About Sri Parasara Battar’s Sri Rangaraja Stavam:
One of the dear most disciples of Sri Kurathazhwan was Pillaipillaiazhwan. He was living in Srirangam when the temple was administered by Sri Parasara Battar (more affectionately called Battar). The king who was ruling the province at that time was Veerasundaran. He was in the process of repairing the ramports of the Srirangam temple. At that stage, he noticed that the house of Pillai Pillai Azhwan was obstructing the reparing of the ramport. Hence he ordered to evict Pillai Pillai Azhwan. On hearing this, Battar intervened in vain. After this incident, friction developed between Battar and the king. The king gave constant troubles to Battar. One day Battar left Srirangam without informing anyone. He moved to Thirukoshtiyuur.
When Battar was residing at Thirukoshtiyuur, suffering due to the separation of Periyaperumal, Pillai pillai azhwan came to him. He carried a very happy message for Battar – king eerasundavan passed away. Battar immediately left Thirukoshtiyuur and came to Srirangam. When he returned, he describes the temple city starting from Cauvery, each of the streets, and finally falls at the lotus-feet of Sri Ranganatha. Thus the sloka beautifully describes Srirangam.
This sloka has two parts – poorva (first)and the uttara (concluding ) part. The poorva part has 147 slokas while the uttara part has 105 slokas. This sloka is said to explain the meaning of the dwaya mantra. The poorva part explains the first line of the dwayam while the uttara part explains the second line of the dwayam.
Sri Rangaraja Stavam in Gujarati:
શ્રીરઙ્ગરાજસ્તવમ્
શ્રીરઙ્ગરાજસ્તવમ્ ॥
શ્રીમતે રામાનુજાય નમઃ ।
શ્રીપરાશરભટ્ટાર્યઃ શ્રીરઙ્ગેશપુરોહિતઃ ।
શ્રીવત્સાઙ્કસુતઃ શ્રીમાન્શ્રેયસે મેઽસ્તુ ભૂયસે ।
અથ શ્રીરઙ્ગરાજસ્તવે પૂર્વશતકમ્ ।
શ્રીવત્સચિહ્નમિશ્રેભ્યો નમ ઉક્તિમધીમહે ।
યદુક્તયસ્ત્રયીકણ્ઠે યાન્તિ મઙ્ગલસૂત્રતામ્ ॥ ૧ ॥
રામાનુજપદચ્છાયા ગોવિન્દાહ્વાઽનપાયિની ।
તદાયત્તસ્વરૂપા સા જીયાન્મદ્વિશ્રમસ્થલી ॥ ૨ ॥
રામાનુજમુનિર્જીયાદ્યો હરેર્ભક્તિયન્ત્રતઃ ।
કલિકોલાહલક્રીડામુધાગ્રહમપાહરત્ ॥ ૩ ॥
વિધાય વૈદિકમ્માર્ગમકૌતસ્કુતકણ્ટકમ્ ।
નેતારં ભગવદ્ભક્તેર્યામુનં મનવામહૈ ॥ ૪ ॥
નૌમિ નાથમુનિં નામ જીમૂતં ભક્ત્યવગ્રહે ।
વૈરાગ્યભગવત્તત્ત્વજ્ઞાનભક્ત્યભિવર્ષુકમ્ ॥ ૫ ॥
ઋષિં જુષામહે કૃષ્ણતૃષ્ણાતત્ત્વમિવોદિતં
સહસ્રશાખાં યોઽદ્રાક્ષીદ્દ્રાવિડીં બ્રહ્મસંહિતામ્ ॥ ૬ ॥
નમઃ શ્રીરઙ્ગનાયક્યૈ યદ્ભ્રૂવિભ્રમભેદતઃ ।
ઈશેશિતવ્યવૈષમ્યનિમ્નોન્નતમિદં જગત્ ॥ ૭ ॥
શ્રીસ્તનાભરણં તેજઃ શ્રીરઙ્ગેશયમાશ્રયે ।
ચિન્તામણિમિવોદ્વાન્તમુત્સઙ્ગેઽનન્તભોગિનઃ ॥ ૮ ॥
અસ્તિ વસ્ત્વિદમિત્થં ત્વપ્રસઙ્ખ્યાનપરાઙ્મુખમ્ ।
શ્રીમત્યાયતને લક્ષ્મીપદલાક્ષૈકલક્ષણમ્ ॥ ૯ ॥
લક્ષ્મીકલ્પલતોત્તુઙ્ગસ્તનસ્તબકચઞ્ચલઃ ।
શ્રીરઙ્ગરાજભૃઙ્ગો મે રમતાં માનસામ્બુજે ॥ ૧૦ ॥
સ્વસ્તિ શ્રીસ્તનકસ્તૂરીમકરીમુદ્રિતોરસઃ ।
શ્રીરઙ્ગરાજાચ્છરદશ્શતમાશાસ્મહેતમામ્ ॥ ૧૧ ॥
પાતુ પ્રણતરક્ષાયાં વિલમ્બમસહન્નિવ ॥
સદા પઞ્ચાયુધીં બિભ્રત્સ નઃ શ્રીરઙ્ગનાયકઃ ॥ ૧૨ ॥
અમતં મતં મતમથામતં સ્તુતં
પરિનિન્દિતં ભવતિ નિન્દિતં સ્તુતમ્ ।
ઇતિ રઙ્ગરાજમુદજૂઘુષત્ત્રયી
સ્તુમહે વયમ્કિમિતિ તન્ન શક્નુમઃ ॥ ૧૩ ॥
યદિ મે સહસ્રવદનાદિવૈભવં
નિજમર્પયેત્સ કિલ રઙ્ગચન્દ્રમાઃ ।
અથ શેષવન્મમ ચ તદ્વદેવ વા
સ્તુતિશક્ત્યભાવવિભવેઽપિ ભાગિતા ॥ ૧૪ ॥
સો અઙ્ગ વેદ યદિ વા ન કિલેતિ વેદઃ
સન્દેગ્ધ્યનર્ઘવિદમાત્મનિ રઙ્ગનાથમ્ ।
સ્થાને તદેષ ખલુ દોષમલીમસાભિઃ
મદ્વાગ્ભિરૈશમતિશાયનમાવૃણોતિ ॥ ૧૫ ॥
સ્વં સંસ્કૃતદ્રાવિડવેદસૂક્તૈઃ
ભાન્તં મદુક્તૈર્મલિનીકરોતિ ।
શ્રીરઙ્ગકમ્રઃ કલભં ક એવ
સ્નાત્વાઽપિ ધૂલીરસિકં નિષેદ્ધા ॥ ૧૬ ॥
કિન્તુ પ્રપત્તિબલતારિતવિષ્ણુમાય-
મદ્વંશ્યરાજકુલદુર્લલિતં કિલૈવમ્ ।
શ્રીરઙ્ગરાજકમલાપદલાલિતત્વં
યદ્વાઽપરાધ્યતિ મમ સ્તુતિસાહસેઽસ્મિન્ ॥ ૧૭ ॥
નાથસ્ય ચ સ્વમહિમાર્ણવપારદૃશ્વ-
વિજ્ઞાનવાગ્વિલસિતં સહતે ન વેદઃ ।
આપેક્ષિકં યદિ તદસ્તિ મમાપિ તેન
શ્રીરઙ્ગિણઃ સ્તુતિવિધાવહમધ્યકાર્ષમ્ ॥ ૧૮ ॥
અન્યત્રાતદ્ગુણોક્તિર્ભગવતિ ન તદુત્કર્ષચૌર્યૈઃ પરેષાં
સ્તુત્યત્વાદ્યાવદર્થા ફણિતિરપિ તથા તસ્ય નિસ્સીમકત્વાત્ ।
આમ્નાયાનામસીમ્નામપિ હરિવિભવે વર્ષબિન્દોરિવાઽબ્ધૌ
સં બન્ધાત્સ્વાત્મલાભો ન તુ કબલનતઃ સ્તોતુરેવં ન કિં મે ॥ ૧૯ ॥
કાવેરીમવગાહિષીય ભગવદ્ભોગાન્તરાયી ભવત્
કર્મક્લેશફલાશયપ્રશમનોદ્વેલામલસ્રોતસમ્ ।
જન્તોસ્સમ્સરતોઽર્ચિરાદિસરણિવ્યાસઙ્ગભઙ્ગાય યા
લોકેઽસ્મિણ્ વિરજેવ વેલ્લિતજલા શ્રીરઙ્ગમાલિઙ્ગતિ ॥ ૨૦ ॥
દુગ્ધાબ્ધિર્જનકો જનન્યહમિયં શ્રીરેવ પુત્રી વરઃ
શ્રીરઙ્ગેશ્વર એતદર્હમિહ કિં કુર્યામિતીવાકુલા ।
ચઞ્ચચ્ચામરચન્દ્રચન્દનમહામાણિક્યમુક્તોત્કરાન્
કાવેરી લહરીકરૈર્વિદધતી પર્યેતિ સા સેવ્યતામ્ ॥ ૨૧ ॥
તીર્થં શુન્ધતિ પાતિ નન્દનતરૂન્ રથ્યાઙ્ગણાન્યુક્ષતિ
સ્નાનીયાર્હણપાનવારિ વહતિ સ્નાતઃ પુનીતે જનાન્ ।
શ્યામં વેદરહો વ્યનક્તિ પુલિને ફેનૈર્હસન્તીવ તત્
ગઙ્ગાં વિષ્ણુપદીત્વમાત્રમુખરાં હેમાપગા હન્ત્વઘમ્ ॥ ૨૨ ॥
અગણિતગુણાવદ્યં સર્વં સ્થિરત્રસમપ્રતિ-
ક્રિયમપિ પયઃ પૂરૈરાપ્યાયયન્ત્યનુજાગ્રતી ।
પ્રવહતિ જગદ્ધાત્રી ભૂત્વેવ રઙ્ગપતેર્દયા
શિશિરમધુરાઽગાધા સા નઃ પુનાતુ મરુદ્વૃધા ॥ ૨૩ ॥
તરળતનુતરઙ્ગૈર્મન્દમાન્દોલ્યમાન-
સ્વતટવિટપિરાજીમઞ્જરીસુપ્તભૃઙ્ગા ।
ક્ષિપતુ કનકનામ્ની નિમ્નગા નારિકેલ-
ક્રમુકજમકરન્દૈર્માંસલાપા મદંહઃ ॥ ૨૪ ॥
કદલવકુલજમ્બૂપૂગમાકન્દકણ્ઠ-
દ્વયસસરસનીરામન્તરા સહ્યકન્યામ્ ।
પ્રબલજલપિપાસાલમ્બમાનામ્બુદૌઘ-
ભ્રમકરતરુવૃન્દં વન્દ્યતામન્તરીપમ્ ॥ ૨૫ ॥
યદ્વિષ્ણોઃ પદમતમઃ પરોરજોઽગ્ર્યં
મુક્તાનામનુવિરજં વિદીપ્રમાહુઃ ।
તત્પુણ્યં પુલિનમિદન્તયાઽદ્ય મધ્યે
કાવેરિ સ્ફુરતિ તદીક્ષિષીય નિત્યમ્ ॥ ૨૬ ॥
ત્રય્યન્તપ્રહતિમતીષુ વૈષ્ણવાનાં
પ્રાપ્યાસુ પ્રચુરભવશ્રમાપહાસુ ।
કાવેરીપરિચરિતાસુ પાવનીષુ
શ્રીરઙ્ગોપવનતટીષુ વર્તિષીય ॥ ૨૭ ॥
સ્ફુરિતશફરદીર્યન્નાલિકેરીગુલુચ્છ-
પ્રસૃમરમધુકુલ્યાવર્ધિતાનોકહાનિ ।
રતિમવિરતિ રઙ્ગારામરમ્યસ્થલાનિ
ક્રમુકપદસમોચામેચકાનિ ક્રિયાસુઃ ॥ ૨૮ ॥
અધિપરમપદં પુરીમયોધ્યાં
અમૃતવૃતામપરાજિતામુશન્તિ ।
પુલિનમુપરિ રઙ્ગરાજધાની
પિશિતદૃશામપિ સા પુરશ્ચકાસ્તિ ॥ ૨૯ ॥
ભવપદમપિ દિવ્યધામ કર્તું
તદુભયતન્ત્રિતહર્મ્યમાલિકેવ ।
ભવનમણિતલૈર્વિજૃમ્ભમાણા
જયતિતરામિહ રઙ્ગરાજધાની ॥ ૩૦ ॥
મણિમકરરુચીર્વિતત્ય પાશાન્
વિસૃમરકેતુકરૈર્મૃગં હિમાંશોઃ ।
શ્રિય ઇવ નવકેલયે જિઘૃક્ષુઃ
સુખયતુ રઙ્ગપુરી ચકાસતી નઃ ॥ ૩૧ ॥
જનપદસરિદન્તરીપપુષ્યત્
પુરપરિપાલનનિત્યજાગરૂકાન્ ।
પ્રહરણપરિવારવાહનાઢ્યાન્
કુમુદમુખાણ્ ગણનાયકાન્ નમામિ ॥ ૩૨ ॥
અહૃતસહજદાસ્યાઃ સૂરયસ્સ્રસ્તબન્ધા
વિમલચરમદેહા ઇત્યમી રઙ્ગધામ ।
મહિતમનુજયતિર્યક્સ્થાવરત્વાઃ શ્રયન્તે
સુનિયતમિતિ હ સ્મ પ્રાહુરેભ્યો નમઃ સ્તાત્ ॥ ૩૩ ॥
શ્રીરઙ્ગદિવ્યભવનમ્ભુવિ ગોપુરાણાં
પ્રાકારિતેન નિકરેણ ગુરુત્મતેવ ।
પાર્શ્વપ્રસારિતપતત્ત્રપુટેન ભક્ત્યા
નાનાતનૂભિરૂપગૂઢમુપઘ્નયામઃ ॥ ૩૪ ॥
પ્રાકારમધ્યાજિરમણ્ડપોક્ત્યા
સદ્વીપરત્નાકરરત્નશૈલા ।
સર્વંસહા રઙ્ગવિમાનસેવાં
પ્રાપ્તેવ તન્મન્દિરમાવિરસ્તિ ॥ ૩૫ ॥
જિતબાહ્યજિનાદિમણિપ્રતિમા
અપિ વૈદિકયન્નિવ રઙ્ગપુરે ।
મણિમણ્ડપવપગણન્ વિદધે
પરકાલકવિઃ પ્રનમેમહિ તાન્ ॥ ૩૬ ॥
સ્મેરાનનાક્ષિકમલૈર્નમતઃ પુનાનાન્
દંષ્ટ્રાગદાભ્રુકુટિભિર્દ્વિષતો ધુનાનાન્ ।
ચન્દ્રપ્રચણ્ડમુખતઃ પ્રણમામિ રઙ્ગ-
દ્વારાવલીષુ ચતસૃષ્વધિકારભાજઃ ॥ ૩૭ ॥
સર્વાત્મસાધારણનાથગોષ્ઠી-
પૂરેઽપિ દુષ્પૂરમહાવકાશમ્ ।
આસ્થાનમાનન્દમયં સહસ્ર-
સ્થૂણાદિનાઽઽમ્નાતમવાપ્નવાનિ ॥ ૩૮ ॥
વિહરતિ હરૌ લક્ષ્મ્યા લીલાતપત્રપરિષ્ક્રિયા-
વિનિમયવિધાસૂનાસૂનિક્રિયાસફલોત્પલામ્ ।
અથ મુનિમનઃ પદ્મેષ્વબ્જાસહાયવિહારજ-
શ્રમહરતટીં યામસ્તામૈન્દવીમરવિન્દિનીમ્ ॥ ૩૯ ॥
તાપત્રયીમૈન્દવપુષ્કરિણ્યાં
નિમજ્જ્ય નિર્વાપયિતાઽસ્મિ યસ્યાઃ ।
અભ્યાસતોઽપામઘમર્ષણીનાં
ચન્દ્રઃ સુધાદીધિતિતામવાપ ॥ ૪૦ ॥
પૂર્વેણ તાં તદ્વદુદારનિમ્ન-
પ્રસન્નશીતાશયમગ્નનાથાઃ ।
પરાઙ્કુશાદ્યાઃ પ્રથમે પુમાંસો
નિષેદિવાંસો દશ માં દયેરન્ ॥ ૪૧ ॥
આધારશક્તિમુપરિ પ્રકૃતિં પરેણ
તાં કૂર્મમત્ર ફણિનં પૃથિવીં ફણાસુ ।
પૃથ્વ્યાં પયોધિમધિ તન્નલિનં નિધાય
શ્રીરઙ્ગધામ સુનિવિષ્ટમભિષ્ટવાનિ ॥ ૪૨ ॥
પરેણ નાકં પુરિ હેમમય્યાં
યો બ્રહ્મકોશોઽસ્ત્યપરાજિતાખ્યઃ ।
શ્રીરઙ્ગનામ્ના તમપૌરુષેયં
વિમાનરાજં ભુવિ ભાવયાનિ ॥ ૪૩ ॥
અનાદ્યામ્નાતત્વાત્પુરુષરચનાદોષરહિતં
જને તાંસ્તાન્ કામાણ્ વિદધદપિ સાયુજ્યહૃદયમ્ ।
અસન્દેહાધ્યાસં ભગવદુપલમ્ભસ્થલમમી
પ્રતીમઃ શ્રીરઙ્ગં શ્રુતિશતસમાનર્દ્ધિ શરણમ્ ॥ ૪૪ ॥
અપિ ફણિપતિભાવાચ્છુભ્રમન્તઃ શયાલોઃ
મરકતસુકુમારૈઃ રઙ્ગભર્તુર્મયૂખૈઃ ।
સકલજલધિપાનશ્યામજીમૂતજૈત્રં
પુલકયતિ વિમાનં પાવનં લોચને નઃ ॥ ૪૫ ॥
વ્યાપિ રૂપમપિ ગોષ્પદયિત્વા
ભક્તવત્સલતયોજ્ઝિતવેલમ્ ।
તદ્વિષન્તપનૃકેસરિરૂપં
ગોપુરોપરિ વિજૃમ્ભિતમીડે ॥ ૪૬ ॥
અહમલમવલમ્બઃ સીદતામિત્યજસ્રં
નિવસદુપરિભાગે ગોપુરં રઙ્ગધામ્નઃ ।
ક્વચન નૃપરિપાટીવાસિતં ક્વાપિ સિમ્હ-
ક્રમસુરભિતમેકં જ્યોતિરગ્રે ચકાસ્તિ ॥ ૪૭ ॥
સંશોધ્ય પાવનમનોહરદૃષ્ટિપાતૈઃ
દેવાય મામપિ નિવેદયતાં ગુરૂણામ્ ।
સવ્યોત્તરે ભગવતોઽસ્ય કટાક્ષવીક્ષા-
પઙ્ક્તિં પ્રપદ્ય પરિતઃ પરિતો ભવેયમ્ ॥ ૪૮ ॥
શ્રીરઙ્ગરાજકરનમ્રિતશાખિકાભ્યો
લક્ષ્મ્યા સ્વહસ્તકલિતશ્રવણવતંસમ્ ।
પુન્નાગતલ્લજમજસ્રસહસ્રગીતિ-
સેકોત્થદિવ્યનિજસૌરભમામનામઃ ॥ ૪૯ ॥
શ્રીરઙ્ગચન્દ્રમસમિન્દિરયા વિહર્તું
વિન્યસ્ય વિશ્વચિદચિન્નયનાધિકારમ્ ।
યો નિર્વહત્યનિશમઙ્ગુલિમુદ્રયૈવ
સેનાન્યમન્યવિમુખાસ્તમશિશ્રિયામ ॥ ૫૦ ॥
સૈન્યધુરીણપ્રાણસહાયાં સૂત્રવતીમાશિશ્રિયમમ્બામ્ ।
શ્રીપદલાક્ષાલાઞ્છિતસેવાપ્રોતલસદ્દોર્વલ્લિવિલાસામ્ ॥ ૫૧ ॥
વિદધતુ સુખં વિષ્વક્સેનસ્ય તે પ્રથમે ભટાઃ
કરિમુખજયત્સેનૌ કાલાહ્વસિંહમુખૌ ચ નઃ ।
જગતિ ભજતાં તત્તત્પ્રત્યૂહતૂલદવાનલાઃ
દિશિ દિશિ દિવારાત્રં શ્રીરઙ્ગપાલનકર્મઠાઃ ॥ ૫૨ ॥
શ્રુતિમયમતિહર્ષપ્રશ્રયસ્મેરવક્ત્રં
મણિમુકુરમિવાગ્રે મઙ્ગલં રઙ્ગધામ્નઃ ।
શરણમભિગતાઃ સ્મો યત્ર રૂપસ્વરૂપ-
સ્વગુણમહિમદર્શી મોદતે રઙ્ગશાયી ॥ ૫૩ ॥
તાર્ક્ષ્યપક્ષતિવદસ્ય વલ્લભાં
રુદ્રયા સહ સુકીર્તિમર્ચયે ।
હર્ષબાષ્પમપિ કીર્તિમર્થિનાં
યન્મુખેન કમલા કટાક્ષયેત્ ॥ ૫૪ ॥
સ્વાસ્ત્રરૂપસ્ફુરન્મૌલિ મા શબ્દ ઇતિ
ઉદ્ધુનાનાં સુરાસ્તર્જનીમુદ્રયા ।
નાથનિદ્રોચિતોન્નિદ્રતામ્રેક્ષણાં
સઞ્ચરન્તીં સ્તુમસ્તાં ચ પઞ્ચાયુધીમ્ ॥ ૫૫ ॥
અસ્ત્રગ્રામાગ્રેસરં નાથવીક્ષા-
શીધુક્ષીબોદ્વેલનૃત્તાભિરામમ્ ।
ચક્રં દૈત્યચ્છેદકલ્માષિતાઙ્ગં
ભ્રામ્યજ્જ્વાલામાલભારિ પ્રપદ્યે ॥ ૫૬ ॥
હનુભૂષવિભીષણયોઃ સ્યાં યતમાવિહ મોક્ષમુપેક્ષ્ય ।
રઘુનાયકનિષ્ક્રયભૂતં ભુવિ રઙ્ગધનં રમયેતે ॥ ૫૭ ॥
ઇતો બહિઃ પઞ્ચ પરાઞ્ચિ ખાનિ પ્રત્યઞ્ચિ તાનિ સ્યુરિતોઽન્તરિત્થમ્ ।
ઔપાધિકેભ્યો નિરુપાધિભોગ્યે પ્રત્યાહરદ્વેત્રધરં નમામિ ॥ ૫૮ ॥
શેષશયલોચનામૃતનદીરયાકુલિતલોલમાનાનામ્ ।
આલમ્બમિવામોદસ્તમ્ભદ્વયમન્તરઙ્ગમભિયામઃ ॥ ૫૯ ॥
શ્રીરઙ્ગાન્તર્મન્દિરં દીપ્રશેષં શ્રીભૂમીતદ્રમ્યજામાતૃગર્ભમ્ ।
પશ્યેમ શ્રીદિવ્યમાણિક્યભૂષામઞ્જૂષાયાસ્તુલ્યમુન્મીલિતાયાઃ ॥ ૬૦ ॥
લીલાલતાકૃપાણીભૃઙ્ગારપતદ્ગ્રહાર્પિતકરાગ્રાઃ ।
પ્રોતાવતંસિતકુચાઃ પદાબ્જસમ્વાહિનીર્વયં સ્તુમહે ॥ ૬૧ ॥
મુકુલિતનલિનાઃ સકૌમુદીકા
ઇવ સુનિશા વિમલાદિકા નવાપિ ।
શિરસિ કૃતનમસ્યદેકહસ્તા
ઇતરકરોચ્ચલચામરાઃ શ્રયેયમ્ ॥ ૬૨ ॥
ઉત્ફુલ્લપઙ્કજતટાકમિવાભિયાનિ
શ્રીરઙ્ગરાજમિહ દક્ષિણસવ્યસીમ્નોઃ ।
લક્ષ્મીં વિહારરસિકામિવ રાજહમ્સીં
છાયામિવાભ્યુદયિનીમવનીં ચ તસ્યાઃ ॥ ૬૩ ॥
પિબ નયન પુરસ્તે રઙ્ગધુર્યાભિધાનં
સ્થિતમિવ પરિફુલ્લત્પુણ્ડરીકં તટાકમ્ ।
શ્રિયમપિ વિહરન્તીં રાજહમ્સીમિવાસ્મિન્
પ્રતિફલનમિવાસ્યાઃ પશ્ય વિશ્વમ્ભરાં ચ ॥ ૬૪ ॥
સૌશીલ્યશીતલમવેલકૃપાતરઙ્ગ-
સમ્પ્લાવિતાખિલમકૃત્રિમભૂમ નિમ્નમ્ ।
લક્ષ્મ્યા ચ વાસિતમભૂમ વિગાહમાનાઃ
શ્રીરઙ્ગરાજમિષપદ્મસરઃ પ્રસન્નમ્ ॥ ૬૫ ॥
સિંહાસને કમલયા ક્ષમયા ચ વિશ્વં
એકાતપત્રયિતુમસ્મદસૂન્નિષણ્ણમ્ ।
લક્ષ્મીસ્વયમ્વરસનાથિતયૌવનશ્રી-
સૌન્દર્ય સમ્પદવલિપ્તમિવાલિહીય ॥ ૬૬ ॥
આપાદમૂલમણિમૌલિસમુલ્લસન્ત્યા
સ્વાતન્ત્ર્યસૌહૃદતરઙ્ગિતયાઽઙ્ગભઙ્ગ્યા ।
સખ્યં સમસ્તજનચેતસિ સન્દધાનં
શ્રીરઙ્ગરાજમનિમેષમનુસ્રિયાસ્મ ॥ ૬૭ ॥
ક્ષિતિકમલનિવાસાકલ્પવલ્લીસલીલો-
લ્લુઠનદશદિશોદ્યદ્યૌવનારમ્ભજૃમ્ભઃ ।
શ્રમમપહરતાં મે રઙ્ગધામેતિ તત્તદ્-
વરમયફલનમ્રઃ પત્રલઃ પારિજાતઃ ॥ ૬૮ ॥
સમ્ભાષમાણમિવ સર્વવશંવદેન
મન્દસ્મિતેન મધુરેણ ચ વીક્ષણેન ।
દિવ્યાસ્ત્રપુષ્પિતચતુર્ભુજમત્યુદારં
રઙ્ગાસ્પદં મમ શુભાશ્રયમાશ્રયાણિ ॥ ૬૯ ॥
એતે શઙ્ખગદાસુદર્શનભૃતઃ ક્ષેમાઙ્કરા બાહવઃ
પાદદ્વન્દ્વમિદં શરણ્યમભયં ભદ્રં ચ વો હે જનાઃ ।
ઇત્યૂચિષ્યભયઙ્કરે કરતલે સ્મેરેણ વક્ત્રેણ તદ્-
વ્યાકુર્વન્નિવ નિર્વહેન્મમ ધુરં શ્રીરઙ્ગસર્વંસહઃ ॥ ૭૦ ॥
અઙ્ગૈરહમ્પ્રથમિકાચરિતાત્મદાનૈઃ
આમોદમાનનવયૌવનસાવલેપૈઃ ।
હૈ પારિજાતમિવ નૂતનતાયમાન-
શાખાશતં હૃદિ દધીમહિ રઙ્ગધુર્યમ્ ॥ ૭૧ ॥ વર્। કથમધીમહિ
આલોકા હૃદયાલવો રસવશાદીશાનમીષત્સ્મિતં
પ્રચ્છાયાનિ વચાંસિ પદ્મનિલયા ચેતઃ શરવ્યં વપુઃ ।
ચક્ષુષ્મન્તિ ગતાગતાનિ ત ઇમે શ્રીરઙ્ગશૃઙ્ગાર તે
ભાવા યૌવનગન્ધિનઃ કિમપરં સિઞ્ચન્તિ ચેતાંસિ નઃ ॥ ૭૨ ॥
આયત્કિરીટમલિકોલ્લસદૂર્ધ્વપુણ્ડ્રં
આકર્ણલોચનમનઙ્કુશકર્ણપાશમ્ ।
ઉત્ફુલ્લવક્ષસમુદાયુધબાહુમર્હ-
ન્નીવિં ચ રઙ્ગપદમબ્જપદં ભજામઃ ॥ ૭૩ ॥ વર્। પતિ
અબ્જન્યસ્તપદાબ્જમઞ્ચિતકટીસંવાદિકૌશેયકં
કિઞ્ચિત્તાણ્ડવગન્ધિસંહનનકં નિર્વ્યાજમન્દસ્મિતમ્ ।
ચૂડાચુમ્બિમુખામ્બુજં નિજભુજાવિશ્રાન્તદિવ્યાયુધં
શ્રીરઙ્ગે શરદઃ શતં તત ઇતઃ પશ્યેમ લક્ષ્મીસખમ્ ॥ ૭૪ ॥
અગ્રે તાર્ક્ષ્યેણ પશ્ચાદહિપતિશયનેનાત્મના પાર્શ્વયોશ્ચ
શ્રીભૂમિભ્યામતૃપ્ત્યા નયનચુલકનૈઃ સેવ્યમાનામૃતૌઘમ્ ।
વક્ત્રેણાવિઃસ્મિતેન સ્ફુરદભયગદાશઙ્ખચક્રૈર્ભુજાગ્રૈઃ
વિશ્વસ્મૈ તિષ્ઠમાનં શરણમશરણા રઙ્ગરાજં ભજામઃ ॥ ૭૫ ॥
આર્તાપાશ્રયમાર્થિકલ્પકમસહ્યાગસ્કરક્ષ્માતલં
સદ્યઃ સમ્શ્રિતકામધેનુમભિયત્સર્વસ્વમસ્મદ્ધનમ્ ।
શ્રીરઙ્ગેશ્વરમાશ્રયેમ કમલાચક્ષુર્મહીજીવિતં
શ્રીરઙ્ગે સ સુખાકરોતુ સુચિરં દાસ્યં ચ ધત્તાં મયિ ॥ ૭૬ ॥
સ્વફણવિતાનદીપ્રમણિમાલિસુદામરુચિ-
મ્રદિમસુગન્ધિભોગસુખશાયિતરઙ્ગધનમ્ ।
મદભરમન્થરોચ્છ્વસિતનિઃશ્વસિતોત્તરલં
ફણિપતિડોલિકાતલિમમાશ્વસિમઃ પ્રણતાઃ ॥ ૭૭ ॥
વટદલદેવકીજઠરવેદશિરઃ કમલા-
સ્તનશઠકોપવાગ્વપુષિ રઙ્ગગૃહે શયિતમ્ ।
વરદમુદારદીર્ઘભુજલોચનસંહનનં
પુરુષમુપાસિષીય પરમં પ્રણતાર્તિહરમ્ ॥ ૭૮ ॥
ઉદધિપરમવ્યોમ્નોર્વિસ્મૃત્ય પદ્મવનાલયા-
વિનિમયમયીં નિદ્રાં શ્રીરઙ્ગનામનિ ધામનિ ।
ફણિપરિવૃઢસ્ફારપ્રશ્વાસનિઃશ્વસિતક્રમ-
સ્ખલિતનયનં તન્વન્મન્વીત નઃ પરમઃ પુમાન્ ॥ ૭૯ ॥
જલધિમિવ નિપીતં નીરદેનાદ્રિમબ્ધૌ
નિહિતમિવ શયાનં કુઞ્જરં વાદ્રિકુઞ્જે ।
કમલપદકરાક્ષં મેચકં ધામ્નિ નીલે
ફણિનમધિશયાનં પૂરુષં વન્દિષીય ॥ ૮૦ ॥
શ્રીરઙ્ગેશય ઇહ શર્મ નિર્મિમીતામાતામ્રાધરપદપાણિવિદ્રુમો નઃ ।
કાવેરીલહરિકરોપલાલ્યમાનો ગમ્ભીરાદ્ભુત ઇવ તર્ણકોઽર્ણવસ્ય ॥ ૮૧ ॥
સિઞ્ચેદિમં ચ જનમિન્દિરયા તટિત્વાન્
ભૂષામણિદ્યુતિભિરિન્દ્રધનુર્દધાનઃ ।
શ્રીરઙ્ગધામનિ દયારસનિર્ભરત્વા-
દાદ્રૌ શયાલુરિવ શીતલકાલમેઘઃ ॥ ૮૨ ॥
આમૌલિરત્નમકરાત્પુનરા ચ પદ્ભ્યાં
ધામક્રમોન્નમદુદારમનોહરાઙ્ગમ્ ।
શ્રીરઙ્ગશેષશયનં નયનૈઃ પિબામઃ
પશ્યન્મનઃપ્રવણમોઘમિવામૃતસ્ય ॥ ૮૩ ॥
અરવિન્દિતમઙ્ઘ્રિપાણિપદ્મૈ-
રપિ તાપિઞ્છિતમઞ્ચિતાઙ્ગકાન્ત્યા ।
અધરેણ સ બન્ધુજીવિતં શ્રીઃ
નિયતં નન્દનયેત રઙ્ગચન્દ્રમ્ ॥ ૮૪ ॥
અન્યોન્યરઞ્જકરુચોઽનુપમાનશોભાઃ
દિવ્યસ્રગમ્બરપરિષ્કરણાઙ્ગરાગાઃ ।
સંસ્પર્શતઃ પુલકિતા ઇવ ચિન્મયત્વાત્
રઙ્ગેન્દુકાન્તિમધિકામુપબૃમ્હયન્તિ ॥ ૮૫ ॥
દ્રુતકનકજગિરિપરિમિલદુદધિ-
પ્રચલિતલહરિવદહમહમિકયા ।
સ્નપયતિ જનમિમમપહરતિ તમઃ
ફણિશયમરકતમણિકિરણગણઃ ॥ ૮૬ ॥
ભોગીન્દ્રનિઃશ્વસિત સૌરભવર્ધિતં શ્રી
નિત્યાનુષક્તપરમેશ્વરભાવગન્ધિ ।
સૌરભ્યમાપ્લુતદિશાવધિ રઙ્ગનેતુઃ
આનન્દસમ્પદિ નિમજ્જયતે મનાંસિ ॥ ૮૭ ॥
રઙ્ગભર્તુરપિ લોચનચર્ચાં સાહસાવલિષુ લેખયમાનમ્ ।
પુષ્પહાસ ઇતિ નામ દુહાનં સૌકુમાર્યમતિવાઙ્મનસં નઃ ॥ ૮૮ ॥
એકૈકસ્મિન્પરમવયવેઽનન્તસૌન્દર્યમગ્નં
સર્વં દ્રક્ષ્યે કથમિતિ મુધા મામથા મન્દચક્ષુઃ ।
ત્વાં સૌભ્રાત્રવ્યતિકરકરં રઙ્ગરાજાઙ્ગકાનાં
તલ્લાવણ્યં પરિણમયિતા વિશ્વપારીણવૃત્તિ ॥ ૮૯ ॥
વપુર્મન્દારસ્ય પ્રથમકુસુમોલ્લાસસમયઃ
ક્ષમાલક્ષ્મીભૃઙ્ગીસકલકરણોન્માદનમધુ ।
વિકાસઃ સૌન્દર્યસ્રજિ રસિકતાશીધુચુલકો
યુવત્વં રઙ્ગેન્દોઃ સુરભયતિ નિત્યં સુભગતામ્ ॥ ૯૦ ॥
કિરીટચૂડરત્નરાજિરાધિરાજ્યજલ્પિકા ।
મુખેન્દુકાન્તિરુન્મુખં તરઙ્ગિતેવ રઙ્ગિણઃ ॥ ૯૧ ॥
શિખારત્નોદ્દીપ્રં દિશિ દિશિ ચ માણિક્યમકરી-
લસચ્છૃઙ્ગં રઙ્ગપ્રભુમણિકિરીટં મનુમહે ।
સમુત્તુઙ્ગસ્ફીતં ચિદચિદધિરાજશ્રિય ઇવ
પ્રિયાક્રીડં ચૂડામણિમપિ નિતમ્બં તમભિતઃ ॥ ૯૨ ॥
વિહરતુ મયિ રઙ્ગિનશ્ચૂલિકાભ્રમરકતિલકોર્ધ્વપુણ્ડ્રોજ્જ્વલમ્ ।
મુખમમૃતતટાકચન્દ્રામ્બુજસ્મયહરશુચિમુગ્ધમન્દસ્મિતમ્ ॥ ૯૩ ॥
મુખપુણ્ડરીકમુપરિ ત્રિકણ્ટકં તિલકાશ્ચ કેસરસમાઃ સમૌક્તિકાઃ ।
ઇહ રઙ્ગભર્તુરભિયન્મધુવ્રતપ્રકરશ્રિયં ભ્રમરકાણિ બિભ્રતિ ॥ ૯૪ ॥
હૃદયં પ્રસાદયતિ રઙ્ગપતેર્મધુરોર્ધ્વપુણ્ડ્રતિલકં લલિતમ્ ।
અલિકાર્ધચન્દ્રદલસંવલિતામમૃતસ્રુતિં યદભિશઙ્કયતે ॥ ૯૫ ॥
સરસીરુહે સમવનામ્ય મદાદુપરિ પ્રનૃત્યદલિપઙ્ક્તિનિભે ।
સ્ફુરતો ભ્રુવાવુપરિ લોચનયોઃ સવિલાસલાસ્યગતિ રઙ્ગભૃતઃ ॥ ૯૬ ॥
સ્મરશરનલિનભ્રમાન્નેત્રયોઃ પરિસરનમદિક્ષુચાપચ્છવિ ।
યુગમુદયતિ રઙ્ગભર્તુર્ભ્રુવોઃ ગુરુકુલમિવ શાર્ઙ્ગનૃત્તશ્રિયઃ ॥ ૯૭ ॥
કૃપયા પરયા કરિષ્યમાણે સકલાઙ્ગં કિલ સર્વતોઽક્ષિ નેત્રે ।
પ્રથમં શ્રવસી સમાસ્તૃણાતે ઇતિ દૈર્ઘ્યેણ વિદન્તિ રઙ્ગનેતુઃ ॥ ૯૮ ॥
શ્રવોનાસારોધાત્તદવધિકડોલાયિતગતે
વિશાલસ્ફીતાયદ્રુચિરશિશિરાતામ્રધવલે ।
મિથો બદ્ધસ્પર્ધસ્ફુરિતશફરદ્વન્દ્વલલિતે
ક્રિયાસ્તાં શ્રીરઙ્ગપ્રણયિનયનાબ્જે મયિ દયામ્ ॥ ૯૯ ॥
કરુણામૃતકૂલમુદ્વહૈષ પ્રણમત્સ્વાગતિકી પ્રસન્નશીતા ।
મયિ રઙ્ગધનોપકર્ણિકાઽક્ષ્ણોઃ સરિતોર્વીક્ષણવીચિસન્તતિઃ સ્તાત્ ॥ ૧૦૦ ॥
વિલસતિ નાસા કલ્પકવલ્લી મુગ્ધેવ રઙ્ગનિલયસ્ય ।
સ્મિતમપિ તન્નવકુસુમં ચુબુકકપોલં ચ પલ્લવોલ્લસિતમ્ ॥ ૧૦૧ ॥
નયનશફરિવિદ્ધૌ કર્ણપાશાવરુદ્ધૌ
રુષ ઇવ લુઠતોઽર્ચિર્મઞ્જરીરુદ્ગિરન્તૌ ।
પરિમિલદલકાલીશૈવલામંસવેલાં
અનુમણિમકરોદ્ધૌ રઙ્ગધુર્યામૃતાબ્ધેઃ ॥ ૧૦૨ ॥
અધરમધુરામ્ભોજં તત્કર્ણપાશમૃણાલિકા-
વલયમભિ મામાસ્તાં રઙ્ગેન્દુવક્ત્રસરશ્ચિરમ્ ।
નયનશફરં નાસાશૈવાલવલ્લરિ કર્ણિકા-
મકરમલકશ્રેણીપર્યન્તનીલવનાવલિ ॥ ૧૦૩ ॥
રમયતુ સ માં કણ્ઠઃ શ્રીરઙ્ગનેતુરુદઞ્ચિત-
ક્રમુકતરુણગ્રીવાકમ્બુપ્રલમ્બમલિમ્લુચઃ ।
પ્રણયવિલગલ્લક્ષ્મીવિશ્વમ્ભરાકરકન્દલી-
કનકવલયક્રીડાસઙ્ક્રાન્તરેખ ઇવોલ્લસન્ ॥ ૧૦૪ ॥
અધિષ્ઠાનસ્તમ્ભૌ ભુવનપૃથુયન્ત્રસ્ય કમલા-
કરેણોરાલાને અરિકરિઘટોન્માથમુસલૌ ।
ફણીન્દ્રસ્ફીતસ્રગ્વ્યતિકરિતસન્દિગ્ધવિભવૌ
ભુજૌ મે ભૂયાસ્તામભયમભિ રઙ્ગપ્રણયિનઃ ॥ ૧૦૫ ॥
પ્રતિજલધિતો વેલાશય્યાં વિભીષણકૌતુકાત્
પુનરિવ પુરસ્કર્તું શ્રીરઙ્ગિણઃ ફણિપુઙ્ગવે ।
સમુપદધતઃ કઞ્ચિત્કઞ્ચિત્પ્રસારયતો ભુજ-
દ્વયમપિ સદા દાનશ્રદ્ધાલુ દીર્ઘમુપાસ્મહે ॥ ૧૦૬ ॥
કુસુમભરાલસૌ સ્ફટિકવેદિશયૌ વિટપા-
વમરતરોઃ પરં પરિહસત્પૃથુ રઙ્ગભુજઃ ।
બહુમણિમુદ્રિકાકનકકઙ્કણદોર્વલયૈઃ
કિસલયિ દોર્દ્વયં ફણિનિ નિર્ભરસુપ્તમિમઃ ॥ ૧૦૭ ॥
મદ્રક્ષાવ્રતકૌતુકે સુકટકે વિક્રાન્તિકર્ણેજપે
શાર્ઙ્ગજ્યાકિણકર્કશિમ્નિ સુમનસ્સ્રઙ્મોહને માર્દવે ।
દોર્દ્વન્દ્વં બહુશઃ પ્રલોભ્ય કમલાલીલોપધાનં ભવત્
તચ્ચિત્રાલકમુદ્રિતં વિજયતે શ્રીરઙ્ગસંસઙ્ગિનઃ ॥ ૧૦૮ ॥
ભવાર્તાનાં વક્ત્રામૃતસરસિ માર્ગં દિશદિવ
સ્વયં વક્ત્રેણેદં વરદમિતિ સન્દર્શિતમિવ ।
કરામ્ભોજં પઙ્કેરુહવનરુષા પાટલમિવ
શ્રયામિ શ્રીરઙ્ગેશયિતુરુપધાનીકૃતમહમ્ ॥ ૧૦૯ ॥
કિરીટં શ્રીરઙ્ગેશયિતુરુપધાનીકૃતભુજઃ
વિધીશાધીશત્વાદ્ધટત ઇતિ સંસ્પૃશ્ય વદતિ ।
નિહીનાનાં મુખ્યં શરણમિતિ બાહુસ્તદિતરઃ
સ્ફુટં બ્રૂતે પાદામ્બુજયુગલમાજાનુનિહિતઃ ॥ ૧૧૦ ॥
મલયજશશિલિપ્તં માલતીદામતલ્પં
સુમણિસરવિતાનં કૌસ્તુભસ્વસ્તિદીપમ્ ।
દનુજવૃષવિષાણોલ્લેખચિત્રં ચ લક્ષ્મી-
લલિતગૃહમુપાસે રઙ્ગસર્વંસહોરઃ ॥ ૧૧૧ ॥
હારસ્ફારિતફેનમંશુલહરીમાલર્દ્ધિ મુક્તાફલ-
શ્રેણીશીકરદુર્દિનં તત ઇતો વ્યાકીર્ણરત્નોત્કરમ્ ।
આવિઃકૌસ્તુભલક્ષ્મિ રઙ્ગવસતેર્નિસ્સીમભૂમાદ્ભુતં
વક્ષો મન્દરમથ્યમાનજલધિશ્લાઘં વિલોકેમહિ ॥ ૧૧૨ ॥
વક્ષઃસ્થલ્યાં તુલસિકમલાકૌસ્તુભૈર્વૈજયન્તી
સર્વેશત્વં કથયતિતરાં રઙ્ગધામ્નસ્તદાસ્તામ્ ।
કૂર્મવ્યાઘ્રીનખપરિમિલત્પઞ્ચહેતી યશોદા-
નદ્ધા મૌગ્ધ્યાભરણમધિકં નઃ સમાધિં ધિનોતિ ॥ ૧૧૩ ॥
કિયાન્ભરો મમ જગદણ્ડમણ્ડલી-
ત્યતૃપ્તિતઃ કૃશિતમિવોદરં વિભોઃ ।
રિરક્ષિષોચિતજગતીપરમ્પરાં
પરામિવ પ્રથયતિ નાભિપઙ્કજમ્ ॥ ૧૧૪ ॥
ત્રિવિધચિદચિદ્વૃન્દં તુન્દાવલમ્બિવલિત્રયં
વિગણયદિવૈશ્વર્યં વ્યાખ્યાતિ રઙ્ગમહેશિતુઃ ।
પ્રણતવશતાં બ્રૂતે દામોદરત્વકરઃ કિણઃ
તદુભયગુણાકૃષ્ટં પટ્ટં કિલોદરબન્ધનમ્ ॥ ૧૧૫ ॥
ત્રયો દેવાસ્તુલ્યાસ્ત્રિતયમિદમદ્વૈતમધિકં
ત્રિકાદસ્માત્તત્ત્વં પરમિતિ વિતર્કાન્ વિઘટયન્ ।
વિભોર્નાભીપદ્મો વિધિશિવનિદાનં ભગવતઃ
તદન્યદ્ભ્રૂભઙ્ગીપરવદિતિ સિદ્ધાન્તયતિ નઃ ॥ ૧૧૬ ॥
ગર્ભે કૃત્વા ગોપ્તુમનન્તં જગદન્ત-
ર્મજ્જદ્ભ્રમ્યા વાઞ્છતિ સામ્યં નનુ નાભિઃ ।
ઉત્ક્ષિપ્યૈતત્પ્રેક્ષિતુમુદ્યદ્ભ્રમિભૂયં
નાભીપદ્મો રંહતિ રઙ્ગાયતનાબ્ધેઃ ॥ ૧૧૭ ॥
મદમિવ મધુકૈટભસ્ય રમ્ભાકરભકરીન્દ્રકરાભિરૂપ્યદર્પમ્ ।
સ્ફુટમિવ પરિભૂય ગર્વગુર્વોઃ કિમુપમિમીમહિ રઙ્ગકુઞ્જરોર્વોઃ ॥ ૧૧૮ ॥
કટીકાન્તિસંવાદિચાતુર્યનીવીલસદ્રત્નકાઞ્ચીકલાપાનુલેપમ્ ।
મહાભ્રં લિહન્મેરુમાણિક્યસાનૂરિવાભાતિ પીતામ્બરં રઙ્ગબન્ધોઃ ॥ ૧૧૯ ॥
ભર્મસ્થલાંશુપરિવેષ ઇવામ્બુરાશેઃ
સન્ધ્યામ્બુવાહનિકુરુમ્બમિવામ્બરસ્ય ।
શમ્પાકદમ્બકમિવામ્બુમુચો મના નઃ
પીતામ્બરં પિબતિ રઙ્ગધુરન્ધરસ્ય ॥ ૧૨૦ ॥
વૈભૂષણ્યાં કાન્તિરાઙ્ગી નિમગ્ના વિષ્વદ્રીચી ક્વાપિ સોન્માદવૃત્તિઃ ।
જાને જાનુદ્વન્દ્વવાર્તાવિવર્તો જાતઃ શ્રીમદ્રઙ્ગતુઙ્ગાલયસ્ય ॥ ૧૨૧ ॥
શ્રીરઙ્ગેશયજઙ્ઘે શ્રીભૂમ્યામર્શહર્ષકણ્ટકિતે ।
તત્કેલિનલિનમાંસલનાલદ્વયલલિતમાચરતઃ ॥ ૧૨૨ ॥
વન્દારુવૃન્દારકમૌલિમાલાયુઞ્જાનચેતઃ કમલાકરેભ્યઃ ।
સઙ્ક્રન્તરાગાવિવ પાદપદ્મૌ શ્રીરઙ્ગભર્તુર્મનવૈ નવૈ ચ ॥ ૧૨૩ ॥
યદ્વૃન્દાવનપણ્ડિતં દધિરવૈર્યત્તાણ્ડવં શિક્ષિતં
યલ્લક્ષ્મીકરસૌખ્યસાક્ષિ જલજપ્રસ્પર્ધમાનર્દ્ધિ યત્ ।
યદ્ભક્તેષ્વજલસ્થલજ્ઞમપિ યદ્દૂત્યપ્રસઙ્ગોત્સુકં
તદ્વિષ્ણોઃ પરમં પદં વહતુ નઃ શ્રીરઙ્ગિણો મઙ્ગલમ્ ॥ ૧૨૪ ॥
શિઞ્જાનશ્રુતિશિઞ્જિનીમણિરવૈર્વજ્રારવિન્દધ્વજ-
ચ્છત્રીકલ્પકશઙ્ખચક્રમુકુરૈસ્સ્તૈસ્તૈશ્ચ રેખામયૈઃ ।
ઐશ્વર્યેણ જયં ત્રિવિક્રમમુખં ઘુષ્યદ્ભિરામ્રેડિતં
શ્રીરઙ્ગેશયપાદપઙ્કજયુગં વન્દામહે સુન્દરમ્ ॥ ૧૨૫ ॥
પુનાનિ ભુવનાન્યહં બહુમુખીતિ સર્વાઙ્ગુલી
ઝલજ્ઝલિતજાહ્નવીલહરિવૃન્દસન્દેહદાઃ ।
દિવા નિશિ ચ રઙ્ગિણશ્ચરણચારુકલ્પદ્રુમ-
પ્રવાલનવમઞ્જરીઃ નખરુચીર્વિગાહેમહિ ॥ ૧૨૬ ॥
શ્રીરઙ્ગેન્દોઃ પદકિસલયે નીલમઞ્જીરમૈત્ર્યા
વન્દે વૃન્તપ્રણયિમધુપવ્રાતરાજીવજૈત્રે ।
નિત્યાભ્યર્ચાનતવિધિમુખસ્તોમસંશય્યમાનૈઃ
હેમામ્ભોજૈર્નિબિડનિકટે રામસીતોપનીતૈઃ ॥ ૧૨૭ ॥
ઇતિ શ્રીરઙ્ગરાજસ્તવે પૂર્વશતકં સમાપ્તમ્ ।
અથ શ્રીરઙ્ગરાજસ્તવે ઉત્તરશતકમ્ ।
શ્રીપરાશરભટ્ટાર્યઃ શ્રીરઙ્ગેશપુરોહિતઃ ।
શ્રીવત્સાઙ્કસુતઃ શ્રીમાન્ શ્રેયસે મેઽસ્તુ ભૂયસે ॥
હર્તું તમસ્સદસતી ચ વિવેક્તુમીશો
માનં પ્રદીપમિવ કારુણિકો દદાતિ ।
તેનાવલોક્ય કૃતિનઃ પરિભુઞ્જતે તં
તત્રૈવ કેઽપિ ચપલાશ્શલભીભવન્તિ ॥ ૧ ॥
યા વેદબાહ્યાઃ સ્મૃતયોઽર્હદાદેર્વેદેષુ યાઃ કાશ્ચ કુદૃષ્ટયઃ ।
var કુદૃષ્ટયસ્તાઃ?
આગસ્કૃતાં રઙ્ગનિધે ત્વદધ્વન્યન્ધઙ્કરણ્યઃ
સ્મૃતવાન્ મનુસ્તત્ ॥ ૨ ॥
પ્રત્યક્ષપ્રમથનપશ્યતોહરત્વા-
ન્નિર્દોષશ્રુતિવિમતેશ્ચ બાહ્યવર્ત્મ ।
દુસ્તર્કપ્રભવતયા ચ વક્તૃદોષ-
સ્પૃષ્ટ્યા ચ પ્રજહતિ રઙ્ગવિન્દ વૃદ્ધાઃ ॥ ૩ ॥
અવયવિતયેદઙ્કુર્વાણૈર્બહિષ્કરણૈર્વપુ-
ર્નિરવયવકોઽહઙ્કારાર્હઃ પુમાન્ કરણાતિગઃ ।
સ્ફુરતિ હિ જનાઃ પ્રત્યાસત્તેરિમૌ ન વિવિઞ્ચતે
તદધિકુરુતાં શાસ્ત્રં રઙ્ગેશ તે પરલોકિનિ ॥ ૪ ॥
પ્રત્યક્ષા શ્રુતિરર્થધીશ્ચ ન તથા દોષસ્તદર્થઃ
પુનર્ધર્માધર્મપરાવરેશ્વરમુખઃ પ્રત્યક્ષબાધ્યો ન ચ ।
તચ્ચાર્વાકમતેઽપિ રઙ્ગરમણ પ્રત્યક્ષવત્ સા પ્રમા
યોગોન્મીલિતધીસ્તદર્થમથવા પ્રત્યક્ષમીક્ષેત સઃ ॥ ૫ ॥
ન સદસદુભયં વા નોભયસ્માદ્બહિર્વા જગદિતિ
ન કિલૈકાં કોટિમાટીકતે તત્ ।
ઇતિ નિરુપધિ સર્વં સર્વિકાતો નિષેધન્
વરદ સુગતપાશશ્ચોરલાવં વિલાવ્યઃ ॥ ૬ ॥
પ્રતીતિશ્ચેદિષ્ટા ન નિખિલનિષેધો યદિ ન કો
નિષેદ્ધાઽતો નેષ્ટો નિરુપધિનિષેધસ્સદુપધૌ ।
નિષેધેઽન્યત્સિધ્યેદ્વરદ ઘટભઙ્ગે શકલવત્
પ્રમાશૂન્યે પક્ષે શ્રુતિરપિ મતેઽસ્મિન્વિજયતામ્ ॥ ૭ ॥
યોગાચારો જગદપલપત્યત્ર સૌત્રાન્તિકસ્ત-
દ્ધીવૈચિત્ર્યાદનુમિતિપદં વક્તિ વૈભાષિકસ્તુ ।
પ્રત્યક્ષં તત્ક્ષણિકયતિ તે રઙ્ગનાથ ત્રયોઽપિ
જ્ઞાનાત્મત્વક્ષણભિદુરતે ચક્ષતે તાન્ ક્ષિપામઃ ॥ ૮ ॥
જગદ્ભઙ્કુરં ભઙ્ગુરા બુદ્ધિરાત્મેત્યસદ્વેત્ત્રભાવે
તથા વેદ્યવિત્ત્યોઃ ।
ક્ષણધ્વંસતશ્ચ સ્મૃતિપ્રત્યભિજ્ઞાદરિદ્રં
જગત્સ્યાદિદં રઙ્ગચન્દ્ર ॥ ૯ ॥
અહમિદમભિવેદ્મીત્યાત્મવિત્ત્યોર્વિભેદે
સ્ફુરતિ યદિ તદૈક્યં બાહ્યમપ્યેકમસ્તુ ।
પ્રમિતિરપિ મૃષા સ્યાન્મેયમિથ્યાત્વવાદે
યદિ તદપિ સહેરન્ દીર્ઘમસ્મન્મતાયુઃ ॥ ૧૦ ॥
એતદ્રામાસ્ત્રં દલયતુ કલિર્બ્રહ્મમીમાંસકાંશ્ચ
જ્ઞપ્તિર્બ્રહ્મૈતજ્જ્વલદપિ નિજાવિદ્યયા બમ્ભ્રમીતિ ।
તસ્ય ભ્રાન્તિં તાં શ્લથયતિ જિતાદ્વૈતવિદ્યસ્તુ જીવો
યદ્યદ્દૃશ્યં તદ્વિતથમિતિ યે જ્ઞાપયાઞ્ચક્રુરજ્ઞાઃ ॥ ૧૧ ॥
અઙ્ગીકૃત્ય તુ સપ્તભઙ્ગિકુસૃતિં સ્યાદસ્તિનાસ્ત્યાત્મિકાં
વિશ્વં ત્વદ્વિભવં જગજ્જિનમતે નૈકાન્તમાચક્ષતે ।
ભિન્નાભિન્નમિદં તથા જગદુષે વન્ધ્યા મમામ્બેતિવ-
ન્નૂત્નબ્રહ્મવિદે રહઃ પરમિદં રઙ્ગેન્દ્ર તે ચક્ષતામ્ ॥ ૧૨ ॥
કણચરચરણાક્ષૌ ભિક્ષમાણૌ કુતર્કૈઃ
શ્રુતિશિરસિ સુભિક્ષં ત્વજ્જગત્કારણત્વમ્ ।
અણુષુ વિપરિણામ્ય વ્યોમપૂર્વં ચ કાર્યં
તવ ભવદનપેક્ષં રઙ્ગભર્તર્બ્રુવાતે ॥ ૧૩ ॥
વેદે કર્ત્રાદ્યભાવાદ્બલવતિ હિ નયૈસ્ત્વન્મુખે નીયમાને
તન્મૂલત્વેન માનં તદિતરદખિલં જાયતે રઙ્ગધામન્
તસ્માત્સાઙ્ખ્યં સયોગં સપશુપતિમતં કુત્રચિત્પઞ્ચરાત્રં
સર્વત્રૈવ પ્રમાણં તદિદમવગતં પઞ્ચમાદેવ વેદાત્ ॥ ૧૪ ॥
સઞ્ચષ્ટે નેશ્વરં ત્વાં પુરુષપરિષદિ ન્યસ્ય યદ્વાઽઽન્યપર્યાત્
સાઙ્ખ્યો યોગી ચ કાક્વા પ્રતિફલનમિવૈશ્વર્યમૂચે કયાચિત્ ।
ભિક્ષૌ શૈવસ્સુરાજમ્ભવમભિમનુતે રઙ્ગરાજાતિરાગાત્
ત્વાં ત્વામેવાભ્યધાસ્ત્વં નનુ પરવિભવવ્યૂહનાઢ્યમ્ભવિષ્ણુમ્ ॥ ૧૫ ॥
ઇતિ મોહનવર્ત્મના/વર્ષ્મણા ત્વયાઽપિ ગ્રથિતં બાહ્યમતં તૃણાય મન્યે ।
અથ વૈદિકવર્મવર્મિતાનાં મનિતાહે કુદૃશાં કિમીશ વર્ત્મ ॥ ૧૬ ॥
સંસ્કારં પ્રતિસઞ્ચરેષુ નિદધત્સર્ગેસુ તત્સ્મારિતં
રૂપં નામ ચ તત્તદર્હનિવહે વ્યાકૃત્ય રઙ્ગાસ્પદ ।
સુપ્તોદ્બુદ્ધવિરિઞ્ચપૂર્વજનતામધ્યાપ્ય તત્તદ્ધિતં
શાસન્નસ્મૃતકર્તૃકાન્ વહસિ યદ્વેદાઃ પ્રમાણં તતઃ ॥ ૧૭ ॥
શીક્ષાયાં વર્ણશિક્ષા પદસમધિગમો વ્યાક્રિયાનિર્વચોભ્યાં
છન્દશ્છન્દશ્ચિતૌ સ્યાદ્ગમયતિ સમયં જ્યૌતિષં રઙ્ગનાથ ।
કલ્પેઽનુષ્ઠાનમુક્તં હ્યુચિતગમિતયોર્ન્યાયમીમાંસયોસ્સ્યાત્
અર્થવ્યક્તિઃ પુરાણસ્મૃતિષુ તદનુગાસ્ત્વાં વિચિન્વન્તિ વેદાઃ ॥ ૧૮ ॥
આદૌ વેદાઃ પ્રમાણં સ્મૃતિરુપકુરુતે સેતિહાસૈઃ પુરાણૈઃ
ન્યાયૈસ્સાર્ધં ત્વદર્ચાવિધિમુપરિ પરક્ષીયતે પૂર્વભાગઃ ।
ઊર્ધ્વો ભાગત્સ્વદીહાગુણવિભવપરિજ્ઞાપનૈસ્ત્વત્પદાપ્તૌ
વેદ્યો વેદૈશ્ચ સર્વૈરહમિતિ ભગવન્ સ્વેન ચ વ્યાચકર્થ ॥ ૧૯ ॥
ક્રિયા તચ્છક્તિર્વા કિમપિ તદપૂર્વં પિતૃસુર-
પ્રસાદો વા કર્તુઃ ફલદ ઇતિ રઙ્ગેશ કુદૃશઃ ।
ત્વદર્ચેષ્ટાપૂર્તે ફલમપિ ભવત્પ્રીતિજમિતિ
ત્રયીવૃદ્ધાસ્તત્તદ્વિધિરપિ ભવત્પ્રેરણમિતિ ॥ ૨૦ ॥
આજ્ઞા તે સનિમિત્તનિત્યવિધયઃ સ્વર્ગાદિકામ્યદ્વિધિઃ
સોઽનુજ્ઞા શઠચિત્તશાસ્ત્રવશતોપાયોઽભિચારશ્રુતિઃ ।
સર્વીયસ્ય સમસ્તશાસિતુરહો શ્રીરઙ્ગસર્વસ્વ તે
રક્ષાકૂતનિવેદિની શ્રુતિરસૌ ત્વન્નિત્યશાસ્તિસ્તતઃ ॥ ૨૧ ॥
અત્રાસ્તે નિધિરિતિવત્પુમર્થભૂતે સિદ્ધાર્થા અપિ ગુણરૂપવૃત્તવાદાઃ ।
રઙ્ગેશ ત્વયિ સકલાસ્સમન્વયન્તે નોપાસાફલવિધિભિર્વિશેષ એષામ્ ॥ ૨૨ ॥
દેહો દેહિનિ કારણે વિકૃતયો જાતિર્ગુણાઃ કર્મ ચ
દ્રવ્યે નિષ્ઠિતરૂપબુદ્ધિવચનાસ્તાત્સ્થ્યાત્ તથેદં જગત્ ।
વિશ્વં ત્વય્યભિમન્યસે જગદિષે તેનાદ્વિતીયસ્તતઃ
માયોપાધિવિકારસઙ્કરકથા કા નામ રઙ્ગેશ્વર ॥ ૨૩ ॥
સ્થિત્યુત્પત્તિપ્રવૃત્તિગ્રસનનિયમનવ્યાપનૈરાત્મનસ્તે
શેષોઽશેષઃ પ્રપઞ્ચો વપુરિતિ ભવતસ્તસ્ય ચાભેદવાદાઃ ।
સર્વં ખલ્વૈતદાત્મ્યં સકલમિદમહં તત્ત્વમસ્યેવમાદ્યાઃ
વ્યાખ્યાતા રઙ્ગધામપ્રવણ વિજયિભિર્વૈદિકૈસ્સાર્વભૌમૈઃ ॥ ૨૪ ॥
સરાજકમરાજકં પુનરનેકરાજં તથા
યથાભિમતરાજકં જગદિદં જજલ્પુર્જડાઃ ।
જગાવવશચિત્રતાતરતમત્વતર્કાઙ્ગિકા
શ્રુતિશ્ચિદચિતી ત્વયા વરદ નિત્યરાજન્વતી ॥ ૨૫ ॥
બ્રહ્માદ્યાસ્સૃજ્યવર્ગે ભ્રુકુટિભટતયોદ્ઘાટિતા નાવતાર-
પ્રસ્તાવે તેન ન ત્વં ન ચ તવ સદૃશા વિશ્વમેકાતપત્રમ્ ।
લક્ષ્મીનેત્રા ત્વયેતિ શ્રુતિમુનિવચનૈસ્ત્વત્પરૈરર્પયામઃ
શ્રીરઙ્ગામ્ભોધિચન્દ્રોદય જલમુચિતં વાદિકૌતસ્કુતેભ્યઃ ॥ ૨૬ ॥
દોષોપધાવધિસમાતિશયાનસઙ્ખ્યા
નિર્લેપમઙ્ગલગુણૌઘદુઘાષ્ષડેતાઃ ।
જ્ઞાનૈશ્વરીશકનવીર્યબલાર્ચિષસ્ત્વાં
રઙ્ગેશ ભાસ ઇવ રત્નમનર્ઘયન્તિ ॥ ૨૭ ॥
યુગપદનિશમક્ષૈઃ સ્વૈઃ સ્વતો વાઽઽક્ષકાર્યે
નિયમમનિયમં વા પ્રાપ્ય રઙ્ગાધિરાજ ।
કરતલવદશેષં પશ્યસિ સ્વપ્રકાશં
તદવરણમમોઘં જ્ઞાનમામ્નાસિષુસ્તે ॥ ૨૮ ॥
નયનશ્રવણો દૃશા શૃણોષિ અથ તે રઙ્ગપતે મહેશિતુઃ ।
કરણૈરપિ કામકારિણઃ ઘટતે સર્વપથીનમીક્ષણમ્ ॥ ૨૯ ॥
સાર્વજ્ઞ્યેનાજ્ઞમૂલં જગદભિદધતો વારિતાસ્સાક્ષિમાત્રાત્
સાઙ્ખ્યોક્તાત્કારણં ત્વાં પરયતિ ભગવન્નૈશ્વરી રઙ્ગશાયિન્
અપ્રેર્યોઽન્યૈઃ સ્વતન્ત્રોઽપ્રતિહતિ સદસત્કર્મચૈત્ર્યા વિચિત્રં
યત્રેચ્છાલેશતસ્ત્વં યુગપદગણયન્ વિશ્વમાવિશ્ચકર્થ ॥ ૩૦ ॥
કાર્યેઽનન્તે સ્વતનુમુખતસ્ત્વામુપાદાનમાહુઃ
સા તે શક્તિસ્સુકરમિતરચ્ચેતિ વેલાં વિલઙ્ઘ્ય ।
ઇચ્છા યાવદ્વિહરતિ સદા રઙ્ગરાજાનપેક્ષા
સૈવૈશાનાદતિશયકરિ સોર્ણનાભૌ વિભાવ્યા ॥ ૩૧ ॥
સ્વમહિમસ્થિતિરીશ ભૃશક્રિયોઽપ્યકલિતશ્રમ એવ બિભર્ષિ યત્ ।
વપુરિવ સ્વમશેષમિદં બલં તવ પરાશ્રિતકારણવારણમ્ ॥ ૩૨ ॥
મૃગનાભિગન્ધ ઇવ યત્સકલાર્થાન્ નિજસન્નિધેરવિકૃતો વિકૃણોષિ ।
પ્રિયરઙ્ગ વીર્યમિતિ તત્તુ વદન્તે સવિકારકારણમિતો વિનિવાર્યમ્ ॥ ૩૩ ॥
સહકાર્યપેક્ષમપિ હાતુમિહ તદનપેક્ષકર્તૃતા ।
રઙ્ગધન જયતિ તેજ ઇતિ પ્રણતાર્તિજિત્ પ્રતિભટાભિભાવુકમ્ ॥ ૩૪ ॥
મર્ત્યૌત્થાયં વિરિઞ્ચાવધિકમુપરિ ચોત્પ્રેક્ષ્ય મીમાંસમાના
રઙ્ગેન્દ્રાનન્દવલ્લી તવ ગુણનિવહં યૌવનાનન્દપૂર્વમ્ ।
ન સ્વાર્થં સ્પ્રષ્ટુમીષ્ટે સ્ખલતિ પથિ પરં મૂકલાયં નિલિલ્યે
હન્તૈવં ત્વદ્ગુણાનામવધિગણનયોઃ કા કથા ચિત્તવાચોઃ ॥ ૩૫ ॥
ન્યધાયિષત યે ગુણા નિધિનિધાયમારણ્યકેષ્વમી
મ્રદિમચાતુરીપ્રણતચાપલક્ષાન્તયઃ ।
દયાવિજયસૌન્દરીપ્રભૃતયોઽપિ રત્નૌઘવત્
જગદ્વ્યવહૃતિક્ષમા વરદ રઙ્ગરત્નાપણે ॥ ૩૬ ॥
યમાશ્રિત્યૈવાત્મમ્ભરય ઇવ તે સદ્ગુણગણાઃ
પ્રથન્તે સોઽનન્તસ્વવશઘનશાન્તોદિતદશઃ ।
ત્વમેવ ત્વાં વેત્થ સ્તિમિતવિતરઙ્ગં વરદ ભોઃ
સ્વસંવેદ્યસ્વાત્મદ્વયસબહુલાનન્દભરિતમ્ ॥ ૩૭ ॥
આઘ્રાયેશ્વરગન્ધમીશસદૃશં મન્યાસ્તવેન્દ્રાદયો
મુહ્યન્તિ ત્વમનાવિલો નિરવધેર્ભૂમ્નઃ કણેહત્ય યત્ ।
ચિત્રીયેમહિ નાત્ર રઙ્ગરસિક ત્વં ત્વન્મહિમ્નઃ પરઃ
વૈપુલ્યાન્મહિતઃ સ્વભાવ ઇતિ વા કિન્નામ સાત્મ્યં ન તે ॥ ૩૮ ॥
ષાડ્ગુણ્યાદ્વાસુદેવઃ પર ઇતિ સ ભવાન્ મુક્તભોગ્યો બલાઢ્યાત્
બોધાત્ સઙ્કર્ષણસ્ત્વં હરતિ વિતનુષે શાસ્ત્રમૈશ્વર્યવીર્યાત્ ।
પ્રદ્યુમ્નસ્સર્ગધર્મૌ નયસિ ચ ભગવઞ્ચ્છક્તિતેજોઽનિરુદ્ધઃ
બિભ્રાણઃ પાસિ તત્ત્વં ગમયસિ ચ તથા વ્યૂહ્ય રઙ્ગાધિરાજ ॥ ૩૯ ॥
જાગ્રત્સ્વપ્નાત્યલસતુરીયપ્રાયધ્યાતૃક્રમવદુપાસ્યઃ ।
સ્વામિંસ્તત્તત્સહપરિબર્હઃ ચાતુર્વ્યૂહં વહસિ ચતુર્ધા ॥ ૪૦ ॥
અચિદવિશેષિતાન્ પ્રલયસીમનિ સંસરતઃ
કરણકળેબરૈર્ઘટયિતું દયમાનમનાઃ ।
વરદ નિજેચ્છયૈવ પરવાનકરોઃ પ્રકૃતિં
મહદભિમાનભૂતકરણાવલિકોરકિણીમ્ ॥ ૪૧ ॥
નિમ્નોન્નતં ચ કરુણં ચ જગદ્વિચિત્રં
કર્મ વ્યપેક્ષ્ય સ્ર્જતસ્તવ રઙ્ગશેષિન્ ।
વૈષમ્યનિર્ઘૃણતયોર્ન ખલુ પ્રસક્તિઃ
તદ્બ્રહ્મસૂત્રસચિવાઃ શ્રુતયો ગૃણન્તિ ॥ ૪૨ ॥
સ્વાધીને સહકારિકારણગણે કર્તુશ્શરીરેઽથવા
ભોક્તુઃ સ્વાનુવિધાપરાધવિધયોઃ રાજ્ઞો યથા શાસિતુઃ ।
દાતુર્વાઽર્થિજને કટાક્ષાણમિવ શ્રીરઙ્ગસર્વસ્વ તે
સ્રષ્ટુસ્સૃજ્યદશાવ્યપેક્ષણમપિ સ્વાતન્ત્ર્યમેવાવહેત્ ॥ ૪૩ ॥
પ્રલયસમયસુપ્તં સ્વં શરીરૈકદેશં
વરદ ચિદચિદાખ્યં સ્વેચ્છયા વિસ્તૃણાનઃ ।
ખચિતમિવ કલાપં ચિત્રમાતત્ય ધૂન્વન્
અનુશિખિનિ શિખીવ ક્રીડસિ શ્રીસમક્ષમ્ ॥ ૪૪ ॥
ભૂયો ભૂયસ્ત્વયિ હિતપરેઽપ્યુત્પથાનાત્મનીન-
સ્રોતોમગ્નાનપિ પથિ નયંસ્ત્વં દુરાશાવશેન ।
રુગ્ણે તોકે સ્વ ઇવ જનનિ તત્કષાયં પિબન્તી
તત્તદ્વર્ણશ્રમવિધિવશઃ ક્લિશ્યસે રઙ્ગરાજ ॥ ૪૫ ॥
સાર્વ ત્વત્કં સકલચરિતં રઙ્ગધામન્ દુરાશા-
પાશેભ્યસ્સ્યાન્ન યથિ જગતાં જાતુ મૂર્ખોત્તરાણામ્ ।
નિસ્તન્દ્રાલોસ્તવ નિયમતો નર્તુલિઙ્ગપ્રવાહા
સર્ગસ્થેમપ્રભૃતિષુ સદાજાગરા જાઘટીતિ ॥ ૪૬ ॥
સુહૃદિવ નિગલાદ્યૈરુન્મદિષ્ણું નૃશંસં
ત્વમપિ નિરયપૂર્વૈર્દણ્દયન્ રઙ્ગનેતઃ ।
તદિતરમપિ બાધાત્ત્રાયસે ભોગમોક્ષ-
પ્રદિરપિ તવ દણ્ડાપૂપિકાતસ્સુહૃત્ત્વમ્ ॥ ૪૭ ॥
ધૃતિનિયમનરક્ષાવીક્ષણૈશ્શાસ્ત્રદાન-
પ્રમૃતિભિરચિકિત્સ્યાન્ પ્રાણિનઃ પ્રેક્ષ્ય ભૂયઃ ।
સુરમનુજતિરશ્ચાં સર્વથા તુલ્યધર્મા
ત્વમવતરસિ દેવોઽજોઽપિ સન્નવ્યયાત્મા ॥ ૪૮ ॥
અનુજનુરનુરૂપરૂપચેષ્ટા ન યદિ સમાગમમિન્દિરાઽકરિષ્યત્ ।
અસરસમથવાઽપ્રિયમ્ભવિષ્ણુ ધ્રુવમકરિષ્યત રઙ્ગરાજનર્મ ॥ ૪૯ ॥
ગરીયસ્ત્વં પરિજાનન્તિ ધીરાઃ પરં ભાવં મનુજત્વાદિભૂષ્ણુમ્ ।
અજાનન્તસ્ત્વવજાનન્તિ મૂઢાઃ જનિઘ્નં તે ભગવઞ્જન્મ કર્મ ॥ ૫૦ ॥
મધ્યેવિરિઞ્ચગિરિશં પ્રથમાવતારઃ
તત્સામ્યતઃ સ્થગયિતું તવ ચેત્સ્વરૂપમ્ ।
કિં તે પરત્વપિશુનૈરિહ રઙ્ગધામન્
સત્ત્વપ્રવર્તનકૃપાપરિપાલનાદ્યૈઃ ॥ ૫૧ ॥
મધુઃ કૈટભશ્ચેતિ રોધં વિધૂય ત્રયીદિવ્યચક્ષુર્વિધાતુર્વિધાય ।
સ્મરસ્યઙ્ગ રઙ્ગિસ્તુરઙ્ગાવતારઃ સમસ્તં જગજ્જીવયિષ્યસ્યકસ્માત્ ॥ ૫૨ ॥
રઙ્ગધે તિમિરઘસ્મરશીતસ્વચ્છહંસતનુરિન્દુરિવોદ્યન્ ।
વેદભાભિરનુજગ્રહિથાઽઽર્તાન્ જ્ઞાનયજ્ઞસુધયૈવ સમૃદ્ધ્યન્ ॥ ૫૩ ॥
વટદલમધિશય્ય રઙ્ગધામન્ શયિત ઇવાર્ણવતર્ણકઃ પદાબ્જમ્ ।
અધિમુખમુદરે જગન્તિ માતું નિદધિથ વૈષ્ણવભોગ્યલિપ્સયા વા ॥ ૫૪ ॥
ઉન્મૂલ્યાહર મન્દરાદ્રિમહિના તં સમ્બધાનામુના
દોર્ભિશ્ચઞ્ચલમાલિકૈશ્ચ દધિનિર્માથં મથાનામ્બુધિમ્ ।
શ્રીરઙ્ગેશ્વર ચન્દ્રકૌસ્તુભસુધાપૂર્વં ગૃહાણેતિ તે
કુર્વાણસ્ય ફલેગ્રહિર્હિ કમલાલાભેન સર્વઃ શ્રમઃ ॥ ૫૫ ॥
દેવીહસ્તામ્બુજેભ્યશ્ચરણકિસલયે સંવહદ્ભ્યોઽપહૃત્ય
પ્રત્યસ્યાનન્તભોગં ઝતિતિ ચલપુટે ચક્ષુષિ વિસ્તૃણાનઃ ।
આક્ષિપ્યોરશ્ચ લક્ષ્મ્યાઃ સ્તનકલશકનત્કુઙ્કુમસ્તોમપઙ્કા-
દ્દેવઃ શ્રીરઙ્ગધામા ગજપતિઘુષિતે વ્યાકુલઃ સ્તાત્ પુરો નઃ ॥ ૫૬ ॥
અતન્ત્રિતચમૂપતિપ્રહિતહસ્તમસ્વીકૃત
પ્રણીતમણિપાદુકં કિમિતિ ચાકુલાન્તઃ પુરમ્ ।
અવાહનપરિષ્ક્રિયં પતગરાજમારોહતઃ
કરિપ્રવરબૃમ્હિતે ભગવતસ્ત્વરાયૈ નમઃ ॥ ૫૭ ॥
યં પશ્યન્વિશ્વધુર્યાં ધિયમસકૃદથો મન્થરાં મન્યમાનઃ
હુઙ્કારાસ્ફાલનાઙ્ઘ્રિપ્રહતિભિરપિ તં તાર્ક્ષ્યમધ્યક્ષિપસ્ત્વમ્ ।
કિઞ્ચોદઞ્ચન્નુદસ્થાસ્તમથ ગજપતેર્બૃમ્હિતે જૃમ્ભમાણે
દેવ શ્રીરઙ્ગબન્ધો પ્રણમતિ હિ જને કાન્દિશીકી દશા તે ॥ ૫૮ ॥
શ્રીરઙ્ગેશય શરણં મમાસિ વાત્યાવ્યાલોલત્કમલતટાકતાણ્ડવેન ।
સ્રગ્ભૂષામ્બરમયથાયથં દધાનઃ ધિઙ્મામિત્યનુગજગર્જમાજગન્થ ॥ ૫૯ ॥
મીનતનુસ્ત્વં નાવિ નિધાય સ્થિરચરપરિકરમનુમનુ ભગવન્
વેદસનાભિસ્વોક્તિવિનૌદૈરકલિતલયભયલવમમુમવહઃ ॥ ૬૦ ॥
શ્રીનયનાભોદ્ભાસુરદીર્ઘપ્રવિપુલસુરુચિરશુચિશિશિરવપુઃ ।
પક્ષનિગીર્ણોદ્ગીર્ણમહાબ્ધિસ્થલજલવિહરણરતગતિરચરઃ ॥ ૬૧ ॥
ચકર્થ શ્રીરઙ્ગિન્નિખિલજગદાધારકમઠો
ભવન્ ધર્માન્ કૂર્મઃ પુનરમૃતમન્થાચલધરઃ ।
જગન્થ શ્રેયસ્ત્વં મરકતશિલાપીઠલલિતં
જલાદુદ્યલ્લક્ષ્મીપદકિસલયન્યાસસુલભમ્ ॥ ૬૨ ॥
હૃદિ સુરરિપોર્દંષ્ટ્રોત્ખાતે ક્ષિપન્ પ્રલયાર્ણવં
ક્ષિતિકુચતટીમર્ચન્ દૈત્યાસ્રકુઙ્કુમચર્ચયા ।
સ્ફુટધુતસટાભ્રામ્યદ્બ્રહ્મસ્તવોન્મુખબૃમ્હિતઃ
શરણમસિ મે રઙ્ગિસ્ત્વં મૂલકોલતનુર્ભવન્ ॥ ૬૩ ॥
નૃહરિદશયોઃ પશ્યન્નૌત્પત્તિકં ઘટનાદ્ભુતં
નરમુત હરિં દૃષ્ટ્વૈકૈકં સમુદ્વિજતે જનઃ ।
ઇતિ કિલ સિતાક્ષીરન્યાયેન સઙ્ગમિતાઙ્ગકં
સ્ફુટસટમહાદમ્ષ્ટ્રં રઙ્ગેન્દ્રસિમ્હમુપાસ્મહે ॥ ૬૪ ॥
દ્વિષાણદ્વેષોદ્યન્નયનવનવહ્નિપ્રશમન
ભ્રમલ્લક્ષ્મીવક્ત્રપ્રહિતમધુગણ્ડૂષસુષમૈઃ
નખક્ષુણ્ણારાતિક્ષતજપટલૈરાપ્લુતસટા-
ચ્છટાસ્કન્ધો રુન્ધે દુરિતમિહ પુંસ્પઞ્ચવદનઃ ॥ ૬૫ ॥
નખાગ્રગ્રસ્તેઽપિ દ્વિષતિ નિજભક્તદ્રુહિ રૂષઃ
પ્રકર્ષાદ્વિષ્ણુત્વદ્વિગુણપરિણાહોત્કટતનુઃ ।
વિરુદ્ધે વૈયગ્રીસુઘટિતસમાનાધિકરણે
નૃસિંહત્વે બિભ્રદ્વરદ બિભરામાસિથ જગત્ ॥ ૬૬ ॥
દૈત્યૌદાર્યેન્દ્રયાચ્ઞાવિહતિમપનયન્ વામનોઽર્થી ત્વમાસીઃ
વિક્રાન્તે પાદપદ્મે ત્રિજગદણુસમં પાંસુલીકૃત્ય લિલ્યે ।
નાભીપદ્મશ્ચ માનક્ષમમિવ ભુવનગ્રામમન્યં સિસૃક્ષુઃ
તસ્થૌ રઙ્ગેન્દ્ર વૃત્તે તવ જયમુખરો દિણ્ડિમસ્તત્ર વેદઃ ॥ ૬૭ ॥
ભવાન્ રામો ભૂત્વા પરશુપરિકર્મા ભૃગુકુલા-
દલાવીદ્ભૂપાલાન્ પિતૃગણમતાર્પ્સીત્તદસૃજા ।
ભુવો ભારાક્રાન્તં લઘુ તલમુપાચીક્લૃપદિતિ
દ્વિષામુગ્રમ્પશ્યોઽપ્યનઘ મમ મા જીગણદઘમ્ ॥ ૬૮ ॥
મનુજસમયં કૃત્વા નાથાવતેરિથ પદ્મયા
ક્વચન વિપિને સા ચેદન્તર્ધિનર્મ વિનિર્મમે ।
કિમથ જલધિં બધ્વા રક્ષો વિધીશવરોદ્ધતં
બલિમુખકુલોચ્છિષ્ટં કુર્વન્ રિપું નિરપત્રયઃ ॥ ૬૯ ॥ ॥ ॥।ત્રપઃ?
યદ્યૂતે વિજયાપદાનગણના કાલિઙ્ગદન્તાઙ્કુરૈઃ
યદ્વિશ્લેષલવોઽપિ કાલિયભુવે કોલાહલાયાભવત્ ।
દૂત્યેનાપિ ચ યસ્ય ગોપવનિતાઃ કૃષ્ણાગસાં વ્યસ્મરન્
તં ત્વાં ક્ષેમકૃષીબલં હલધરં રઙ્ગેશ ભક્તાસ્મહે ॥ ૭૦ ॥
આકણ્ઠવારિભરમન્થરમેઘદેશ્યં
પીતામ્બરં કમલલોચનપઞ્ચહેતિ ।
બ્રહ્મ સ્તનન્ધયમયાચત દેવકી ત્વાં
શ્રીરઙ્ગકાન્ત સુતકામ્યતિ કાઽપરૈવમ્ ॥ ૭૧ ॥
શૈલોઽગ્નિશ્ચ જલામ્બભૂવ મુનયો મૂઢામ્બભૂવુર્જડાઃ
પ્રાજ્ઞામાસુરગાસ્સગોપમમૃતામાસુર્મહાશીવિષાઃ ।
ગોવ્યાઘ્રાસ્સહજામ્બભૂવુરપરે ત્વન્યામ્બભૂવુઃ પ્રભો
ત્વં તેષ્વન્યતમામ્બભૂવિથ ભવદ્વેણુક્વણોન્માથને ॥ ૭૨ ॥
કલ્કિતનુર્ધરણીં લઘયિષ્યન્ કલિકલુષાન્ વિલુનાસિ પુરા ત્વમ્ ।
રઙ્ગનિકેત લુનીહિ લુનીહીત્યખિલમરુન્તુદમદ્ય લુનીહિ ॥ ૭૩ ॥
આસ્તાં તે ગુણરાશિવદ્ગુણપરીવાહાત્મનાં જન્મનાં
સઙ્ખ્યા ભૌમનિકેતનેષ્વપિ કુટીકુઞ્જેશૂ રઙ્ગેશ્વર ।
અર્ચ્યસ્સર્વસહિષ્ણુરર્ચકપરાધીનાખિલાત્મસ્થિતિઃ
પ્રીણીષે હૃદયાલુભિસ્તવ તતશ્શીલાજ્જડીભૂયતે ॥ ૭૪ ॥
શ્રીમદ્વ્યોમ નસીમ વાઙ્મનસયોસ્સર્વેઽવતારાઃ ક્વચિત્
કાલે વિશ્વજનીનમેતદિતિધીઃ શ્રીરઙ્ગધામન્યથ ।
આર્તસ્વાગતિકૈઃ કૃપાકલુષિતૈરાલોકિતૈરાર્દ્રયન્
વિશ્વત્રાણવિમર્શનસ્ખલિતયા નિદ્રાસિ જાગર્યયા ॥ ૭૫ ॥
સર્ગાભ્યાસવિશાલયા નિજધિયા જાનન્નનન્તેશયં
ભારત્યા સહધર્મચારરતયા સ્વાધીનસઙ્કીર્તનઃ ।
કલ્પાનેવ બહૂન્ કમણ્ડલુગલદ્ગઙ્ગાપ્લુતોઽપૂજય-
દ્બ્રહ્મા ત્વાં મુખલોચનાઞ્જલિપુટૈઃ પદ્મૈરિવાઽવર્જિતૈઃ ॥ ૭૬ ॥
મનુકુલમહીપાલવ્યાનમ્રમૌલિપરમ્પરા-
મણિમકરિકારોચિર્નીરાજિતાઙ્ઘ્રિસરોરુહઃ ।
સ્વયમથ વિભો સ્વેન શ્રીરઙ્ગધામનિ મૈથિલી-
રમણવપુષા સ્વાર્હાણ્યારાધનાન્યસિ લમ્ભિતઃ ॥ ૭૭ ॥
મન્વન્વવાયે દ્રુહિણે ચ ધન્યે વિભીષણેનૈવ પુરસ્કૃતેન ।
ગુણૈર્દરિદ્રાણમિમં જનં ત્વં મધ્યેસરિન્નાથ સુખાકરોષિ ॥ ૭૮ ॥
તેજઃ પરં તત્સવિતુર્વરેણ્યં ધામ્ના પરેણાપ્રણખાત્સુવર્ણામ્ ।
ત્વાં પુણ્ડરીકેક્ષણમામનન્તિ શ્રીરઙ્ગનાથં તમુપાસિષીય ॥ ૭૯ ॥
આત્માઽસ્ય ગન્તુઃ પરિતસ્થુષશ્ચ મિત્રસ્ય ચક્ષુર્વરુણસ્ય ચાગ્નેઃ ।
લક્ષ્મ્યા સહૌત્પત્તિકગાઢબન્ધં પશ્યેમ રઙ્ગે શરદશ્શતં ત્વામ્ ॥ ૮૦ ॥
યસ્યાસ્મિ પત્યુર્ન તમન્તરેમિ શ્રીરઙ્ગતુઙ્ગાયતને શયાનમ્ ।
સ્વભાવદાસ્યેન ચ યોઽહમસ્મિ સ સન્ યજે જ્ઞાનમયૈર્મખૈસ્તમ્ ॥ ૮૧ ॥
આયુઃ પ્રજાનામમૃતં સુરાણાં રઙ્ગેશ્વરં ત્વાં શરણં પ્રપદ્યે ।
માં બ્રહ્મણેઽસ્મૈ મહસે તદર્થં પ્રત્યઞ્ચમેનં યુનજૈ પરસ્મૈ ॥ ૮૨ ॥
આર્તિં તિતીર્ષુરથ રઙ્ગપતે ધનાયન્ આત્મમ્ભરિર્વિવિદિષુર્નિજદાસ્યકામ્યન્ ।
જ્ઞાનીત્યમૂન્ સમમથાસ્સમમત્યુદારાન્ ગીતાસુ દેવ ભવદાશ્રયણોપકારાન્ ॥ ૮૩ ॥
નિત્યં કામ્યં પરમપિ કતિચિત્ત્વય્યધ્યાત્મસ્વમતિભિરમમાઃ ।
ન્યસ્યાસઙ્ગા વિદધતિ વિહિતં શ્રીરઙ્ગેન્દો વિદધતિ ન ચ તે ॥ ૮૪ ॥
પ્રત્યઞ્ચં સ્વં પઞ્ચવિંશં પરાચસ્સઞ્ચક્ષાણાસ્તત્ત્વરાશેર્વિવિચ્ય ।
યુઞ્જાનાશ્ચર્તમ્ભરાયાં સ્વબુદ્ધૌ સ્વં વા ત્વાં વા રઙ્ગનાથાઽપ્નુવન્તિ ॥ ૮૫ ॥
અથ મૃદિતકષાયાઃ કેચિદાજાનદાસ્ય-
ત્વરિતશિથિલચિત્તાઃ કીર્તિચિન્તાનમસ્યાઃ ।
વિદધતિ નનુ પારં ભક્તિનિઘ્ના લભન્તે
ત્વયિ કિલ તતમે ત્વં તેષુ રઙ્ગેન્દ્ર કિં તત્ ॥ ૮૬ ॥
ઉપાદત્તે સત્તાસ્થિતિનિયમનાદ્યૈશ્ચિદચિતૌ
સ્વમુદ્દિશ્ય શ્રીમાનિતિ વદતિ વાગૌપનિષદી ।
ઉપાયોપેયત્વે તદિહ તવ તત્ત્વં ન તુ ગુણા-
વતસ્ત્વાં શ્રીરઙ્ગેશય શરણમવ્યાજમભજમ્ ॥ ૮૭ ॥
પટુનૈકવરાટિકેવ ક્લૃપ્તા સ્થલયોઃ કાકણિકાસુવર્ણકોટ્યોઃ ।
ભવમોક્ષણયોસ્ત્વયૈવ જન્તુઃ ક્રિયતે રઙ્ગનિધે ત્વમેવ પાહિ ॥ ૮૮ ॥
જ્ઞાનક્રિયાભજનસમ્પદકિઞ્ચનોઽહ-
મિચ્છાધિકારશકનાનુશયાનભિજ્ઞઃ ।
રઙ્ગેશ પૂર્ણવૃનશ્શરણં ભવેતિ
મૌખ્યાદ્બ્રવીમિ મનસા વિષયાકુલેન ॥ ૮૯ ॥
ત્વયિ સતિ પુરુસાહર્થે મત્પરે ચાહમાત્મ-
ક્ષયકરકુહનાર્થાઞ્છ્રદ્દધદ્રઙ્ગચન્દ્ર ।
જનમખિલમહમ્યુર્વઞ્ચયામિ ત્વદાત્મ-
પ્રતિમભવદનન્યજ્ઞાનિવદ્દેશિકસ્સન્ ॥ ૯૦ ॥
અતિક્રામન્નાજ્ઞાં તવ વિધિનિષેધેષુ ભવતેઽપિ
અભિદ્રુહ્યન્વાગ્ધીકૃતિભિરપિ ભક્તાય સતતમ્ ।
અજાનન્ જાનન્ વા ભવદસહનીયાગસિ રત-
સ્સહિષ્ણુત્વાદ્રઙ્ગપ્રવણ તવ માભૂવમભરઃ ॥ ૯૧ ॥
પ્રકુપિતભુજગફણાનામિવ વિષયાણમહં છાયામ્ ।
સતિ તવ ભુજસુરવિટપિપ્રચ્છાયે રઙ્ગજીવિત ભજામિ ॥ ૯૨ ॥
ત્વત્સર્વશક્તેરધિકાઽસ્મદાદેઃ કીટસ્ય શક્તિર્બત રઙ્ગબન્ધો ।
યત્ત્વત્કૃપામપ્યતિકોશકારન્યાયાદસૌ નશ્યતિ જીવનાશમ્ ॥ ૯૩ ॥
શ્રીરઙ્ગેશ ત્વદ્ગુણાનામિવાસ્મદ્દોષાણાં કઃ પારદૃશ્વા યતોઽહમ્ ।
ઓઘે મોઘોદન્યવત્ત્વદ્ગુણાનાં તૃષ્ણાપૂરં વર્ષતાં નાસ્મિ પાત્રમ્ ॥ ૯૪ ॥
ત્વં ચેન્મનુષ્યાદિષુ જાયમાનસ્તત્કર્મપાકં કૃપયોપભુઙ્ક્ષે ।
શ્રીરઙ્ગશાયિન્ કુશલેતરાભ્યાં ભૂયોઽભિભૂયેમહિ કસ્ય હેતોઃ ॥ ૯૫ ॥
ક્ષમા સાપરધેઽનુતાપિન્યુપેયા કથં સાપરાધેઽપિ દૃપ્તે મયિ સ્યાત્ ।
તથાપ્યત્ર રઙ્ગાધિનાથાનુતાપવ્યપાયં ક્ષમેતાતિવેલા ક્ષમા તે ॥ ૯૬ ॥
બલિભુજિ શિશુપાલે તાદૃગાગસ્કરે વા
ગુનલવસહવાસાત્ત્વત્ક્ષમા સઙ્કુચન્તી ।
મયિ ગુણપરમાણૂદન્તચિન્તાનભિજ્ઞે
વિહરતુ વરદાસૌ સર્વદા સાર્વભૌમી ॥ ૯૭ ॥
દયા પરવ્યસનહરા ભવવ્યથા સુખાયતે મમ તદહં દયાતિગઃ ।
તથાઽપ્યસૌ સુખયતિ દુઃખમિત્યતઃ દયસ્વ માં ગુણમય રઙ્ગમન્દિર ॥ ૯૮ ॥
ગર્ભજન્મજરામૃતિક્લેશકર્મષડૂર્મિગઃ ।
શ્વેવ દેવવષટ્કૃતં ત્વાં શ્રિયોઽર્હમકામયે ॥ ૯૯ ॥
અનુકૃત્ય પૂર્વપુમ્સઃ રઙ્ગનિધે વિનયડમ્ભતોઽમુષ્માત્ ।
શુન ઇવ મમ વરમૃદ્ધેઃ ઉપભોગસ્ત્વદ્વિતીર્ણાયાઃ ॥ ૧૦૦ ॥
સકૃત્પ્રપન્નાય તવાહમસ્મીત્યાયાચતે ચાભયદીક્ષમાણમ્ ।
ત્વામપ્યપાસ્યાહમહમ્ભવામિ રઙ્ગેશ વિસ્રમ્ભવિવેકરેકાત્ ॥ ૧૦૧ ॥
તવ ભરોઽહમકારિષિ ધાર્મિકૈશ્શરણમિત્યપિ વાચમુદૈરિરમ્ ।
ઇતિ સસાક્ષિકયન્નિદમદ્ય માં કુરુ ભરં તવ રઙ્ગધુરન્ધર ॥ ૧૦૨ ॥
દયાઽન્યેષાં દુઃખાપ્રસહનમનન્યોઽસિ સકલૈઃ
દયાલુસ્ત્વં નાતઃ પ્રણમદપરાધાનવિદુષઃ ।
ક્ષમા તે રઙ્ગેન્દો ભવતિ ન તરાં નાથ ન તમાં
તવૌદાર્યં યસ્માત્તવ વિભવમર્થિસ્વમમથાઃ ॥ ૧૦૩ ॥
ગુણતુઙ્ગતયા તવ રઙ્ગપતે ભૃશનિમ્નમિમં જનમુન્નમય ।
યદપેક્ષ્યમપેક્ષિતુરસ્ય હિ તત્પરિપૂરણમીશિતુરીશ્વરતા ॥ ૧૦૪ ॥
ત્વં મીનપાનીયનયેન કર્મધીભક્તિવૈરાગ્યજુષો વિભર્ષિ ।
રઙ્ગેશ માં પાસિ મિતમ્પચં યત્પાનીયશાલં મરુભૂષુ તત્સ્યાત્ ॥ ૧૦૫ ॥
ઇતિ શ્રી રઙ્ગરાજસ્તવે ઉત્તરશતકં સમાપ્તમ્ ।
ઇતિ શ્રીપરાશરભટ્ટવિરચિતં શ્રીરઙ્ગરાજસ્તવં સમ્પૂર્ણમ્ ।
