Anu Geetaa in Malayalam:
॥ അനുഗീതാ ॥(Adhyaya 16-19 Ashvamedhika, Mahabharata)
അധ്യായഃ 16
ജനമേജയ ഉവാച
സഭായാം വസതോസ്തസ്യാം നിഹത്യാരീന്മഹാത്മനോഃ ।
കേശവാർജുനയോഃ കാ നു കഥാ സമഭവദ്ദ്വിജ॥ 1 ॥
വൈശമ്പായന ഉവാച
കൃഷ്ണേന സഹിതഃ പാർഥഃ സ്വരാജ്യം പ്രാപ്യ കേവലം ।
തസ്യാം സഭായാം രമ്യായാം വിജഹാര മുദാ യുതഃ॥ 2 ॥
തതഃ കം ചിത്സഭോദ്ദേശം സ്വർഗോദ്ദേശ സമം നൃപ ।
യദൃച്ഛയാ തൗ മുദിതൗ ജഗ്മതുഃ സ്വജനാവൃതൗ॥ 3 ॥
തതഃ പ്രതീതഃ കൃഷ്ണേന സഹിതഃ പാണ്ഡവോഽർജുനഃ ।
നിരീക്ഷ്യ താം സഭാം രമ്യാമിദം വചനമബ്രവീത്॥ 4 ॥
വിദിതം തേ മഹാബാഹോ സംഗ്രാമേ സമുപസ്ഥിതേ ।
മാഹാത്മ്യം ദേവകീ മാതസ്തച്ച തേ രൂപമൈശ്വരം॥ 5 ॥
യത്തു തദ്ഭവതാ പ്രോക്തം തദാ കേശവ സൗഹൃദാത് ।
തത്സർവം പുരുഷവ്യാഘ്ര നഷ്ടം മേ നഷ്ടചേതസഃ॥ 6 ॥
മമ കൗതൂഹലം ത്വസ്തി തേഷ്വർഥേഷു പുനഃ പ്രഭോ ।
ഭവാംശ്ച ദ്വാരകാം ഗന്താ നചിരാദിവ മാധവ॥ 7 ॥
വൈശൻപായന ഉവാച
ഏവമുക്തസ്തതഃ കൃഷ്ണഃ ഫൽഗുനം പ്രത്യഭാഷത ।
പരിഷ്വജ്യ മഹാതേജാ വചനം വദതാം വരഃ॥ 8 ॥
വാസുദേവ ഉവാച
ശ്രാവിതസ്ത്വം മയാ ഗുഹ്യം ജ്ഞാപിതശ്ച സനാതനം ।
ധർമം സ്വരൂപിണം പാർഥ സർവലോകാംശ്ച ശാശ്വതാൻ॥ 9 ॥
അബുദ്ധ്വാ യന്ന ഗൃഹ്ണീഥാസ്തന്മേ സുമഹദപ്രിയം ।
നൂനമശ്രദ്ദധാനോഽസി ദുർമേധാശ്ചാസി പാണ്ഡവ॥ 10 ॥
സ ഹി ധർമഃ സുപര്യാപ്തോ ബ്രഹ്മണഃ പദവേദനേ ।
ന ശക്യം തന്മയാ ഭൂയസ്തഥാ വക്തുമശേഷതഃ॥ 11 ॥
പരം ഹി ബ്രഹ്മ കഥിതം യോഗയുക്തേന തന്മയാ ।
ഇതിഹാസം തു വക്ഷ്യാമി തസ്മിന്നർഥേ പുരാതനം॥ 12 ॥
യഥാ താം ബുദ്ധിമാസ്ഥായ ഗതിമഗ്ര്യാം ഗമിഷ്യസി ।
ശൃണു ധർമഭൃതാം ശ്രേഷ്ഠ ഗദതഃ സർവമേവ മേ॥ 13 ॥
ആഗച്ഛദ്ബ്രാഹ്മണഃ കശ്ചിത്സ്വർഗലോകാദരിന്ദമ ।
ബ്രഹ്മലോകാച്ച ദുർധർഷഃ സോഽസ്മാഭിഃ പൂജിതോഽഭവത്॥ 14 ॥
അസ്മാഭിഃ പരിപൃഷ്ടശ്ച യദാഹ ഭരതർഷഭ ।
ദിവ്യേന വിധിനാ പാർഥ തച്ഛൃണുഷ്വാവിചാരയൻ॥ 15 ॥
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
മോക്ഷധർമം സമാശ്രിത്യ കൃഷ്ണ യന്മാനുപൃച്ഛസി ।
ഭൂതാനാമനുകമ്പാർഥം യന്മോഹച്ഛേദനം പ്രഭോ॥ 16 ॥
തത്തേഽഹം സമ്പ്രവക്ഷ്യാമി യഥാവന്മധുസൂദന ।
ശൃണുഷ്വാവഹിതോ ഭൂത്വാ ഗദതോ മമ മാധവ॥ 17 ॥
കശ്ചിദ്വിപ്രസ്തപോ യുക്തഃ കാശ്യപോ ധർമവിത്തമഃ ।
ആസസാദ ദ്വിജം കം ചിദ്ധർമാണാമാഗതാഗമം॥ 18 ॥
ഗതാഗതേ സുബഹുശോ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനപാരഗം ।
ലോകതത്ത്വാർഥ കുശലം ജ്ഞാതാരം സുഖദുഃഖയോഃ॥ 19 ॥
ജാതീ മരണതത്ത്വജ്ഞം കോവിദം പുണ്യപാപയോഃ ।
ദ്രഷ്ടാരമുച്ചനീചാനാം കർമഭിർദേഹിനാം ഗതിം॥ 20 ॥
ചരന്തം മുക്തവത്സിദ്ധം പ്രശാന്തം സംയതേന്ദ്രിയം ।
ദീപ്യമാനം ശ്രിയാ ബ്രാഹ്മ്യാ ക്രമമാണം ച സർവശഃ॥ 21 ॥
അന്തർധാനഗതിജ്ഞം ച ശ്രുത്വാ തത്ത്വേന കാശ്യപഃ ।
തഥൈവാന്തർഹിതൈഃ സിദ്ധൈര്യാന്തം ചക്രധരൈഃ സഹ॥ 22 ॥
സംഭാഷമാണമേകാന്തേ സമാസീനം ച തൈഃ സഹ ।
യദൃച്ഛയാ ച ഗച്ഛന്തമസക്തം പവനം യഥാ॥ 23 ॥
തം സമാസാദ്യ മേധാവീ സ തദാ ദ്വിജസത്തമഃ ।
ചരണൗ ധർമകാമോ വൈ തപസ്വീ സുസമാഹിതഃ ।
പ്രതിപേദേ യഥാന്യായം ഭക്ത്യാ പരമയാ യുതഃ॥ 24 ॥
വിസ്മിതശ്ചാദ്ഭുതം ദൃഷ്ട്വാ കാശ്യപസ്തം ദ്വിജോത്തമം ।
പരിചാരേണ മഹതാ ഗുരും വൈദ്യമതോഷയത്॥ 25 ॥
പ്രീതാത്മാ ചോപപന്നശ്ച ശ്രുതചാരിത്യ സംയുതഃ ।
ഭാവേന തോഷയച്ചൈനം ഗുരുവൃത്ത്യാ പരന്തപഃ॥ 26 ॥
തസ്മൈ തുഷ്ടഃ സ ശിഷ്യായ പ്രസന്നോഽഥാബ്രവീദ്ഗുരുഃ ।
സിദ്ധിം പരാമഭിപ്രേക്ഷ്യ ശൃണു തന്മേ ജനാർദന॥ 27 ॥
സിദ്ധ ഉവാച
വിവിധൈഃ കർമഭിസ്താത പുണ്യയോഗൈശ്ച കേവലൈഃ ।
ഗച്ഛന്തീഹ ഗതിം മർത്യാ ദേവലോകേഽപി ച സ്ഥിതിം॥ 28 ॥
ന ക്വ ചിത്സുഖമത്യന്തം ന ക്വ ചിച്ഛാശ്വതീ സ്ഥിതിഃ ।
സ്ഥാനാച്ച മഹതോ ഭ്രംശോ ദുഃഖലബ്ധാത്പുനഃ പുനഃ॥ 29 ॥
അശുഭാ ഗതയഃ പ്രാപ്താഃ കഷ്ടാ മേ പാപസേവനാത് ।
കാമമന്യുപരീതേന തൃഷ്ണയാ മോഹിതേന ച॥ 30 ॥
പുനഃ പുനശ്ച മരണം ജന്മ ചൈവ പുനഃ പുനഃ ।
ആഹാരാ വിവിധാ ഭുക്താഃ പീതാ നാനാവിധാഃ സ്തനാഃ॥ 31 ॥
മാതരോ വിവിധാ ദൃഷ്ടാഃ പിതരശ്ച പൃഥഗ്വിധാഃ ।
സുഖാനി ച വിചിത്രാണി ദുഃഖാനി ച മയാനഘ॥ 32 ॥
പ്രിയൈർവിവാസോ ബഹുശഃ സംവാസശ്ചാപ്രിയൈഃ സഹ ।
ധനനാശശ്ച സമ്പ്രാപ്തോ ലബ്ധ്വാ ദുഃഖേന തദ്ധനം॥ 33 ॥
അവമാനാഃ സുകഷ്ടാശ്ച പരതഃ സ്വജനാത്തഥാ ।
ശാരീരാ മാനസാശ്ചാപി വേദനാ ഭൃശദാരുണാഃ॥ 34 ॥
പ്രാപ്താ വിമാനനാശ്ചോഗ്രാ വധബന്ധാശ്ച ദാരുണാഃ ।
പതനം നിരയേ ചൈവ യാതനാശ്ച യമക്ഷയേ॥ 35 ॥
ജരാ രോഗാശ്ച സതതം വാസനാനി ച ഭൂരിശഃ ।
ലോകേഽസ്മിന്നനുഭൂതാനി ദ്വന്ദ്വജാനി ഭൃശം മയാ॥ 36 ॥
തതഃ കദാ ചിന്നിർവേദാന്നികാരാന്നികൃതേന ച ।
ലോകതന്ത്രം പരിത്യക്തം ദുഃഖാർതേന ഭൃശം മയാ ।
തതഃ സിദ്ധിരിയം പ്രാപ്താ പ്രസാദാദാത്മനോ മയാ॥ 37 ॥
നാഹം പുനരിഹാഗന്താ ലോകാനാലോകയാമ്യഹം ।
ആ സിദ്ധേരാ പ്രജാ സർഗാദാത്മനോ മേ ഗതിഃ ശുഭാ॥ 38 ॥
ഉപലബ്ധാ ദ്വിജശ്രേഷ്ഠ തഥേയം സിദ്ധിരുത്തമാ ।
ഇതഃ പരം ഗമിഷ്യാമി തതഃ പരതരം പുനഃ ।
ബ്രഹ്മണഃ പദമവ്യഗ്രം മാ തേഽഭൂദത്ര സംശയഃ॥ 39 ॥
നാഹം പുനരിഹാഗന്താ മർത്യലോകേ പരന്തപ ।
പ്രീതോഽസ്മി തേ മഹാപ്രാജ്ഞ ബ്രൂഹി കിം കരവാണി തേ॥ 40 ॥
യദീപ്സുരുപപന്നസ്ത്വം തസ്യ കാലോഽയമാഗതഃ ।
അഭിജാനേ ച തദഹം യദർഥം മാ ത്വമാഗതഃ ।
അചിരാത്തു ഗമിഷ്യാമി യേനാഹം ത്വാമചൂചുദം॥ 41 ॥
ഭൃശം പ്രീതോഽസ്മി ഭവതശ്ചാരിത്രേണ വിചക്ഷണ ।
പരിപൃച്ഛ യാവദ്ഭവതേ ഭാഷേയം യത്തവേപ്സിതം॥ 42 ॥
ബഹു മന്യേ ച തേ ബുദ്ധിം ഭൃശം സമ്പൂജയാമി ച ।
യേനാഹം ഭവതാ ബുദ്ധോ മേധാവീ ഹ്യസി കാശ്യപ॥ 43 ॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പർവണി അനുഗീതാപർവണി സപ്തദശോഽധ്യായഃ॥
അധ്യായഃ 17
വാസുദേവ ഉവാച
തതസ്തസ്യോപസംഗൃഹ്യ പാദൗ പ്രശ്നാൻസുദുർവചാൻ ।
പപ്രച്ഛ താംശ്ച സർവാൻസ പ്രാഹ ധർമഭൃതാം വരഃ॥ 1 ॥
കാശ്യപ ഉവാച
കഥം ശരീരം ച്യവതേ കഥം ചൈവോപപദ്യതേ ।
കഥം കഷ്ടാച്ച സംസാരാത്സംസരൻപരിമുച്യതേ॥ 2 ॥
ആത്മാനം വാ കഥം യുക്ത്വാ തച്ഛരീരം വിമുഞ്ചതി ।
ശരീരതശ്ച നിർമുക്തഃ കഥമന്യത്പ്രപദ്യതേ॥ 3 ॥
കഥം ശുഭാശുഭേ ചായം കർമണീ സ്വകൃതേ നരഃ ।
ഉപഭുങ്ക്തേ ക്വ വാ കർമ വിദേഹസ്യോപതിഷ്ഠതി॥ 4 ॥
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
ഏവം സഞ്ചോദിതഃ സിദ്ധഃ പ്രശ്നാംസ്താൻപ്രത്യഭാഷത ।
ആനുപൂർവ്യേണ വാർഷ്ണേയ യഥാ തന്മേ വചഃ ശൃണു॥ 5 ॥
സിദ്ധ ഉവാച
ആയുഃ കീർതികരാണീഹ യാനി കർമാണി സേവതേ ।
ശരീരഗ്രഹണേഽന്യസ്മിംസ്തേഷു ക്ഷീണേഷു സർവശഃ॥ 6 ॥
ആയുഃ ക്ഷയപരീതാത്മാ വിപരീതാനി സേവതേ ।
ബുദ്ധിർവ്യാവർതതേ ചാസ്യ വിനാശേ പ്രത്യുപസ്ഥിതേ॥ 7 ॥
സത്ത്വം ബലം ച കാലം ചാപ്യവിദിത്വാത്മനസ്തഥാ ।
അതിവേലമുപാശ്നാതി തൈർവിരുദ്ധാന്യനാത്മവാൻ॥ 8 ॥
യദായമതികഷ്ടാനി സർവാണ്യുപനിഷേവതേ ।
അത്യർഥമപി വാ ഭുങ്ക്തേ ന വാ ഭുങ്ക്തേ കദാ ചന॥ 9 ॥
ദുഷ്ടാന്നം വിഷമാന്നം ച സോഽന്യോന്യേന വിരോധി ച ।
ഗുരു വാപി സമം ഭുങ്ക്തേ നാതിജീർണേഽപി വാ പുനഃ॥ 10 ॥
വ്യായാമമതിമാത്രം വാ വ്യവായം ചോപസേവതേ ।
സതതം കർമ ലോഭാദ്വാ പ്രാപ്തം വേഗവിധാരണം॥ 11 ॥
രസാതിയുക്തമന്നം വാ ദിവാ സ്വപ്നം നിഷേവതേ ।
അപക്വാനാഗതേ കാലേ സ്വയം ദോഷാൻപ്രകോപയൻ॥ 12 ॥
സ്വദോഷകോപനാദ്രോഗം ലഭതേ മരണാന്തികം ।
അഥ ചോദ്ബന്ധനാദീനി പരീതാനി വ്യവസ്യതി॥ 13 ॥
തസ്യ തൈഃ കാരണൈർജന്തോഃ ശരീരാച്ച്യവതേ യഥാ ।
ജീവിതം പ്രോച്യമാനം തദ്യഥാവദുപധാരയ॥ 14 ॥
ഊഷ്മാ പ്രകുപിതഃ കായേ തീവ്രവായുസമീരിതഃ ।
ശരീരമനുപര്യേതി സർവാൻപ്രാണാന്രുണദ്ധി വൈ॥ 15 ॥
അത്യർഥം ബലവാനൂഷ്മാ ശരീരേ പരികോപിതഃ ।
ഭിനത്തി ജീവ സ്ഥാനാനി താനി മർമാണി വിദ്ധി ച॥ 16 ॥
തതഃ സ വേദനഃ സദ്യോ ജീവഃ പ്രച്യവതേ ക്ഷരൻ ।
ശരീരം ത്യജതേ ജന്തുശ്ഛിദ്യമാനേഷു മർമസു ।
വേദനാഭിഃ പരീതാത്മാ തദ്വിദ്ധി ദ്വിജസത്തമ॥ 17 ॥
ജാതീമരണസംവിഗ്നാഃ സതതം സർവജന്തവഃ ।
ദൃശ്യന്തേ സന്ത്യജന്തശ്ച ശരീരാണി ദ്വിജർഷഭ॥ 18 ॥
ഗർഭസങ്ക്രമണേ ചാപി മർമണാമതിസർപണേ ।
താദൃശീമേവ ലഭതേ വേദനാം മാനവഃ പുനഃ॥ 19 ॥
ഭിന്നസന്ധിരഥ ക്ലേദമദ്ഭിഃ സ ലഭതേ നരഃ ।
യഥാ പഞ്ചസു ഭൂതേഷു സംശ്രിതത്വം നിഗച്ഛതി ।
ശൈത്യാത്പ്രകുപിതഃ കായേ തീവ്രവായുസമീരിതഃ॥ 20 ॥
യഃ സ പഞ്ചസു ഭൂതേഷു പ്രാണാപാനേ വ്യവസ്ഥിതഃ ।
സ ഗച്ഛത്യൂർധ്വഗോ വായുഃ കൃച്ഛ്രാന്മുക്ത്വാ ശരീരിണം॥ 21 ॥
ശരീരം ച ജഹാത്യേവ നിരുച്ഛ്വാസശ്ച ദൃശ്യതേ ।
നിരൂഷ്മാ സ നിരുച്ഛ്വാസോ നിഃശ്രീകോ ഗതചേതനഃ॥ 22 ॥
ബ്രഹ്മണാ സമ്പരിത്യക്തോ മൃത ഇത്യുച്യതേ നരഃ ।
സ്രോതോഭിര്യൈർവിജാനാതി ഇന്ദ്രിയാർഥാഞ്ശരീരഭൃത് ।
തൈരേവ ന വിജാനാതി പ്രാണമാഹാരസംഭവം॥ 23 ॥
തത്രൈവ കുരുതേ കായേ യഃ സ ജീവഃ സനാതനഃ ।
തേഷാം യദ്യദ്ഭവേദ്യുക്തം സംനിപാതേ ക്വ ചിത്ക്വ ചിത് ।
തത്തന്മർമ വിജാനീഹി ശാസ്ത്രദൃഷ്ടം ഹി തത്തഥാ॥ 24 ॥
തേഷു മർമസു ഭിന്നേഷു തതഃ സ സമുദീരയൻ ।
ആവിശ്യ ഹൃദയം ജന്തോഃ സത്ത്വം ചാശു രുണദ്ധി വൈ ।
തതഃ സ ചേതനോ ജന്തുർനാഭിജാനാതി കിം ചന॥ 25 ॥
തമസാ സംവൃതജ്ഞാനഃ സംവൃതേഷ്വഥ മർമസു ।
സ ജീവോ നിരധിഷ്ഠാനശ്ചാവ്യതേ മാതരിശ്വനാ॥ 26 ॥
തതഃ സ തം മഹോച്ഛ്വാസം ഭൃശമുച്ഛ്വസ്യ ദാരുണം ।
നിഷ്ക്രാമൻകമ്പയത്യാശു തച്ഛരീരമചേതനം॥ 27 ॥
സ ജീവഃ പ്രച്യുതഃ കായാത്കർമഭിഃ സ്വൈഃ സമാവൃതഃ ।
അങ്കിതഃ സ്വൈഃ ശുഭൈഃ പുണ്യൈഃ പാപൈർവാപ്യുപപദ്യതേ॥ 28 ॥
ബ്രാഹ്മണാ ജ്ഞാനസമ്പന്നാ യഥാവച്ഛ്രുത നിശ്ചയാഃ ।
ഇതരം കൃതപുണ്യം വാ തം വിജാനന്തി ലക്ഷണൈഃ॥ 29 ॥
യഥാന്ധ കാരേ ഖദ്യോതം ലീയമാനം തതസ്തതഃ ।
ചക്ഷുഷ്മന്തഃ പ്രപശ്യന്തി തഥാ തം ജ്ഞാനചക്ഷുഷഃ॥ 30 ॥
പശ്യന്ത്യേവംവിധാഃ സിദ്ധാ ജീവം ദിവ്യേന ചക്ഷുഷാ ।
ച്യവന്തം ജായമാനം ച യോനിം ചാനുപ്രവേശിതം॥ 31 ॥
തസ്യ സ്ഥാനാനി ദൃഷ്ടാനി ത്രിവിധാനീഹ ശാസ്ത്രതഃ ।
കർമഭൂമിരിയം ഭൂമിര്യത്ര തിഷ്ഠന്തി ജന്തവഃ॥ 32 ॥
തതഃ ശുഭാശുഭം കൃത്വാ ലഭന്തേ സർവദേഹിനഃ ।
ഇഹൈവോച്ചാവചാൻഭോഗാൻപ്രാപ്നുവന്തി സ്വകർമഭിഃ॥ 33 ॥
ഇഹൈവാശുഭ കർമാ തു കർമഭിർനിരയം ഗതഃ ।
അവാക്സ നിരയേ പാപോ മാനവഃ പച്യതേ ഭൃശം ।
തസ്മാത്സുദുർലഭോ മോക്ഷ ആത്മാ രക്ഷ്യോ ഭൃശം തതഃ॥ 34 ॥
ഊർധ്വം തു ജന്തവോ ഗത്വാ യേഷു സ്ഥാനേഷ്വവസ്ഥിതാഃ ।
കീർത്യമാനാനി താനീഹ തത്ത്വതഃ സംനിബോധ മേ ।
തച്ഛ്രുത്വാ നൈഷ്ഠികീം ബുദ്ധിം ബുധ്യേഥാഃ കർമ നിശ്ചയാത്॥ 35 ॥
താരാ രൂപാണി സർവാണി യച്ചൈതച്ചന്ദ്രമണ്ഡലം ।
യച്ച വിഭ്രാജതേ ലോകേ സ്വഭാസാ സൂര്യമണ്ഡലം ।
സ്ഥാനാന്യേതാനി ജാനീഹി നരാണാം പുണ്യകർമണാം॥ 36 ॥
കർമ ക്ഷയാച്ച തേ സർവേ ച്യവന്തേ വൈ പുനഃ പുനഃ ।
തത്രാപി ച വിശേഷോഽസ്തി ദിവി നീചോച്ചമധ്യമഃ॥ 37 ॥
ന തത്രാപ്യസ്തി സന്തോഷോ ദൃഷ്ട്വാ ദീപ്തതരാം ശ്രിയം ।
ഇത്യേതാ ഗതയഃ സർവാഃ പൃഥക്ത്വേ സമുദീരിതാഃ॥ 38 ॥
ഉപപത്തിം തു ഗർഭസ്യ വക്ഷ്യാമ്യഹമതഃ പരം ।
യഥാവത്താം നിഗദതഃ ശൃണുഷ്വാവഹിതോ ദ്വിജ॥ 39 ॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പർവണി അനുഗീതാപർവണി അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ॥
അധ്യായഃ 18
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
ശുഭാനാമശുഭാനാം ച നേഹ നാശോഽസ്തി കർമണാം ।
പ്രാപ്യ പ്രാപ്യ തു പച്യന്തേ ക്ഷേത്രം ക്ഷേത്രം തഥാ തഥാ॥ 1 ॥
യഥാ പ്രസൂയമാനസ്തു ഫലീ ദദ്യാത്ഫലം ബഹു ।
തഥാ സ്യാദ്വിപുലം പുണ്യം ശുദ്ധേന മനസാ കൃതം॥ 2 ॥
പാപം ചാപി തഥൈവ സ്യാത്പാപേന മനസാ കൃതം ।
പുരോധായ മനോ ഹീഹ കർമണ്യാത്മാ പ്രവർതതേ॥ 3 ॥
യഥാ കത്മ സമാദിഷ്ടം കാമമന്യുസമാവൃതഃ ।
നരോ ഗർഭം പ്രവിശതി തച്ചാപി ശൃണു ചോത്തരം॥ 4 ॥
ശുക്രം ശോണിതസംസൃഷ്ടം സ്ത്രിയാ ഗർഭാശയം ഗതം ।
ക്ഷേത്രം കർമജമാപ്നോതി ശുഭം വാ യദി വാശുഭം॥ 5 ॥
സൗക്ഷ്മ്യാദവ്യക്തഭാവാച്ച ന സ ക്വ ചന സജ്ജതേ ।
സമ്പ്രാപ്യ ബ്രഹ്മണഃ കായം തസ്മാത്തദ്ബ്രഹ്മ ശാശ്വതം ।
തദ്ബീജം സർവഭൂതാനാം തേന ജീവന്തി ജന്തവഃ॥ 6 ॥
സ ജീവഃ സർവഗാത്രാണി ഗർഭസ്യാവിശ്യ ഭാഗശഃ ।
ദധാതി ചേതസാ സദ്യഃ പ്രാണസ്ഥാനേഷ്വവസ്ഥിതഃ ।
തതഃ സ്പന്ദയതേഽംഗാനി സ ഗർഭശ്ചേതനാന്വിതഃ॥ 7 ॥
യഥാ ഹി ലോഹനിഷ്യന്ദോ നിഷിക്തോ ബിംബവിഗ്രഹം ।
ഉപൈതി തദ്വജ്ജാനീഹി ഗർഭേ ജീവ പ്രവേശനം॥ 8 ॥
ലോഹപിണ്ഡം യഥാ വഹ്നിഃ പ്രവിശത്യഭിതാപയൻ ।
തഥാ ത്വമപി ജാനീഹി ഗർഭേ ജീവോപപാദനം॥ 9 ॥
യഥാ ച ദീപഃ ശരണം ദീപ്യമാനഃ പ്രകാശയേത് ।
ഏവമേവ ശരീരാണി പ്രകാശയതി ചേതനാ॥ 10 ॥
യദ്യച്ച കുരുതേ കർമ ശുഭം വാ യദി വാശുഭം ।
പൂർവദേഹകൃതം സർവമവശ്യമുപഭുജ്യതേ॥ 11 ॥
തതസ്തത്ക്ഷീയതേ ചൈവ പുനശ്ചാന്യത്പ്രചീയതേ ।
യാവത്തന്മോക്ഷയോഗസ്ഥം ധർമം നൈവാവബുധ്യതേ॥ 12 ॥
തത്ര ധർമം പ്രവക്ഷ്യാമി സുഖീ ഭവതി യേന വൈ ।
ആവർതമാനോ ജാതീഷു തഥാന്യോന്യാസു സത്തമ॥ 13 ॥
ദാനം വ്രതം ബ്രഹ്മചര്യം യഥോക്തവ്രതധാരണം ।
ദമഃ പ്രശാന്തതാ ചൈവ ഭൂതാനാം ചാനുകമ്പനം॥ 14 ॥
സംയമശ്ചാനൃശംസ്യം ച പരസ്വാദാന വർജനം ।
വ്യലീകാനാമകരണം ഭൂതാനാം യത്ര സാ ഭുവി॥ 15 ॥
മാതാപിത്രോശ്ച ശുശ്രൂഷാ ദേവതാതിഥിപൂജനം ।
ഗുരു പൂജാ ഘൃണാ ശൗചം നിത്യമിന്ദ്രിയസംയമഃ॥ 16 ॥
പ്രവർതനം ശുഭാനാം ച തത്സതാം വൃത്തമുച്യതേ ।
തതോ ധർമഃ പ്രഭവതി യഃ പ്രജാഃ പാതി ശാശ്വതീഃ॥ 17 ॥
ഏവം സത്സു സദാ പശ്യേത്തത്ര ഹ്യേഷാ ധ്രുവാ സ്ഥിതിഃ ।
ആചാരോ ധർമമാചഷ്ടേ യസ്മിൻസന്തോ വ്യവസ്ഥിതാഃ॥ 18 ॥
തേഷു തദ്ധർമനിക്ഷിപ്തം യഃ സ ധർമഃ സനാതനഃ ।
യസ്തം സമഭിപദ്യേത ന സ ദുർഗതിമാപ്നുയാത്॥ 19 ॥
അതോ നിയമ്യതേ ലോകഃ പ്രമുഹ്യ ധർമവർത്മസു ।
യസ്തു യോഗീ ച മുക്തശ്ച സ ഏതേഭ്യോ വിശിഷ്യതേ॥ 20 ॥
വർതമാനസ്യ ധർമേണ പുരുഷസ്യ യഥാതഥാ ।
സംസാരതാരണം ഹ്യസ്യ കാലേന മഹതാ ഭവേത്॥ 21 ॥
ഏവം പൂർവകൃതം കർമ സർവോ ജന്തുർനിഷേവതേ ।
സർവം തത്കാരണം യേന നികൃതോഽയമിഹാഗതഃ॥ 22 ॥
ശരീരഗ്രഹണം ചാസ്യ കേന പൂർവം പ്രകൽപിതം ।
ഇത്യേവം സംശയോ ലോകേ തച്ച വക്ഷ്യാമ്യതഃ പരം॥ 23 ॥
ശരീരമാത്മനഃ കൃത്വാ സർവഭൂതപിതാമഹഃ ।
ത്രൈലോക്യമസൃജദ്ബ്രഹ്മാ കൃത്സ്നം സ്ഥാവരജംഗമം॥ 24 ॥
തതഃ പ്രധാനമസൃജച്ചേതനാ സാ ശരീരിണാം ।
യയാ സർവമിദം വ്യാപ്തം യാം ലോകേ പരമാം വിദുഃ॥ 25 ॥
ഇഹ തത്ക്ഷരമിത്യുക്തം പരം ത്വമൃതമക്ഷരം ।
ത്രയാണാം മിഥുനം സർവമേകൈകസ്യ പൃഥക്പൃഥക്॥ 26 ॥
അസൃജത്സർവഭൂതാനി പൂർവസൃഷ്ടഃ പ്രജാപതിഃ ।
സ്ഥാവരാണി ച ഭൂതാനി ഇത്യേഷാ പൗർവികീ ശ്രുതിഃ॥ 27 ॥
തസ്യ കാലപരീമാണമകരോത്സ പിതാമഹഃ ।
ഭൂതേഷു പരിവൃത്തിം ച പുനരാവൃത്തിമേവ ച॥ 28 ॥
യഥാത്ര കശ്ചിന്മേധാവീ ദൃഷ്ടാത്മാ പൂർവജന്മനി ।
യത്പ്രവക്ഷ്യാമി തത്സർവം യഥാവദുപപദ്യതേ॥ 29 ॥
സുഖദുഃഖേ സദാ സമ്യഗനിത്യേ യഃ പ്രപശ്യതി ।
കായം ചാമേധ്യ സംഘാതം വിനാശം കർമ സംഹിതം॥ 30 ॥
യച്ച കിം ചിത്സുഖം തച്ച സർവം ദുഃഖമിതി സ്മരൻ ।
സംസാരസാഗരം ഘോരം തരിഷ്യതി സുദുസ്തരം॥ 31 ॥
ജാതീ മരണരോഗൈശ്ച സമാവിഷ്ടഃ പ്രധാനവിത് ।
ചേതനാവത്സു ചൈതന്യം സമം ഭൂതേഷു പശ്യതി॥ 32 ॥
നിർവിദ്യതേ തതഃ കൃത്സ്നം മാർഗമാണഃ പരം പദം ।
തസ്യോപദേശം വക്ഷ്യാമി യാഥാതഥ്യേന സത്തമ॥ 33 ॥
ശാശ്വതസ്യാവ്യയസ്യാഥ പദസ്യ ജ്ഞാനമുത്തമം ।
പ്രോച്യമാനം മയാ വിപ്ര നിബോധേദമശേഷതഃ॥ 34 ॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പർവണി അനുഗീതാപർവണി ഷോഡഷോഽശ്ദ്യായഃ॥
അധ്യായഃ 19
ബ്രാഹ്മണ ഉവാച
യഃ സ്യാദേകായനേ ലീനസ്തൂഷ്ണീം കിം ചിദചിന്തയൻ ।
പൂർവം പൂർവം പരിത്യജ്യ സ നിരാരംഭകോ ഭവേത്॥ 1 ॥
സർവമിത്രഃ സർവസഹഃ സമരക്തോ ജിതേന്ദ്രിയഃ ।
വ്യപേതഭയമന്യുശ്ച കാമഹാ മുച്യതേ നരഃ॥ 2 ॥
ആത്മവത്സർവഭൂതേഷു യശ്ചരേന്നിയതഃ ശുചിഃ ।
അമാനീ നിരഭീമാനഃ സർവതോ മുക്ത ഏവ സഃ॥ 3 ॥
ജീവിതം മരണം ചോഭേ സുഖദുഃഖേ തഥൈവ ച ।
ലാഭാലാഭേ പ്രിയ ദ്വേഷ്യേ യഃ സമഃ സ ച മുച്യതേ॥ 4 ॥
ന കസ്യ ചിത്സ്പൃഹയതേ നാവജാനാതി കിം ചന ।
നിർദ്വന്ദ്വോ വീതരാഗാത്മാ സർവതോ മുക്ത ഏവ സഃ॥ 5 ॥
അനമിത്രോഽഥ നിർബന്ധുരനപത്യശ്ച യഃ ക്വ ചിത് ।
ത്യക്തധർമാർഥകാമശ്ച നിരാകാങ്ക്ഷീ സ മുച്യതേ॥ 6 ॥
നൈവ ധർമീ ന ചാധർമീ പൂർവോപചിതഹാ ച യഃ ।
ധാതുക്ഷയപ്രശാന്താത്മാ നിർദ്വന്ദ്വഃ സ വിമുച്യതേ॥ 7 ॥
അകർമാ ചാവികാങ്ക്ഷശ്ച പശ്യഞ്ജഗദശാശ്വതം ।
അസ്വസ്ഥമവശം നിത്യം ജന്മ സംസാരമോഹിതം॥ 8 ॥
വൈരാഗ്യ ബുദ്ധിഃ സതതം താപദോഷവ്യപേക്ഷകഃ ।
ആത്മബന്ധവിനിർമോക്ഷം സ കരോത്യചിരാദിവ॥ 9 ॥
അഗന്ധ രസമസ്പർശമശബ്ദമപരിഗ്രഹം ।
അരൂപമനഭിജ്ഞേയം ദൃഷ്ട്വാത്മാനം വിമുച്യതേ॥ 10 ॥
പഞ്ച ഭൂതഗുണൈർഹീനമമൂർതി മദലേപകം ।
അഗുണം ഗുണഭോക്താരം യഃ പശ്യതി സ മുച്യതേ॥ 11 ॥
വിഹായ സർവസങ്കൽപാൻബുദ്ധ്യാ ശാരീര മാനസാൻ ।
ശനൈർനിർവാണമാപ്നോതി നിരിന്ധന ഇവാനലഃ॥ 12 ॥
വിമുക്തഃ സർവസംസ്കാരൈസ്തതോ ബ്രഹ്മ സനാതനം ।
പരമാപ്നോതി സംശാന്തമചലം ദിവ്യമക്ഷരം॥ 13 ॥
അതഃ പരം പ്രവക്ഷ്യാമി യോഗശാസ്ത്രമനുത്തമം ।
യജ്ജ്ഞാത്വാ സിദ്ധമാത്മാനം ലോകേ പശ്യന്തി യോഗിനഃ॥ 14 ॥
തസ്യോപദേശം പശ്യാമി യഥാവത്തന്നിബോധ മേ ।
യൈർദ്വാരൈശ്ചാരയന്നിത്യം പശ്യത്യാത്മാനമാത്മനി॥ 15 ॥
ഇന്ദ്രിയാണി തു സംഹൃത്യ മന ആത്മനി ധാരയേത് ।
തീവ്രം തപ്ത്വാ തപഃ പൂർവം തതോ യോക്തുമുപക്രമേത്॥ 16 ॥
തപസ്വീ ത്യക്തസങ്കൽപോ ദംഭാഹങ്കാരവർജിതഃ ।
മനീഷീ മനസാ വിപ്രഃ പശ്യത്യാത്മാനമാത്മനി॥ 17 ॥
സ ചേച്ഛക്നോത്യയം സാധുര്യോക്തുമാത്മാനമാത്മനി ।
തത ഏകാന്തശീലഃ സ പശ്യത്യാത്മാനമാത്മനി॥ 18 ॥
സംയതഃ സതതം യുക്ത ആത്മവാന്വിജിതേന്ദ്രിയഃ ।
തഥായമാത്മനാത്മാനം സാധു യുക്തഃ പ്രപശ്യതി॥ 19 ॥
യഥാ ഹി പുരുഷഃ സ്വപ്നേ ദൃഷ്ട്വാ പശ്യത്യസാവിതി ।
തഥാരൂപമിവാത്മാനം സാധു യുക്തഃ പ്രപശ്യതി॥ 20 ॥
ഇഷീകാം വാ യഥാ മുഞ്ജാത്കശ്ചിന്നിർഹൃത്യ ദർശയേത് ।
യോഗീ നിഷ്കൃഷ്ടമാത്മാനം യഥാ സമ്പശ്യതേ തനൗ॥ 21 ॥
മുഞ്ജം ശരീരം തസ്യാഹുരിഷീകാമാത്മനി ശ്രിതാം ।
ഏതന്നിദർശനം പ്രോക്തം യോഗവിദ്ഭിരനുത്തമം॥ 22 ॥
യദാ ഹി യുക്തമാത്മാനം സമ്യക്പശ്യതി ദേഹഭൃത് ।
തദാസ്യ നേശതേ കശ്ചിത്ത്രൈലോക്യസ്യാപി യഃ പ്രഭുഃ॥ 23 ॥
അന്യോന്യാശ്ചൈവ തനവോ യഥേഷ്ടം പ്രതിപദ്യതേ ।
വിനിവൃത്യ ജരാമൃത്യൂ ന ഹൃഷ്യതി ന ശോചതി॥ 24 ॥
ദേവാനാമപി ദേവത്വം യുക്തഃ കാരയതേ വശീ ।
ബ്രഹ്മ ചാവ്യയമാപ്നോതി ഹിത്വാ ദേഹമശാശ്വതം॥ 25 ॥
വിനശ്യത്ഷ്വപി ലോകേഷു ന ഭയം തസ്യ ജായതേ ।
ക്ലിശ്യമാനേഷു ഭൂതേഷു ന സ ക്ലിശ്യതി കേന ചിത്॥ 26 ॥
ദുഃഖശോകമയൈർഘോരൈഃ സംഗസ്നേഹ സമുദ്ഭവൈഃ ।
ന വിചാല്യേത യുക്താത്മാ നിസ്പൃഹഃ ശാന്തമാനസഃ॥ 27 ॥
നൈനം ശസ്ത്രാണി വിധ്യന്തേ ന മൃത്യുശ്ചാസ്യ വിദ്യതേ ।
നാതഃ സുഖതരം കിം ചില്ലോകേ ക്വ ചന വിദ്യതേ॥ 28 ॥
സമ്യഗ്യുക്ത്വാ യദാത്മാനമാത്മയേവ പ്രപശ്യതി ।
തദൈവ ന സ്പൃഹയതേ സാക്ഷാദപി ശതക്രതോഃ॥ 29 ॥
നിർവേദസ്തു ന ഗന്തവ്യോ യുഞ്ജാനേന കഥം ചന ।
യോഗമേകാന്തശീലസ്തു യഥാ യുഞ്ജീത തച്ഛൃണു॥ 30 ॥
ദൃഷ്ടപൂർവാ ദിശം ചിന്ത്യ യസ്മിൻസംനിവസേത്പുരേ ।
പുരസ്യാഭ്യന്തരേ തസ്യ മനശ്ചായം ന ബാഹ്യതഃ॥ 31 ॥
പുരസ്യാഭ്യന്തരേ തിഷ്ഠന്യസ്മിന്നാവസഥേ വസേത് ।
തസ്മിന്നാവസഥേ ധാര്യം സ ബാഹ്യാഭ്യന്തരം മനഃ॥ 32 ॥
പ്രചിന്ത്യാവസഥം കൃത്സ്നം യസ്മിൻകായേഽവതിഷ്ഠതേ ।
തസ്മിൻകായേ മനശ്ചാര്യം ന കഥം ചന ബാഹ്യതഃ॥ 33 ॥
സംനിയമ്യേന്ദ്രിയഗ്രാമം നിർഘോഷേ നിർജനേ വനേ ।
കായമഭ്യന്തരം കൃത്സ്നമേകാഗ്രഃ പരിചിന്തയേത്॥ 34 ॥
ദന്താംസ്താലു ച ജിഹ്വാം ച ഗലം ഗ്രീവാം തഥൈവ ച ।
ഹൃദയം ചിന്തയേച്ചാപി തഥാ ഹൃദയബന്ധനം॥ 35 ॥
ഇത്യുക്തഃ സ മയാ ശിഷ്യോ മേധാവീ മധുസൂദന ।
പപ്രച്ഛ പുനരേവേമം മോക്ഷധർമം സുദുർവചം॥ 36 ॥
ഭുക്തം ഭുക്തം കഥമിദമന്നം കോഷ്ഠേ വിപച്യതേ ।
കഥം രസത്വം വ്രജതി ശോണിതം ജായതേ കഥം ।
തഥാ മാംസം ച മേദശ്ച സ്നായ്വസ്ഥീനി ച പോഷതി॥ 37 ॥
കഥമേതാനി സർവാണി ശരീരാണി ശരീരിണാം ।
വർധന്തേ വർധമാനസ്യ വർധതേ ച കഥം ബലം ।
നിരോജസാം നിഷ്ക്രമണം മലാനാം ച പൃഥക്പൃഥക്॥ 38 ॥
കുതോ വായം പ്രശ്വസിതി ഉച്ഛ്വസിത്യപി വാ പുനഃ ।
കം ച ദേശമധിഷ്ഠായ തിഷ്ഠത്യാത്മായമാത്മനി॥ 39 ॥
ജീവഃ കായം വഹതി ചേച്ചേഷ്ടയാനഃ കലേവരം ।
കിം വർണം കീദൃശം ചൈവ നിവേശയതി വൈ മനഃ ।
യാഥാതഥ്യേന ഭഗവന്വക്തുമർഹസി മേഽനഘ॥ 40 ॥
ഇതി സമ്പരിപൃഷ്ടോഽഹം തേന വിപ്രേണ മാധവ ।
പ്രത്യബ്രുവം മഹാബാഹോ യഥാ ശ്രുതമരിന്ദമ॥ 41 ॥
യഥാ സ്വകോഷ്ഠേ പ്രക്ഷിപ്യ കോഷ്ഠം ഭാണ്ഡ മനാ ഭവേത് ।
തഥാ സ്വകായേ പ്രക്ഷിപ്യ മനോ ദ്വാരൈരനിശ്ചലൈഃ ।
ആത്മാനം തത്ര മാർഗേത പ്രമാദം പരിവർജയേത്॥ 42 ॥
ഏവം സതതമുദ്യുക്തഃ പ്രീതാത്മാ നചിരാദിവ ।
ആസാദയതി തദ്ബ്രഹ്മ യദ്ദൃഷ്ട്വാ സ്യാത്പ്രധാനവിത്॥ 43 ॥
ന ത്വസൗ ചക്ഷുഷാ ഗ്രാഹ്യോ ന ച സർവൈരപീന്ദ്രിയൈഃ ।
മനസൈവ പ്രദീപേന മഹാനാത്മനി ദൃശ്യതേ॥ 44 ॥
സർവതഃ പാണിപാദം തം സർവതോഽക്ഷിശിരോമുഖം ।
ജീവോ നിഷ്ക്രാന്തമാത്മാനം ശരീരാത്സമ്പ്രപശ്യതി॥ 45 ॥
സ തദുത്സൃജ്യ ദേഹം സ്വം ധാരയൻബ്രഹ്മ കേവലം ।
ആത്മാനമാലോകയതി മനസാ പ്രഹസന്നിവ॥ 46 ॥
ഇദം സർവരഹസ്യം തേ മയോക്തം ദ്വിജസത്തമ ।
ആപൃച്ഛേ സാധയിഷ്യാമി ഗച്ഛ ശിഷ്യയഥാസുഖം॥ 47 ॥
ഇത്യുക്തഃ സ തദാ കൃഷ്ണ മയാ ശിഷ്യോ മഹാതപാഃ ।
അഗച്ഛത യഥാകാമം ബ്രാഹ്മണശ്ഛിന്നസംശയഃ॥ 48 ॥
വാസുദേവ ഉവാച
ഇത്യുക്ത്വാ സ തദാ വാക്യം മാം പാർഥ ദ്വിജപുംഗവഃ ।
മോക്ഷധർമാശ്രിതഃ സമ്യക്തത്രൈവാന്തരധീയത॥ 49 ॥
കച്ചിദേതത്ത്വയാ പാർഥ ശ്രുതമേകാഗ്രചേതസാ ।
തദാപി ഹി രഥസ്ഥസ്ത്വം ശ്രുതവാനേതദേവ ഹി॥ 50 ॥
നൈതത്പാർഥ സുവിജ്ഞേയം വ്യാമിശ്രേണേതി മേ മതിഃ ।
നരേണാകൃത സഞ്ജ്ഞേന വിദഗ്ധേനാകൃതാത്മനാ॥ 51 ॥
സുരഹസ്യമിദം പ്രോക്തം ദേവാനാം ഭരതർഷഭ ।
കച്ചിന്നേദം ശ്രുതം പാർഥ മർത്യേനാന്യേന കേന ചിത്॥ 52 ॥
ന ഹ്യേതച്ഛ്രോതുമർഹോഽന്യോ മനുഷ്യസ്ത്വാമൃതേഽനഘ ।
നൈതദദ്യ സുവിജ്ഞേയം വ്യാമിശ്രേണാന്തരാത്മനാ॥ 53 ॥
ക്രിയാവദ്ഭിർഹി കൗന്തേയ ദേവലോകഃ സമാവൃതഃ ।
ന ചൈതദിഷ്ടം ദേവാനാം മർത്യൈ രൂപനിവർതനം॥ 54 ॥
പരാ ഹി സാ ഗതിഃ പാർഥ യത്തദ്ബ്രഹ്മ സനാതനം ।
യത്രാമൃതത്വം പ്രാപ്നോതി ത്യക്ത്വാ ദുഃഖം സദാ സുഖീ॥ 55 ॥
ഏവം ഹി ധർമമാസ്ഥായ യോഽപി സ്യുഃ പാപയോനയഃ ।
സ്ത്രിയോ വൈശ്യാസ്തഥാ ശൂദ്രാസ്തേഽപി യാന്തി പരാം ഗതിം॥ 56 ॥
കിം പുനർബ്രാഹ്മണാഃ പാർഥ ക്ഷത്രിയാ വാ ബഹുശ്രുതാഃ ।
സ്വധർമരതയോ നിത്യം ബ്രഹ്മലോകപരായണാഃ॥ 57 ॥
ഹേതുമച്ചൈതദുദ്ദിഷ്ടമുപായാശ്ചാസ്യ സാധനേ ।
സിദ്ധേഃ ഫലം ച മോക്ഷശ്ച ദുഃഖസ്യ ച വിനിർണയഃ ।
അതഃ പരം സുഖം ത്വന്യത്കിം നു സ്യാദ്ഭരതർഷഭ॥ 58 ॥
ശ്രുതവാഞ്ശ്രദ്ദധാനശ്ച പരാക്രാന്തശ്ച പാണ്ഡവ ।
യഃ പരിത്യജതേ മർത്യോ ലോകതന്ത്രമസാരവത് ।
ഏതൈരുപായൈഃ സ ക്ഷിപ്രം പരാം ഗതിമവാപ്നുയാത്॥ 59 ॥
ഏതാവദേവ വക്തവ്യം നാതോ ഭൂയോഽസ്തി കിം ചന ।
ഷൺമാസാന്നിത്യയുക്തസ്യ യോഗഃ പാർഥ പ്രവർതതേ॥ 60 ॥
ഇതി ശ്രീമഹാഭാരതേ ആശ്വമേധികേ പർവണി അനുഗീതാപർവണി ഏകോനവിംഷോഽധ്യായഃ॥
॥ ഇതി അനുഗീതാ സമാപ്താ॥
Also Read:
Anu Gita Lyrics in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil
