Shankara Geetaa in Gujarati:
॥ શઙ્કરગીતા ॥
અથ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડાન્તર્ગતે શઙ્કરગીતાસુ
પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥૧ ॥
માર્કણ્ડેય ઉવાચ ।
કૈલાસશિખરે રમ્યે નાનાધાતુવિચિત્રિતે ।
નાનાદ્રુમલતાકીર્ણે નાનાપક્ષિનિનાદિતે ॥ ૧ ॥
ગઙ્ગાનિર્ઝરસંજાતે સતતં ચારુનિઃસ્વને ।
દેવદેવં મહાદેવં પર્યપૃચ્છત ભાર્ગવઃ ॥ ૨ ॥
રામ ઉવાચ ।
દેવદેવ મહાદેવ ગઙ્ગાલુલિતમૂર્ધજ ।
શશાઙ્કલેખાસંયુક્ત જટાભારતિભાસ્વર ॥ ૩ ॥
પાર્વતીદત્તદેહાર્ધ કામકાલાઙ્ગનાશન ।
ભગનેત્રાન્તકાચિન્ત્ય પૂષ્ણો દશનશાતન ॥ ૪ ॥
ત્વત્તઃ પરતરં દેવં નાન્યં પશ્યામિ કઞ્ચન ।
પૂજયન્તિ સદા લિઙ્ગં તવ દેવાઃ સવાસવાઃ ॥ ૫ ॥
સ્તુવન્તિ ત્વામૃષિગણા ધ્યાયન્તિ ચ મુહુર્મુહુઃ ।
પૂજયન્તિ તથા ભક્ત્યા વરદં પરમેશ્વર ॥ ૬ ॥
જગતોઽસ્ય સમુત્પત્તિસ્થિતિસંહારપાલને ।
ત્વામેકં કારણં મન્યે ત્વયિ સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ ૭ ॥
કં ત્વં ધ્યાયસિ દેવેશ તત્ર મે સંશયો મહાન્ ।
આચક્ષ્વ તન્મે ભગવન્ યદ્યનુગ્રાહ્યતા મયિ ॥ ૮ ॥
પ્રમાદસામ્મુખ્યતયા મયૈતદ્વિસ્રમ્ભમાસાદ્ય જગત્પ્રધાન ।
ભવન્તમીડ્યં પ્રણિપત્ય મૂર્ધ્ના પૃચ્છામિ સઞ્જાતકુતૂહલાત્મા ॥ ૯ ॥
ઇતિ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડે માર્કણ્ડેયવજ્રસંવાદે
પરશુરામોપાખ્યાને
શઙ્કરગીતાસુ રામપ્રશ્નો નમૈકપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ ॥૫૧ ॥
અથ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડાન્તર્ગતે
શઙ્કરગીતાસુ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥૨ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
ત્વદુક્તોઽયમનુપ્રશ્નો રામ રાજીવલોચન ।
ત્વમેકઃ શ્રોતુમર્હોઽસિ મત્તો ભૃગુકુલોદ્વહ ॥ ૧ ॥
યત્તત્પરમકં ધામ મમ ભાર્ગવનન્દન ।
યત્તદક્ષરમવ્યક્તં પારં યસ્માન્ન વિદ્યતે ।
જ્ઞાનજ્ઞેયં જ્ઞાનગમ્યં હૃદિ સર્વસ્ય ચાશ્રિતમ્ ॥ ૨ ॥
ત્વામહં પુણ્ડરીકાક્ષં ચિન્તયામિ જનાર્દનમ્ ।
એતદ્રામ રહસ્યં તે યથાવત્કથિતં વચઃ ॥ ૩ ॥
યે ભક્તાસ્તમજં દેવં ન તે યાન્તિ પરાભવમ્ ।
તમીશમજમવ્યક્તં સર્વભૂતપરાયણમ્ ॥ ૪ ॥
નારાયણમનિર્દેશ્યં જગત્કારણકારણમ્ ।
સર્વતઃ પાણિપાદં તં સર્વતોઽક્ષિશિરોમુખમ્ ॥ ૫ ॥
સર્વતઃ શ્રુતિમલ્લોકે સર્વમાવૃત્ય તિષ્ઠતિ ।
સાર્વેન્દ્રિયગુણાભાસં સર્વેન્દ્રિયવિવર્જિતમ્ ॥ ૬ ॥
અસક્તં સર્વતશ્ચૈવ નિર્ગુણં ગુણભોક્તૃ ચ ।
બહિરન્તશ્ચ ભૂતનામચરશ્ચર એવ ચ ॥ ૭ ॥
સૂક્ષ્મત્વાત્તદવિજ્ઞેયં દૂરસ્થં ચાન્તિકં ચ યત્ ।
અવિભક્તં વિભક્તેષુ વિભક્તમિવ ચ સ્થિતમ્ ॥ ૮ ॥
ભૂતવર્તિ ચ તજ્જ્ઞેયં ગ્રસિષ્ણુ પ્રભવિષ્ણુ ચ । ભૂતભર્તૃ-as per
BG)
જ્યોતિષામપિ તજ્જ્યોતિઃ તમસાં પરમુચ્યતે ॥ ૯ ॥ (તમસઃ-as per BG)
અનાદિમત્પરં બ્રહ્મ ન સત્તન્નાઽસદુચ્યતે ।
પ્રકૃતિર્વિકૃતિર્યોઽસૌ જગતાં ભૂતભાવનઃ ॥ ૧૦ ॥
યસ્માત્પરતરં નાસ્તિ તં દેવં ચિન્તયામ્યહમ્ ।
ઇચ્છામાત્રમિદં સર્વં ત્રૈલોક્યં સચરાચરમ્ ॥ ૧૧ ॥
યસ્ય દેવાદિદેવસ્ય તં દેવં ચિન્તયામ્યહમ્ ।
યસ્મિન્ સર્વં યતઃ સર્વં યઃ સર્વં સર્વતશ્ચ યઃ ॥ ૧૨ ॥
યશ્ચ સર્વમયો દેવસ્તં દેવં ચિન્તયામ્યયમ્ ।
યોગીશ્વરં પદ્મનાભં વિષ્ણું જિષ્ણું જગત્પતિમ્ ॥ ૧૩ ॥
જગન્નાથં વિશાલાક્ષં ચિન્તયામિ જગદ્ગુરુમ્ ।
શુચિં શુચિપદં હંસં તત્પરં પરમેષ્ઠિનમ્ ॥ ૧૪ ॥
યુક્ત્વા સર્વાત્મનાઽઽત્માનં તં પ્રપદ્યે જગત્પતિમ્ ।
યસ્મિન્ વિશ્વાનિ ભૂતાનિ તિષ્ઠન્તિ ચ વિશન્તિ ચ ॥ ૧૫ ॥
ગુણભૂતાનિ ભૂતેશે સૂત્રે મણિગણા ઇવ ।
યસ્મિન્નિત્યે તતે તન્તૌ દૃષ્ટે સ્રગિવ તિષ્ઠતિ ॥ ૧૬ ॥
સદસદ્ગ્રથિતં વિશ્વં વિશ્વાઙ્ગે વિશ્વકર્મણિ ।
હરિં સહસ્રશિરસં સહસ્રચરણેક્ષણમ્ ॥ ૧૭ ॥
પ્રાહુર્નારાયણં દેવં યં વિશ્વસ્ય પરાયણમ્ ।
અણીયસામણીયાંસં સ્થવિષ્ઠં ચ સ્થવીયસામ્ ॥ ૧૮ ॥
ગરીયસાં ગરિષ્ઠં ચ શ્રેષ્ઠં ચ શ્રેયસામપિ ।
યં વાકેષ્વનુવાકેષુ નિષત્સૂપનિષત્સ્વપિ ॥ ૧૯ ॥
ગૃણન્તિ સત્યકર્માણં સત્યં સત્યેષુ સામસુ ।
ચતુર્ભિશ્ચતુરાત્માનં સત્ત્વસ્થં સાત્ત્વતાં પતિમ્ ॥ ૨૦ ॥
યં દિવ્યૈર્દેવમર્ચન્તિ મુહ્યૈઃ પરમનામભિઃ ।
યમનન્યો વ્યપેતાશીરાત્માનં વીતકલ્મષમ્ ॥ ૨૧ ॥
ઇષ્ટ્વાનન્ત્યાય ગોવિન્દં પશ્યત્યાત્મન્યવસ્થિતમ્ ।
પુરાણઃ પુરુષઃ પ્રોક્તો બ્રહ્મા પ્રોક્તો યુગાદિષુ ॥ ૨૨ ॥
ક્ષયે સઙ્કર્ષણઃ પ્રોક્તસ્તમુપાસ્યમુપાસ્મહે ।
યમેકં બહુધાઽઽત્માનં પ્રાદુર્ભૂતમધોક્ષજમ્ ॥ ૨૩ ॥
નાન્યભક્તાઃ ક્રિયાવન્તો યજન્તે સર્વકામદમ્ ।
યમાહુર્જગતાં કોશં યસ્મિન્ સન્નિહિતાઃ પ્રજાઃ ॥ ૨૪ ॥
યસ્મિન્ લોકાઃ સ્ફુરન્તીમે જલે શકુનયો યથા ।
ઋતમેકાક્ષરં બ્રહ્મ યત્તત્સદસતઃ પરમ્ ॥ ૨૫ ॥
અનાદિમધ્યપર્યન્તં ન દેવા નર્ષયો વિદુઃ ।
યં સુરાસુરગન્ધર્વાસ્સસિદ્ધર્ષિમહોરગાઃ ॥ ૨૬ ॥
પ્રયતા નિત્યમર્ચન્તિ પરમં દુઃખભેષજમ્ ।
અનાદિનિધનં દેવમાત્મયોનિં સનાતનમ્ ॥ ૨૭ ॥
અપ્રતર્ક્યમવિજ્ઞેયં હરિં નારાયણં પ્રભુમ્ ।
અતિવાય્વિન્દ્રકર્માણં ચાતિસૂર્યાગ્નિતેજસમ્ ॥ ૨૮ ॥
અતિબુદ્ધીન્દ્રિયગ્રામં તં પ્રપદ્યે પ્રજાપતિમ્ ।
યં વૈ વિશ્વસ્ય કર્તારં જગતસ્તસ્થુષાં પતિમ્ ॥ ૨૯ ॥
વદન્તિ જગતોઽધ્યક્ષમક્ષરં પરમં પદમ્ ।
યસ્યાગ્નિરાસ્યં દ્યૌર્મૂર્ધા ખં નાભિશ્ચરણૌ ક્ષિતિઃ ॥ ૩૦ ॥
ચન્દ્રાદિત્યૌ ચ નયને તં દેવં ચિન્તયામ્યહમ્ ।
યસ્ય ત્રિલોકી જઠરે યસ્ય કાષ્ઠાશ્ચ વાહનાઃ ॥ ૩૧ ॥
યસ્ય શ્વાસશ્ચ પવનસ્તં દેવં ચિન્તયામ્યહમ્ ।
વિષયે વર્તમાનાનાં યં તં વૈશેષિકૈર્ગુણૈઃ ॥ ૩૨ ॥
પ્રાહુર્વિષયગોપ્તારં તં દેવં ચિન્તયામ્યહમ્ ।
પરઃ કાલાત્પરો યજ્ઞાત્પરસ્સદસતશ્ચ યઃ ॥ ૩૩ ॥
અનાદિરાદિર્વિશ્વસ્ય તં દેવં ચિન્તયામ્યહમ્ ।
પદ્ભ્યાં યસ્ય ક્ષિતિર્જાતા શ્રોત્રાભ્યાં ચ તથા દિશઃ ॥ ૩૪ ॥
પૂર્વભાગે દિવં યસ્ય તં દેવં ચિન્તયામ્યહમ્ ।
નાભ્યાં યસ્યાન્તરિક્ષસ્ય નાસાભ્યાં પવનસ્ય ચ ॥ ૩૫ ॥
પ્રસ્વેદાદમ્ભસાં જન્મ તં દેવં ચિન્તયામ્યહમ્ ॥ ૩૬ ॥
વરાહશીર્ષં નરસિંહરૂપં
દેવેશ્વરં વામનરૂપરૂપમ્ ।
ત્રૈલોક્યનાથં વરદં વરેણ્યં
તં રામ નિત્યં મનસા નતોઽસ્મિ ॥ ૩૭ ॥
વક્ત્રાદ્યસ્ય બ્રાહ્મણાસ્સમ્પ્રભૂતા
યદ્વક્ષસઃ ક્ષત્રિયાઃ સમ્પ્રભૂતાઃ ।
યસ્યોરુયુગ્માચ્ચ તથૈવ વૈશ્યાઃ
પદ્ભ્યાં તથા યસ્ય શૂદ્રાઃ પ્રસૂતાઃ ॥ ૩૮ ॥
વ્યાપ્તં તથા યેન જગત્સમગ્રં
વિભૂતિભિર્ભૂતભવોદ્ભવેન ।
દેવાધિનાથં વરદં વરેણ્યં
તં રામ નિત્યં મનસા નતોઽસ્મિ ॥ ૩૯ ॥
ઇતિ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડે માર્કણ્ડેયવજ્રસંવાદે
શ્રીભાર્ગવરામપ્રશ્ને
શઙ્કરગીતાસુ ધ્યેયનિર્દેશો નામ દ્વિપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ ॥૫૨ ॥
અથ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડાન્તર્ગતે શઙ્કરગીતાસુ
તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥૩ ॥
રામ ઉવાચ ।
વરાહં નરસિંહં ચ વામનં ચ મહેશ્વર ।
ત્વત્તોઽહં શ્રોતુમિચ્છામિ પ્રાદુર્ભાવાન્મહાત્મનઃ ॥ ૧ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
અદિતિશ્ચ દિતિશ્ચૈવ દ્વે ભાર્યે કશ્યપસ્ય ચ ।
અદિતિર્જનયામાસ દેવાનિન્દ્રપુરોગમાન્ ॥ ૨ ॥
દિતિશ્ચ જનયામાસ દ્વૌ પુત્રૌ ભીમવિક્રમૌ ।
હિરણ્યાક્ષં દુરાધર્ષં હિરણ્યકશિપું તથા ॥ ૩ ॥
તતોઽભિષિક્તવાન્ શક્રં દેવરાજ્યે પ્રજાપતિઃ ।
દાનવાનાં તથા રાજ્યે હિરણ્યાક્ષં બલોત્કટમ્ ॥ ૪ ॥
અભિષિચ્ય તયોઃ પ્રાદાત્સ્વર્ગં પાતાલમેવ ચ ।
પાતાલં શાસતિ તથા હિરણ્યાક્ષે મહાસુરે ॥ ૫ ॥
ધરાધારા ધરાં ત્યક્ત્વા ખમુત્પેતૂ રયાત્પુરા । ધરાધરા?
પક્ષવન્તો મહાભાગ નૂનં ભાવ્યર્થચોદિતાઃ ॥ ૬ ॥
ધરાધરપરિત્યક્તા ધરા ચલનિબન્ધના ।
યદા તદા દૈત્યપુરં સકલં વ્યાપ્તમમ્ભસા ॥ ૭ ॥
દૃષ્ટ્વૈવ સ્વપુરં વ્યાપ્તમમ્ભસા દિતિજોત્તમઃ ।
સૈન્યમુદ્યોજયામાસ જાતશઙ્કઃ સુરાન્ પ્રતિ ॥ ૮ ॥
ઉદ્યુક્તેન સ સૈન્યેન દૈત્યાનાં ચતુરઙ્ગિણા ।
વિજિત્ય ત્રિદશાઞ્જન્યે આજહાર ત્રિવિષ્ટપમ્ ॥ ૯ ॥
હૃતાધિકારાસ્ત્રિદશા જગ્મુઃ શરણમઞ્જસા ।
દેવરાજં પુરસ્કૃત્ય વાસુદેવમજં વિભુમ્ ॥ ૧૦ ॥
ત્રિદશાન્ શરણં પ્રપ્તાન્ હિરણ્યાક્ષવિવાસિતાન્ ।
સંયોજ્યાભયદાનેન વિસસર્જ જનાર્દનઃ ॥ ૧૧ ॥
વિસૃજ્ય ત્રિદશાન્ સર્વાન્ ચિન્તયામાસ કેશવઃ ।
કિન્નુ રૂપમહં કૃત્વા ઘાતયિષ્યે સુરાર્દનમ્ ॥ ૧૨ ॥
તિર્યઙ્મનુષ્યદેવાનામવધ્યઃ સ સુરાન્તકઃ ।
બ્રહ્મણો વરદાનેન તસ્માત્તસ્ય વધેપ્સયા ॥ ૧૩ ॥
નૃવરાહો ભવિષ્યામિ ન દેવો ન ચ માનુષઃ ।
તિર્યગ્રૂપેણ ચૈવાહં ઘાતયિષ્યામિ તં તતઃ ॥ ૧૪ ॥
એતાવદુક્ત્વા સઙ્ગેન નૃવરાહોઽભવત્પ્રભુઃ ।
ચૂર્ણિતાઞ્જનશૈલાભસ્તપ્તજામ્બૂનદામ્બરઃ ॥ ૧૫ ॥
યમુનાવર્ત્તકૃષ્ણાઙ્ગઃ તદાવર્તતનૂરુહઃ ।
તદોઘ ઇવ દુર્વાર્યસ્તત્પિત્રા તેજસા સમઃ ॥ ૧૬ ॥
તત્પ્રવાહ ઇવાક્ષોભ્યસ્તત્પ્રવાહ ઇવૌઘવાન્ ।
તત્પ્રવાહામલતનુસ્તત્પ્રવાહમનોહરઃ ॥ ૧૭ ॥
સજલાઞ્જનકૃષ્ણાઙ્ગઃ સજલામ્બુદસચ્છવિઃ ।
પીતવાસાસ્તદા ભાતિ સવિદ્યુદિવ તોયદઃ ॥ ૧૮ ॥
ઉરસા ધારયન્ હારં શશાઙ્કસદૃશચ્છવિઃ ।
શુશુભે સર્વભૂતાત્મા સબલાક ઇવામ્બુદઃ ॥ ૧૯ ॥
શશાઙ્કલેખાવિમલે દંષ્ટ્રે તસ્ય વિરેજતુઃ ।
મેઘાન્તરિતબિમ્બસ્ય દ્વૌ ભાગૌ શશિનો યથા ॥ ૨૦ ॥
કરાભ્યાં ધારયન્ ભાતિ શઙ્ખચક્રે જનાર્દનઃ ।
ચન્દ્રાર્કસદૃશે રામ પાદચારીવ પર્વતઃ ॥ ૨૧ ॥
મહાજીમૂતસઙ્કાશો મહાજીમૂતસન્નિભઃ ।
મહાજીમૂતવદ્વેગી મહાબલપરાક્રમઃ ॥ ૨૨ ॥
દાનવેન્દ્રવધાકાઙ્ક્ષી હિરણ્યાક્ષસભાં યયૌ ।
હિરણ્યાક્ષોઽપિ તં દૃષ્ટ્વા નૃવરાહં જનાર્દનમ્ ॥ ૨૩ ॥
દાનવાંશ્ચોદયામાસ તિર્યગ્જાતમપૂર્વકમ્ ।
ગૃહ્યતાં બધ્યતાં ચૈવ ક્રીડાર્થં સ્થાપ્યતાં તથા ॥ ૨૪ ॥
ઇત્યેવમુક્તઃ સંરબ્ધઃ પાશહસ્તાંસ્તુ દાનવાન્ ।
જિઘૃક્ષમાણાંશ્ચક્રેણ જઘાન શતશો રણે ॥ ૨૫ ॥
હન્યમાનેષુ દૈત્યેષુ હિરણ્યાક્ષોઽથ દાનવાન્ ।
ચોદયામાસ સંરબ્ધાન્ વરાહાધિકકારણાત્ ॥ ૨૬ ॥
ચોદિતા દાનવેન્દ્રેણ દાનવાઃ શસ્ત્રપાણયઃ ।
પ્રવવર્ષુસ્તથા દેવં શસ્ત્રવર્ષેણ કેશવમ્ ॥ ૨૭ ॥
દૈત્યાઃ શસ્ત્રનિપાતેન દેવદેવસ્ય ચક્રિણઃ ।
નૈવ શેકુર્વૃથાકર્તું યત્નવન્તોઽપિ નિર્ભયાઃ ॥ ૨૮ ॥
હન્યમાનોઽપિ દૈત્યેન્દ્રૈઃ દાનવાન્ મધુસૂદનઃ ।
જઘાન ચક્રેણ તદા શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ ૨૯ ॥
હન્યમાનેષુ સૈન્યેષુ હિરણ્યાક્ષઃ સ્વયં તતઃ ।
ઉત્થાય ધનુષા દેવં પ્રવવર્ષ સુરોત્તમમ્ ॥ ૩૦ ॥
હિરણ્યાક્ષસ્તુ તાન્ દૃષ્ટ્વા વિફલાંશ્ચ શિલીમુખાન્ ।
શિલીમુખાભાન્ સમ્પશ્યન્ સમપશ્યન્મહદ્ભયમ્ ॥ ૩૧ ॥
તતોઽસ્ત્રૈર્યુયુધે તેન દેવદેવેન ચક્રિણા ।
તાન્યસ્ય ફલહીનાનિ ચકાર ભગવાન્ સ્વયમ્ ॥ ૩૨ ॥
તતો ગદાં કાઞ્ચનપટ્ટનદ્ધાં વિભૂષિતાં કિઙ્કિણિજાલસઙ્ઘૈઃ ।
ચિક્ષેપ દૈત્યાધિપતિઃ સ ઘોરાં તાં ચાપિ દેવો વિફલીચકાર ॥ ૩૩ ॥
શક્તિં તતઃ પટ્ટવિનદ્ધમધ્યામુલ્કાનલાભાં તપનીયચિત્રામ્ ।
ચિક્ષેપ દૈત્યસ્સ વરાહકાયે હુઙ્કારદગ્ધા નિપપાત સા ચ ॥ ૩૪ ॥
તતસ્ત્રિશૂલં જ્વલિતાગ્રશૂલં સ શીઘ્રગં દેવગણસ્ય સઙ્ખ્યે ।
દૈત્યાધિપસ્તસ્ય સસર્જ વેગાદવેક્ષિતઃ સોઽપિ જગામ ભૂમિમ્ ॥ ૩૫ ॥
શઙ્ખસ્વનેનાપિ જનાર્દનશ્ચ વિદ્રાવ્ય દૈત્યાન્ સકલાન્ મહાત્મા ।
સકુણ્ડલં દૈત્યગણાધિપસ્ય ચિચ્છેદ ચક્રેણ શિરઃ પ્રસહ્ય ॥ ૩૬ ॥
નિપાતિતે દૈત્યપતૌ સ દેવઃ સમ્પૂજિતઃ શક્રપિતામહાભ્યામ્ ।
મયા ચ સર્વૈસ્ત્રિદશૈઃ સમેતૈર્જગામ કાષ્ઠાં મનસા ત્વભીષ્ટામ્ ॥ ૩૭ ॥
શક્રોઽપિ લબ્ધ્વા ત્રિદિવં મહાત્મા ચિચ્છેદ પક્ષાન્ ધરણીધરાણામ્ ।
રરક્ષ ચેમાં સકલાં ત્રિલોકીં ધર્મેણ ધર્મજ્ઞભૃતાં વરિષ્ઠઃ ॥ ૩૮ ॥
ઇતિ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડે શઙ્કરગીતાસુ નૃવરાહપ્રાદુર્ભાવે
હિરણ્યાક્ષવધો નામ ત્રિપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ ॥૫૩ ॥
અથ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડાન્તર્ગતે શઙ્કરગીતાસુ
ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥૪ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
હિરણ્યાક્ષે હતે દૈત્યે ભ્રાતા તસ્ય મહાત્મનઃ ।
હિરણ્યકશિપુર્નામ ચકારોગ્રં મહત્તપઃ ॥ ૧ ॥
દશવર્ષસહસ્રાણિ દશવર્ષશતાનિ ચ ।
જયોપવાસનિરતઃ સ્નાનમૌનાશ્રિતવ્રતઃ ॥ ૨ ॥
તપઃશમદમાભ્યાં ચ બ્રહ્મચર્યેણ ચાનઘ ।
બ્રહ્મા પ્રીતમનાસ્તસ્ય સ્વયમાગત્ય ભાર્ગવ ॥ ૩ ॥
વિમાનેનાર્કવર્ણેન હંસયુક્તેન ભાસ્વતા ।
આદિત્યૈસ્સહિતઃ સાધ્યૈસ્સહિતો મરુદશ્વિભિઃ ॥ ૪ ॥
રુદ્રૈર્વિશ્વસહાયૈશ્ચ યક્ષરાક્ષસપન્નગૈઃ ।
દિગ્ભિર્વિદિગ્ભિશ્ચ તથા ખેચરૈશ્ચ મહાગ્રહૈઃ ॥ ૫ ॥
નિમ્નગાભિઃ સમુદ્રૈશ્ચ માસર્ત્વયનસંધિભિઃ ।
નક્ષત્રૈશ્ચ મુહૂર્તૈશ્ચ કાલસ્યાવયવૈસ્તથા ॥ ૬ ॥
દેવર્ષિભિઃ પુણ્યતમૈઃ સિદ્ધૈઃ સપ્તર્ષિભિસ્તથા ।
રાજર્ષિભિઃ પુણ્યતમૈર્ગન્ધર્વૈરપ્સરોગણૈઃ ॥ ૭ ॥
ચરાચરગુરુઃ શ્રીમાન્ વૃતઃ સર્વૈર્દિવૌકસૈઃ ।
બ્રહ્મા બ્રહ્મવિદાં શ્રેષ્ઠો દૈત્યં વચનમબ્રવીત્ ॥ ૮ ॥
બ્રહ્મોવાચ ।
પ્રીતોઽસ્મિ તવ ભક્તસ્ય તપસાનેન સુવ્રત ।
વરં વરય ભદ્રં તે યથેષ્ટં કામમાપ્નુહિ ॥ ૯ ॥
હિરણ્યકશિપુરુવાચ ।
ન દેવાસુરગન્ધર્વા ન યક્ષોરગરાક્ષસાઃ ।
ન માનુષાઃ પિશાચા વા હન્યુર્માં દેવસત્તમ ॥ ૧૦ ॥
ઋષયોઽપિ ન માં શાપં ક્રુદ્ધા લોકપિતામહ ।
શપેયુસ્તપસા યુક્તા વરમેતદ્વૃણોમ્યહમ્ ॥ ૧૧ ॥
ન શસ્ત્રેણ ન ચાસ્ત્રેણ ગિરિણા પાદપેન ચ ।
ન શુષ્કેન ન ચાઽઽર્દ્રેણ વધં મે સ્યાત્કથઞ્ચન ॥ ૧૨ ॥
ભવેયમહમેવાર્કઃ સોમો વાયુર્હુતાશનઃ ।
સલિલં ચાન્તરિક્ષં ચ નક્ષત્રાણિ દિશો દશ ॥ ૧૩ ॥
અહં ક્રોધશ્ચ કામશ્ચ વરુણો વાસવો યમઃ ।
ધનદશ્ચ તથાધ્યક્ષો યક્ષઃ કિમ્પુરુષાધિપઃ ॥ ૧૪ ॥
બ્રહ્મોવાચ ।
એતે દિવ્યવરાંસ્તાત મયા દત્તાસ્તવાદ્ભુતાઃ ।
સર્વાન્ કામાનિમાંસ્તસ્માત્પ્રાપ્સ્યસિ ત્વં ન સંશયઃ ॥ ૧૫ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
એવમુક્ત્વા સ ભગવાન્ જગામાકાશમેવ હિ ।
વૈરાજં દેવસદનં મહર્ષિગણસેવિતમ્ ॥ ૧૬ ॥
તતો દેવાશ્ચ નાગાશ્ચ ગન્ધર્વા મુનયસ્તથા ।
વરપ્રદાનં શ્રુત્વૈવ પિતામહમુપસ્થિતાઃ ॥ ૧૭ ॥
દેવા ઊચુઃ ।
વરેણાનેન ભગવન્ વધિષ્યતિ સ નોઽસુરઃ ।
તન્નઃ પ્રસીદ ભગવન્ વધોઽપ્યસ્ય વિચિન્ત્યતામ્ ॥ ૧૮ ॥
ભગવાન્ સર્વભૂતાનાં સ્વયમ્ભૂરાદિકૃત્પ્રભુઃ ।
સ્રષ્ટા ચ હવ્યકવ્યાનાં ચાવ્યક્તઃ પ્રકૃતિર્ધ્રુવઃ ॥ ૧૯ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
સર્વલોકહિતં વાક્યં શ્રુત્વા દેવઃ પ્રજાપતિઃ ।
પ્રોવાચ વરદો વાક્યં સર્વાન્ દેવગણાંસ્તતઃ ॥ ૨૦ ॥
બ્રહ્મોવાચ ।
અવશ્યં ત્રિદશાસ્તેન પ્રાપ્તવ્યં તપસઃ ફલમ્ ।
તત(?)સ્તસ્ય વધં વિષ્ણુસ્તપસોઽન્તે કરિષ્યતિ ॥ ૨૧ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
એવં શ્રુત્વા સુરાઃ સર્વે વાક્યં પઙ્કજજન્મનઃ ।
સ્વાનિ સ્થાનાનિ દિવ્યાનિ જગ્મુસ્તે વૈ મુદાન્વિતાઃ ॥ ૨૨ ॥
લઘુમાત્રે વરે તસ્મિન્ સર્વાઃ સોઽબાધત પ્રજાઃ । (લબ્ધમાત્રે?)
હિરણ્યકશિપુર્દૈત્યો વરદાનેન દર્પિતઃ ॥ ૨૩ ॥
આશ્રમેષુ મહાત્માનો મુનીન્દ્રાન્ સંશિતવ્રતાન્ ।
સત્યધર્મરતાન્ દાન્તાન્ દુરાધર્ષો ભવંસ્તુ સઃ ॥ ૨૪ ॥
દેવન્ ત્રિભુવનસ્થાંશ્ચ પરાજિત્ય મહાસુરઃ ।
ત્રૈલોક્યં વશમાનીય સ્વર્ગે વસતિ દાનવઃ ॥ ૨૫ ॥
યદા વરમદોન્મત્તો હ્યાવાસં કૃતવાન્ દિવિ ।
યાજ્ઞિયાન્ કૃતવાન્ દૈત્યાનયાજ્ઞેયાશ્ચ દેવતાઃ ॥ ૨૬ ॥
આદિત્યવસવો રુદ્રા વિશ્વેદેવાસ્તથાશ્વિનૌ ।
ભૃગવોઽઙ્ગિરસઃ સાધ્યા મરુતશ્ચ સવાસવાઃ ॥ ૨૭ ॥
શરણ્યં શરણં વિષ્ણુમુપતસ્થુર્મહાબલમ્ ।
દેવં બ્રહ્મમયં વિષ્ણું બ્રહ્મભૂતસનાતનમ્ ॥ ૨૮ ॥
ભૂતભવ્યભવિષ્યસ્ય પ્રભું લોકપરાયણમ્ ।
નારાયણં વિભું દેવાઃ શરણ્યં શરણં ગતાઃ ॥ ૨૯ ॥
દેવા ઊચુઃ ।
ત્રાયસ્વ નોઽદ્ય દેવેશ હિરણ્યકશિપોર્વધાત્ ।
ત્વં હિ નઃ પરમો દેવો બ્રહ્માદીનાં સુરોત્તમ ॥ ૩૦ ॥
પ્રોત્ફુલ્લામલપત્રાક્ષ શત્રુપક્ષક્ષયઙ્કર ।
ક્ષયાય દિતિવંશસ્ય શરણં ત્વં ભવસ્વ નઃ ॥ ૩૧ ॥
શ્રીભગવાનુવાચ ।
ભયં ત્યજધ્વમમરા અભયં વો દદામ્યહમ્ ।
તથૈવ ત્રિદિવં દેવાઃ પ્રતિપદ્યત માચિરમ્ ॥ ૩૨ ॥
એષોઽમું સબલં દૈત્યં વરદાનેન દર્પિતમ્ ।
અવધ્યમમરેન્દ્રાણાં દાનવેન્દ્રં નિહન્મ્યહમ્ ॥ ૩૩ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
એવમુક્ત્વા સ ભગવાન્ વિસૃજ્ય ત્રિદિવેશ્વરાન્ ।
નારસિંહં વપુશ્ચક્રે સહસ્રાંશુસમપ્રભમ્ ॥ ૩૪ ॥
પ્રાંશું કનકશૈલાભં જ્વાલાપુઞ્જવિભૂષિતમ્
.દૈત્યસૈન્યમહામ્ભોધિવડવાનલવર્ચસમ્ ॥ ૩૫ ॥
સન્ધ્યાનુરક્તમેઘાભં નીલવાસસમચ્યુતમ્ ।
દેવદારુવનચ્છન્નં યથા મેરું મહાગિરિમ્ ॥ ૩૬ ॥
સમ્પૂર્ણવક્ત્રદશનૈઃ શશાઙ્કશકલોપમૈઃ ।
પૂર્ણં મુક્તાફલૈઃ શુભ્રૈઃ સમુદ્રમિવ કાઞ્ચનમ્ ॥ ૩૭ ॥
નખૈર્વિદ્રુમસઙ્કાશૈર્વિરાજિતકરદ્વયમ્ ।
દૈત્યનાથક્ષયકરૈઃ ક્રોધસ્યેવ યથાઙ્કુરૈઃ ॥ ૩૮ ॥
સટાભારં સકુટિલં વહ્નિજ્વાલાગ્રપિઙ્ગલમ્ ।
ધારયન્ ભાતિ સર્વાત્મા દાવાનલમિવાચલઃ ॥ ૩૯ ॥
દૃશ્યાદૃશ્યમુખે તસ્ય જિહ્વાભ્યુદિતચઞ્ચલા ।
પ્રલયાન્તામ્બુદસ્યેવ ચઞ્ચલા તુ તડિલ્લતા ॥ ૪૦ ॥
આવર્તિભિર્લોમઘનૈઃ વ્યાપ્તં વિગ્રહમૂર્જિતમ્ ।
મહાકટિતટસ્કન્ધમલાતપ્રતિમેક્ષણમ્ ॥ ૪૧ ॥
કલ્પાન્તમેઘનિર્ઘોષજ્વાલાનિઃશ્વાસમારુતમ્ ।
દુર્નિરીક્ષ્યં દુરાધર્ષં વજ્રમધ્યવિભીષણમ્ ॥ ૪૨ ॥
કૃત્વા મૂર્તિં નૃસિંહસ્ય દાનવેન્દ્રસભાં યયૌ ।
તાં બભઞ્જ તુ વેગેન દૈત્યાનાં ભયવર્ધનઃ ॥ ૪૩ ॥
ભજ્યમાનાં સભાં દૃષ્ટ્વા નૃસિંહેન મહાત્મના ।
હિરણ્યકશિપૂ રાજા દાનવાન્ સમચોદયત્ ॥ ૪૪ ॥
સત્ત્વજાતમિદં ઘોરં ચાપૂર્વં પુનરાગતમ્ ।
ઘાતયધ્વં દુરાધર્ષં યેન મે નાશિતા સભા ॥ ૪૫ ॥
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા દૈત્યાઃ શતસહસ્રશઃ ।
આયુધૈર્વિવિધૈર્જઘ્નુર્દેવદેવં જનાર્દનમ્ ॥ ૪૬ ॥
નાનાયુધસહસ્રાણિ તસ્ય ગાત્રેષુ ભાર્ગવ ।
વિશીર્ણાન્યેવ દૃશ્યન્તે મૃલ્લોષ્ટાનીવ પર્વતે ॥ ૪૭ ॥
દૈત્યાયુધાનાં વૈફલ્યં કૃત્વા હત્વા ચ દાનવાન્ ।
કરપાદપ્રહારૈશ્ચ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ ૪૮ ॥
જગ્રાહ વેગાદ્દૈતેયં હિરણ્યકશિપું તતઃ ।
નૃસિંહહેતોર્વિક્રાન્તમસ્ત્રવર્ષમહામ્બુદમ્ ॥ ૪૯ ॥
વેગેનોત્સઙ્ગમારોપ્ય કદલીદલલીલયા ।
દારયામાસ દૈત્યેશં વક્ષસ્થલમહાગિરિમ્ ॥ ૫૦ ॥
કૃત્વા તમસુભિર્હીનં દૈત્યેશં કેશવઃ સ્વયમ્ ।
અસુરાણાં વિનાશં ચ ક્રુદ્ધો નરહરિર્વ્યધાત્ ॥ ૫૧ ॥
હત્વાસુરં શોણિતબિન્દુચિત્રં સમ્પૂજ્ય દેવાઃ સહ વાસવેન ।
જગ્મુઃ સ્વધિષ્ણ્યાનિ મુદા સમેતા દેવોઽપ્યથાન્તર્હિતમૂર્તિરાસ ॥ ૫૨ ॥
ઇતિ શ્રિવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડે માર્કણ્ડેયવજ્રસંવાદે શઙ્કરગીતાસુ
નરસિંહપ્રાદુર્ભાવો નામ ચતુષ્પઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ ॥૫૪ ॥
અથ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડાન્તર્ગતે શઙ્કરગીતાસુ
પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥૫ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
હતે હિરણ્યકશિપૌ દાનવે દેવકણ્ટકે ।
હતશેષાસ્તુ દૈતેયાઃ પાતાલતલમાશ્રિતાઃ ॥ ૧ ॥
પાતાલતલસંસ્થેષુ દાનવેષુ મહાયશાઃ ।
પ્રહ્લાદપૌત્રો ધર્માત્મા વિરોચનસુતો બલિઃ ॥ ૨ ॥
આરાધ્ય તપસોગ્રેણ વરં લેભે પિતામહાત્ ।
અવધ્યત્વમજેયત્વં સમરેષુ સુરાસુરૈઃ ॥ ૩ ॥
વરલબ્ધં બલિં જ્ઞાત્વા પુનશ્ચક્રુર્દિતેઃ સુતાઃ ।
પ્રહૃષ્ટા દૈત્યરાજાનં પ્રહ્લાદાનુમતેર્બલિમ્ ॥ ૪ ॥
સમ્પ્રાપ્ય દૈત્યરાજ્યં તુ બલેન ચતુરઙ્ગિણા ।
જિત્વા દેવેશ્વરં શક્રમાજહારામરાવતીમ્ ॥ ૫ ॥
સ્થાનભ્રષ્ટો મહેન્દ્રોઽપિ કશ્યપં શરણં ગતઃ ।
કશ્યપેન તદા સાર્ધં બ્રહ્માણં શરણં ગતઃ ॥ ૬ ॥
બ્રહ્મણાઽભિહિતો દેવં જગામ શરણં હરિમ્ ।
અમૃતાધ્માતમેઘાભં શઙ્ખચક્રગદાધરમ્ ॥ ૭ ॥
દેવોઽપ્યભયદાનેન સંયોજ્ય બલસૂદનં ।
ઉવાચ વચનં કાલે મેઘગંભીરયા ગિરા ॥ ૮ ॥
શ્રીભગવાનુવાચ ।
ગચ્છ શક્ર ભવિષ્યામિ ત્રાતા તે બલસૂદન ।
દેવરૂપધરો ભૂત્વા વઞ્ચયિષ્યામિ તં બલિમ્ ॥ ૯ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
એવમુક્તસ્તદા શક્રઃ પ્રયયૌ કશ્યપાશ્રમમ્ ।
આદિદેશાદિતેર્ગર્ભં ચાંશેનાથ ચ સર્વદા ॥ ૧૦ ॥
ગર્ભસ્ય એવ તેજાંસિ દાનવેભ્યઃ સ આદદે ।
તતઃ કાલેન સુષુવે અદિતિર્વામનાકૃતિમ્ ॥ ૧૧ ॥
યસ્મિન્ જાતે સુરગણાઃ પ્રહર્ષમતુલં ગતાઃ ।
ઋષયશ્ચ મહાભાગાસ્ત્રૈકાલ્યામલદર્શિનઃ ॥ ૧૨ ॥
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ હયમેધાય દીક્ષિતઃ ।
બલિર્દૈત્યપતિઃ શ્રિમાન્ સ્યાલિગ્રામમુપાશ્રિતઃ ॥ ૧૩ ॥
વામસ્કન્ધે તમાદાય તસ્ય યજ્ઞે બૃહસ્પતિઃ ।
અનયદ્ભૃગુશાર્દૂલ નૂનં તસ્યૈવ માયયા ॥ ૧૪ ॥
યજ્ઞવાટં સ સમ્પ્રાપ્ય યજ્ઞં તુષ્ટાવ વામનઃ ।
આત્માનમાત્મના બ્રહ્મન્ ભસ્મચ્છન્ન ઇવાનલઃ ॥ ૧૫ ॥
પ્રવેશયામાસ ચ તં બલિર્ધર્મભૃતાં વરઃ ।
દદર્શ ચ મહાભાગં વામનં સુમનોહરમ્ ॥ ૧૬ ॥
સંયુક્તસર્વાવયવૈઃ પીનૈઃ સઙ્ક્ષિપ્તપર્વભિઃ ।
કૃષ્ણાજિનજટાદણ્ડકમણ્ડલુવિરાજિતમ્ ॥ ૧૭ ॥
વિક્રમિષ્યન્ યથા વ્યાઘ્રો લીયતિ સ્મ સ્વવિગ્રહમ્ ।
વિક્રમિષ્યંસ્તથૈવોર્વીં લીનગાત્રઃ સ્વવિગ્રહે ॥ ૧૮ ॥
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ હયમેધાય દીક્ષિતઃ ।
તસ્માત્તુ પ્રાર્થયદ્રાજન્ દેહિ મહ્યં ક્રમત્રયમ્ ॥ ૧૯ ॥
એવમુક્તસ્તુ દેવેન બલિર્દૈત્યગણાધિપઃ ।
પ્રદદાવુદકં તસ્ય પાવયસ્વેતિ ચાબ્રવીત્ ॥ ૨૦ ॥
અન્ન્યચ્ચ યદભીષ્ટં તે તદ્ગૃહાણ દ્વિજોત્તમ ।
પ્રતિજગ્રાહ ચ જલં પ્રવાત્યેવ તદા હરિઃ ॥ ૨૧ ॥
ઉદઙ્મુખૈર્દૈત્યવરૈઃ વીક્ષ્યમાણ ઇવામ્બુદઃ ।
આક્રમંસ્તુ હરિર્લોકાન્ દાનવાઃ શસ્ત્રપાણયઃ ॥ ૨૨ ॥
અભિદ્રવન્તિ વેગેન નાનાવક્ત્રશિરોધરાઃ ।
ગરુડાનનાઃ ખડ્ગમુખા મયૂરવદનાસ્તદા ॥ ૨૩ ॥
ઘોરા મકરવક્ત્રાશ્ચ ક્રોષ્ટુવક્ત્રાશ્ચ દાનવાઃ ।
આખુદર્દુરવક્ત્રાશ્ચ ઘોરવૃકમુખાસ્તથા ॥ ૨૪ ॥
માર્જારશશવક્ત્રાશ્ચ હંસકાકાનનાસ્તથા ।
ગોધાશલ્યકવક્ત્રાશ્ચ અજાવિમહિષાનનાઃ ॥ ૨૫ ॥
સિંહવ્યાઘ્રશૃગાલાનાં દ્વીપિવાનરપક્ષિણામ્ ।
હસ્ત્યશ્વગોખરોષ્ટ્રાણાં ભુજગાનાં સમાનનાઃ ॥ ૨૬ ॥
પ્રતિગ્રહજલં પ્રાપ્ય વ્યવર્ધત તદા હરિઃ ।
ઉદઙ્મુખૈર્દેવગણૈરીક્ષમાણ ઇવામ્બુદઃ ॥ ૨૭ ॥
વિક્રમન્તં હરિં લોકાન્ દાનવાઃ શસ્ત્રપાણયઃ ।
મત્સ્યકચ્છપવક્ત્રાણાં દર્દુરાણાં સમાનનાઃ ॥ ૨૮ ॥
સ્થૂલદન્તા વિવૃત્તાક્ષા લમ્બોષ્ઠજઠરાસ્તથા ।
પિઙ્ગલાક્ષા વિવૃત્તાસ્યા નાનાબાહુશિરોધરાઃ ॥ ૨૯ ॥
સ્થૂલાગ્રનાસાશ્ચિપિટા મહાહનુકપાલિનઃ ।
ચીનાંશુકોત્તરાસઙ્ગાઃ કેચિત્કૃષ્ણાજિનામ્બરાઃ ॥ ૩૦ ॥
ભુજઙ્ગભરણાશ્ચાન્યે કેચિન્મુકુટભૂષિતાઃ ।
સકુણ્ડલાઃ સકટકાઃ સશિરસ્ત્રાણમસ્તકાઃ ॥ ૩૧ ॥
ધનુર્બાણધરાશ્ચાન્યે તથા તોમરપાણયઃ ।
ખડ્ગચર્મધરાશ્ચાન્યે તથા પરિઘપાણયઃ ॥ ૩૨ ॥
શતઘ્નીચક્રહસ્તાશ્ચ ગદામુસલપાણયઃ ।
અશ્મયન્ત્રાયુધોપેતા ભિણ્ડિપાલાયુધાસ્તથા ॥ ૩૩ ॥
શૂલોલૂખલહસ્તાશ્ચ પરશ્વધધરાસ્તથા ।
મહાવૃક્ષપ્રવહણા મહાપર્વતયોધિનઃ ॥ ૩૪ ॥
ક્રમમાણં હૃષીકેશમુપાવર્તન્ત સર્વશઃ ।
સ તાન્ મમર્દ સર્વાત્મા તન્મુખાન્ દૈત્યદાનવાન્ ॥ ૩૫ ॥
સરસીવ મહાપદ્માન્ મહાહસ્તીવ દાનવાન્ ।
પ્રમથ્ય સર્વાન્ દૈતેયાન્ હસ્તપાદતલૈસ્તતઃ ॥ ૩૬ ॥
રૂપં કૃત્વા મહાભીમમાજહારાઽઽશુ મેદિનીમ્ ।
તસ્ય વિક્રમતો ભૂમિં ચન્દ્રાદિત્યૌ સ્તનાન્તરે ॥ ૩૭ ॥
પરં પ્રક્રમમાણસ્ય નાભિદેશે વ્યવસ્થિતૌ ।
તતઃ પ્રક્રમમાણસ્ય જાનુદેશે વ્યવસ્થિતૌ ॥ ૩૮ ॥
તતોઽપિ ક્રમમાણસ્ય પદ્ભ્યાં દેવૌ વ્યવસ્થિતૌ ।
જિત્વા સ મેદિનીં કૃત્સ્નાં હત્વા ચાસુરપુઙ્ગવાન્ ॥ ૩૯ ॥
દદૌ શક્રાય વસુધાં વિષ્ણુર્બલવતાં વરઃ ।
સ્વં રૂપં ચ તથાઽઽસાદ્ય દાનવેન્દ્રમભાષત ॥ ૪૦ ॥
શ્રીભગવાનુવાચ ।
યજ્ઞવાટે ત્વદીયેઽસ્મિન્ સાલિગ્રામે મહાસુર ।
મયા નિવિષ્ટપાદેન માપિતેયં વસુન્ધરા ॥ ૪૧ ॥
પ્રથમં તુ પદં જાતં નૌર્બન્ધશિખરે મમ ।
દ્વિતીયં મેરુશિખરે તૃતીયં નાભવત્ક્વચિત્ ॥ ૪૨ ॥
તન્મે વરય દૈત્યેન્દ્ર યન્મયાઽઽપ્તં પ્રતિગ્રહમ્ ।
બલિરુવાચ ।
યાવતી વસુધા દેવ ત્વયૈવ પરિનિર્મિતા ॥ ૪૩ ॥
તાવતી તે ન સમ્પૂર્ણા દેવદેવ ક્રમત્રયમ્ ।
ન કૃતં યત્ત્વયા દેવ કુતસ્તન્મે મહેશ્વર ॥ ૪૪ ॥
ન ચ તદ્વિદ્યતે દેવ તથૈવાન્યસ્ય કસ્યચિત્ ।
શ્રીભગવાનુવાચ ।
ન મે ત્વયાઽઽપૂર્યતે મે દાનવેન્દ્ર યથાશ્રુતમ્ ॥ ૪૫ ॥
સુતલં નામ પાતાલં વસ તત્ર સુસંયતઃ ।
મયૈવ નિર્મિતા તત્ર મનસા શોભના પુરી ॥ ૪૬ ॥
જ્ઞાતિભિઃ સહ ધર્મિષ્ઠૈર્વસ તત્ર યથાસુખમ્ ।
તત્ર ત્વં ભોક્ષ્યસે ભોગાન્ વિશિષ્ટાન્ બલસૂદનાત્ ॥ ૪૭ ॥
અવાપ્સ્યસિ તથા ભોગાન્ લોકાદ્વિધિવિવર્જિતાન્ ।
પ્રાકામ્યયુક્તશ્ચ તથા લોકેષુ વિહરિષ્યસિ ॥ ૪૮ ॥
મન્વન્તરે દ્વિતીયે ચ મહેન્દ્રત્વં કરિષ્યસિ ।
તેજસા ચ મદીયેન શક્રત્વે યોક્ષ્યસે બલે ॥ ૪૯ ॥
તવ શત્રુગણાન્ સર્વાન્ ઘાતયિષ્યામ્યહં તદા ।
બ્રહ્મણ્યસ્ત્વં શરણ્યસ્ત્વં યજ્ઞશીલઃ પ્રિયંવદઃ ॥ ૫૦ ॥
તપસ્વી દાનશીલશ્ચ વેદવેદાઙ્ગપારગઃ ।
તસ્માદ્યશોભિર્વૃદ્ધ્યર્થં મયા ત્વમભિસન્ધિતઃ ॥ ૫૧ ॥
દેવરાજાધિકાન્ ભોગાન્ પાતાલસ્થોઽપિ ભોક્ષ્યસે ।
સન્નિધાનઞ્ચ તત્રાહં કરિષ્યામ્યસુરાધિપ ॥ ૫૨ ॥
મયા ચ રંસ્યસે સાર્ધં સ્પૃહણીયઃ સુરૈરપિ ।
શક્રત્વં ચ તથા કૃત્વા ભાવ્યે સાવર્ણિકેઽન્તરે ॥ ૫૩ ॥
સર્વસંધિવિનિર્મુક્તો મયૈવ સહ રંસ્યસે ॥ ૫૪ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
ઇત્યેવમુક્ત્વા સજલામ્બુદાભઃ પ્રતપ્તચામીકરધૌતવસ્ત્રઃ ।
અદર્શનં દેવવરો જગામ શક્રશ્ચ લેભે સકલાં ત્રિલોકીમ્ ॥ ૫૫ ॥
ઇતિ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડે માર્કણ્ડેયવજ્રસંવાદે શઙ્કરગીતાસુ
વામનપ્રાદુર્ભાવો નામ પઞ્ચપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ ॥૫૫ ॥
અથ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડાન્તર્ગતે શઙ્કરગીતાસુ
ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥૬ ॥
રામ ઉવાચ ।
તસ્ય દેવાદિદેવસ્ય વિષ્ણોરમિતતેજસઃ ।
ત્વત્તોઽહં શ્રોતુમિચ્છામિ દિવ્યા આત્મવિભૂતયઃ ॥ ૧ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
ન શક્યા વિસ્તરાદ્વક્તું દેવદેવસ્ય ભૂતયઃ ।
પ્રાધાન્યતસ્તે વક્ષ્યામિ શૃણુષ્વૈકમના દ્વિજ ॥ ૨ ॥
સર્ગે બ્રહ્મા સ્થિતૌ વિષ્ણુઃ સંહારે ચ તથા હરઃ ।
વરુણો વાયુરાકાશો જ્યોતિશ્ચ પૃથિવી તથા ॥ ૩ ॥
દિશશ્ચ વિદિશ્ચાપિ તથા યે ચ દિગીશ્વરાઃ ।
આદિત્યા વસવો રુદ્રા ભૃગવોઽઙ્ગિરસસ્તથા ॥ ૪ ॥
સાધ્યાશ્ચ મરુતો દેવા વિશ્વેદેવાસ્તથૈવ ચ ।
અશ્વિનૌ પુરુહૂતશ્ચ ગન્ધર્વાપ્સરસાં ગણાઃ ॥ ૫ ॥
પર્વતોદધિપાતાલા લોકા દ્વીપાશ્ચ ભાર્ગવ ।
તિર્યગૂર્ધ્વમધશ્ચૈવ ત્વિઙ્ગિતં યશ્ચ નેઙ્ગતે ॥ ૬ ॥
સચ્ચાસચ્ચ મહાભાગ પ્રકૃતિર્વિકૃતિશ્ચ યઃ ।
કૃમિકીટપતઙ્ગાનાં વયસાં યોનયસ્તથા ॥ ૭ ॥
વિદ્યાધરાસ્તથા યક્ષા નાગાઃ સર્પાઃ સકિન્નરાઃ ।
રાક્ષસાશ્ચ પિશાચાશ્ચ પિતરઃ કાલસંધયઃ ॥ ૮ ॥
ધર્માર્થકામમોક્ષાશ્ચ ધર્મદ્વારાણિ યાનિ ચ ।
યજ્ઞાઙ્ગાનિ ચ સર્વાણિ ભૂતગ્રામં ચતુર્વિધમ્ ॥ ૯ ॥
જરાયુજાણ્ડજાશ્ચૈવ સંસ્વેદજમથોદ્ભિજમ્ ।
એકજ્યોતિઃ સ મરુતાં વસૂનાં સ ચ પાવકઃ ॥ ૧૦ ॥
અહિર્બુધ્ન્યશ્ચ રુદ્રાણાં નાદૈવાશ્વિનયોસ્તથા ।
નારાયણશ્ચ સાધ્યાનાં ભૃગૂણાં ચ તથા ક્રતુઃ ॥ ૧૧ ॥
આદિત્યાનાં તથા વિષ્ણુરાયુરઙ્ગિરસાં તથા ।
વિશ્વેષાં ચૈવ દેવાનાં રોચમાનઃ સુકીર્તિતઃ ॥ ૧૨ ॥
વાસવઃ સર્વદેવાનાં જ્યોતિષાં ચ હુતાશનઃ ।
યમઃ સંયમશીલાનાં વિરૂપાક્ષઃ ક્ષમાભૃતામ્ ॥ ૧૩ ॥
યાદસાં વરુણશ્ચૈવ પવન પ્લવતાં તથા ।
ધનાધ્યક્ષશ્ચ યક્ષાણાં રુદ્રો રૌદ્રસ્તથાન્તરઃ ॥ ૧૪ ॥
અનન્તઃ સર્વનાગાનાં સૂર્યસ્તેજસ્વિનાં તથા ।
ગ્રહાણાં ચ તથા ચન્દ્રો નક્ષત્રાણાં ચ કૃત્તિકા ॥ ૧૫ ॥
કાલઃ કલયતાં શ્રેષ્ઠો યુગાનાં ચ કૃતં યુગમ્ ।
કલ્પં મન્વન્તરેશાશ્ચ મનવશ્ચ ચતુર્દશ ॥ ૧૬ ॥
સ એવ દેવઃ સર્વાત્મા યે ચ દેવેશ્વરાસ્તથા ।
સંવત્સરસ્તુ વર્ષાણાં ચાયનાનાં તથોત્તરઃ ॥ ૧૭ ॥
માર્ગશીર્ષસ્તુ માસાનાં ઋતૂનાં કુસુમાકરઃ ।
શુક્લપક્ષસ્તુ પક્ષાણાં તિથીનાં પૂર્ણિમા તિથિઃ ॥ ૧૮ ॥
કારણાનાં વધઃ (?) પ્રોક્તો મુહૂર્તાનાં તથાઽભિજિત્ ।
પાતાલાનાં સુતલશ્ચ સમુદ્રાણાં પયોદધિઃ ॥ ૧૯ ॥
જમ્બૂદ્વીપશ્ચ દ્વીપાનાં લોકાનાં સત્ય ઉચ્યતે ।
મેરુઃ શિલોચ્ચયાનાં ચ વર્ષેષ્વપિ ચ ભારતમ્ ॥ ૨૦ ॥
હિમાલયઃ સ્થાવરાણાં જાહ્નવી સરિતાં તથા ।
પુષ્કરઃ સર્વતીર્થાનાં ગરુડઃ પક્ષિણાં તથા ॥ ૨૧ ॥
ગન્ધર્વાણાં ચિત્રરથઃ સિદ્ધાનાં કપિલો મુનિઃ ।
ઋષીણાં ચ ભૃગુર્દેવો દેવર્ષીણાં ચ નારદઃ ॥ ૨૨ ॥
તથા બ્રહ્મર્ષીણાં ચ અઙ્ગિરાઃ પરિકીર્તિતઃ ।
વિદ્યાધરાણાં સર્વેષાં દેવશ્ચિત્રાઙ્ગદસ્તથા ॥ ૨૩ ॥
કંવરઃ કિન્નરાણાં ચ સર્પાણામથ વાસુકિઃ । (કંધરઃ?)
પ્રહ્લાદઃ સર્વદૈત્યાનાં રમ્ભા ચાપ્સરસાં તથા ॥ ૨૪ ॥
ઉચ્ચૈઃશ્રવસમશ્વાનાં ધેનૂનાં ચૈવ કામધુક્ ।
ઐરાવતો ગજેન્દ્રાણાં મૃગાણાં ચ મૃગાધિપઃ ॥ ૨૫ ॥
આયુધાનાં તથા વજ્રો નરાણાં ચ નરાધિપઃ ।
ક્ષમા ક્ષમાવતાં દેવો બુદ્ધિર્બુદ્ધિમતામપિ ।૨૬ ॥
ધર્માવિરુદ્ધઃ કામશ્ચ તથા ધર્મભૃતાં નૃણામ્ ।
ધર્મો ધર્મભૃતાં દેવસ્તપશ્ચૈવ તપસ્વિનામ્ ॥ ૨૭ ॥
યજ્ઞાનાં જપયજ્ઞશ્ચ સત્યઃ સત્યવતાં તથા ।
વેદાનાં સામવેદશ્ચ અંશુનાં જ્યોતિષાં પતિઃ ॥ ૨૮ ॥
ગાયત્રી સર્વમન્ત્રાણાં વાચઃ પ્રવદતાં તથા ।
અક્ષરાણામકારશ્ચ યન્ત્રાણાં ચ તથા ધનુઃ ॥ ૨૯ ॥
અધ્યાત્મવિદ્યા વિદ્યાનાં કવીનામુશના કવિઃ ।
ચેતના સર્વભૂતાનામિન્દ્રિયાણાં મનસ્તથા ॥ ૩૦ ॥
બ્રહ્મા બ્રહ્મવિદાં દેવો જ્ઞાનં જ્ઞાનવતાં તથા ।
કીર્તિઃ શ્રીર્વાક્ ચ નારીણાં સ્મૃતિર્મેધા તથા ક્ષમા ॥ ૩૧ ॥
આશ્રમાણાં ચતુર્થશ્ચ વર્ણાનાં બ્રાહ્મણસ્તથા ।
સ્કન્દઃ સેનાપ્રણેતૄણાં સદયશ્ચ દયાવતામ્ ॥ ૩૨ ॥
જયશ્ચ વ્યવસાયશ્ચ તથોત્સાહવતાં પ્રભુઃ ।
અશ્વત્થઃ સર્વવૃક્ષાણામોષધીનાં તથા યવઃ ॥ ૩૩ ॥
મૃત્યુઃ સ એવ મ્રિયતામુદ્ભવશ્ચ ભવિષ્યતામ્ ।
ઝષાણાં મકરશ્ચૈવ દ્યૂતં છલયતાં તથા ॥ ૩૪ ॥
માનશ્ચ સર્વગુહ્યાનાં રત્નાનાં કનકં તથા ।
ધૃતિર્ભૂમૌ રસસ્તેજસ્તેજશ્ચૈવ હુતાશને ॥ ૩૫ ॥
વાયુઃ સ્પર્શગુણાનાં ચ ખં ચ શબ્દગુણસ્તથા ।
એવં વિભૂતિભિઃ સર્વં વ્યાપ્ય તિષ્ઠતિ ભાર્ગવ ॥ ૩૬ ॥
એકાંશેન ભૃગુશ્રેષ્ઠ તસ્યાંશત્રિતયં દિવિ ।
દેવાશ્ચ ઋષયશ્ચૈવ બ્રહ્મા ચાહં ચ ભાર્ગવ ॥ ૩૭ ॥
ચક્ષુષા યન્ન પશ્યન્તિ વિના જ્ઞાનગતિં દ્વિજ ।
જ્ઞાતા જ્ઞેયસ્તથા ધ્યાતા ધ્યેયશ્ચોક્તો જનાર્દનઃ ॥ ૩૮ ॥
યજ્ઞો યષ્ટા ચ ગોવિન્દઃ ક્ષેત્રં ક્ષેત્રજ્ઞ એવ ચ ।
અન્નમન્નાદ એવોક્તઃ સ એવ ચ ગુણત્રયમ્ ।૩૯ ॥
ગામાવિશ્ય ચ ભૂતાનિ ધારયત્યોજસા વિભુઃ ।
પુષ્ણાતિ ચૌષધીઃ સર્વા સોમો ભૂત્વા રસાત્મકઃ ॥ ૪૦ ॥
પ્રાણિનાં જઠરસ્થોઽગ્નિર્ભુક્તપાચી સ ભાર્ગવ ।
ચેષ્ટાકૃત્પ્રાણિનાં બ્રહ્મન્ સ ચ વાયુઃ શરીરગઃ ॥ ૪૧ ॥
યથાદિત્યગતં તેજો જગદ્ભાસયતેઽખિલમ્ ।
યચ્ચન્દ્રમસિ યચ્ચાગ્નૌ તત્તેજસ્તત્ર કીર્તિતમ્ ॥ ૪૨ ॥
સર્વસ્ય ચાસૌ હૃદિ સન્નિવિષ્ટસ્તસ્માત્સ્મૃતિર્જ્ઞાનમપોહનં ચ ।
સર્વૈશ્ચ દેવૈશ્ચ સ એવ વન્દ્યો વેદાન્તકૃદ્વેદકૃદેવ ચાસૌ ॥૪૩ ॥
ઇતિ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડે માર્કણ્ડેયવજ્રસંવાદે
શઙ્કરગીતાસુ
વિભૂતિવર્ણનં નામ ષટ્પઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ ॥૫૬ ॥
અથ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડાન્તર્ગતે શઙ્કરગીતાસુ
સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥૭ ॥
રામ ઉવાચ ।
આરાધ્યતે સ ભગવાન્ કર્મણા યેન શઙ્કર ।
તન્મમાચક્ષ્વ ભગવન્ સર્વસત્ત્વસુખપ્રદમ્ ॥ ૧ ॥
શઙ્કર ઉવાચ ।
સાધુ રામ મહાભાગ સાધુ દાનવનાશન ।
યન્માં પૃચ્છસિ ધર્મજ્ઞ કેશવારાધનં પ્રતિ ॥ ૨ ॥
દિવસં દિવસાર્ધં વા મુહૂર્તમેકમેવ વા ।
નાશશ્ચાશેષપાપસ્ય ભક્તિર્ભવતિ કેશવે ॥ ૩ ॥
અનેકજન્મસાહસ્રૈર્નાનાયોન્યન્તરેષુ ચ ।
જન્તોઃ કલ્મષહીનસ્ય ભક્તિર્ભવતિ કેશવે ॥ ૪ ॥
નાધન્યઃ કેશવં સ્તૌતિ નાધન્યોઽર્ચયતિ પ્રભુમ્ ।
નમત્યધન્યશ્ચ હરિં નાધન્યો વેત્તિ માધવમ્ ॥ ૫ ॥
મનશ્ચ તદ્ધિ ધર્મજ્ઞ કેશવે યત્પ્રવર્તતે ।
સા બુદ્ધિસ્તદ્વ્રતાયૈવ સતતં પ્રતિતિષ્ઠતિ ॥ ૬ ॥
સા વાણી કેશવં દેવં યા સ્તૌતિ ભૃગુનન્દન ।
શ્રવણૌ તૌ શ્રુતા યાભ્યાં સતતં તત્કથાઃ શુભાઃ ॥ ૭ ॥
અવેહિ ધર્મજ્ઞ તથા તત્પૂજાકરણાત્કરૌ ।
તદેકં સફલં કર્મ કેશવાર્થાય યત્કૃતમ્ ॥ ૮ ॥
યતો મુખ્યફલાવાપ્તૌ કરણં સુપ્રયોજનમ્ ।
મનસા તેન કિં કાર્યં યન્ન તિષ્ઠતિ કેશવે ॥ ૯ ॥
બુદ્ધ્યા વા ભાર્ગવશ્રેષ્ઠ તયા નાસ્તિ પ્રયોજનમ્ ।
રોગઃ સા રસના વાપિ યયા ન સ્તૂયતે હરિઃ ॥ ૧૦ ॥
ગર્તૌ બ્રહ્મવ્રતૌ કર્ણૌ યાભ્યાં તત્કર્મ ન શ્રુતમ્ ।
ભારભૂતૈઃ કરૈઃ કાર્યં કિ તસ્ય નૃપશોર્દ્વિજ ॥ ૧૧ ॥
યૈર્ન સમ્પૂજિતો દેવઃ શઙ્ખચક્રગદાધરઃ ।
પાદૌ તૌ સફલૌ રામ કેશવાલયગામિનૌ ॥ ૧૨ ॥
તે ચ નેત્રે મહાભાગ યાભ્યાં સન્દૃશ્યાતે હરિઃ ।
કિં તસ્ય ચરણૈઃ કાર્યં કૃતસ્ય નિપુણૈર્દ્વિજ ॥ ૧૩ ॥
યાભ્યાં ન વ્રજતે જન્તુઃ કેશવાલયદર્શને ।
જાત્યન્ધતુલ્યં તં મન્યે પુરુષં પુરુષોત્તમ ॥ ૧૪ ॥
યો ન પશ્યતિ ધર્મજ્ઞ કેશવાર્ચા પુનઃ પુનઃ ।
ક્લેશસંજનનં કર્મ વૃથા તદ્ભૃગુનન્દન ॥ ૧૫ ॥
કેશવં પ્રતિ યદ્રામ ક્રિયતેઽહનિ સર્વદા ।
પશ્ય કેશવમારાધ્ય મોદમાનં શચીપતિમ્ ॥ ૧૬ ॥
યમઞ્ચ વરુણઞ્ચૈવ તથા વૈશ્રવણં પ્રભુમ્ ।
દેવેન્દ્રત્વમતિસ્ફીતં સર્વભૂતિસ્મિતં(??) પદમ્ ॥ ૧૭ ॥
હરિભક્તિદ્રુમાત્પુષ્પં રાજસાત્સાત્ત્વિકં ફલમ્ ।
અણિમા મહિમા પ્રાપ્તિઃ પ્રાકામ્યં લઘિમા તથા ॥ ૧૮ ॥
ઈશિત્વઞ્ચ વશિત્વઞ્ચ યત્ર કામાવસાયિતા ।
આરાધ્ય કેશવં દેવં પ્રપ્યન્તે નાત્ર સંશયઃ ॥ ૧૯ ॥
હતપ્રત્યઙ્ગમાતઙ્ગો રુધિરારુણભૂતલે ।
સઙ્ગ્રામે વિજયં રામ પ્રાપ્યતે તત્પ્રસાદતઃ ॥ ૨૦ ॥
મહાકટિતટશ્રોણ્યઃ પીનોન્નતપયોધરાઃ ।
અકલઙ્કશશાઙ્કાભવદના નીલમૂર્ધજાઃ ॥ ૨૧ ॥
રમયન્તિ નરં સ્વપ્ને દેવરામા મનોહરાઃ ।
સકૃદ્યેનાર્ચિતો દેવો હેલયા વા નમસ્કૃતઃ ॥ ૨૨ ॥
વેદવેદાઙ્ગવપુષાં મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્ ।
ઋષિત્વમપિ ધર્મજ્ઞ વિજ્ઞેયં તત્પ્રસાદજમ્ ॥ ૨૩ ॥
રમન્તે સહ રામાભિઃ પ્રાપ્ય વૈદ્યાધરં પદમ્ ।
અન્યભાવતયા નામ્નઃ કીર્તનાદપિ ભાર્ગવ ॥ ૨૪ ॥
રત્નપર્યઙ્કશયિતા મહાભોગાશ્ચ ભોગિનઃ ।
વીજ્યન્તે સહ રામાભિઃ કેશવસ્મરણાદપિ ॥ ૨૫ ॥
સૌગન્ધિકે વને રમ્યે કૈલાસપર્વતે દ્વિજ ।
યદ્યક્ષા વિહરન્તિ સ્મ તત્પ્રાહુઃ કુસુમં નતેઃ ॥ ૨૬ ॥
રત્નચિત્રાસુ રમ્યાસુ નન્દનોદ્યાનભૂમિષુ ।
ક્રીડન્તિ ચ સહ સ્ત્રીભિર્ગન્ધર્વીભિઃ કથાશ્રુતેઃ ॥ ૨૭ ॥
ચતુસ્સમુદ્રવેલાયાં મેરુવિન્ધ્યપયોધરામ્ ।
ધરાં યે ભુઞ્જતે ભૂપાઃ પ્રણિપાતસ્ય તત્ફલમ્ ॥ ૨૮ ॥
તસ્માત્તવાહં વક્ષ્યામિ યદ્યદા ચરતઃ સદા ।
પુરુષસ્યેહ ભગવાન્ સુતોષસ્તુષ્યતે હરિઃ ॥ ૨૯ ॥
પૂજ્યઃ સ નિત્યં વરદો મહાત્મા સ્તવ્ય સ નિત્યં જગદેકવન્દ્યઃ ।
ધ્યેયઃ સ નિત્યં સકલાઘહર્તા ચૈતાવદુક્તં તવ રામ ગુહ્યમ્ ॥ ૩૦ ॥
ઇતિ શ્રીવિષ્ણુધર્મોત્તરે પ્રથમખણ્ડે માર્કણ્ડેયવજ્રસંવાદે
શઙ્કરગીતાસુ
ભક્તિફલપ્રદર્શનં નામ સપ્તપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ ॥૫૭ ॥
Also Read:
Shankara Gita Lyrics in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil
