Rishabha Geetaa in Tamil:
॥ ఋషభగీతా ॥ (Mahabharata Shantiparva)
అధ్యాయః 124
య్
ఇమే జనా నరశ్రేష్ఠ ప్రశంసంతి సదా భువి ।
ధర్మస్య శీలమేవాదౌ తతో మే సంశయో మహాన్ ॥ 1 ॥
యది తచ్ఛక్యమస్మాభిర్జ్ఞాతుం ధర్మభృతాం వర ।
శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్సర్వం యథైతదుపలభ్యతే ॥ 2 ॥
కథం ను ప్రాప్యతే శీలం శ్రోతుమిచ్ఛామి భారత ।
కిం లక్షణం చ తత్ప్రోక్తం బ్రూహి మే వదతాం వర ॥ 3 ॥
భ్
పురా దుర్యోధనేనేహ ధృతరాష్ట్రాయ మానద ।
ఆఖ్యాతం తప్యమానేన శ్రియం దృష్ట్వా తథాగతాం ॥ 4 ॥
ఇంద్రప్రస్థే మహారాజ తవ స భ్రాతృకస్య హ ।
సభాయాం చావహసనం తత్సర్వం శృణు భారత ॥ 5 ॥
భవతస్తాం సభాం దృష్ట్వా సమృద్ధిం చాప్యనుత్తమాం ।
దుర్యోధనస్తదాసీనః సర్వం పిత్రే న్యవేదయత్ ॥ 6 ॥
శ్రుత్వా చ ధృతరాష్ట్రోఽపి దుర్యోధన వచస్తదా ।
అబ్రవీత్కర్ణ సహితం దుర్యోధనమిదం వచః ॥ 7 ॥
కిమర్థం తప్యసే పుత్ర శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వతః ।
శ్రుత్వా త్వామనునేష్యామి యది సమ్యగ్భవిష్యసి ॥ 8 ॥
యథా త్వం మహదైశ్వర్యం ప్రాప్తః పరపురంజయ ।
కింకరా భ్రాతరః సర్వే మిత్రాః సంబంధినస్తథా ॥ 9 ॥
ఆచ్ఛాదయసి ప్రావారానశ్నాసి పిశితౌదనం ।
ఆజానేయా వహంతి త్వాం కస్మాచ్ఛోచసి పుత్రక ॥ 10 ॥
ద్
దశ తాని సహస్రాణి స్నాతకానాం మహాత్మనాం ।
భుంజతే రుక్మపాత్రీషు యుధిష్ఠిర నివేశనే ॥ 11 ॥
దృష్ట్వా చ తాం సభాం దివ్యాం దివ్యపుష్పఫలాన్వితాం ।
అశ్వాంస్తిత్తిర కల్మాషాన్రత్నాని వివిధాని చ ॥ 12 ॥
దృష్ట్వా తాం పాండవేయానామృద్ధిమింద్రోపమాం శుభాం ।
అమిత్రాణాం సుమహతీమనుశోచామి మానద ॥ 13 ॥
ధ్
యదీచ్ఛసి శ్రియం తాత యాదృశీం తాం యుధిష్ఠిరే ।
విశిష్టాం వా నరవ్యాఘ్ర శీలవాన్భవ పుత్రక ॥ 14 ॥
శీలేన హి త్రయో లోకాః శక్యా జేతుం న సంశయః ।
న హి కిం చిదసాధ్యం వై లోకే శీలవతాం భవేత్ ॥ 15 ॥
ఏకరాత్రేణ మాంధాతా త్ర్యహేణ జనమేజయః ।
సప్తరాత్రేణ నాభాగః పృథివీం ప్రతిపేదివాన్ ॥ 16 ॥
ఏతే హి పార్థివాః సర్వే శీలవంతో దమాన్వితాః ।
అతస్తేషాం గుణక్రీతా వసుధా స్వయమాగమత్ ॥ 17 ॥
అత్రాప్యుదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనం ।
నారదేన పురా ప్రోక్తం శీలమాశ్రిత్య భారత ॥ 18 ॥
ప్రహ్రాదేన హృతం రాజ్యం మహేంద్రస్య మహాత్మనః ।
శీలమాశ్రిత్య దైత్యేన త్రైలోక్యం చ వశీకృతం ॥ 19 ॥
తతో బృహస్పతిం శక్రః ప్రాంజలిః సముపస్థితః ।
ఉవాచ చ మహాప్రాజ్ఞః శ్రేయ ఇచ్ఛామి వేదితుం ॥ 20 ॥
తతో బృహస్పతిస్తస్మై జ్ఞానం నైఃశ్రేయసం పరం ।
కథయామాస భగవాందేవేంద్రాయ కురూద్వహ ॥ 21 ॥
ఏతావచ్ఛ్రేయ ఇత్యేవ బృహస్పతిరభాషత ।
ఇంద్రస్తు భూయః పప్రచ్ఛ క్వ విశేషో భవేదితి ॥ 22 ॥
బ్
విశేషోఽస్తి మహాంస్తాత భార్గవస్య మహాత్మనః ।
తత్రాగమయ భద్రం తే భూయ ఏవ పురందర ॥ 23 ॥
ధ్
ఆత్మనస్తు తతః శ్రేయో భార్గవాత్సుమహాయశాః ।
జ్ఞానమాగమయత్ప్రీత్యా పునః స పరమద్యుతిః ॥ 24 ॥
తేనాపి సమనుజ్ఞాతో భాగవేణ మహాత్మనా ।
శ్రేయోఽస్తీతి పునర్భూయః శుక్రమాహ శతక్రతుః ॥ 25 ॥
భార్గవస్త్వాహ ధర్మజ్ఞః ప్రహ్రాదస్య మహాత్మనః ।
జ్ఞానమస్తి విశేషేణ తతో హృష్టశ్ చ సోఽభవత్ ॥ 26 ॥
స తతో బ్రాహ్మణో భూత్వా ప్రహ్రాదం పాకశాసనః ।
సృత్వా ప్రోవాచ మేధావీ శ్రేయ ఇచ్ఛామి వేదితుం ॥ 27 ॥
ప్రహ్రాదస్త్వబ్రవీద్విప్రం క్షణో నాస్తి ద్విజర్షభ ।
త్రైలోక్యరాజ్యే సక్తస్య తతో నోపదిశామి తే ॥ 28 ॥
బ్రాహ్మణస్త్వబ్రవీద్వాక్యం కస్మిన్కాలే క్షణో భవేత్ ।
తతోపదిష్టమిచ్ఛామి యద్యత్కార్యాంతరం భవేత్ ॥ 29 ॥
తతః ప్రీతోఽభవద్రాజా ప్రహ్రాదో బ్రహ్మవాదినే ।
తథేత్యుక్త్వా శుభే కాలే జ్ఞానతత్త్వం దదౌ తదా ॥ 30 ॥
బ్రాహ్మణోఽపి యథాన్యాయం గురువృత్తిమనుత్తమాం ।
చకార సర్వభావేన యద్వత్స మనసేచ్ఛతి ॥ 31 ॥
పృష్ఠశ్చ తేన బహుశః ప్రాప్తం కథమరిందమ ।
త్రైలోక్యరాజ్యం ధర్మజ్ఞ కారణం తద్బ్రవీహి మే ॥ 32 ॥
ప్
నాసూయామి ద్విజశ్రేష్ఠ రాజాస్మీతి కదా చన ।
కవ్యాని వదతాం తాత సంయచ్ఛామి వహామి చ ॥ 33 ॥
తే విస్రబ్ధాః ప్రభాషంతే సంయచ్ఛంతి చ మాం సదా ।
తే మా కవ్య పదే సక్తం శుశ్రూషుమనసూయకం ॥ 34 ॥
ధర్మాత్మానం జితక్రోధం సంయతం సంయతేంద్రియం ।
సమాచిన్వంతి శాస్తారః క్షౌద్రం మధ్వివ మక్షికాః ॥ 35 ॥
సోఽహం వాగగ్రపిష్టానాం రసానామవలేహితా ।
స్వజాత్యానధితిష్ఠామి నక్షత్రాణీవ చంద్రమాః ॥ 36 ॥
ఏతత్పృథివ్యామమృతమేతచ్చక్షురనుత్తమం ।
యద్బ్రాహ్మణ ముఖే కవ్యమేతచ్ఛ్రుత్వా ప్రవర్తతే ॥ 37 ॥
ధ్
ఏతావచ్ఛ్రేయ ఇత్యాహ ప్రహ్రాదో బ్రహ్మవాదినం ।
శుశ్రూషితస్తేన తదా దైత్యేంద్రో వాక్యమబ్రవీత్ ॥ 38 ॥
యథావద్గురువృత్త్యా తే ప్రీతోఽస్మి ద్విజసత్తమ ।
వరం వృణీష్వ భద్రం తే ప్రదాతాస్మి న సంశయః ॥ 39 ॥
కృతమిత్యేవ దైత్యేంద్రమువాచ స చ వై ద్విజః ।
ప్రహ్రాదస్త్వబ్రవీత్ప్రీతో గృహ్యతాం వర ఇత్యుత ॥ 40 ॥
బ్ర్
యది రాజన్ప్రసన్నస్త్వం మమ చేచ్ఛసి చేద్ధితం ।
భవతః శీలమిచ్ఛామి ప్రాప్తుమేష వరో మమ ॥ 41 ॥
ధ్
తతః ప్రీతశ్చ దైత్యేంద్రో భయం చాస్యాభవన్మహత్ ।
వరే ప్రదిష్టే విప్రేణ నాల్పతేజాయమిత్యుత ॥ 42 ॥
ఏవమస్త్వితి తం ప్రాహ ప్రహ్రాదో విస్మితస్తదా ।
ఉపాకృత్య తు విప్రాయ వరం దుఃఖాన్వితోఽభవత్ ॥ 43 ॥
దత్తే వరే గతే విప్రే చింతాసీన్మహతీ తతః ।
ప్రహ్రాదస్య మహారాజ నిశ్చయం న చ జగ్మివాన్ ॥ 44 ॥
తస్య చింతయతస్తాత ఛాయా భూతం మహాద్యుతే ।
తేజో విగ్రహవత్తాత శరీరమజహాత్తదా ॥ 45 ॥
తమపృచ్ఛన్మహాకాయం ప్రహ్రాదః కో భవానితి ।
ప్రత్యాహ నను శీలోఽస్మి త్యక్తో గచ్ఛామ్యహం త్వయా ॥ 46 ॥
తస్మింద్విజ వరే రాజన్వత్స్యామ్యహమనిందితం ।
యోఽసౌ శిష్యత్వమాగమ్య త్వయి నిత్యం సమాహితః ।
ఇత్యుక్త్వాంతర్హితం తద్వై శక్రం చాన్వవిశత్ప్రభో ॥ 47 ॥
తస్మింస్తేజసి యాతే తు తాదృగ్రూపస్తతోఽపరః ।
శరీరాన్నిఃసృతస్తస్య కో భవానితి చాబ్రవీత్ ॥ 48 ॥
ధర్మం ప్రహ్రాద మాం విద్ధి యత్రాసౌ ద్విజసత్తమః ।
తత్ర యాస్యామి దైత్యేంద్ర యతః శీలం తతో హ్యహం ॥ 49 ॥
తతోఽపరో మహారాజ ప్రజ్వజన్నివ తేజసా ।
శరీరాన్నిఃసృతస్తస్య ప్రహ్రాదస్య మహాత్మనః ॥ 50 ॥
కో భవానితి పృష్టశ్చ తమాహ స మహాద్యుతిః ।
సత్యమస్మ్యసురేంద్రాగ్ర్య యాస్యేఽహం ధర్మమన్విహ ॥ 51 ॥
తస్మిన్ననుగతే ధర్మం పురుషే పురుషోఽపరః ।
నిశ్చక్రామ తతస్తస్మాత్పృష్ఠశ్చాహ మహాత్మనా ।
వృత్తం ప్రహ్రాద మాం విద్ధి యతః సత్యం తతో హ్యహం ॥ 52 ॥
తస్మిన్గతే మహాశ్వేతః శరీరాత్తస్య నిర్యయౌ ।
పృష్టశ్చాహ బలం విద్ధి యతో వృత్తమహం తతః ।
ఇత్యుక్త్వా చ యయౌ తత్ర యతో వృత్తం నరాధిప ॥ 53 ॥
తతః ప్రభామయీ దేవీ శరీరాత్తస్య నిర్యయౌ ।
తామపృచ్ఛత్స దైత్యేంద్రః సా శ్రీరిత్యేవమబ్రవీత్ ॥ 54 ॥
ఉషితాస్మి సుఖం వీర త్వయి సత్యపరాక్రమే ।
త్వయా త్యక్తా గమిష్యామి బలం యత్ర తతో హ్యహం ॥ 55 ॥
తతో భయం ప్రాదురాసీత్ప్రహ్రాదస్య మహాత్మనః ।
అపృచ్ఛత చ తాం భూయః క్వ యాసి కమలాలయే ॥ 56 ॥
త్వం హి సత్యవ్రతా దేవీ లోకస్య పరమేశ్వరీ ।
కశ్చాసౌ బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠస్తత్త్వమిచ్ఛామి వేదితుం ॥ 57 ॥
జ్రీ
స శక్రో బ్రహ్మ చారీ చ యస్త్వయా చోపశిక్షితః ।
త్రైలోక్యే తే యదైశ్వర్యం తత్తేనాపహృతం ప్రభో ॥ 58 ॥
శీలేన హి త్వయా లోకాః సర్వే ధర్మజ్ఞ నిర్జితాః ।
తద్విజ్ఞాయ మహేంద్రేణ తవ శీలం హృతం ప్రభో ॥ 59 ॥
ధర్మః సత్యం తథా వృత్తం బలం చైవ తథా హ్యహం ।
శీలమూలా మహాప్రాజ్ఞ సదా నాస్త్యత్ర సంశయః ॥ 60 ॥
భ్
ఏవముక్త్వా గతా తు శ్రీస్తే చ సర్వే యుధిష్ఠిర ।
దుర్యోధనస్తు పితరం భూయ ఏవాబ్రవీదిదం ॥ 61 ॥
శీలస్య తత్త్వమిచ్ఛామి వేత్తుం కౌరవనందన ।
ప్రాప్యతే చ యథా శీలం తముపాయం వదస్వ మే ॥ 62 ॥
ధ్
సోపాయం పూర్వముద్దిష్టం ప్రహ్రాదేన మహాత్మనా ।
సంక్షేపతస్తు శీలస్య శృణు ప్రాప్తిం నరాధిప ॥ 63 ॥
అద్రోహః సర్వభూతేషు కర్మణా మనసా గిరా ।
అనుగ్రహశ్చ దానం చ శీలమేతత్ప్రశస్యతే ॥ 64 ॥
యదన్యేషాం హితం న స్యాదాత్మనః కర్మ పౌరుషం ।
అపత్రపేత వా యేన న తత్కుర్యాత్కథం చన ॥ 65 ॥
తత్తు కర్మ తథా కుర్యాద్యేన శ్లాఘేత సంసది ।
ఏతచ్ఛీలం సమాసేన కథితం కురుసత్తమ ॥ 66 ॥
యద్యప్యశీలా నృపతే ప్రాప్నువంతి క్వ చిచ్ఛ్రియం ।
న భుంజతే చిరం తాత స మూలాశ్ చ పతంతి తే ॥ 67 ॥
ఏతద్విదిత్వా తత్త్వేన శీలవాన్భవ పుత్రక ।
యదీచ్ఛసి శ్రియం తాత సువిశిష్టాం యుధిష్ఠిరాత్ ॥ 68 ॥
భ్
ఏతత్కథితవాన్పుత్రే ధృతరాష్ట్రో నరాధిప ।
ఏతత్కురుష్వ కౌంతేయ తతః ప్రాప్స్యసి తత్ఫలం ॥ 69 ॥
అధ్యాయః 125
య్
శీలం ప్రధానం పురుషే కథితం తే పితామహ ।
కథమాశా సముత్పన్నా యా చ సా తద్వదస్వ మే ॥ 1 ॥
సంశయో మే మహానేష సముత్పన్నః పితామహ ।
ఛేత్తా చ తస్య నాన్యోఽస్తి త్వత్తః పరపురంజయ ॥ 2 ॥
పితామహాశా మహతీ మమాసీద్ధి సుయోధనే ।
ప్రాప్తే యుద్ధే తు యద్యుక్తం తత్కర్తాయమితి ప్రభో ॥ 3 ॥
సర్వస్యాశా సుమహతీ పురుషస్యోపజాయతే ।
తస్యాం విహన్యమానాయాం దుఃఖో మృత్యురసంశయం ॥ 4 ॥
సోఽహం హతాశో దుర్బుద్ధిః కృతస్తేన దురాత్మనా ।
ధార్తరాష్ట్రేణ రాజేంద్ర పశ్య మందాత్మతాం మమ ॥ 5 ॥
ఆశాం మహత్తరాం మన్యే పర్వతాదపి స ద్రుమాత్ ।
ఆకాశాదపి వా రాజన్నప్రమేయైవ వా పునః ॥ 6 ॥
ఏషా చైవ కురుశ్రేష్ఠ దుర్విచింత్యా సుదుర్లభా ।
దుర్లభత్వాచ్చ పశ్యామి కిమన్యద్దుర్లభం తతః ॥ 7 ॥
భ్
అత్ర తే వర్తయిష్యామి యుధిష్ఠిర నిబోధ తత్ ।
ఇతిహాసం సుమిత్రస్య నిర్వృత్తమృషభస్య చ ॥ 8 ॥
సుమిత్రో నామ రాజర్షిర్హైహయో మృగయాం గతః ।
ససార స మృగం విద్ధ్వా బాణేన నతపర్వణా ॥ 9 ॥
స మృగో బాణమాదాయ యయావమితవిక్రమః ।
స చ రాజా బలీ తూర్ణం ససార మృగమంతికాత్ ॥ 10 ॥
తతో నిమ్నం స్థలం చైవ స మృగోఽద్రవదాశుగః ।
ముహూర్తమేవ రాజేంద్ర సమేన స పథాగమత్ ॥ 11 ॥
తతః స రాజా తారుణ్యాదౌరసేన బలేన చ ।
ససార బాణాసనభృత్సఖడ్గో హంసవత్తదా ॥ 12 ॥
తీర్త్వా నదాన్నదీంశ్చైవ పల్వలాని వనాని చ ।
అతిక్రమ్యాభ్యతిక్రమ్య ససారైవ వనేచరన్ ॥ 13 ॥
స తు కామాన్మృగో రాజన్నాసాద్యాసాద్య తం నృపం ।
పునరభ్యేతి జవనో జవేన మహతా తతః ॥ 14 ॥
స తస్య బాణైర్బహుభిః సమభ్యస్తో వనేచరః ।
ప్రక్రీడన్నివ రాజేంద్ర పునరభ్యేతి చాంతికం ॥ 15 ॥
పునశ్చ జవమాస్థాయ జవనో మృగయూథపః ।
అతీత్యాతీత్య రాజేంద్ర పునరభ్యేతి చాంతికం ॥ 16 ॥
తస్య మర్మచ్ఛిదం ఘోరం సుమిత్రోఽమిత్రకర్శనః ।
సమాదాయ శరశ్రేష్ఠం కార్ముకాన్నిరవాసృజత్ ॥ 17 ॥
తతో గవ్యూతి మాత్రేణ మృగయూథప యూథపః ।
తస్య బాన పథం త్యక్త్వా తస్థివాన్ప్రహసన్నివ ॥ 18 ॥
తస్మిన్నిపతితే బాణే భూమౌ ప్రజలితే తతః ।
ప్రవివేశ మహారణ్యం మృగో రాజాప్యథాద్రవత్ ॥ 19 ॥
ప్రవిశ్య తు మహారణ్యం తాపసానామథాశ్రమం ।
ఆససాద తతో రాజా శ్రాంతశ్చోపావిశత్పునః ॥ 20 ॥
తం కార్ముకధరం దృష్ట్వా శ్రమార్తం క్షుధితం తదా ।
సమేత్య ఋషయస్తస్మిన్పూజాం చక్రుర్యథావిధి ॥ 21 ॥
ఋషయో రాజశార్దూలమపృచ్ఛన్స్వం ప్రయోజనం ।
కేన భద్ర ముఖార్థేన సంప్రాప్తోఽసి తపోవనం ॥ 22 ॥
పదాతిర్బద్ధనిస్త్రింశో ధన్వీ బాణీ నరేశ్వర ।
ఏతదిచ్ఛామ విజ్ఞాతుం కుతః ప్రాప్తోఽసి మానద ।
కస్మిన్కులే హి జాతస్త్వం కింనామాసి బ్రవీహి నః ॥ 23 ॥
తతః స రాజా సర్వేభ్యో ద్విజేభ్యః పురుషర్షభ ।
ఆచఖ్యౌ తద్యథాన్యాయం పరిచర్యాం చ భారత ॥ 24 ॥
హైహయానాం కులే జాతః సుమిత్రో మిత్రనందనః ।
చరామి మృగయూథాని నిఘ్నన్బాణైః సహస్రశః ।
బలేన మహతా గుప్తః సామాత్యః సావరోధనః ॥ 25 ॥
మృగస్తు విద్ధో బాణేన మయా సరతి శల్యవాన్ ।
తం ద్రవంతమను ప్రాప్తో వనమేతద్యదృచ్ఛయా ।
భవత్సకాశే నష్టశ్రీర్హతాశః శ్రమకర్శితః ॥ 26 ॥
కిం ను దుఃఖమతోఽన్యద్వై యదహం శ్రమకర్శితః ।
భవతామాశ్రమం ప్రాప్తో హతాశో నష్టలక్షణః ॥ 27 ॥
న రాజ్యలక్షణత్యాగో న పురస్య తపోధనాః ।
దుఃఖం కరోతి తత్తీవ్రం యథాశా విహతా మమ ॥ 28 ॥
హిమవాన్వా మహాశైలః సముద్రో వా మహోదధిః ।
మహత్త్వాన్నాన్వపద్యేతాం రోదస్యోరంతరం యథా ।
ఆశాయాస్తపసి శ్రేష్ఠాస్తథా నాంతమహం గతః ॥ 29 ॥
భవతాం విదితం సర్వం సర్వజ్ఞా హి తపోధనాః ।
భవంతః సుమహాభాగాస్తస్మాత్ప్రక్ష్యామి సంశయం ॥ 30 ॥
ఆశావాన్పురుషో యః స్యాదంతరిక్షమథాపి వా ।
కిం ను జ్యాయస్తరం లోకే మహత్త్వాత్ప్రతిభాతి వః ।
ఏతదిచ్ఛామి తత్త్వేన శ్రోతుం కిమిహ దుర్లభం ॥ 31 ॥
యది గుహ్యం తపోనిత్యా న వో బ్రూతేహ మాచిరం ।
న హి గుహ్యమతః శ్రోతుమిచ్ఛామి ద్విజపుంగవాః ॥ 32 ॥
భవత్తపో విఘాతో వా యేన స్యాద్విరమే తతః ।
యది వాస్తి కథా యోగో యోఽయం ప్రశ్నో మయేరితః ॥ 33 ॥
ఏతత్కారణసామగ్ర్యం శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వతః ।
భవంతో హి తపోనిత్యా బ్రూయురేతత్సమాహితాః ॥ 34 ॥
అధ్యాయః 126
భ్
తతస్తేషాం సమస్తానామృషీణామృషిసత్తమః ।
ఋషభో నామ విప్రర్షిః స్మయన్నివ తతోఽబ్రవీత్ ॥ 1 ॥
పురాహం రాజశార్దూల తీర్థాన్యనుచరన్ప్రభో ।
సమాసాదితవాందివ్యం నరనారాయణాశ్రమం ॥ 2 ॥
యత్ర సా బదరీ రమ్యా హ్రదో వైహాయసస్తథా ।
యత్ర చాశ్వశిరా రాజన్వేదాన్పఠతి శాశ్వతాన్ ॥ 3 ॥
తస్మిన్సరసి కృత్వాహం విధివత్తర్పణం పురా ।
పితౄణాం దేవతానాం చ తతోఽఽశ్రమమియాం తదా ॥ 4 ॥
రేమాతే యత్ర తౌ నిత్యం నరనారాయణావృషీ ।
అదూరాదాశ్రమం కం చిద్వాసార్థమగమం తతః ॥ 5 ॥
తతశ్చీరాజినధరం కృశముచ్చమతీవ చ ।
అద్రాక్షమృషిమాయాంతం తనుం నామ తపో నిధిం ॥ 6 ॥
అన్యైర్నరైర్మహాబాహో వపుషాష్ట గుణాన్వితం ।
కృశతా చాపి రాజర్షే న దృష్టా తాదృశీ క్వ చిత్ ॥ 7 ॥
శరీరమపి రాజేంద్ర తస్య కానిష్ఠికా సమం ।
గ్రీవా బాహూ తథా పాదౌ కేశాశ్చాద్భుతదర్శనాః ॥ 8 ॥
శిరః కాయానురూపం చ కర్ణౌ నేతే తథైవ చ ।
తస్య వాక్చైవ చేష్టా చ సామాన్యే రాజసత్తమ ॥ 9 ॥
దృష్ట్వాహం తం కృశం విప్రం భీతః పరమదుర్మనాః ।
పాదౌ తస్యాభివాద్యాథ స్థితః ప్రాంజలిరగ్రతః ॥ 10 ॥
నివేద్య నామగోత్రం చ పితరం చ నరర్షభ ।
ప్రదిష్టే చాసనే తేన శనైరహముపావిశం ॥ 11 ॥
తతః స కథయామాస కథా ధర్మార్థసంహితాః ।
ఋషిమధ్యే మహారాజ తత్ర ధర్మభృతాం వరః ॥ 12 ॥
తస్మింస్తు కథయత్యేవ రాజా రాజీవలోచనః ।
ఉపాయాజ్జవనైరశ్వైః సబలః సావరోధనః ॥ 13 ॥
స్మరన్పుత్రమరణ్యే వై నష్టం పరమదుర్మనాః ।
భూరిద్యుమ్న పితా ధీమాన్రఘుశ్రేష్ఠో మహాయశాః ॥ 14 ॥
ఇహ ద్రక్ష్యామి తం పుత్రం ద్రక్ష్యామీహేతి పార్థివః ।
ఏవమాశాకృతో రాజంశ్చరన్వనమిదం పురా ॥ 15 ॥
దుర్లభః స మయా ద్రష్టుం నూనం పరమధార్మికః ।
ఏకః పుత్రో మహారణ్యే నష్ట ఇత్యసకృత్తదా ॥ 16 ॥
దుర్లభః స మయా ద్రష్టుమాశా చ మహతీ మమ ।
తయా పరీతగాత్రోఽహం ముమూర్షుర్నాత్ర సంశయః ॥ 17 ॥
ఏతచ్ఛ్రుత్వా స భగవాంస్తనుర్మునివరోత్తమః ।
అవాక్షిరా ధ్యానపరో ముహూర్తమివ తస్థివాన్ ॥ 18 ॥
తమనుధ్యాంతమాలక్ష్య రాజా పరమదుర్మనాః ।
ఉవాచ వాక్యం దీనాత్మా మందం మందమివాసకృత్ ॥ 19 ॥
దుర్లభం కిం ను విప్రర్షే ఆశాయాశ్చైవ కిం భవేత్ ।
బ్రవీతు భగవానేతద్యది గుహ్యం న తన్మయి ॥ 20 ॥
మహర్షిర్భగవాంస్తేన పూర్వమాసీద్విమానితః ।
బాలిశాం బుద్ధిమాస్థాయ మందభాగ్యతయాత్మనః ॥ 21 ॥
అర్థయన్కలశం రాజన్కాంచనం వల్కలాని చ ।
నిర్విణ్ణః స తు విప్రర్షిర్నిరాశః సమపద్యత ॥ 22 ॥
ఏవముక్త్వాభివాద్యాథ తమృషిం లోకపూజితం ।
శ్రాంతో న్యషీదద్ధర్మాత్మా యథా త్వం నరసత్తమ ॥ 23 ॥
అర్ఘ్యం తతః సమానీయ పాద్యం చైవ మహానృషిః ।
ఆరణ్యకేన విధినా రాజ్ఞే సర్వం న్యవేదయత్ ॥ 24 ॥
తతస్తే మునయః సర్వే పరివార్య నరర్షభం ।
ఉపావిశన్పురస్కృత్య సప్తర్షయ ఇవ ధ్రువం ॥ 25 ॥
అపృచ్ఛంశ్చైవ తే తత్ర రాజానమపరాజితం ।
ప్రయోజనమిదం సర్వమాశ్రమస్య ప్రవేశనం ॥ 26 ॥
రాజా
వీర ద్యుమ్న ఇతి ఖ్యాతో రాజాహం దిక్షు విశ్రుతః ।
భూరి ద్యుమ్నం సుతం నష్టమన్వేష్టుం వనమాగతః ॥ 27 ॥
ఏకపుత్రః స విప్రాగ్ర్య బాల ఏవ చ సోఽనఘ ।
న దృశ్యతే వనే చాస్మింస్తమన్వేష్టుం చరామ్యహం ॥ 28 ॥
ర్సభ
ఏవముక్తే తు వచనే రాజ్ఞా మునిరధోముఖః ।
తూష్ణీమేవాభవత్తత్ర న చ ప్రత్యుక్తవాన్నృపం ॥ 29 ॥
స హి తేన పురా విప్రో రాజ్ఞా నాత్యర్థ మానితః ।
ఆశా కృశం చ రాజేంద్ర తపో దీర్ఘం సమాస్థితః ॥ 30 ॥
ప్రతిగ్రహమహం రాజ్ఞాం న కరిష్యే కథం చన ।
అన్యేషాం చైవ వర్ణానామితి కృత్వా ధియం తదా ॥ 31 ॥
ఆశా హి పురుషం బాలం లాలాపయతి తస్థుషీ ।
తామహం వ్యపనేష్యామి ఇతి కృత్వా వ్యవస్థితః ॥ 32 ॥
ర్
ఆశాయాః కిం కృశత్వం చ కిం చేహ భువి దుర్లభం ।
బ్రవీతు భగవానేతత్త్వం హి ధర్మార్థదర్శివాన్ ॥ 33 ॥
ర్సభ
తతః సంస్మృత్య తత్సర్వం స్మారయిష్యన్నివాబ్రవీత్ ।
రాజానం భగవాన్విప్రస్తతః కృశ తనుస్తనుః ॥ 34 ॥
కృశత్వే న సమం రాజన్నాశాయా విద్యతే నృప ।
తస్యా వై దుర్లభత్వాత్తు ప్రార్థితాః పార్థివా మయా ॥ 35 ॥
ర్
కృశాకృశే మయా బ్రహ్మన్గృహీతే వచనాత్తవ ।
దుర్లభత్వం చ తస్యైవ వేద వాక్యమివ ద్విజ ॥ 36 ॥
సంశయస్తు మహాప్రాజ్ఞ సంజాతో హృదయే మమ ।
తన్మే సత్తమ తత్త్వేన వక్తుమర్హసి పృచ్ఛతః ॥ 37 ॥
త్వత్తః కృశతరం కిం ను బ్రవీతు భగవానిదం ।
యది గుహ్యం న తే విప్ర లోకేఽస్మిన్కిం ను దుర్లభం ॥ 38 ॥
క్ర్జాతను
దుర్లభోఽప్యథ వా నాస్తి యోఽర్థీ ధృతిమివాప్నుయాత్ ।
సుదుర్లభతరస్తాత యోఽర్థినం నావమన్యతే ॥ 39 ॥
సంశ్రుత్య నోపక్రియతే పరం శక్త్యా యథార్హతః ।
సక్తా యా సర్వభూతేషు సాశా కృశతరీ మయా ॥ 40 ॥
ఏకపుత్రః పితా పుత్రే నష్టే వా ప్రోషితే తథా ।
ప్రవృత్తిం యో న జానాతి సాశా కృశతరీ మయా ॥ 41 ॥
ప్రసవే చైవ నారీణాం వృద్ధానాం పుత్ర కారితా ।
తథా నరేంద్ర ధనినామాశా కృశతరీ మయా ॥ 42 ॥
ర్సభ
ఏతచ్ఛ్రుత్వా తతో రాజన్స రాజా సావరోధనః ।
సంస్పృశ్య పాదౌ శిరసా నిపపాత ద్విజర్షభే ॥ 43 ॥
రాజా
ప్రసాదయే త్వా భగవన్పుత్రేణేచ్ఛామి సంగతిం ।
వృణీష్వ చ వరం విప్ర యమిచ్ఛసి యథావిధి ॥ 44 ॥
ర్సభ
అబ్రవీచ్చ హి తం వాక్యం రాజా రాజీవలోచనః ।
సత్యమేతద్యథా విప్ర త్వయోక్తం నాస్త్యతో మృషా ॥ 45 ॥
తతః ప్రహస్య భగవాంస్తనుర్ధర్మభృతాం వరః ।
పుత్రమస్యానయత్క్షిప్రం తపసా చ శ్రుతేన చ ॥ 46 ॥
తం సమానాయ్య పుత్రం తు తదోపాలభ్య పార్థివం ।
ఆత్మానం దర్శయామాస ధర్మం ధర్మభృతాం వరః ॥ 47 ॥
సందర్శయిత్వా చాత్మానం దివ్యమద్భుతదర్శనం ।
విపాప్మా విగతక్రోధశ్చచార వనమంతికాత్ ॥ 48 ॥
ఏతద్దృష్టం మయా రాజంస్తతశ్చ వచనం శ్రుతం ।
ఆశామపనయస్వాశు తతః కృశతరీమిమాం ॥ 49 ॥
భ్
స తత్రోక్తో మహారాజ ఋషభేణ మహాత్మనా ।
సుమిత్రోఽపనయత్క్షిప్రమాశాం కృశతరీం తదా ॥ 50 ॥
ఏవం త్వమపి కౌంతేయ శ్రుత్వా వాణీమిమాం మమ ।
స్థిరో భవ యథా రాజన్హిమవానచలోత్తమః ॥ 51 ॥
త్వం హి ద్రష్టా చ శ్రోతా చ కృచ్ఛ్రేష్వర్థకృతేష్విహ ।
శ్రుత్వా మమ మహారాజ న సంతప్తుమిహార్హసి ॥ 52 ॥
॥ ఇతి ఋషభగీతా సమాప్తా ॥
Also Read:
Rishabha Gita in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil
