Parashara Gita in Telugu:
॥ పరాశరగీతా ॥(mahAbhArata shAntiparva Mokshadharma, Chapters 291-298)
అధ్యాయ 279
య్
అతః పరం మహాబాహో యచ్ఛ్రేయస్తద్వదస్వ మే ।
న తృప్యామ్యమృతస్యేవ వససస్తే పితామహ ॥ 1 ॥
కిం కర్మ పురుషః కృత్వా శుభం పురుషసత్తమ ।
శ్రేయః పరమవాప్నోతి ప్రేత్య చేహ చ తద్వద ॥ 2 ॥
భీష్మోవాచ
అత్ర తే వర్తయిష్యామి యథాపూర్వం మహాయశః ।
పరాశరం మహాత్మానం పప్రచ్ఛ జనకో నృపః ॥ 3 ॥
కిం శ్రేయః సర్వభూతానామస్మిఀల్లోకే పరత్ర చ ।
యద్భవేత్ప్రతిపత్తవ్యం తద్భవాన్ప్రబ్రవీతు మే ॥ 4 ॥
తతః స తపసా యుక్తః సర్వధర్మావిధానవిత్ ।
నృపాయానుగ్రహ మనా మునిర్వాక్యమథాబ్రవీత్ ॥ 5 ॥
ధర్మ ఏవ కృతః శ్రేయానిహ లోకే పరత్ర చ ।
తస్మాద్ధి పరమం నాస్తి యథా ప్రాహుర్మనీషిణః ॥ 6 ॥
ప్రతిపద్య నరో ధర్మం స్వర్గలోకే మహీయతే ।
ధర్మాత్మకః కర్మ విధిర్దేహినాం నృపసత్తమ ।
తస్మిన్నాశ్రమిణః సంతః స్వకర్మాణీహ కుర్వతే ॥ 7 ॥
చతుర్విధా హి లోకస్య యాత్రా తాత విధీయతే ।
మర్త్యా యత్రావతిష్ఠంతే సా చ కామాత్ప్రవర్తతే ॥ 8 ॥
సుకృతాసుకృతం కర్మ నిషేవ్య వివిధైః క్రమైః ।
దశార్ధ ప్రవిభక్తానాం భూతానాం బహుధా గతిః ॥ 9 ॥
సౌవర్ణం రాజతం వాపి యథా భాందం నిషిచ్యతే ।
తథా నిషిచ్యతే జంతుః పూర్వకర్మ వశానుగః ॥ 10 ॥
నాబీజాజ్జాయతే కిం చిన్నాకృత్వా సుఖమేధతే ।
సుకృతీ విందతి సుఖం ప్రాప్య దేహక్షయం నరః ॥ 11 ॥
దైవం తాత న పశ్యామి నాస్తి దైవస్య సాధనం ।
స్వభావతో హి సంసిద్ధా దేవగంధర్వదానవాః ॥ 12 ॥
ప్రేత్య జాతికృతం కర్మ న స్మరంతి సదా జనాః ।
తే వై తస్య ఫలప్రాప్తౌ కర్మ చాపి చతుర్విధం ॥ 13 ॥
లోకయాత్రాశ్రయశ్చైవ శబ్దో వేదాశ్రయః కృతః ।
శాంత్యర్థం మనసస్తాత నైతద్వృద్ధానుశాసనం ॥ 14 ॥
చక్షుషా మనసా వాచా కర్మణా చ చతుర్విధం ।
కురుతే యాదృశం కర్మ తాదృశం ప్రతిపద్యతే ॥ 15 ॥
నిరంతరం చ మిశ్రం చ ఫలతే కర్మ పార్థివ ।
కల్యానం యది వా పాపం న తు నాశోఽస్య విద్యతే ॥ 16 ॥
కదా చిత్సుకృతం తాత కూతస్థమివ తిష్ఠతి ।
మజ్జమానస్య సంసారే యావద్దుఃఖాద్విముచ్యతే ॥ 17 ॥
తతో దుఃఖక్షయం కృత్వా సుకృతం కర్మ సేవతే ।
సుకృతక్షయాద్దుష్కృతం చ తద్విద్ధి మనుజాధిప ॥ 18 ॥
దమః క్షమా ధృతిస్తేజః సంతోషః సత్యవాదితా ।
హ్రీరహింసావ్యసనితా దాక్ష్యం చేతి సుఖావహాః ॥ 19 ॥
దుష్కృతే సుకృతే వాపి న జంతురయతో భవేత్ ।
నిత్యం మనః సమాధానే ప్రయతేత విచక్షణః ॥ 20 ॥
నాయం పరస్య సుకృతం దుష్కృతం వాపి సేవతే ।
కరోతి యాదృశం కర్మ తాదృశం ప్రతిపద్యతే ॥ 21 ॥
సుఖదుఃఖే సమాధాయ పుమానన్యేన గచ్ఛతి ।
అన్యేనైవ జనః సర్వః సంగతో యశ్చ పార్థివ ॥ 22 ॥
పరేషాం యదసూయేత న తత్కుర్యాత్స్వయం నరః ।
యో హ్యసూయుస్తథాయుక్తః సోఽవహాసం నియచ్ఛతి ॥ 23 ॥
భీరూ రాజన్యో బ్రాహ్మణః సర్వభక్షో
వైశ్యోఽనీహావాన్హీనవర్ణోఽలసశ్ చ ।
విద్వాంశ్చాశీలో వృత్తహీనః కులీనః
సత్యాద్భ్రష్టో బ్రాహ్మణః స్త్రీ చ దుష్టా ॥ 24 ॥
రాగీ ముక్తః పచమానోఽఽత్మహేతోర్
మూర్ఖో వక్తా నృప హీనం చ రాస్త్రం ।
ఏతే సర్వే శోచ్యతాం యాంతి రాజన్
యశ్చాయుక్తః స్నేహహీనః ప్రజాసు ॥ 25 ॥
అధ్యాయ 280
పరాశరోవాచ
మనోరథరథం ప్రాప్య ఇంద్రియార్థ హయం నరః ।
రశ్మిభిర్జ్ఞానసంభూతైర్యో గచ్ఛతి స బుద్ధిమాన్ ॥ 1 ॥
సేవాశ్రితేన మనసా వృత్తి హీనస్య శస్యతే ।
ద్విజాతిహస్తాన్నిర్వృత్తా న తు తుల్యాత్పరస్పరం ॥ 2 ॥
ఆయుర్నసులభం లబ్ధ్వా నావకర్షేద్విశాం పతే ।
ఉత్కర్షార్థం ప్రయతతే నరః పుణ్యేన కర్మణా ॥ 3 ॥
వర్ణేభ్యోఽపి పరిభ్రష్టః స వై సంమానమర్హతి ।
న తు యః సత్క్రియాం ప్రాప్య రాజసం కర్మ సేవతే ॥ 4 ॥
వర్ణోత్కర్షమవాప్నోతి నరః పుణ్యేన కర్మణా ।
దుర్లభం తమలబ్ధా హి హన్యాత్పాపేన కర్మణా ॥ 5 ॥
అజ్ఞానాద్ధి కృతం పాపం తపసైవాభినిర్నుదేత్ ।
పాపం హి కర్మఫలతి పాపమేవ స్వయం కృతం ।
తస్మాత్పాపం న సేవేత కర్మ దుఃఖఫలోదయం ॥ 6 ॥
పాపానుబంధం యత్కర్మ యద్యపి స్యాన్మహాఫలం ।
న తత్సేవేత మేధావీ శుచిః కుసలిలం యథా ॥ 7 ॥
కిం కస్తమనుపశ్యామి ఫలం పాపస్య కర్మణః ।
ప్రత్యాపన్నస్య హి సతో నాత్మా తావద్విరోచతే ॥ 8 ॥
ప్రత్యాపత్తిశ్చ యస్యేహ బాలిశస్య న జాయతే ।
తస్యాపి సుమహాంస్తాపః ప్రస్థితస్యోపజాయతే ॥ 9 ॥
విరక్తం శోధ్యతే వస్త్రం న తు కృష్ణోపసంహితం ।
ప్రయత్నేన మనుష్యేంద్ర పాపమేవం నిబోధ మే ॥ 10 ॥
స్వయం కృత్వా తు యః పాపం శుభమేవానుతిష్ఠతి ।
ప్రాయశ్చిత్తం నరః కర్తుముభయం సోఽశ్నుతే పృథక్ ॥ 11 ॥
అజానాత్తు కృతాం హింసామహింసా వ్యపకర్షతి ।
బ్రాహ్మణాః శాస్త్రనిర్దేశాదిత్యాహుర్బ్రహ్మవాదినః ॥ 12 ॥
కథా కామకృతం చాస్య విహింసైవాపకర్షతి ।
ఇత్యాహుర్ధర్మశాస్త్రజ్ఞా బ్రాహ్మణా వేదపారగాః ॥ 13 ॥
అహం తు తావత్పశ్యామి కర్మ యద్వర్తతే కృతం ।
గుణయుక్తం ప్రకాశం చ పాపేనానుపసంహితం ॥ 14 ॥
యథా సూక్ష్మాణి కర్మాణి ఫలంతీహ యథాతథం ।
బుద్ధియుక్తాని తానీహ కృతాని మనసా సహ ॥ 15 ॥
భవత్యల్పఫలం కర్మ సేవితం నిత్యముల్బనం ।
అబుద్ధిపూర్వం ధర్మజ్ఞ కృతముగ్రేణ కర్మణా ॥ 16 ॥
కృతాని యాని కర్మాణి దైవతైర్మునిభిస్తథా ।
నాచరేత్తాని ధర్మాత్మా శ్రుత్వా చాపి న కుత్సయేత్ ॥ 17 ॥
సంచింత్య మనసా రాజన్విదిత్వా శక్తిమాత్మనః ।
కరోతి యః శుభం కర్మ స వై భద్రాణి పశ్యతి ॥ 18 ॥
నవే కపాలే సలిలం సంన్యస్తం హీయతే యథా ।
నవేతరే తథా భావం ప్రాప్నోతి సుఖభావితం ॥ 19 ॥
సతోయేఽన్యత్తు యత్తోయం తస్మిన్నేవ ప్రసిచ్యతే ।
వృద్ధే వృద్ధిమవాప్నోతి సలిలే సలిలం యథా ॥ 20 ॥
ఏవం కర్మాణి యానీహ బుద్ధియుక్తాని భూపతే ।
నసమానీహ హీనాని తాని పుణ్యతమాన్యపి ॥ 21 ॥
రాజ్ఞా జేతవ్యాః సాయుధాశ్చోన్నతాశ్ చ
సమ్యక్కర్తవ్యం పాలనం చ ప్రజానాం ।
అగ్నిశ్చేయో బహుభిశ్చాపి యజ్ఞైర్
అంతే మధ్యే వా వనమాశ్రిత్య స్థేయం ॥ 22 ॥
దమాన్వితః పురుషో ధర్మశీలో
భూతాని చాత్మానమివానుపశ్యేత్ ।
గరీయసః పూజయేదాత్మశక్త్యా
సత్యేన శీలేన సుఖం నరేంద్ర ॥ 23 ॥
అధ్యాయ 281
పరాశరోవాచ
కః కస్య చోపకురుతే కశ్ చ కస్మై ప్రయచ్ఛతి ।
ప్రానీ కరోత్యయం కర్మ సర్వమాత్మార్థమాత్మనా ॥ 1 ॥
గౌరవేణ పరిత్యక్తం నిఃస్నేహం పరివర్జయేత్ ।
సోదర్యం భ్రాతరమపి కిముతాన్యం పృథగ్జనం ॥ 2 ॥
విశిష్టస్య విశిష్టాచ్చ తుల్యౌ దానప్రతిగ్రహౌ ।
తయోః పుణ్యతరం దానం తద్ద్విజస్య ప్రయచ్ఛతః ॥ 3 ॥
న్యాయాగతం ధనం వర్ణైర్న్యాయేనైవ వివర్ధితం ।
సంరక్ష్యం యత్నమాస్థాయ ధర్మార్థమితి నిశ్చయః ॥ 4 ॥
న ధర్మార్థీ నృశంసేన కర్మణా ధనమర్జయేత్ ।
శక్తితః సర్వకార్యాణి కుర్యాన్నర్ద్ధిమనుస్మరేత్ ॥ 5 ॥
అపో హి ప్రయతః శీతాస్తాపితా జ్వలనేన వా ।
శక్తితోఽతిథయే దత్త్వా క్షుధార్తాయాశ్నుతే ఫలం ॥ 6 ॥
రంతిదేవేన లోకేష్టా సిద్ధిః ప్రాప్తా మహాత్మనా ।
ఫలపత్రైరథో మూలైర్మునీనర్చితవానసౌ ॥ 7 ॥
తైరేవ ఫలపత్రైశ్చ స మాథరమతోషయత్ ।
తస్మాల్లేభే పరం స్థానం శైబ్యోఽపి పృథివీపతిః ॥ 8 ॥
దేవతాతిథిభృత్యేభ్యః పితృభ్యోఽథాత్మనస్తథా ।
ఋణవాంజాయతే మర్త్యస్తస్మాదనృణతాం వ్రజేత్ ॥ 9 ॥
స్వాధ్యాయేన మహర్షిభ్యో దేవేభ్యో యజ్ఞకర్మణా ।
పితృభ్యః శ్రాద్ధదానేన నృణాం అభ్యర్చనేన చ ॥ 10 ॥
వాచః శేషావహార్యేణ పాలనేనాత్మనోఽపి చ ।
యథావద్ధృత్య వర్గస్య చికీర్షేద్ధర్మమాదితః ॥ 11 ॥
ప్రయత్నేన చ సంసిద్ధా ధనైరపి వివర్జితాః ।
సమ్యగ్ఘుత్వా హుతవహం మునయః సిద్ధిమాగతాః ॥ 12 ॥
విశ్వామిత్రస్య పుత్రత్వమృచీక తనయోఽగమత్ ।
ఋగ్భిః స్తుత్వా మహాభాగో దేవాన్వై యజ్ఞభాగినః ॥ 13 ॥
గతః శుక్రత్వముశనా దేవదేవ ప్రసాదనాత్ ।
దేవీం స్తుత్వా తు గగనే మోదతే తేజసా వృతః ॥ 14 ॥
అసితో దేవలశ్చైవ తథా నారద పర్తవౌ ।
కక్షీవాంజామదగ్న్యశ్చ రామస్తాంద్యస్తథాంశుమాన్ ॥ 15 ॥
వసిష్ఠో జమదగ్నిశ్చ విశ్వామిత్రోఽత్రిరేవ చ ।
భరద్వాజో హరిశ్మశ్రుః కుందధారః శ్రుతశ్రవాః ॥ 16 ॥
ఏతే మహర్షయః స్తుత్వా విష్ణుమృగ్భిః సమాహితాః ।
లేభిరే తపసా సిద్ధిం ప్రసాదాత్తస్య ధీమతః ॥ 17 ॥
అనర్హాశ్చార్హతాం ప్రాప్తాః సంతః స్తుత్వా తమేవ హ ।
న తు వృద్ధిమిహాన్విచ్ఛేత్కర్మకృత్వా జుగుప్సితం ॥ 18 ॥
యేఽర్థా ధర్మేణ తే సత్యా యేఽధర్మేణ ధిగస్తు తాన్ ।
ధర్మం వై శాశ్వతం లోకే న జహ్యాద్ధనకాంక్షయా ॥ 19 ॥
ఆహితాగ్నిర్హి ధర్మాత్మా యః స పుణ్యకృదుత్తమః ।
వేదా హి సర్వే రాజేంద్ర స్థితాస్త్రిష్వగ్నిషు ప్రభో ॥ 20 ॥
స చాప్యగ్న్యాహితో విప్రః క్రియా యస్య న హీయతే ।
శ్రేయో హ్యనాహితాగ్నిత్వమగ్నిహోత్రం న నిష్క్రియం ॥ 21 ॥
అగ్నిరాత్మా చ మాతా చ పితా జనయితా తథా ।
గురుశ్చ నరశార్దూల పరిచర్యా యథాతథం ॥ 22 ॥
మానం త్యక్త్వా యో నరో వృద్ధసేవీ
విద్వాన్క్లీబః పశ్యతి ప్రీతియోగాత్ ।
దాక్ష్యేణాహీనో ధర్మయుక్తో నదాంతో
లోకేఽస్మిన్వై పూజ్యతే సద్భిరార్యః ॥ 23 ॥
అధ్యాయ 282
పరాశరోవాచ
వృత్తిః సకాశాద్వర్ణేభ్యస్త్రిభ్యో హీనస్య శోభనా ।
ప్రీత్యోపనీతా నిర్దిష్టా ధర్మిష్ఠాన్కురుతే సదా ॥ 1 ॥
వృత్తిశ్చేన్నాస్తి శూద్రస్య పితృపైతామహీ ధ్రువా ।
న వృత్తిం పరతో మార్గేచ్ఛుశ్రూసాం తు ప్రయోజయేత్ ॥ 2 ॥
సద్భిస్తు సహ సంసర్గః శోభతే ధర్మదర్శిభిః ।
నిత్యం సర్వాస్వవస్థాసు నాసద్భిరితి మే మతిః ॥ 3 ॥
యథోదయ గిరౌ ద్రవ్యం సంనికర్షేణ దీప్యతే ।
తథా సత్సంనికర్షేణ హీనవర్ణోఽపి దీప్యతే ॥ 4 ॥
యాదృశేన హి వర్ణేన భావ్యతే శుక్లమంబరం ।
తాదృశం కురుతే రూపమేతదేవమవైహి మే ॥ 5 ॥
తస్మాద్గుణేషు రజ్యేథా మా దోషేషు కదా చన ।
అనిత్యమిహ మర్త్యానాం జీవితం హి చలాచలం ॥ 6 ॥
సుఖే వా యది వా దుఃఖే వర్తమానో విచక్షణః ।
యశ్చినోతి శుభాన్యేవ స భద్రాణీహ పశ్యతి ॥ 7 ॥
ధర్మాదపేతం యత్కర్మ యద్యపి స్యాన్మహాఫలం ।
న తత్సేవేత మేధావీ న తద్ధితమిహోచ్యతే ॥ 8 ॥
యో హృత్వా గోసహస్రాణి నృపో దద్యాదరక్షితా ।
స శబ్దమాత్రఫలభాగ్రాజా భవతి తస్కరః ॥ 9 ॥
స్వయంభూరసృజచ్చాగ్రే ధాతారం లోకపూజితం ।
ధాతాసృజత్పుత్రమేకం ప్రజానాం ధారణే రతం ॥ 10 ॥
తమర్చయిత్వా వైశ్యస్తు కుర్యాదత్యర్థమృద్ధిమత్ ।
రక్షితవ్యం తు రాజన్యైరుపయోజ్యం ద్విజాతిభిః ॥ 11 ॥
అజిహ్మైరశథ క్రోధైర్హవ్యకవ్య ప్రయోక్తృభిః ।
శూద్రైర్నిర్మార్జనం కార్యమేవం ధర్మో న నశ్యతి ॥ 12 ॥
అప్రనస్తే తతో ధర్మే భవంతి సుఖితాః ప్రజాః ।
సుఖేన తాసాం రాజేంద్ర మోదంతే దివి దేవతాః ॥ 13 ॥
తస్మాద్యో రక్షతి నృపః స ధర్మేణాభిపూజ్యతే ।
అధీతే చాపి యో విప్రో వైశ్యో యశ్చార్జనే రతః ॥ 14 ॥
యశ్చ శుశ్రూసతే శూద్రః సతతం నియతేంద్రియః ।
అతోఽన్యథా మనుష్యేంద్ర స్వధర్మాత్పరిహీయతే ॥ 15 ॥
ప్రాణ సంతాపనిర్దిష్టాః కాకిన్యోఽపి మహాఫలాః ।
న్యాయేనోపార్జితా దత్తాః కిముతాన్యాః సహస్రశః ॥ 16 ॥
సత్కృత్య తు ద్విజాతిభ్యో యో దదాతి నరాధిప ।
యాదృశం తాదృశం నిత్యమశ్నాతి ఫలమూర్జితం ॥ 17 ॥
అభిగమ్య దత్తం తుష్ట్యా యద్ధన్యమాహురభిష్టుతం ।
యాచితేన తు యద్దత్తం తదాహుర్మధ్యమం బుధాః ॥ 18 ॥
అవజ్ఞయా దీయతే యత్తథైవాశ్రద్ధయాపి చ ।
తదాహురధమం దానం మునయః సత్యవాదినః ॥ 19 ॥
అతిక్రమే మజ్జమానో వివిధేన నరః సదా ।
తథా ప్రయత్నం కుర్వీత యథా ముచ్యేత సంశయాత్ ॥ 20 ॥
దమేన శోభతే విప్రః క్షత్రియో విజయేన తు ।
ధనేన వైశ్యః శూద్రస్తు నిత్యం దాక్ష్యేణ శోభతే ॥ 21 ॥
అధ్యాయ 283
పరాశరోవాచ
ప్రతిగ్రహాగతా విప్రే క్షత్రియే శస్త్రనిర్జితాః ।
వైశ్యే న్యాయార్జితాశ్చైవ శూద్రే శుశ్రూసయార్జితాః ।
స్వలాప్యర్థాః ప్రశస్యంతే ధర్మస్యార్థే మహాఫలాః ॥ 1 ॥
నిత్యం త్రయాణాం వర్ణానాం శూద్రః శుశ్రూసురుచ్యతే ।
క్షత్రధర్మా వైశ్య ధర్మా నావృత్తిః పతతి ద్విజః ।
శూద్ర కర్మా యదా తు స్యాత్తదా పతతి వై ద్విజః ॥ 2 ॥
వానిజ్యం పాశుపాల్యం చ తథా శిల్పోపజీవనం ।
శూద్రస్యాపి విధీయంతే యదా వృత్తిర్న జాయతే ॥ 3 ॥
రంగావతరణం చైవ తథారూపోపజీవనం ।
మద్య మాంసోపజీవ్యం చ విక్రయో లోహచర్మణోః ॥ 4 ॥
అపూర్విణా న కర్తవ్యం కర్మ లోకే విగర్హితం ।
కృతపూర్విణస్తు త్యజతో మహాంధర్మ ఇతి శ్రుతిః ॥ 5 ॥
సంసిద్ధిః పురుషో లోకే యదాచరతి పాపకం ।
మదేనాభిప్లుత మనాస్తచ్చ న గ్రాహ్యముచ్యతే ॥ 6 ॥
శ్రూయంతే హి పురాణే వై ప్రజా ధిగ్దంద శాసనాః ।
దాంతా ధర్మప్రధానాశ్చ న్యాయధర్మానువర్తకాః ॥ 7 ॥
ధర్మ ఏవ సదా నౄణామిహ రాజన్ప్రశస్యతే ।
ధర్మవృద్ధా గుణానేవ సేవంతే హి నరా భువి ॥ 8 ॥
తం ధర్మమసురాస్తాత నామృష్యంత జనాధిప ।
వివర్ధమానాః క్రమశస్తత్ర తేఽన్వావిశన్ప్రజాః ॥ 9 ॥
తేషాం దర్పః సమభవత్ప్రజానాం ధర్మనాశనః ।
దర్పాత్మనాం తతః క్రోధః పునస్తేషామజాయత ॥ 10 ॥
తతః క్రోధాభిభూతానాం వృత్తం లజ్జా సమన్వితం ।
హ్రీశ్చైవాప్యనశద్రాజంస్తతో మోహో వ్యజాయత ॥ 11 ॥
తతో మోహపరీతాస్తే నాపశ్యంత యథా పురా ।
పరస్పరావమర్దేన వర్తయంతి యథాసుఖం ॥ 12 ॥
తాన్ప్రాప్య తు స ధిగ్దండో న కారణమతోఽభవత్ ।
తతోఽభ్యగచ్ఛందేవాంశ్చ బ్రాహ్మణాంశ్చావమన్య హ ॥ 13 ॥
ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు దేవా దేవవరం శివం ।
అగచ్ఛఞ్శరణం వీరం బహురూపం గణాధిపం ॥ 14 ॥
తేన స్మ తే గగనగాః సపురాః పాతితాః క్షితౌ ।
తిస్రోఽప్యేకేన బానేన దేవాప్యాయిత తేజసా ॥ 15 ॥
తేషామధిపతిస్త్వాసీద్భీమో భీమపరాక్రమః ।
దేవతానాం భయకరః స హతః శూలపాణినా ॥ 16 ॥
తస్మిన్హతేఽథ స్వం భావం ప్రత్యపద్యంత మానవాః ।
ప్రావర్తంత చ వేదా వై శాస్త్రాణి చ యథా పురా ॥ 17 ॥
తతోఽభ్యసించన్రాజ్యేన దేవానాం దివి వాసవం ।
సప్తర్షయశ్చాన్వయుంజన్నరాణాం దంద ధారణే ॥ 18 ॥
సప్తర్షీణామథోర్ధ్వం చ విపృథుర్నామ పార్థివః ।
రాజానః క్షత్రియాశ్చైవ మందలేషు పృథక్పృథక్ ॥ 19 ॥
మహాకులేషు యే జాతా వృత్తాః పూర్వతరాశ్ చ యే ।
తేషామథాసురో భావో హృదయాన్నాపసర్పతి ॥ 20 ॥
తస్మాత్తేనైవ భావేన సానుషంగేన పార్థివాః ।
ఆసురాణ్యేవ కర్మాణి న్యసేవన్భీమవిక్రమాః ॥ 21 ॥
ప్రత్యతిష్ఠంశ్చ తేష్వేవ తాన్యేవ స్థాపయంతి చ ।
భజంతే తాని చాద్యాపి యే బాలిశతమా నరాః ॥ 22 ॥
తస్మాదహం బ్రవీమి త్వాం రాజన్సంచింత్య శాస్త్రతః ।
సంసిద్ధాధిగమం కుర్యాత్కర్మ హింసాత్మకం త్యజేత్ ॥ 23 ॥
న సంకరేణ ద్రవిణం విచిన్వీత విచక్షణః ।
ధర్మార్థం న్యాయముత్సృజ్య న తత్కల్యానముచ్యతే ॥ 24 ॥
స త్వమేవంవిధో దాంతః క్షత్రియః ప్రియబాంధవః ।
ప్రజా భృత్యాంశ్చ పుత్రాంశ్చ స్వధర్మేణానుపాలయ ॥ 25 ॥
ఇష్టానిష్ట సమాయోగో వైరం సౌహార్దమేవ చ ।
అథ జాతిసహస్రాణి బహూని పరివర్తతే ॥ 26 ॥
తస్మాద్గుణేషు రజ్యేథా మా దోషేషు కదా చన ।
నిర్గుణో యో హి దుర్బుద్ధిరాత్మనః సోఽరిరుచ్యతే ॥ 27 ॥
మానుషేషు మహారాజ ధర్మాధర్మౌ ప్రవర్తతః ।
న తథాన్యేషు భూతేషు మనుష్యరహితేష్విహ ॥ 28 ॥
ధర్మశీలో నరో విద్వానీహకోఽనీహకోఽపి వా ।
ఆత్మభూతః సదా లోకే చరేద్భూతాన్యహింసయన్ ॥ 29 ॥
యదా వ్యపేతద్ధృల్లేఖం మనో భవతి తస్య వై ।
నానృతం చైవ భవతి తదా కల్యానమృచ్ఛతి ॥ 30 ॥
అధ్యాయ 284
పరాశరోవాచ
ఏష ధర్మవిధిస్తాత గృహస్థస్య ప్రకీర్తితః ।
తపస్విధిం తు వక్ష్యామి తన్మే నిగదతః శృణు ॥ 1 ॥
ప్రాయేన హి గృహస్థస్య మమత్వం నామ జాయతే ।
సంగాగతం నరశ్రేష్ఠ భావైస్తామసరాజసైః ॥ 2 ॥
గృహాణ్యాశ్రిత్య గావశ్చ క్షేత్రాణి చ ధనాని చ ।
దారాః పుత్రాశ్చ భృత్యాశ్చ భవంతీహ నరస్య వై ॥ 3 ॥
ఏవం తస్య ప్రవృత్తస్య నిత్యమేవానుపశ్యతః ।
రాగద్వేషౌ వివర్ధేతే హ్యనిత్యత్వమపశ్యతః ॥ 4 ॥
రాగద్వేషాభిభూతం చ నరం ద్రవ్యవశానుగం ।
మోహజాతా రతిర్నామ సముపైతి నరాధిప ॥ 5 ॥
కృతార్థో భోగతో భూత్వా స వై రతిపరాయనః ।
లాభం గ్రామ్యసుఖాదన్యం రతితో నానుపశ్యతి ॥ 6 ॥
తతో లోభాభిభూతాత్మా సంగాద్వర్ధయతే జనం ।
పుష్ట్యర్థం చైవ తస్యేహ జనస్యార్థం చికీర్షతి ॥ 7 ॥
స జానన్నపి చాకార్యమర్థార్థం సేవతే నరః ।
బాల స్నేహపరీతాత్మా తత్క్షయాచ్చానుతప్యతే ॥ 8 ॥
తతో మానేన సంపన్నో రక్షన్నాత్మపరాజయం ।
కరోతి యేన భోగీ స్యామితి తస్మాద్వినశ్యతి ॥ 9 ॥
తపో హి బుద్ధియుక్తానాం శాశ్వతం బ్రహ్మ దర్శనం ।
అన్విచ్ఛతాం శుభం కర్మ నరాణాం త్యజతాం సుఖం ॥ 10 ॥
స్నేహాయతన నాశాచ్చ ధననాశాచ్చ పార్థివ ।
ఆధివ్యాధి ప్రతాపాచ్చ నిర్వేదముపగచ్ఛతి ॥ 11 ॥
నిర్వేదాదాత్మసంబోధః సంబోధాచ్ఛాస్త్ర దర్శనం ।
శాస్త్రార్థదర్శనాద్రాజంస్తప ఏవానుపశ్యతి ॥ 12 ॥
దుర్లభో హి మనుష్యేంద్ర నరః ప్రత్యవమర్శవాన్ ।
యో వై ప్రియ సుఖే క్షీణే తపః కర్తుం వ్యవస్యతి ॥ 13 ॥
తపః సర్వగతం తాత హీనస్యాపి విధీయతే ।
జితేంద్రియస్య దాంతస్య స్వర్గమార్గప్రదేశకం ॥ 14 ॥
ప్రజాపతిః ప్రజాః పూర్వమసృజత్తపసా విభుః ।
క్వ చిత్క్వ చిద్వ్రతపరో వ్రతాన్యాస్థాయ పార్థివ ॥ 15 ॥
ఆదిత్యా వసవో రుద్రాస్తథైవాగ్న్యశ్విమారుతాః ।
విశ్వేదేవాస్తథా సాధ్యాః పితరోఽథ మరుద్గణాః ॥ 16 ॥
యక్షరాక్షస గంధర్వాః సిద్ధాశ్చాన్యే దివౌకసః ।
సంసిద్ధాస్తపసా తాత యే చాన్యే స్వర్గవాసినః ॥ 17 ॥
యే చాదౌ బ్రహ్మణా సృష్టా బ్రాహ్మణాస్తపసా పురా ।
తే భావయంతః పృథివీం విచరంతి దివం తథా ॥ 18 ॥
మర్త్యలోకే చ రాజానో యే చాన్యే గృహమేధినః ।
మహాకులేషు దృశ్యంతే తత్సర్వం తపసః ఫలం ॥ 19 ॥
కౌశికాని చ వస్త్రాణి శుభాన్యాభరణాని చ ।
వాహనాసన యానాని సర్వం తత్తపసః ఫలం ॥ 20 ॥
మనోఽనుకూలాః ప్రమదా రూపవత్యః సహస్రశః ।
వాసః ప్రాసాదపృష్ఠే చ తత్సర్వం తపసః ఫలం ॥ 21 ॥
శయనాని చ ముఖ్యాని భోజ్యాని వివిధాని చ ।
అభిప్రేతాని సర్వాణి భవంతి కృతకర్మణాం ॥ 22 ॥
నాప్రాప్యం తపసా కిం చిత్త్రైలోక్యేఽస్మిన్పరంతప ।
ఉపభోగ పరిత్యాగః ఫలాన్యకృతకర్మణాం ॥ 23 ॥
సుఖితో దుఃఖితో వాపి నరో లోభం పరిత్యజేత్ ।
అవేక్ష్య మనసా శాస్త్రం బుద్ధ్యా చ నృపసత్తమ ॥ 24 ॥
అసంతోషోఽసుఖాయైవ లోభాదింద్రియవిభ్రమః ।
తతోఽస్య నశ్యతి ప్రజ్ఞా విద్యేవాభ్యాస వర్జితా ॥ 25 ॥
నష్ట ప్రజ్ఞో యదా భవతి తదా న్యాయం న పశ్యతి ।
తస్మాత్సుఖక్షయే ప్రాప్తే పుమానుగ్రం తపశ్ చరేత్ ॥ 26 ॥
యదిష్టం తత్సుఖం ప్రాహుర్ద్వేష్యం దుఃఖమిహోచ్యతే ।
కృతాకృతస్య తపసః ఫలం పశ్యస్వ యాదృశం ॥ 27 ॥
నిత్యం భద్రాణి పశ్యంతి విషయాంశ్చోపభుంజతే ।
ప్రాకాశ్యం చైవ గచ్ఛంతి కృత్వా నిష్కల్మషం తపః ॥ 28 ॥
అప్రియాణ్యవమానాంశ్చ దుఃఖం బహువిధాత్మకం ।
ఫలార్థీ తత్పథత్యక్తః ప్రాప్నోతి విషయాత్మకం ॥ 29 ॥
ధర్మే తపసి దానే చ విచికిత్సాస్య జాయతే ।
స కృత్వా పాపకాన్యేవ నిరయం ప్రతిపద్యతే ॥ 30 ॥
సుఖే తు వర్తమానో వై దుఃఖే వాపి నరోత్తమ ।
స్వవృత్తాద్యో న చలతి శాస్త్రచక్షుః స మానవః ॥ 31 ॥
ఇషుప్రపాత మాత్రం హి స్పర్శయోగే రతిః స్మృతా ।
రసనే దర్శనే ఘ్రాణే శ్రవణే చ విశాం పతే ॥ 32 ॥
తతోఽస్య జాయతే తీవ్రా వేదనా తత్క్షయాత్పునః ।
బుధా యేన ప్రశంసంతి మోక్షం సుఖమనుత్తమం ॥ 33 ॥
తతః ఫలార్థం చరతి భవంతి జ్యాయసో గుణాః ।
ధర్మవృత్త్యా చ సతతం కామార్థాభ్యాం న హీయతే ॥ 34 ॥
అప్రయత్నాగతాః సేవ్యా గృహస్థైర్విషయాః సదా ।
ప్రయత్నేనోపగమ్యశ్చ స్వధర్మ ఇతి మే మతిః ॥ 35 ॥
మానినాం కులజాతానాం నిత్యం శాస్త్రార్థచక్షుషాం ।
ధర్మక్రియా వియుక్తానామశక్త్యా సంవృతాత్మనాం ॥ 36 ॥
క్రియమాణం యదా కర్మ నాశం గచ్ఛతి మానుషం ।
తేషాం నాన్యదృతే లోకే తపసః కర్మ విద్యతే ॥ 37 ॥
సర్వాత్మనా తు కుర్వీత గృహస్థః కర్మ నిశ్చయం ।
దాక్ష్యేణ హవ్యకవ్యార్థం స్వధర్మం విచరేన్నృప ॥ 38 ॥
యథా నదీనదాః సర్వే సాగరే యాంతి సంస్థితం ।
ఏవమాశ్రమిణః సర్వే గృహస్థే యాంతి సంస్థితం ॥ 39 ॥
అధ్యాయ 285
జనక
వర్ణో విశేషవర్ణానాం మహర్షే కేన జాయతే ।
ఏతదిచ్ఛామ్యహం శ్రోతుం తద్బ్రూహి వదతాం వర ॥ 1 ॥
యదేతజ్జాయతేఽపత్యం స ఏవాయమితి శ్రుతిః ।
కథం బ్రాహ్మణతో జాతో విశేషగ్రహణం గతః ॥ 2 ॥
పరాశరోవాచ
ఏవమేతన్మహారాజ యేన జాతః స ఏవ సః ।
తపసస్త్వపకర్షేణ జాతిగ్రహణతాం గతః ॥ 3 ॥
సుక్షేత్రాచ్చ సుబీజాచ్చ పుణ్యో భవతి సంభవః ।
అతోఽన్యతరతో హీనాదవరో నామ జాయతే ॥ 4 ॥
వక్రాద్భుజాభ్యామూరుభ్యాం పద్భ్యాం చైవాథ జజ్ఞిరే ।
సృజతః ప్రజాపతేర్లోకానితి ధర్మవిదో విదుః ॥ 5 ॥
ముఖజా బ్రాహ్మణాస్తాత బాహుజాః క్షత్రబంధవః ।
ఊరుజా ధనినో రాజన్పాదజాః పరిచారకాః ॥ 6 ॥
చతుర్ణామేవ వర్ణానామాగమః పురుషర్షభ ।
అతోఽన్యే త్వతిరిక్తా యే తే వై సంకరజాః స్మృతాః ॥ 7 ॥
క్షత్రజాతిరథాంబస్థా ఉగ్రా వైదేహకాస్తథా ।
శ్వపాకాః పుల్కసాః స్తేనా నిషాదాః సూతమాగధాః ॥ 8 ॥
ఆయోగాః కరణా వ్రాత్యాశ్చందాలాశ్చ నరాధిప ।
ఏతే చతుర్భ్యో వర్ణేభ్యో జాయంతే వై పరస్పరం ॥ 9 ॥
జనక
బ్రహ్మణైకేన జాతానాం నానాత్వం గోత్రతః కథం ।
బహూనీహ హి లోకే వై గోత్రాణి మునిసత్తమ ॥ 10 ॥
యత్ర తత్ర కథం జాతాః స్వయోనిం మునయో గతాః ।
శూద్రయోనౌ సముత్పన్నా వియోనౌ చ తథాపరే ॥ 11 ॥
పరాశరోవాచ
రాజన్నేతద్భవేద్గ్రాహ్యమపకృష్టేన జన్మనా ।
మహాత్మానం సముత్పత్తిస్తపసా భావితాత్మనాం ॥ 12 ॥
ఉత్పాద్య పుత్రాన్మునయో నృపతౌ యత్ర తత్ర హ ।
స్వేనైవ తపసా తేషామృషిత్వం విదధుః పునః ॥ 13 ॥
పితామహశ్చ మే పూర్వమృశ్యశృంగశ్చ కాశ్యపః ।
వతస్తాంద్యః కృపశ్చైవ కక్షీవాన్కమథాదయః ॥ 14 ॥
యవక్రీతశ్చ నృపతే ద్రోణశ్చ వదతాం వరః ।
ఆయుర్మతంగో దత్తశ్ చ ద్రుపదో మత్స్య ఏవ చ ॥ 15 ॥
ఏతే స్వాం ప్రకృతిం ప్రాప్తా వైదేహ తపసోఽఽశ్రయాత్ ।
ప్రతిష్ఠితా వేదవిదో దమే తపసి చైవ హి ॥ 16 ॥
మూలగోత్రాణి చత్వారి సముత్పన్నాని పార్థివ ।
అంగిరాః కశ్యపశ్చైవ వసిష్ఠో భృగురేవ చ ॥ 17 ॥
కర్మతోఽన్యాని గోత్రాణి సముత్పన్నాని పార్థివ ।
నామధేయాని తపసా తాని చ గ్రహణం సతాం ॥ 18 ॥
జనక
విశేషధర్మాన్వర్ణానాం ప్రబ్రూహి భగవన్మమ ।
తథా సామాన్య ధర్మాంశ్చ సర్వత్ర కుశలో హ్యసి ॥ 19 ॥
పరా
ప్రతిగ్రహో యాజనం చ తథైవాధ్యాపనం నృప ।
విశేషధర్మో విప్రాణాం రక్షా క్షత్రస్య శోభనా ॥ 20 ॥
కృషిశ్చ పాశుపాల్యం చ వానిజ్యం చ విశాం అపి ।
ద్విజానాం పరిచర్యా చ శూత్ర కర్మ నరాధిప ॥ 21 ॥
విశేషధర్మా నృపతే వర్ణానాం పరికీర్తితాః ।
ధర్మాన్సాధారణాంస్తాత విస్తరేణ శృణుష్వ మే ॥ 22 ॥
ఆనృశంస్యమహింసా చాప్రమాదః సంవిభాగితా ।
శ్రాద్ధకర్మాతిథేయం చ సత్యమక్రోధ ఏవ చ ॥ 23 ॥
స్వేషు దారేషు సంతోషః శౌచం నిత్యానసూయతా ।
ఆత్మజ్ఞానం తితిక్షా చ ధర్మాః సాధారణా నృప ॥ 24 ॥
బ్రాహ్మణాః క్షత్రియా వైశ్యాస్త్రయో వర్ణా ద్విజాతయః ।
అత్ర తేషామధీకారో ధర్మేషు ద్విపదాం వర ॥ 25 ॥
వికర్మావస్థితా వర్ణాః పతంతి నృపతే త్రయః ।
ఉన్నమంతి యథా సంతమాశ్రిత్యేహ స్వకర్మసు ॥ 26 ॥
న చాపి శూద్రః పతతీతి నిశ్చయో
న చాపి సంస్కారమిహార్హతీతి వా ।
శ్రుతిప్రవృత్తం న చ ధర్మమాప్నుతే
న చాస్య ధర్మే ప్రతిషేధనం కృతం ॥ 27 ॥
వైదేహకం శూద్రముదాహరంతి
ద్విజా మహారాజ శ్రుతోపపన్నాః ।
అహం హి పశ్యామి నరేంద్ర దేవం
విశ్వస్య విష్ణుం జగతః ప్రధానం ॥ 28 ॥
సతాం వృత్తమనుష్ఠాయ నిహీనా ఉజ్జిహీర్షవః ।
మంత్రవర్జం న దుష్యంతి కుర్వాణాః పౌష్టికీః క్రియాః ॥ 29 ॥
యథా యథా హి సద్వృత్తమాలంబంతీతరే జనాః ।
తథా తథా సుఖం ప్రాప్య ప్రేత్య చేహ చ శేరతే ॥ 30 ॥
జ
కిం కర్మ దూసయత్యేనమథ జాతిర్మహామునే ।
సందేహో మే సముత్పన్నస్తన్మే వ్యాఖ్యాతుమర్హసి ॥ 31 ॥
పరా
అసంశయం మహారాజ ఉభయం దోషకారకం ।
కర్మ చైవ హి జాతిశ్చ విశేషం తు నిశామయ ॥ 32 ॥
జాత్యా చ కర్మణా చైవ దుష్టం కర్మ నిషేవతే ।
జాత్యా దుష్టశ్చ యః పాపం న కరోతి స పూరుషః ॥ 33 ॥
జాత్యా ప్రధానం పురుషం కుర్వాణం కర్మ ధిక్కృతం ।
కర్మ తద్దూసయత్యేనం తస్మాత్కర్మ న శోభనం ॥ 34 ॥
జ
కాని కర్మాణి ధర్మ్యాణి లోకేఽస్మింద్విజసత్తమ ।
న హింసంతీహ భూతాని క్రియమాణాని సర్వదా ॥ 35 ॥
పరా
శృణు మేఽత్ర మహారాజ యన్మాం త్వం పరిపృచ్ఛసి ।
యాని కర్మాణ్యహింస్రాణి నరం త్రాయంతి సర్వదా ॥ 36 ॥
సంన్యస్యాగ్నీనుపాసీనాః పశ్యంతి విగతజ్వరాః ।
నైఃశ్రేయసం ధర్మపథం సమారుహ్య యథాక్రమం ॥ 37 ॥
ప్రశ్రితా వినయోపేతా దమనిత్యాః సుసంశితాః ।
ప్రయాంతి స్థానమజరం సర్వకర్మ వివర్జితాః ॥ 38 ॥
సర్వే వర్ణా ధర్మకార్యాణి సమ్యక్
కృత్వా రాజన్సత్యవాక్యాని చోక్త్వా ।
త్యక్త్వాధర్మం దారుణం జీవలోకే
యాంతి స్వర్గం నాత్ర కార్యో విచారః ॥ 39 ॥
అధ్యాయ 286
పరాశరోవాచ
పితా సుఖాయో గురవః స్త్రియశ్ చ
న నిర్గుణా నామ భవంతి లోకే ।
అనన్యభక్తాః ప్రియవాదినశ్ చ
హితాశ్చ వశ్యాశ్చ తథైవ రాజన్ ॥ 1 ॥
పితా పరం దైవతం మానవానాం
మాతుర్విశిష్టం పితరం వదంతి ।
జ్ఞానస్య లాభం పరమం వదంతి
జితేంద్రియార్థాః పరమాప్నువంతి ॥ 2 ॥
రణాజిరే యత్ర శరాగ్నిసంస్తరే
నృపాత్మజో ఘాతమవాప్య దహ్యతే ।
ప్రయాతి లోకానమరైః సుదుర్లభాన్
నిషేవతే స్వర్గఫలం యథాసుఖం ॥ 3 ॥
శ్రాంతం భీతం భ్రష్ట శస్త్రం రుదంతం
పరాఙ్ముఖం పరిబర్హైశ్చ హీనం ।
అనుద్యతం రోగిణం యాచమానం
న వై హింస్యాద్బాలవృద్ధౌ చ రాజన్ ॥ 4 ॥
పరిబర్హైః సుసంపన్నముద్యతం తుల్యతాం గతం ।
అతిక్రమేత నృపతిః సంగ్రామే క్షత్రియాత్మజం ॥ 5 ॥
తుల్యాదిహ వధః శ్రేయాన్విశిష్టాచ్చేతి నిశ్చయః ।
నిహీనాత్కాతరాచ్చైవ నృపాణాం గర్హితో వధః ॥ 6 ॥
పాపాత్పాపసమాచారాన్నిహీనాచ్చ నరాధిప ।
పాప ఏవ వధః ప్రోక్తో నరకాయేతి నిశ్చయః ॥ 7 ॥
న కశ్చిత్త్రాతి వై రాజందిష్టాంత వశమాగతం ।
సావశేషాయుషం చాపి కశ్చిదేవాపకర్షతి ॥ 8 ॥
స్నిగ్ధైశ్చ క్రియమాణాని కర్మాణీహ నివర్తయేత్ ।
హింసాత్మకాని కర్మాణి నాయురిచ్ఛేత్పరాయుషా ॥ 9 ॥
గృహస్థానాం తు సర్వేషాం వినాశమభికాంక్షితాం ।
నిధనం శోభనం తాత పులినేషు క్రియావతాం ॥ 10 ॥
ఆయుషి క్షయమాపన్నే పంచత్వముపగచ్ఛతి ।
నాకారణాత్తద్భవతి కారణైరుపపాదితం ॥ 11 ॥
తథా శరీరం భవతి దేహాద్యేనోపపాదితం ।
అధ్వానం గతకశ్చాయం ప్రాప్తశ్చాయం గృహాద్గృహం ॥ 12 ॥
ద్వితీయం కారణం తత్ర నాన్యత్కిం చన విద్యతే ।
తద్దేహం దేహినాం యుక్తం మోక్షభూతేషు వర్తతే ॥ 13 ॥
సిరా స్నాయ్వస్థి సంఘాతం బీభత్సా మేధ్య సంకులం ।
భూతానామింద్రియాణాం చ గుణానాం చ సమాగతం ॥ 14 ॥
త్వగంతం దేహమిత్యాహుర్విద్వాంసోఽధ్యాత్మచింతకాః ।
పునైరపి పరిక్షీణం శరీరం మర్త్యతాం గతం ॥ 15 ॥
శరీరిణా పరిత్యక్తం నిశ్చేష్టం గతచేతనం ।
భూతైః ప్రకృతమాపన్నైస్తతో భూమౌ నిమజ్జతి ॥ 16 ॥
భావితం కర్మయోగేన జాయతే తత్ర తత్ర హ ।
ఇదం శరీరం వైదేహ మ్రియతే యత్ర తత్ర హ ।
తత్స్వభావోఽపరో దృష్టో విసర్గః కర్మణస్తథా ॥ 17 ॥
న జాయతే తు నృపతే కం చిత్కాలమయం పునః ।
పరిభ్రమతి భూతాత్మా ద్యామివాంబుధరో మహాన్ ॥ 18 ॥
స పునర్జాయతే రాజన్ప్రాప్యేహాయతనం నృప ।
మనసః పరమో హ్యాత్మా ఇంద్రియేభ్యః పరం మనః ॥ 19 ॥
ద్వివిధానాం చ భూతానాం జంగమాః పరమా నృప ।
జంగమానామపి తథా ద్విపదాః పరమా మతాః ।
ద్విపదానామపి తథా ద్విజా వై పరమాః స్మృతాః ॥ 20 ॥
ద్విజానామపి రాజేంద్ర ప్రజ్ఞావంతః పరా మతాః ।
ప్రాజ్ఞానామాత్మసంబుద్ధాః సంబుద్ధానామమానినః ॥ 21 ॥
జాతమన్వేతి మరణం నృణామితి వినిశ్చయః ।
అంతవంతి హి కర్మాణి సేవంతే గుణతః ప్రజాః ॥ 22 ॥
ఆపన్నే తూత్తరాం కాష్ఠాం సూర్యే యో నిధనం వ్రజేత్ ।
నక్షత్రే చ ముహూర్తే చ పుణ్యే రాజన్స పుణ్యకృత్ ॥ 23 ॥
అయోజయిత్వా క్లేశేన జనం ప్లావ్య చ దుష్కృతం ।
మృత్యునాప్రాకృతేనేహ కర్మకృత్వాత్మశక్తితః ॥ 24 ॥
విషముద్బంధనం దాహో దస్యు హస్తాత్తథా వధః ।
దంస్త్రిభ్యశ్చ పశుభ్యశ్చ ప్రాకృతో వధ ఉచ్యతే ॥ 25 ॥
న చైభిః పుణ్యకర్మాణో యుజ్యంతే నాభిసంధిజైః ।
ఏవంవిధైశ్చ బహుభిరపరైః ప్రాకృతైరపి ॥ 26 ॥
ఊర్ధ్వం హిత్వా ప్రతిష్ఠంతే ప్రానాః పుణ్యకృతాం నృప ।
మధ్యతో మధ్యపుణ్యానామధో దుష్కృత కర్మణాం ॥ 27 ॥
ఏకః శత్రుర్న ద్వితీయోఽస్తి శత్రుర్
అజ్ఞానతుల్యః పురుషస్య రాజన్ ।
యేనావృతః కురుతే సంప్రయుక్తో
ఘోరాణి కర్మాణి సుదారుణాని ॥ 28 ॥
ప్రబోధనార్థం శ్రుతిధర్మయుక్తం
వృద్ద్ధానుపాస్యం చ భవేత యస్య ।
ప్రయత్నసాధ్యో హి స రాజపుత్ర
ప్రజ్ఞాశరేణోన్మథితః పరైతి ॥ 29 ॥
అధీత్య వేదాంస్తపసా బ్రహ్మచారీ
యజ్ఞాఞ్శక్త్యా సంనిసృజ్యేహ పంచ ।
వనం గచ్ఛేత్పురుషో ధర్మకామః
శ్రేయశ్చిత్వా స్థాపయిత్వా స్వవంశం ॥ 30 ॥
ఉపభోగైరపి త్యక్తం నాత్మానమవసాదయేత్ ।
చందాలత్వేఽపి మానుష్యం సర్వథా తాత దుర్లభం ॥ 31 ॥
ఇయం హి యోనిః ప్రథమా యాం ప్రాప్య జగతీపతే ।
ఆత్మా వై శక్యతే త్రాతుం కర్మభిః శుభలక్షణైః ॥ 32 ॥
కథం న విప్రనశ్యేమ యోనీతోఽస్యా ఇతి ప్రభో ।
కుర్వంతి ధర్మం మనుజాః శ్రుతిప్రామాన్య దర్శనాత్ ॥ 33 ॥
యో దుర్లభతరం ప్రాప్య మానుష్యమిహ వై నరః ।
ధర్మావమంతా కామాత్మా భవేత్స ఖలు వంచ్యతే ॥ 34 ॥
యస్తు ప్రీతిపురోగేణ చక్షుషా తాత పశ్యతి ।
దీపోపమాని భూతాని యావదర్చిర్న నశ్యతి ॥ 35 ॥
సాంత్వేనానుప్రదానేన ప్రియవాదేన చాప్యుత ।
సమదుఃఖసుఖో భూత్వా స పరత్ర మహీయతే ॥ 36 ॥
దానం త్యాగః శోభనా మూర్తిరద్భ్యో
భూయః ప్లావ్యం తపసా వై శరీరం ।
సరస్వతీ నైమిషపుష్కరేషు
యే చాప్యన్యే పుణ్యదేశాః పృథివ్యాం ॥ 37 ॥
గృహేషు యేషామసవః పతంతి
తేషామథో నిర్హరనం ప్రశస్తం ।
యానేన వై ప్రాపనం చ శ్మశానే
శౌచేన నూనం విధినా చైవ దాహః ॥ 38 ॥
ఇష్టిః పుష్టిర్యజనం యాజనం చ
దానం పుణ్యానాం కర్మణాం చ ప్రయోగః ।
శక్త్యా పిత్ర్యం యచ్చ కిం చిత్ప్రశస్తం
సర్వాణ్యాత్మార్థే మానవో యః కరోతి ॥ 39 ॥
ధర్మశాస్త్రాణి వేదాశ్చ షడంగాని నరాధిప ।
శ్రేయసోఽర్థే విధీయంతే నరస్యాక్లిష్ట కర్మణః ॥ 40 ॥
భీష్మోవాచ
ఏవద్వై సర్వమాఖ్యాతం మునినా సుమహాత్మనా ।
విదేహరాజాయ పురా శ్రేయసోఽర్థే నరాధిప ॥ 41 ॥
అధ్యాయ 287
భీష్మోవాచ
పునరేవ తు పప్రచ్ఛ జనకో మిథిలాధిపః ।
పరాశరం మహాత్మానం ధర్మే పరమనిశ్చయం ॥ 1 ॥
కిం శ్రేయః కా గతిర్బ్రహ్మన్కిం కృతం న వినశ్యతి ।
క్వ గతో న నివర్తేత తన్మే బ్రూహి మహామునే ॥ 2 ॥
పరాశరోవాచ
అసంగః శ్రేయసో మూలం జ్ఞానం జ్ఞానగతిః పరా ।
చీర్ణం తపో న ప్రనశ్యేద్వాపః క్షేత్రే న నశ్యతి ॥ 3 ॥
ఛిత్త్వాధర్మమయం పాశం యదా ధర్మేఽభిరజ్యతే ।
దత్త్వాభయ కృతం దానం తదా సిద్ధిమవాప్నుయాత్ ॥ 4 ॥
యో దదాతి సహస్రాణి గవామశ్వశతాని చ ।
అభయం సర్వభూతేభ్యస్తద్దానమతివర్తతే ॥ 5 ॥
వసన్విషయమధ్యేఽపి న వసత్యేవ బుద్ధిమాన్ ।
సంవసత్యేవ దుర్బుద్ధిరసత్సు విషయేష్వపి ॥ 6 ॥
నాధర్మః శ్లిష్యతే ప్రాజ్ఞమాపః పుష్కర పర్ణవత్ ।
అప్రాజ్ఞమధికం పాపం శ్లిష్యతే జతు కాష్ఠవత్ ॥ 7 ॥
నాధర్మః కారణాపేక్షీ కర్తారమభిముంచతి ।
కర్తా ఖలు యథాకాలం తత్సర్వమభిపద్యతే ।
న భీద్యంతే కృతాత్మాన ఆత్మప్రత్యయ దర్శినః ॥ 8 ॥
బుద్ధికర్మేంద్రియాణాం హి ప్రమత్తో యో న బుధ్యతే ।
శుభాశుభేషు సక్తాత్మా ప్రాప్నోతి సుమహద్భయం ॥ 9 ॥
వీతరాగో జితక్రోధః సమ్యగ్భవతి యః సదా ।
విషయే వర్తమానోఽపి న స పాపేన యుజ్యతే ॥ 10 ॥
మర్యాదాయాం ధర్మసేతుర్నిబద్ధో నైవ సీదతి ।
పుష్టస్రోత ఇవాయత్తః స్ఫీతో భవతి సంచయః ॥ 11 ॥
యథా భానుగతం తేజో మనిః శుద్ధః సమాధినా ।
ఆదత్తే రాజశార్దూల తథా యోగః ప్రవర్తతే ॥ 12 ॥
యథా తిలానామిహ పుష్పసంశ్రయాత్
పృథక్పృథగ్యాని గుణోఽతిసౌమ్యతాం ।
తథా నరాణాం భువి భావితాత్మనాం
యథాశ్రయం సత్త్వగుణః ప్రవర్తతే ॥ 13 ॥
జహాతి దారానిహతే న సంపదః
సదశ్వయానం వివిధాశ్చ యాః క్రియాః ।
త్రివిష్టపే జాతమతిర్యదా నరస్
తదాస్య బుద్ధిర్విషయేషు భీద్యతే ॥ 14 ॥
ప్రసక్తబుద్ధిర్విషయేషు యో నరో
యో బుధ్యతే హ్యాత్మహితం కదా చన ।
స సర్వభావానుగతేన చేతసా
నృపామిషేణేవ ఝషో వికృష్యతే ॥ 15 ॥
సంఘాతవాన్మర్త్యలోకః పరస్పరమపాశ్రితః ।
కదలీ గర్భనిఃసారో నౌరివాప్సు నిమజ్జతి ॥ 16 ॥
న ధర్మకాలః పురుషస్య నిశ్చితో
నాపి మృత్యుః పురుషం ప్రతీక్షతే ।
క్రియా హి ధర్మస్య సదైవ శోభనా
యదా నరో మృత్యుముఖేఽభివర్తతే ॥ 17 ॥
యథాంధః స్వగృహే యుక్తో హ్యభ్యాసాదేవ గచ్ఛతి ।
తథాయుక్తేన మనసా ప్రాజ్ఞో గచ్ఛతి తాం గతిం ॥ 18 ॥
మరణం జన్మని ప్రోక్తం జన్మ వై మరణాశ్రితం ।
అవిద్వాన్మోక్షధర్మేషు బద్ధోభ్రమతి చక్రవత్ ॥ 19 ॥
యథా మృణాలోఽనుగతమాశు ముంచతి కర్దమం ।
తథాత్మా పురుషస్యేహ మనసా పరిముచ్యతే ।
మనః ప్రనయతేఽఽత్మానం స ఏనమభియుంజతి ॥ 20 ॥
పరార్థే వర్తమానస్తు స్వకార్యం యోఽభిమన్యతే ।
ఇంద్రియార్థేషు సక్తః సన్స్వకార్యాత్పరిహీయతే ॥ 21 ॥
అధస్తిర్యగ్గతిం చైవ స్వర్గే చైవ పరాం గతిం ।
ప్రాప్నోతి స్వకృతైరాత్మా ప్రాజ్ఞస్యేహేతరస్య చ ॥ 22 ॥
మృన్మయే భాజనే పక్వే యథా వై న్యస్యతే ద్రవః ।
తథా శరీరం తపసా తప్తం విషయమశ్నుతే ॥ 23 ॥
విషయానశ్నుతే యస్తు న స భోక్ష్యత్యసంశయం ।
యస్తు భోగాంస్త్యజేదాత్మా స వై భోక్తుం వ్యవస్యతి ॥ 24 ॥
నీహారేణ హి సంవీతః శిశ్నోదర పరాయనః ।
జాత్యంధ ఇవ పంథానమావృతాత్మా న బుధ్యతే ॥ 25 ॥
వణిగ్యథా సముద్రాద్వై యథార్థం లభతే ధనం ।
తథా మర్త్యార్ణవే జంతోః కర్మ విజ్ఞానతో గతిః ॥ 26 ॥
అహోరాత్ర మయే లోకే జరా రూపేణ సంచరన్ ।
మృత్యుర్గ్రసతి భూతాని పవనం పన్నగో యథా ॥ 27 ॥
స్వయం కృతాని కర్మాణి జాతో జంతుః ప్రపద్యతే ।
నాకృతం లభతే కశ్చిత్కిం చిదత్ర ప్రియాప్రియం ॥ 28 ॥
శయానం యాంతమాసీనం ప్రవృత్తం విషయేషు చ ।
శుభాశుభాని కర్మాణి ప్రపద్యంతే నరం సదా ॥ 29 ॥
న హ్యన్యత్తీరమాసాద్య పునస్తర్తుం వ్యవస్యతి ।
దుర్లభో దృశ్యతే హ్యస్య వినిపాతో మహార్ణవే ॥ 30 ॥
యథా భారావసక్తా హి నౌర్మహాంభసి తంతునా ।
తథా మనోఽభియోగాద్వై శరీరం ప్రతికర్షతి ॥ 31 ॥
యథా సముద్రమభితః సంస్యూతాః సరితోఽపరాః ।
తథాద్యా ప్రకృతిర్యోగాదభిసంస్యూయతే సదా ॥ 32 ॥
స్నేహపాశైర్బహువిభైరాసక్తమనసో నరాః ।
ప్రకృతిష్ఠా విషీదంతి జలే సైకత వేశ్మవత్ ॥ 33 ॥
శరీరగృహ సంస్థస్య శౌచతీర్థస్య దేహినః ।
బుద్ధిమార్గ ప్రయాతస్య సుఖం త్విహ పరత్ర చ ॥ 34 ॥
విస్తరాః క్లేశసంయుక్తాః సంక్షేపాస్తు సుఖావహాః ।
పరార్థం విస్తరాః సర్వే త్యాగమాత్మహితం విదుః ॥ 35 ॥
సంకల్పజో మిత్రవర్గో జ్ఞాతయః కారణాత్మకాః ।
భార్యా దాసాశ్చ పుత్రాశ్చ స్వమర్థమనుయుంజతే ॥ 36 ॥
న మాతా న పితా కిం చిత్కస్య చిత్ప్రతిపద్యతే ।
దానపథ్యోదనో జంతుః స్వకర్మఫలమశ్నుతే ॥ 37 ॥
మాతాపుత్రః పితా భ్రాతా భార్యా మిత్ర జనస్తథా ।
అష్టాపద పదస్థానే త్వక్షముద్రేవ న్యస్యతే ॥ 38 ॥
సర్వాణి కర్మాణి పురా కృతాని
శుభాశుభాన్యాత్మనో యాంతి జంతోర్ ।
ఉపస్థితం కర్మఫలం విదిత్వా
బుద్ధిం తథా చోదయతేఽన్తరాత్మా ॥ 39 ॥
వ్యవసాయం సమాశ్రిత్య సహాయాన్యోఽధిగచ్ఛతి ।
న తస్య కశ్చిదారంభః కదా చిదవసీదతి ॥ 40 ॥
అద్వైధ మనసం యుక్తం శూరం ధీరం విపశ్చితం ।
న శ్రీః సంత్యజతే నిత్యమాదిత్యమివ రశ్మయః ॥ 41 ॥
ఆస్తిక్య వ్యవసాయాభ్యాముపాయాద్విస్మయాద్ధియా ।
యమారభత్యనింద్యాత్మా న సోఽర్థః పరిషీదతి ॥ 42 ॥
సర్వైః స్వాని శుభాశుభాని నియతం కర్మాణి జంతుః స్వయం
గర్భాత్సంప్ప్రతిపద్యతే తదుభయం యత్తేన పూర్వం కృతం ।
మృత్యుశ్చాపరిహారవాన్సమగతిః కాలేన విచ్ఛేదితా
దారోశ్చూర్ణమివాశ్మసారవిహితం కర్మాంతికం ప్రాపయేత్ ॥ 43 ॥
స్వరూపతామాత్మకృతం చ విస్తరం
కులాన్వయం ద్రవ్యసమృద్ధి సంచయం ।
నరో హి సర్వో లభతే యథాకృతం
శుభశుభేనాత్మ కృతేన కర్మణా ॥ 44 ॥
భీష్మోవాచ
ఇత్యుక్తో జనకో రాజన్యథాతథ్యం మనీసినా ।
శ్రుత్వా ధర్మవిదాం శ్రేష్ఠః పరాం ముదమవాప హ ॥ 45 ॥
॥ ఇతి పరాశరగీతా సమాప్తా ॥
Also Read:
Parashara Gita Lyrics in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil
