Rishabha Geetaa in Malayalam:
॥ ഋഷഭഗീതാ ॥ (Mahabharata Shantiparva)
അധ്യായഃ 124
യ്
ഇമേ ജനാ നരശ്രേഷ്ഠ പ്രശംസന്തി സദാ ഭുവി ।
ധർമസ്യ ശീലമേവാദൗ തതോ മേ സംശയോ മഹാൻ ॥ 1 ॥
യദി തച്ഛക്യമസ്മാഭിർജ്ഞാതും ധർമഭൃതാം വര ।
ശ്രോതുമിച്ഛാമി തത്സർവം യഥൈതദുപലഭ്യതേ ॥ 2 ॥
കഥം നു പ്രാപ്യതേ ശീലം ശ്രോതുമിച്ഛാമി ഭാരത ।
കിം ലക്ഷണം ച തത്പ്രോക്തം ബ്രൂഹി മേ വദതാം വര ॥ 3 ॥
ഭ്
പുരാ ദുര്യോധനേനേഹ ധൃതരാഷ്ട്രായ മാനദ ।
ആഖ്യാതം തപ്യമാനേന ശ്രിയം ദൃഷ്ട്വാ തഥാഗതാം ॥ 4 ॥
ഇന്ദ്രപ്രസ്ഥേ മഹാരാജ തവ സ ഭ്രാതൃകസ്യ ഹ ।
സഭായാം ചാവഹസനം തത്സർവം ശൃണു ഭാരത ॥ 5 ॥
ഭവതസ്താം സഭാം ദൃഷ്ട്വാ സമൃദ്ധിം ചാപ്യനുത്തമാം ।
ദുര്യോധനസ്തദാസീനഃ സർവം പിത്രേ ന്യവേദയത് ॥ 6 ॥
ശ്രുത്വാ ച ധൃതരാഷ്ട്രോഽപി ദുര്യോധന വചസ്തദാ ।
അബ്രവീത്കർണ സഹിതം ദുര്യോധനമിദം വചഃ ॥ 7 ॥
കിമർഥം തപ്യസേ പുത്ര ശ്രോതുമിച്ഛാമി തത്ത്വതഃ ।
ശ്രുത്വാ ത്വാമനുനേഷ്യാമി യദി സമ്യഗ്ഭവിഷ്യസി ॥ 8 ॥
യഥാ ത്വം മഹദൈശ്വര്യം പ്രാപ്തഃ പരപുരഞ്ജയ ।
കിങ്കരാ ഭ്രാതരഃ സർവേ മിത്രാഃ സംബന്ധിനസ്തഥാ ॥ 9 ॥
ആച്ഛാദയസി പ്രാവാരാനശ്നാസി പിശിതൗദനം ।
ആജാനേയാ വഹന്തി ത്വാം കസ്മാച്ഛോചസി പുത്രക ॥ 10 ॥
ദ്
ദശ താനി സഹസ്രാണി സ്നാതകാനാം മഹാത്മനാം ।
ഭുഞ്ജതേ രുക്മപാത്രീഷു യുധിഷ്ഠിര നിവേശനേ ॥ 11 ॥
ദൃഷ്ട്വാ ച താം സഭാം ദിവ്യാം ദിവ്യപുഷ്പഫലാന്വിതാം ।
അശ്വാംസ്തിത്തിര കൽമാഷാന്രത്നാനി വിവിധാനി ച ॥ 12 ॥
ദൃഷ്ട്വാ താം പാണ്ഡവേയാനാമൃദ്ധിമിന്ദ്രോപമാം ശുഭാം ।
അമിത്രാണാം സുമഹതീമനുശോചാമി മാനദ ॥ 13 ॥
ധ്
യദീച്ഛസി ശ്രിയം താത യാദൃശീം താം യുധിഷ്ഠിരേ ।
വിശിഷ്ടാം വാ നരവ്യാഘ്ര ശീലവാൻഭവ പുത്രക ॥ 14 ॥
ശീലേന ഹി ത്രയോ ലോകാഃ ശക്യാ ജേതും ന സംശയഃ ।
ന ഹി കിം ചിദസാധ്യം വൈ ലോകേ ശീലവതാം ഭവേത് ॥ 15 ॥
ഏകരാത്രേണ മാന്ധാതാ ത്ര്യഹേണ ജനമേജയഃ ।
സപ്തരാത്രേണ നാഭാഗഃ പൃഥിവീം പ്രതിപേദിവാൻ ॥ 16 ॥
ഏതേ ഹി പാർഥിവാഃ സർവേ ശീലവന്തോ ദമാന്വിതാഃ ।
അതസ്തേഷാം ഗുണക്രീതാ വസുധാ സ്വയമാഗമത് ॥ 17 ॥
അത്രാപ്യുദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
നാരദേന പുരാ പ്രോക്തം ശീലമാശ്രിത്യ ഭാരത ॥ 18 ॥
പ്രഹ്രാദേന ഹൃതം രാജ്യം മഹേന്ദ്രസ്യ മഹാത്മനഃ ।
ശീലമാശ്രിത്യ ദൈത്യേന ത്രൈലോക്യം ച വശീകൃതം ॥ 19 ॥
തതോ ബൃഹസ്പതിം ശക്രഃ പ്രാഞ്ജലിഃ സമുപസ്ഥിതഃ ।
ഉവാച ച മഹാപ്രാജ്ഞഃ ശ്രേയ ഇച്ഛാമി വേദിതും ॥ 20 ॥
തതോ ബൃഹസ്പതിസ്തസ്മൈ ജ്ഞാനം നൈഃശ്രേയസം പരം ।
കഥയാമാസ ഭഗവാന്ദേവേന്ദ്രായ കുരൂദ്വഹ ॥ 21 ॥
ഏതാവച്ഛ്രേയ ഇത്യേവ ബൃഹസ്പതിരഭാഷത ।
ഇന്ദ്രസ്തു ഭൂയഃ പപ്രച്ഛ ക്വ വിശേഷോ ഭവേദിതി ॥ 22 ॥
ബ്
വിശേഷോഽസ്തി മഹാംസ്താത ഭാർഗവസ്യ മഹാത്മനഃ ।
തത്രാഗമയ ഭദ്രം തേ ഭൂയ ഏവ പുരന്ദര ॥ 23 ॥
ധ്
ആത്മനസ്തു തതഃ ശ്രേയോ ഭാർഗവാത്സുമഹായശാഃ ।
ജ്ഞാനമാഗമയത്പ്രീത്യാ പുനഃ സ പരമദ്യുതിഃ ॥ 24 ॥
തേനാപി സമനുജ്ഞാതോ ഭാഗവേണ മഹാത്മനാ ।
ശ്രേയോഽസ്തീതി പുനർഭൂയഃ ശുക്രമാഹ ശതക്രതുഃ ॥ 25 ॥
ഭാർഗവസ്ത്വാഹ ധർമജ്ഞഃ പ്രഹ്രാദസ്യ മഹാത്മനഃ ।
ജ്ഞാനമസ്തി വിശേഷേണ തതോ ഹൃഷ്ടശ് ച സോഽഭവത് ॥ 26 ॥
സ തതോ ബ്രാഹ്മണോ ഭൂത്വാ പ്രഹ്രാദം പാകശാസനഃ ।
സൃത്വാ പ്രോവാച മേധാവീ ശ്രേയ ഇച്ഛാമി വേദിതും ॥ 27 ॥
പ്രഹ്രാദസ്ത്വബ്രവീദ്വിപ്രം ക്ഷണോ നാസ്തി ദ്വിജർഷഭ ।
ത്രൈലോക്യരാജ്യേ സക്തസ്യ തതോ നോപദിശാമി തേ ॥ 28 ॥
ബ്രാഹ്മണസ്ത്വബ്രവീദ്വാക്യം കസ്മിൻകാലേ ക്ഷണോ ഭവേത് ।
തതോപദിഷ്ടമിച്ഛാമി യദ്യത്കാര്യാന്തരം ഭവേത് ॥ 29 ॥
തതഃ പ്രീതോഽഭവദ്രാജാ പ്രഹ്രാദോ ബ്രഹ്മവാദിനേ ।
തഥേത്യുക്ത്വാ ശുഭേ കാലേ ജ്ഞാനതത്ത്വം ദദൗ തദാ ॥ 30 ॥
ബ്രാഹ്മണോഽപി യഥാന്യായം ഗുരുവൃത്തിമനുത്തമാം ।
ചകാര സർവഭാവേന യദ്വത്സ മനസേച്ഛതി ॥ 31 ॥
പൃഷ്ഠശ്ച തേന ബഹുശഃ പ്രാപ്തം കഥമരിന്ദമ ।
ത്രൈലോക്യരാജ്യം ധർമജ്ഞ കാരണം തദ്ബ്രവീഹി മേ ॥ 32 ॥
പ്
നാസൂയാമി ദ്വിജശ്രേഷ്ഠ രാജാസ്മീതി കദാ ചന ।
കവ്യാനി വദതാം താത സംയച്ഛാമി വഹാമി ച ॥ 33 ॥
തേ വിസ്രബ്ധാഃ പ്രഭാഷന്തേ സംയച്ഛന്തി ച മാം സദാ ।
തേ മാ കവ്യ പദേ സക്തം ശുശ്രൂഷുമനസൂയകം ॥ 34 ॥
ധർമാത്മാനം ജിതക്രോധം സംയതം സംയതേന്ദ്രിയം ।
സമാചിന്വന്തി ശാസ്താരഃ ക്ഷൗദ്രം മധ്വിവ മക്ഷികാഃ ॥ 35 ॥
സോഽഹം വാഗഗ്രപിഷ്ടാനാം രസാനാമവലേഹിതാ ।
സ്വജാത്യാനധിതിഷ്ഠാമി നക്ഷത്രാണീവ ചന്ദ്രമാഃ ॥ 36 ॥
ഏതത്പൃഥിവ്യാമമൃതമേതച്ചക്ഷുരനുത്തമം ।
യദ്ബ്രാഹ്മണ മുഖേ കവ്യമേതച്ഛ്രുത്വാ പ്രവർതതേ ॥ 37 ॥
ധ്
ഏതാവച്ഛ്രേയ ഇത്യാഹ പ്രഹ്രാദോ ബ്രഹ്മവാദിനം ।
ശുശ്രൂഷിതസ്തേന തദാ ദൈത്യേന്ദ്രോ വാക്യമബ്രവീത് ॥ 38 ॥
യഥാവദ്ഗുരുവൃത്ത്യാ തേ പ്രീതോഽസ്മി ദ്വിജസത്തമ ।
വരം വൃണീഷ്വ ഭദ്രം തേ പ്രദാതാസ്മി ന സംശയഃ ॥ 39 ॥
കൃതമിത്യേവ ദൈത്യേന്ദ്രമുവാച സ ച വൈ ദ്വിജഃ ।
പ്രഹ്രാദസ്ത്വബ്രവീത്പ്രീതോ ഗൃഹ്യതാം വര ഇത്യുത ॥ 40 ॥
ബ്ര്
യദി രാജൻപ്രസന്നസ്ത്വം മമ ചേച്ഛസി ചേദ്ധിതം ।
ഭവതഃ ശീലമിച്ഛാമി പ്രാപ്തുമേഷ വരോ മമ ॥ 41 ॥
ധ്
തതഃ പ്രീതശ്ച ദൈത്യേന്ദ്രോ ഭയം ചാസ്യാഭവന്മഹത് ।
വരേ പ്രദിഷ്ടേ വിപ്രേണ നാൽപതേജായമിത്യുത ॥ 42 ॥
ഏവമസ്ത്വിതി തം പ്രാഹ പ്രഹ്രാദോ വിസ്മിതസ്തദാ ।
ഉപാകൃത്യ തു വിപ്രായ വരം ദുഃഖാന്വിതോഽഭവത് ॥ 43 ॥
ദത്തേ വരേ ഗതേ വിപ്രേ ചിന്താസീന്മഹതീ തതഃ ।
പ്രഹ്രാദസ്യ മഹാരാജ നിശ്ചയം ന ച ജഗ്മിവാൻ ॥ 44 ॥
തസ്യ ചിന്തയതസ്താത ഛായാ ഭൂതം മഹാദ്യുതേ ।
തേജോ വിഗ്രഹവത്താത ശരീരമജഹാത്തദാ ॥ 45 ॥
തമപൃച്ഛന്മഹാകായം പ്രഹ്രാദഃ കോ ഭവാനിതി ।
പ്രത്യാഹ നനു ശീലോഽസ്മി ത്യക്തോ ഗച്ഛാമ്യഹം ത്വയാ ॥ 46 ॥
തസ്മിന്ദ്വിജ വരേ രാജന്വത്സ്യാമ്യഹമനിന്ദിതം ।
യോഽസൗ ശിഷ്യത്വമാഗമ്യ ത്വയി നിത്യം സമാഹിതഃ ।
ഇത്യുക്ത്വാന്തർഹിതം തദ്വൈ ശക്രം ചാന്വവിശത്പ്രഭോ ॥ 47 ॥
തസ്മിംസ്തേജസി യാതേ തു താദൃഗ്രൂപസ്തതോഽപരഃ ।
ശരീരാന്നിഃസൃതസ്തസ്യ കോ ഭവാനിതി ചാബ്രവീത് ॥ 48 ॥
ധർമം പ്രഹ്രാദ മാം വിദ്ധി യത്രാസൗ ദ്വിജസത്തമഃ ।
തത്ര യാസ്യാമി ദൈത്യേന്ദ്ര യതഃ ശീലം തതോ ഹ്യഹം ॥ 49 ॥
തതോഽപരോ മഹാരാജ പ്രജ്വജന്നിവ തേജസാ ।
ശരീരാന്നിഃസൃതസ്തസ്യ പ്രഹ്രാദസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 50 ॥
കോ ഭവാനിതി പൃഷ്ടശ്ച തമാഹ സ മഹാദ്യുതിഃ ।
സത്യമസ്മ്യസുരേന്ദ്രാഗ്ര്യ യാസ്യേഽഹം ധർമമന്വിഹ ॥ 51 ॥
തസ്മിന്നനുഗതേ ധർമം പുരുഷേ പുരുഷോഽപരഃ ।
നിശ്ചക്രാമ തതസ്തസ്മാത്പൃഷ്ഠശ്ചാഹ മഹാത്മനാ ।
വൃത്തം പ്രഹ്രാദ മാം വിദ്ധി യതഃ സത്യം തതോ ഹ്യഹം ॥ 52 ॥
തസ്മിൻഗതേ മഹാശ്വേതഃ ശരീരാത്തസ്യ നിര്യയൗ ।
പൃഷ്ടശ്ചാഹ ബലം വിദ്ധി യതോ വൃത്തമഹം തതഃ ।
ഇത്യുക്ത്വാ ച യയൗ തത്ര യതോ വൃത്തം നരാധിപ ॥ 53 ॥
തതഃ പ്രഭാമയീ ദേവീ ശരീരാത്തസ്യ നിര്യയൗ ।
താമപൃച്ഛത്സ ദൈത്യേന്ദ്രഃ സാ ശ്രീരിത്യേവമബ്രവീത് ॥ 54 ॥
ഉഷിതാസ്മി സുഖം വീര ത്വയി സത്യപരാക്രമേ ।
ത്വയാ ത്യക്താ ഗമിഷ്യാമി ബലം യത്ര തതോ ഹ്യഹം ॥ 55 ॥
തതോ ഭയം പ്രാദുരാസീത്പ്രഹ്രാദസ്യ മഹാത്മനഃ ।
അപൃച്ഛത ച താം ഭൂയഃ ക്വ യാസി കമലാലയേ ॥ 56 ॥
ത്വം ഹി സത്യവ്രതാ ദേവീ ലോകസ്യ പരമേശ്വരീ ।
കശ്ചാസൗ ബ്രാഹ്മണശ്രേഷ്ഠസ്തത്ത്വമിച്ഛാമി വേദിതും ॥ 57 ॥
ജ്രീ
സ ശക്രോ ബ്രഹ്മ ചാരീ ച യസ്ത്വയാ ചോപശിക്ഷിതഃ ।
ത്രൈലോക്യേ തേ യദൈശ്വര്യം തത്തേനാപഹൃതം പ്രഭോ ॥ 58 ॥
ശീലേന ഹി ത്വയാ ലോകാഃ സർവേ ധർമജ്ഞ നിർജിതാഃ ।
തദ്വിജ്ഞായ മഹേന്ദ്രേണ തവ ശീലം ഹൃതം പ്രഭോ ॥ 59 ॥
ധർമഃ സത്യം തഥാ വൃത്തം ബലം ചൈവ തഥാ ഹ്യഹം ।
ശീലമൂലാ മഹാപ്രാജ്ഞ സദാ നാസ്ത്യത്ര സംശയഃ ॥ 60 ॥
ഭ്
ഏവമുക്ത്വാ ഗതാ തു ശ്രീസ്തേ ച സർവേ യുധിഷ്ഠിര ।
ദുര്യോധനസ്തു പിതരം ഭൂയ ഏവാബ്രവീദിദം ॥ 61 ॥
ശീലസ്യ തത്ത്വമിച്ഛാമി വേത്തും കൗരവനന്ദന ।
പ്രാപ്യതേ ച യഥാ ശീലം തമുപായം വദസ്വ മേ ॥ 62 ॥
ധ്
സോപായം പൂർവമുദ്ദിഷ്ടം പ്രഹ്രാദേന മഹാത്മനാ ।
സങ്ക്ഷേപതസ്തു ശീലസ്യ ശൃണു പ്രാപ്തിം നരാധിപ ॥ 63 ॥
അദ്രോഹഃ സർവഭൂതേഷു കർമണാ മനസാ ഗിരാ ।
അനുഗ്രഹശ്ച ദാനം ച ശീലമേതത്പ്രശസ്യതേ ॥ 64 ॥
യദന്യേഷാം ഹിതം ന സ്യാദാത്മനഃ കർമ പൗരുഷം ।
അപത്രപേത വാ യേന ന തത്കുര്യാത്കഥം ചന ॥ 65 ॥
തത്തു കർമ തഥാ കുര്യാദ്യേന ശ്ലാഘേത സംസദി ।
ഏതച്ഛീലം സമാസേന കഥിതം കുരുസത്തമ ॥ 66 ॥
യദ്യപ്യശീലാ നൃപതേ പ്രാപ്നുവന്തി ക്വ ചിച്ഛ്രിയം ।
ന ഭുഞ്ജതേ ചിരം താത സ മൂലാശ് ച പതന്തി തേ ॥ 67 ॥
ഏതദ്വിദിത്വാ തത്ത്വേന ശീലവാൻഭവ പുത്രക ।
യദീച്ഛസി ശ്രിയം താത സുവിശിഷ്ടാം യുധിഷ്ഠിരാത് ॥ 68 ॥
ഭ്
ഏതത്കഥിതവാൻപുത്രേ ധൃതരാഷ്ട്രോ നരാധിപ ।
ഏതത്കുരുഷ്വ കൗന്തേയ തതഃ പ്രാപ്സ്യസി തത്ഫലം ॥ 69 ॥
അധ്യായഃ 125
യ്
ശീലം പ്രധാനം പുരുഷേ കഥിതം തേ പിതാമഹ ।
കഥമാശാ സമുത്പന്നാ യാ ച സാ തദ്വദസ്വ മേ ॥ 1 ॥
സംശയോ മേ മഹാനേഷ സമുത്പന്നഃ പിതാമഹ ।
ഛേത്താ ച തസ്യ നാന്യോഽസ്തി ത്വത്തഃ പരപുരഞ്ജയ ॥ 2 ॥
പിതാമഹാശാ മഹതീ മമാസീദ്ധി സുയോധനേ ।
പ്രാപ്തേ യുദ്ധേ തു യദ്യുക്തം തത്കർതായമിതി പ്രഭോ ॥ 3 ॥
സർവസ്യാശാ സുമഹതീ പുരുഷസ്യോപജായതേ ।
തസ്യാം വിഹന്യമാനായാം ദുഃഖോ മൃത്യുരസംശയം ॥ 4 ॥
സോഽഹം ഹതാശോ ദുർബുദ്ധിഃ കൃതസ്തേന ദുരാത്മനാ ।
ധാർതരാഷ്ട്രേണ രാജേന്ദ്ര പശ്യ മന്ദാത്മതാം മമ ॥ 5 ॥
ആശാം മഹത്തരാം മന്യേ പർവതാദപി സ ദ്രുമാത് ।
ആകാശാദപി വാ രാജന്നപ്രമേയൈവ വാ പുനഃ ॥ 6 ॥
ഏഷാ ചൈവ കുരുശ്രേഷ്ഠ ദുർവിചിന്ത്യാ സുദുർലഭാ ।
ദുർലഭത്വാച്ച പശ്യാമി കിമന്യദ്ദുർലഭം തതഃ ॥ 7 ॥
ഭ്
അത്ര തേ വർതയിഷ്യാമി യുധിഷ്ഠിര നിബോധ തത് ।
ഇതിഹാസം സുമിത്രസ്യ നിർവൃത്തമൃഷഭസ്യ ച ॥ 8 ॥
സുമിത്രോ നാമ രാജർഷിർഹൈഹയോ മൃഗയാം ഗതഃ ।
സസാര സ മൃഗം വിദ്ധ്വാ ബാണേന നതപർവണാ ॥ 9 ॥
സ മൃഗോ ബാണമാദായ യയാവമിതവിക്രമഃ ।
സ ച രാജാ ബലീ തൂർണം സസാര മൃഗമന്തികാത് ॥ 10 ॥
തതോ നിമ്നം സ്ഥലം ചൈവ സ മൃഗോഽദ്രവദാശുഗഃ ।
മുഹൂർതമേവ രാജേന്ദ്ര സമേന സ പഥാഗമത് ॥ 11 ॥
തതഃ സ രാജാ താരുണ്യാദൗരസേന ബലേന ച ।
സസാര ബാണാസനഭൃത്സഖഡ്ഗോ ഹംസവത്തദാ ॥ 12 ॥
തീർത്വാ നദാന്നദീംശ്ചൈവ പൽവലാനി വനാനി ച ।
അതിക്രമ്യാഭ്യതിക്രമ്യ സസാരൈവ വനേചരൻ ॥ 13 ॥
സ തു കാമാന്മൃഗോ രാജന്നാസാദ്യാസാദ്യ തം നൃപം ।
പുനരഭ്യേതി ജവനോ ജവേന മഹതാ തതഃ ॥ 14 ॥
സ തസ്യ ബാണൈർബഹുഭിഃ സമഭ്യസ്തോ വനേചരഃ ।
പ്രക്രീഡന്നിവ രാജേന്ദ്ര പുനരഭ്യേതി ചാന്തികം ॥ 15 ॥
പുനശ്ച ജവമാസ്ഥായ ജവനോ മൃഗയൂഥപഃ ।
അതീത്യാതീത്യ രാജേന്ദ്ര പുനരഭ്യേതി ചാന്തികം ॥ 16 ॥
തസ്യ മർമച്ഛിദം ഘോരം സുമിത്രോഽമിത്രകർശനഃ ।
സമാദായ ശരശ്രേഷ്ഠം കാർമുകാന്നിരവാസൃജത് ॥ 17 ॥
തതോ ഗവ്യൂതി മാത്രേണ മൃഗയൂഥപ യൂഥപഃ ।
തസ്യ ബാന പഥം ത്യക്ത്വാ തസ്ഥിവാൻപ്രഹസന്നിവ ॥ 18 ॥
തസ്മിന്നിപതിതേ ബാണേ ഭൂമൗ പ്രജലിതേ തതഃ ।
പ്രവിവേശ മഹാരണ്യം മൃഗോ രാജാപ്യഥാദ്രവത് ॥ 19 ॥
പ്രവിശ്യ തു മഹാരണ്യം താപസാനാമഥാശ്രമം ।
ആസസാദ തതോ രാജാ ശ്രാന്തശ്ചോപാവിശത്പുനഃ ॥ 20 ॥
തം കാർമുകധരം ദൃഷ്ട്വാ ശ്രമാർതം ക്ഷുധിതം തദാ ।
സമേത്യ ഋഷയസ്തസ്മിൻപൂജാം ചക്രുര്യഥാവിധി ॥ 21 ॥
ഋഷയോ രാജശാർദൂലമപൃച്ഛൻസ്വം പ്രയോജനം ।
കേന ഭദ്ര മുഖാർഥേന സമ്പ്രാപ്തോഽസി തപോവനം ॥ 22 ॥
പദാതിർബദ്ധനിസ്ത്രിംശോ ധന്വീ ബാണീ നരേശ്വര ।
ഏതദിച്ഛാമ വിജ്ഞാതും കുതഃ പ്രാപ്തോഽസി മാനദ ।
കസ്മിൻകുലേ ഹി ജാതസ്ത്വം കിംനാമാസി ബ്രവീഹി നഃ ॥ 23 ॥
തതഃ സ രാജാ സർവേഭ്യോ ദ്വിജേഭ്യഃ പുരുഷർഷഭ ।
ആചഖ്യൗ തദ്യഥാന്യായം പരിചര്യാം ച ഭാരത ॥ 24 ॥
ഹൈഹയാനാം കുലേ ജാതഃ സുമിത്രോ മിത്രനന്ദനഃ ।
ചരാമി മൃഗയൂഥാനി നിഘ്നൻബാണൈഃ സഹസ്രശഃ ।
ബലേന മഹതാ ഗുപ്തഃ സാമാത്യഃ സാവരോധനഃ ॥ 25 ॥
മൃഗസ്തു വിദ്ധോ ബാണേന മയാ സരതി ശല്യവാൻ ।
തം ദ്രവന്തമനു പ്രാപ്തോ വനമേതദ്യദൃച്ഛയാ ।
ഭവത്സകാശേ നഷ്ടശ്രീർഹതാശഃ ശ്രമകർശിതഃ ॥ 26 ॥
കിം നു ദുഃഖമതോഽന്യദ്വൈ യദഹം ശ്രമകർശിതഃ ।
ഭവതാമാശ്രമം പ്രാപ്തോ ഹതാശോ നഷ്ടലക്ഷണഃ ॥ 27 ॥
ന രാജ്യലക്ഷണത്യാഗോ ന പുരസ്യ തപോധനാഃ ।
ദുഃഖം കരോതി തത്തീവ്രം യഥാശാ വിഹതാ മമ ॥ 28 ॥
ഹിമവാന്വാ മഹാശൈലഃ സമുദ്രോ വാ മഹോദധിഃ ।
മഹത്ത്വാന്നാന്വപദ്യേതാം രോദസ്യോരന്തരം യഥാ ।
ആശായാസ്തപസി ശ്രേഷ്ഠാസ്തഥാ നാന്തമഹം ഗതഃ ॥ 29 ॥
ഭവതാം വിദിതം സർവം സർവജ്ഞാ ഹി തപോധനാഃ ।
ഭവന്തഃ സുമഹാഭാഗാസ്തസ്മാത്പ്രക്ഷ്യാമി സംശയം ॥ 30 ॥
ആശാവാൻപുരുഷോ യഃ സ്യാദന്തരിക്ഷമഥാപി വാ ।
കിം നു ജ്യായസ്തരം ലോകേ മഹത്ത്വാത്പ്രതിഭാതി വഃ ।
ഏതദിച്ഛാമി തത്ത്വേന ശ്രോതും കിമിഹ ദുർലഭം ॥ 31 ॥
യദി ഗുഹ്യം തപോനിത്യാ ന വോ ബ്രൂതേഹ മാചിരം ।
ന ഹി ഗുഹ്യമതഃ ശ്രോതുമിച്ഛാമി ദ്വിജപുംഗവാഃ ॥ 32 ॥
ഭവത്തപോ വിഘാതോ വാ യേന സ്യാദ്വിരമേ തതഃ ।
യദി വാസ്തി കഥാ യോഗോ യോഽയം പ്രശ്നോ മയേരിതഃ ॥ 33 ॥
ഏതത്കാരണസാമഗ്ര്യം ശ്രോതുമിച്ഛാമി തത്ത്വതഃ ।
ഭവന്തോ ഹി തപോനിത്യാ ബ്രൂയുരേതത്സമാഹിതാഃ ॥ 34 ॥
അധ്യായഃ 126
ഭ്
തതസ്തേഷാം സമസ്താനാമൃഷീണാമൃഷിസത്തമഃ ।
ഋഷഭോ നാമ വിപ്രർഷിഃ സ്മയന്നിവ തതോഽബ്രവീത് ॥ 1 ॥
പുരാഹം രാജശാർദൂല തീർഥാന്യനുചരൻപ്രഭോ ।
സമാസാദിതവാന്ദിവ്യം നരനാരായണാശ്രമം ॥ 2 ॥
യത്ര സാ ബദരീ രമ്യാ ഹ്രദോ വൈഹായസസ്തഥാ ।
യത്ര ചാശ്വശിരാ രാജന്വേദാൻപഠതി ശാശ്വതാൻ ॥ 3 ॥
തസ്മിൻസരസി കൃത്വാഹം വിധിവത്തർപണം പുരാ ।
പിതൄണാം ദേവതാനാം ച തതോഽഽശ്രമമിയാം തദാ ॥ 4 ॥
രേമാതേ യത്ര തൗ നിത്യം നരനാരായണാവൃഷീ ।
അദൂരാദാശ്രമം കം ചിദ്വാസാർഥമഗമം തതഃ ॥ 5 ॥
തതശ്ചീരാജിനധരം കൃശമുച്ചമതീവ ച ।
അദ്രാക്ഷമൃഷിമായാന്തം തനും നാമ തപോ നിധിം ॥ 6 ॥
അന്യൈർനരൈർമഹാബാഹോ വപുഷാഷ്ട ഗുണാന്വിതം ।
കൃശതാ ചാപി രാജർഷേ ന ദൃഷ്ടാ താദൃശീ ക്വ ചിത് ॥ 7 ॥
ശരീരമപി രാജേന്ദ്ര തസ്യ കാനിഷ്ഠികാ സമം ।
ഗ്രീവാ ബാഹൂ തഥാ പാദൗ കേശാശ്ചാദ്ഭുതദർശനാഃ ॥ 8 ॥
ശിരഃ കായാനുരൂപം ച കർണൗ നേതേ തഥൈവ ച ।
തസ്യ വാക്ചൈവ ചേഷ്ടാ ച സാമാന്യേ രാജസത്തമ ॥ 9 ॥
ദൃഷ്ട്വാഹം തം കൃശം വിപ്രം ഭീതഃ പരമദുർമനാഃ ।
പാദൗ തസ്യാഭിവാദ്യാഥ സ്ഥിതഃ പ്രാഞ്ജലിരഗ്രതഃ ॥ 10 ॥
നിവേദ്യ നാമഗോത്രം ച പിതരം ച നരർഷഭ ।
പ്രദിഷ്ടേ ചാസനേ തേന ശനൈരഹമുപാവിശം ॥ 11 ॥
തതഃ സ കഥയാമാസ കഥാ ധർമാർഥസംഹിതാഃ ।
ഋഷിമധ്യേ മഹാരാജ തത്ര ധർമഭൃതാം വരഃ ॥ 12 ॥
തസ്മിംസ്തു കഥയത്യേവ രാജാ രാജീവലോചനഃ ।
ഉപായാജ്ജവനൈരശ്വൈഃ സബലഃ സാവരോധനഃ ॥ 13 ॥
സ്മരൻപുത്രമരണ്യേ വൈ നഷ്ടം പരമദുർമനാഃ ।
ഭൂരിദ്യുമ്ന പിതാ ധീമാന്രഘുശ്രേഷ്ഠോ മഹായശാഃ ॥ 14 ॥
ഇഹ ദ്രക്ഷ്യാമി തം പുത്രം ദ്രക്ഷ്യാമീഹേതി പാർഥിവഃ ।
ഏവമാശാകൃതോ രാജംശ്ചരന്വനമിദം പുരാ ॥ 15 ॥
ദുർലഭഃ സ മയാ ദ്രഷ്ടും നൂനം പരമധാർമികഃ ।
ഏകഃ പുത്രോ മഹാരണ്യേ നഷ്ട ഇത്യസകൃത്തദാ ॥ 16 ॥
ദുർലഭഃ സ മയാ ദ്രഷ്ടുമാശാ ച മഹതീ മമ ।
തയാ പരീതഗാത്രോഽഹം മുമൂർഷുർനാത്ര സംശയഃ ॥ 17 ॥
ഏതച്ഛ്രുത്വാ സ ഭഗവാംസ്തനുർമുനിവരോത്തമഃ ।
അവാക്ഷിരാ ധ്യാനപരോ മുഹൂർതമിവ തസ്ഥിവാൻ ॥ 18 ॥
തമനുധ്യാന്തമാലക്ഷ്യ രാജാ പരമദുർമനാഃ ।
ഉവാച വാക്യം ദീനാത്മാ മന്ദം മന്ദമിവാസകൃത് ॥ 19 ॥
ദുർലഭം കിം നു വിപ്രർഷേ ആശായാശ്ചൈവ കിം ഭവേത് ।
ബ്രവീതു ഭഗവാനേതദ്യദി ഗുഹ്യം ന തന്മയി ॥ 20 ॥
മഹർഷിർഭഗവാംസ്തേന പൂർവമാസീദ്വിമാനിതഃ ।
ബാലിശാം ബുദ്ധിമാസ്ഥായ മന്ദഭാഗ്യതയാത്മനഃ ॥ 21 ॥
അർഥയൻകലശം രാജൻകാഞ്ചനം വൽകലാനി ച ।
നിർവിണ്ണഃ സ തു വിപ്രർഷിർനിരാശഃ സമപദ്യത ॥ 22 ॥
ഏവമുക്ത്വാഭിവാദ്യാഥ തമൃഷിം ലോകപൂജിതം ।
ശ്രാന്തോ ന്യഷീദദ്ധർമാത്മാ യഥാ ത്വം നരസത്തമ ॥ 23 ॥
അർഘ്യം തതഃ സമാനീയ പാദ്യം ചൈവ മഹാനൃഷിഃ ।
ആരണ്യകേന വിധിനാ രാജ്ഞേ സർവം ന്യവേദയത് ॥ 24 ॥
തതസ്തേ മുനയഃ സർവേ പരിവാര്യ നരർഷഭം ।
ഉപാവിശൻപുരസ്കൃത്യ സപ്തർഷയ ഇവ ധ്രുവം ॥ 25 ॥
അപൃച്ഛംശ്ചൈവ തേ തത്ര രാജാനമപരാജിതം ।
പ്രയോജനമിദം സർവമാശ്രമസ്യ പ്രവേശനം ॥ 26 ॥
രാജാ
വീര ദ്യുമ്ന ഇതി ഖ്യാതോ രാജാഹം ദിക്ഷു വിശ്രുതഃ ।
ഭൂരി ദ്യുമ്നം സുതം നഷ്ടമന്വേഷ്ടും വനമാഗതഃ ॥ 27 ॥
ഏകപുത്രഃ സ വിപ്രാഗ്ര്യ ബാല ഏവ ച സോഽനഘ ।
ന ദൃശ്യതേ വനേ ചാസ്മിംസ്തമന്വേഷ്ടും ചരാമ്യഹം ॥ 28 ॥
ര്സഭ
ഏവമുക്തേ തു വചനേ രാജ്ഞാ മുനിരധോമുഖഃ ।
തൂഷ്ണീമേവാഭവത്തത്ര ന ച പ്രത്യുക്തവാന്നൃപം ॥ 29 ॥
സ ഹി തേന പുരാ വിപ്രോ രാജ്ഞാ നാത്യർഥ മാനിതഃ ।
ആശാ കൃശം ച രാജേന്ദ്ര തപോ ദീർഘം സമാസ്ഥിതഃ ॥ 30 ॥
പ്രതിഗ്രഹമഹം രാജ്ഞാം ന കരിഷ്യേ കഥം ചന ।
അന്യേഷാം ചൈവ വർണാനാമിതി കൃത്വാ ധിയം തദാ ॥ 31 ॥
ആശാ ഹി പുരുഷം ബാലം ലാലാപയതി തസ്ഥുഷീ ।
താമഹം വ്യപനേഷ്യാമി ഇതി കൃത്വാ വ്യവസ്ഥിതഃ ॥ 32 ॥
ര്
ആശായാഃ കിം കൃശത്വം ച കിം ചേഹ ഭുവി ദുർലഭം ।
ബ്രവീതു ഭഗവാനേതത്ത്വം ഹി ധർമാർഥദർശിവാൻ ॥ 33 ॥
ര്സഭ
തതഃ സംസ്മൃത്യ തത്സർവം സ്മാരയിഷ്യന്നിവാബ്രവീത് ।
രാജാനം ഭഗവാന്വിപ്രസ്തതഃ കൃശ തനുസ്തനുഃ ॥ 34 ॥
കൃശത്വേ ന സമം രാജന്നാശായാ വിദ്യതേ നൃപ ।
തസ്യാ വൈ ദുർലഭത്വാത്തു പ്രാർഥിതാഃ പാർഥിവാ മയാ ॥ 35 ॥
ര്
കൃശാകൃശേ മയാ ബ്രഹ്മൻഗൃഹീതേ വചനാത്തവ ।
ദുർലഭത്വം ച തസ്യൈവ വേദ വാക്യമിവ ദ്വിജ ॥ 36 ॥
സംശയസ്തു മഹാപ്രാജ്ഞ സഞ്ജാതോ ഹൃദയേ മമ ।
തന്മേ സത്തമ തത്ത്വേന വക്തുമർഹസി പൃച്ഛതഃ ॥ 37 ॥
ത്വത്തഃ കൃശതരം കിം നു ബ്രവീതു ഭഗവാനിദം ।
യദി ഗുഹ്യം ന തേ വിപ്ര ലോകേഽസ്മിൻകിം നു ദുർലഭം ॥ 38 ॥
ക്ര്ജാതനു
ദുർലഭോഽപ്യഥ വാ നാസ്തി യോഽർഥീ ധൃതിമിവാപ്നുയാത് ।
സുദുർലഭതരസ്താത യോഽർഥിനം നാവമന്യതേ ॥ 39 ॥
സംശ്രുത്യ നോപക്രിയതേ പരം ശക്ത്യാ യഥാർഹതഃ ।
സക്താ യാ സർവഭൂതേഷു സാശാ കൃശതരീ മയാ ॥ 40 ॥
ഏകപുത്രഃ പിതാ പുത്രേ നഷ്ടേ വാ പ്രോഷിതേ തഥാ ।
പ്രവൃത്തിം യോ ന ജാനാതി സാശാ കൃശതരീ മയാ ॥ 41 ॥
പ്രസവേ ചൈവ നാരീണാം വൃദ്ധാനാം പുത്ര കാരിതാ ।
തഥാ നരേന്ദ്ര ധനിനാമാശാ കൃശതരീ മയാ ॥ 42 ॥
ര്സഭ
ഏതച്ഛ്രുത്വാ തതോ രാജൻസ രാജാ സാവരോധനഃ ।
സംസ്പൃശ്യ പാദൗ ശിരസാ നിപപാത ദ്വിജർഷഭേ ॥ 43 ॥
രാജാ
പ്രസാദയേ ത്വാ ഭഗവൻപുത്രേണേച്ഛാമി സംഗതിം ।
വൃണീഷ്വ ച വരം വിപ്ര യമിച്ഛസി യഥാവിധി ॥ 44 ॥
ര്സഭ
അബ്രവീച്ച ഹി തം വാക്യം രാജാ രാജീവലോചനഃ ।
സത്യമേതദ്യഥാ വിപ്ര ത്വയോക്തം നാസ്ത്യതോ മൃഷാ ॥ 45 ॥
തതഃ പ്രഹസ്യ ഭഗവാംസ്തനുർധർമഭൃതാം വരഃ ।
പുത്രമസ്യാനയത്ക്ഷിപ്രം തപസാ ച ശ്രുതേന ച ॥ 46 ॥
തം സമാനായ്യ പുത്രം തു തദോപാലഭ്യ പാർഥിവം ।
ആത്മാനം ദർശയാമാസ ധർമം ധർമഭൃതാം വരഃ ॥ 47 ॥
സന്ദർശയിത്വാ ചാത്മാനം ദിവ്യമദ്ഭുതദർശനം ।
വിപാപ്മാ വിഗതക്രോധശ്ചചാര വനമന്തികാത് ॥ 48 ॥
ഏതദ്ദൃഷ്ടം മയാ രാജംസ്തതശ്ച വചനം ശ്രുതം ।
ആശാമപനയസ്വാശു തതഃ കൃശതരീമിമാം ॥ 49 ॥
ഭ്
സ തത്രോക്തോ മഹാരാജ ഋഷഭേണ മഹാത്മനാ ।
സുമിത്രോഽപനയത്ക്ഷിപ്രമാശാം കൃശതരീം തദാ ॥ 50 ॥
ഏവം ത്വമപി കൗന്തേയ ശ്രുത്വാ വാണീമിമാം മമ ।
സ്ഥിരോ ഭവ യഥാ രാജൻഹിമവാനചലോത്തമഃ ॥ 51 ॥
ത്വം ഹി ദ്രഷ്ടാ ച ശ്രോതാ ച കൃച്ഛ്രേഷ്വർഥകൃതേഷ്വിഹ ।
ശ്രുത്വാ മമ മഹാരാജ ന സന്തപ്തുമിഹാർഹസി ॥ 52 ॥
॥ ഇതി ഋഷഭഗീതാ സമാപ്താ ॥
Also Read:
Rishabha Gita in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil
