନି ତେଷାମାହୁର୍ମନୀଷିଣଃ ॥ ୪୯ ॥
କାଲେନାଭ୍ୟାସୟୋଗେନ ବିଚାରେଣ ସମେନ ଚ ।
ଜାତେର୍ୱା ସାତ୍ତ୍ୱିକତ୍ୱେନ ସାତ୍ତ୍ୱିକେନାମଲାତ୍ମନା ॥ ୫୦ ॥
ସମ୍ୟଗ୍ଜ୍ଞାନବତୋ ଜ୍ଞସ୍ୟ ଯଥା ଭୂତାର୍ଥଦର୍ଶିନଃ ।
ବୁଦ୍ଧିର୍ଭବତି ଚିନ୍ମାତ୍ରରୂପା ଦ୍ୱୈତୈକ୍ୟବର୍ଜିତା ॥ ୫୧ ॥
ନିରାବରଣବିଜ୍ଞାନମୟୀ ଚିଦ୍ବ୍ରହ୍ମରୂପିଣୀ ।
ସଂବିତ୍ପ୍ରକାଶମାତ୍ରୈକଦେହାଦେହବିବର୍ଜିତା ॥ ୫୨ ॥
ସୋଽୟଂ ପଶ୍ୟତ୍ୟଶେଷେଣ ଯାବତ୍ସଂକଲ୍ପମାତ୍ରକମ୍ ।
ସ୍ୱମାତ୍ମକଚନଂ ଶାନ୍ତମନନ୍ୟତ୍ପରମାର୍ଥତଃ ॥ ୫୩ ॥
ଅସ୍ୟା ଇଦଂ ହି ସଂକଲ୍ପମାତ୍ରମେବାଖିଲଂ ଜଗତ୍ ।
ଯଥାସଂକଲ୍ପନଗରଂ ଯଥା ସ୍ୱପ୍ନମହାପୁରମ୍ ॥ ୫୪ ॥
ଆତ୍ମା ସ୍ୱସଂକଲ୍ପବରଃ ସ୍ୱବଦାତୋ ଯଥା ଯଥା ।
ଯଦ୍ୟଥା ସଂକଲ୍ପୟତି ତଥା ଭବତି ତସ୍ୟ ତତ୍ ॥ ୫୫ ॥
ସଂକଲ୍ପନଗରେ ବାଲଃ ଶିଲାପ୍ରୋଡ୍ଡୟନଂ ଯଥା ।
ସତ୍ୟଂ ବେତ୍ତ୍ୟନୁଭୂୟାଶୁ ସ୍ୱବିଧେୟନିୟନ୍ତ୍ରଣମ୍ ॥ ୫୬ ॥
ସ୍ୱସଂକଲ୍ପାତ୍ମଭୂତେଽସ୍ମିନ୍ପରମାତ୍ମା ଜଗତ୍ତ୍ରୟେ ।
ବରଶାପାଦିକଂ ସତ୍ୟଂ ବେତ୍ତ୍ୟନନ୍ୟତ୍ତଥାତ୍ମନଃ ॥ ୫୭ ॥
ସ୍ୱସଂକଲ୍ପପୁରେ ତୈଲଂ ଯଥା ସିଦ୍ଧ୍ୟତି ସୈକତାତ୍ ।
କଲ୍ପନାତ୍ସର୍ଗସଂକଲ୍ପୈର୍ୱରାଦୀହ ତଥାତ୍ମନଃ ॥ ୫୮ ॥
ଅନିରାବରଣଜ୍ଞପ୍ତେର୍ୟତଃ ଶାନ୍ତା ନ ଭେଦଧୀଃ ।
ତତଃ ସଂକଲ୍ପନାଦ୍ୱୈତାଦ୍ୱରାଦ୍ୟସ୍ୟ ନ ସିଦ୍ଧ୍ୟତି ॥ ୫୯ ॥
ଯା ଯଥା କଲନା ରୂଢା ତାବତ୍ସାଦ୍ୟାପି ସଂସ୍ଥିତା ।
ନ ପରାବର୍ତିତା ଯାବଦ୍ୟତ୍ନାତ୍କଲ୍ପନୟାନ୍ୟଯା ॥ ୬୦ ॥
ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟବୟବୋନ୍ମୁକ୍ତେ ଦ୍ୱିତୈକତ୍ୱେ ତଥା ସ୍ଥିରେ ।
ଯଥା ସାବୟବେ ତତ୍ତ୍ୱେ ବିଚିତ୍ରାବୟବକ୍ରମଃ ॥ ୬୧ ॥
ଶ୍ରୀରାମ ଉବାଚ ।
ଅନିରାବରଣାଜ୍ଞାନାତ୍କେବଲଂ ଧର୍ମଚାରିଣଃ ।
ଶାପାଦୀନ୍ସମ୍ପ୍ରୟଚ୍ଛନ୍ତି ଯଥା ବ୍ରହ୍ମଂସ୍ତଥା ବଦ ॥ ୬୨ ॥
ବସିଷ୍ଠ ଉବାଚ ।
ସଂକଲ୍ପୟତି ଯନ୍ନାମ ସର୍ଗାଦୌ ବ୍ରହ୍ମ ବ୍ରହ୍ମଣି ।
ତତ୍ତଦେବାନୁଭବତି ଯସ୍ମାତ୍ତତ୍ତାସ୍ତି ନେତରତ୍ ॥ ୬୩ ॥
ବ୍ରହ୍ମ ବେତ୍ତି ଯଦାତ୍ମାନଂ ସ ବ୍ରହ୍ମାୟଂ ପ୍ରଜାପତିଃ ।
ସ ଚ ନୋ ବ୍ରହ୍ମଣୋ ଭିନ୍ନଂ ଦ୍ରବତ୍ୱମିବ ବାରିଣଃ ॥ ୬୪ ॥
ସଂକଲ୍ପୟତି ଯନ୍ନାମ ପ୍ରଥମୋଽସୌ ପ୍ରଜାପତିଃ ।
ତତ୍ତଦେବାଶୁ ଭବତି ତସ୍ୟେଦଂ କଲ୍ପନଂ ଜଗତ୍ ॥ ୬୫ ॥
ନିରାଧାରଂ ନିରାଲମ୍ବଂ ବ୍ୟୋମାତ୍ମ ବ୍ୟୋମ୍ନି ଭାସତେ ।
ଦୁର୍ଦୃଷ୍ଟେରିବ କେଶୋଣ୍ଡ୍ରଂ ଦୃଷ୍ଟମୁକ୍ତାବଲୀବ ଚ ॥ ୬୬ ॥
ସଂକଲ୍ପିତାଃ ପ୍ରଜାସ୍ତେନ ଧର୍ମୋ ଦାନଂ ତପୋ ଗୁଣାଃ ।
ବେଦାଃ ଶାସ୍ତ୍ରାଣି ଭୂତାନି ପଞ୍ଚ ଜ୍ଞାନୋପଦେଶନାଃ ॥ ୬୭ ॥
ତପସ୍ୱିନୋଽଥ ବାଦୈଶ୍ଚ ଯଦ୍ଧ୍ୟୁରବିଲମ୍ବିତମ୍ ।
ଯଦ୍ୟଦ୍ୱେଦବିଦସ୍ତତ୍ସ୍ୟାଦିତି ତେନାଥ କଲ୍ପିତମ୍ ॥ ୬୮ ॥
ଇଦଂ ଚିଦ୍ବ୍ରହ୍ମଚ୍ଛିଦ୍ରଂ ଖଂ ବାୟୁଶ୍ଚେଷ୍ଟାଗ୍ନିରୁଷ୍ଣତା ।
ଦ୍ରବୋଽମ୍ଭଃ କଠିନଂ ଭୂମିରିତି ତେନାଥ କଲ୍ପିତାଃ ॥ ୬୯ ॥
ଚିଦ୍ଧାତୁରୀଦୃଶୋ ବାସୌ ଯଦ୍ୟତ୍ଖାତ୍ମାପି ଚେତତି ।
ତତ୍ତଥାନୁଭବତ୍ୟାଶୁ ତ୍ୱମହଂ ସ ଇବାଖିଲମ୍ ॥ ୭୦ ॥
ଯଦ୍ୟଥା ବେତ୍ତି ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ ତତ୍ତଥା ତଦ୍ଭବତ୍ୟଲମ୍ ।
ସ୍ୱପ୍ନେ ତ୍ୱମହମାଦୀବ ସଦାତ୍ମାପ୍ୟସଦାତ୍ମକମ୍ ॥ ୭୧ ॥
ଶିଲାନୃତଂ ଯଥା ସତ୍ୟଂ ସଂକଲ୍ପନଗରେ ତଥା ।
ଜଗତ୍ସଂକଲ୍ପନଗରେ ସତ୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମଣ ଈପ୍ସିତମ୍ ॥ ୭୨ ॥
ଚିତ୍ସ୍ୱଭାବେନ ଶୁଦ୍ଧେନ ଯଦ୍ବୁଦ୍ଧଂ ଯଚ୍ଚ ଯାଦୃଶମ୍ ।
ତଦଶୁଦ୍ଧୋଽନ୍ୟଥା କର୍ତୁଂ ନ ଶକ୍ତଃ କୀଟକୋ ଯଥା ॥ ୭୩ ॥
ଅଭ୍ୟସ୍ତଂ ବହୁଲଂ ସଂବିତ୍ପଶ୍ୟତୀତରଦଲ୍ପକମ୍ ।
ସ୍ୱପ୍ନେ ଜାଗ୍ରତ୍ସ୍ୱରୂପେ ଚ ବର୍ତମାନେଽଖିଲଂ ଚ ସତ୍ ॥ ୭୪ ॥
ସଦା ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ ଚିଦ୍ୱ୍ୟୋମ୍ନି କଚଦେକମିଦଂ ନିଜମ୍ ।
ଦ୍ରଷ୍ଟୃଦୃଶ୍ୟାତ୍ମକଂ ରୂପଂ ପଶ୍ୟଦାଭାତି ନେତରତ୍ ॥ ୭୫ ॥
ଏକଂ ଦ୍ରଷ୍ଟା ଚ ଦୃଶ୍ୟଂ ଚ ଚିନ୍ନଭଃ ସର୍ୱଗଂ ଯତଃ ।
ତସ୍ମାଦ୍ୟଥେଷ୍ଟଂ ଯଦ୍ୟତ୍ର ଦୃଷ୍ଟଂ ତତ୍ତତ୍ର ସତ୍ସଦା ॥ ୭୬ ॥
ବାୟ୍ୱଙ୍ଗଗସ୍ପନ୍ଦନବଜ୍ଜଲାଙ୍ଗଦ୍ରବଭାବବତ୍ ।
ଯଥା ବ୍ରହ୍ମଣି ବ୍ରହ୍ମତ୍ୱଂ ତଥାଜସ୍ୟାଙ୍ଗଗଂ ଜଗତ୍ ॥ ୭୭ ॥
ବ୍ରହ୍ମୈବାହଂ ବିରାଡାତ୍ମା ବିରାଡାତ୍ମବପୁର୍ଜଗତ୍ ।
ଭେଦୋ ନ ବ୍ରହ୍ମଜଗତୋଃ ଶୂନ୍ୟତ୍ୱାମ୍ବରୟୋରିବ ॥ ୭୮ ॥
ଯଥା ପ୍ରପାତେ ପୟସୋ ବିଚିତ୍ରାଃ କଣପଙ୍କ୍ତୟଃ ।
ବିଚିତ୍ରଦେଶକାଲାନ୍ତା ନିପତନ୍ତ୍ୟୁତ୍ପତନ୍ତି ଚ ॥ ୭୯ ॥
ନିପତ୍ତ୍ୟୈବୈକୟାଽଽକଲ୍ପଂ ମନୋବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦିବର୍ଜିତାଃ ।
ଆତ୍ମନ୍ୟେବାତ୍ମନୋ ଭାନ୍ତି ତଥା ଯା ବ୍ରହ୍ମସଂବିଦଃ ॥ ୮୦ ॥
ତାଂଭି ସ୍ୱୟଂ ସ୍ୱଦେହେଷୁ ବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦିପରିକଲ୍ପନାଃ ।
କୃତ୍ୱୋରରୀକୃତା ସର୍ଗଶ୍ରୀରଦ୍ଭିର୍ଦ୍ରବତା ଯଥା ॥ ୮୧ ॥
ତଦେବଂ ଜଗଦିତ୍ୟସ୍ତି ଦୁର୍ବୋଧେନ ମମ ତ୍ୱିଦମ୍ ।
ଅକାରଣକମଦ୍ୱୈତମଜାତଂ କର୍ମ କେବଲମ୍ ॥ ୮୨ ॥
ଅସ୍ତସ୍ଥିତିଃ ଶରୀରେଽସ୍ମିନ୍ୟାଦୃଗ୍ରୂପାନୁଭୂୟତେଃ ।
ଉପଲାଦୌ ଜଡା ସତ୍ତା ତାଦୃଶୀ ପରମାତ୍ମନଃ ॥ ୮୩ ॥
ଯଥୈକସ୍ୟାଂ ସୁନିଦ୍ରାୟାଂ ସୁଷୁପ୍ତସ୍ୱପ୍ନକୌ ସ୍ଥିତୌ ।
ତଥୈତେ ସର୍ଗସଂହାରଭାସୌ ବ୍ରହ୍ମଣି ସଂସ୍ଥିତେ ॥ ୮୪ ॥
ସୁଷୁପ୍ତସ୍ୱପ୍ନୟୋର୍ଭାତଃ ପ୍ରକାଶତମସୀ ଯଥା ।
ଏକସ୍ୟାମେବ ନିଦ୍ରାୟାଂ ସର୍ଗାସର୍ଗୋ ତଥା ପରେ ॥ ୮୫ ॥
ଯଥା ନରୋଽନୁଭବତି ନିଦ୍ରାୟାଂ ଦୃଷଦଃ ସ୍ଥିତିମ୍ ।
ପରମାତ୍ମାନୁଭବତି ତଥୈତଜ୍ଜଡସଂସ୍ଥିତିମ୍ ॥ ୮୬ ॥
ଅଙ୍ଗଷ୍ଠସ୍ୟାଥବାଙ୍ଗୁଲ୍ୟା ବାତାଦ୍ୟସ୍ପର୍ଶନେ ସତି ।
ଯୋଽନ୍ୟଚିତ୍ତସ୍ୟାନୁଭବୋ ଦୃଷଦାଦୌ ସ ଆତ୍ମନଃ ॥ ୮୭ ॥
ବ୍ୟୋମୋପଲଜଲାଦୀନାଂ ଯଥା ଦେହାନୁଭୂତୟଃ ।
ତଥାସ୍ମାକମଚିତ୍ତାନାମଦ୍ୟ ନାନାନୁଭୂତୟଃ ॥ ୮୮ ॥
କାଲେ କଲ୍ପେଷୁ ଭାନ୍ତ୍ୟେତା ଯଥାହୋରାତ୍ରସଂବିଦଃ ।
ତଥାଽସଂଖ୍ୟାଃ ପରେ ଭାନ୍ତି ସର୍ଗସଂହାରସଂବିଦଃ ॥ ୮୯ ॥
ଆଲୋକରୂପମନନାନୁଭବୈଷଣେଚ୍ଛା
ମୁକ୍ତାତ୍ମନି ସ୍ଫୁରତି ବାରିଘନେ ସ୍ୱଭାବାତ୍ ।
ଆବର୍ତବୀଚିବଲୟାଦି ଯଥା ତଥାୟଂ
ଶାନ୍ତେ ପରେ ସ୍ଫୁରତି ସଂହୃତିସର୍ଗପୂଗଃ ॥ ୯୦ ।
ଇତ୍ୟାର୍ଷେ ଶ୍ରୀବାସିଷ୍ଠମହାରାମାୟଣେ ବାଲ୍ମିକୀୟେ
ମୋକ୍ଷ-ନିର୍ୱାଣ ଉତ୍ତରାର୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଗୀତାସୁ
ସର୍ୱଂ ଖଲ୍ୱିଦଂ ବ୍ରହ୍ମେତିପ୍ରତିପାଦନୟୋଗୋପଦେଶୋ
ନାମ ଷଡଶୀତ୍ୟଧିକଶତତମଃ ॥ ୧୮୬ ॥ -୧୪-
Encoded and proofread by Sunder Hattangadi sunderh@hotmail.com
Also Read:
Brahma Gita of Yoga Vasishtha Lyrics in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil
