Ribhu Gita from Shiva Rahasya Lyrics in Gujarati

Ribhu Gita from Shiva Rahasya in Gujarati:

॥ શ્રીશિવરહસ્યાન્તર્ગતા ઋભુગીતા ॥
૧ ॥ પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥

હેમાદ્રિં કિલ માતુલુઙ્ગફલમિત્યાદાય મોદાધિકો
મૌઢ્યાન્નાકનિવાસિનાં ભયપરૈર્વાક્યૈરિવ પ્રાર્થિતઃ।
નીલીશામ્બરનીલમમ્બરતલં જમ્બૂફલં ભાવયન્
તં મુઞ્ચન્ ગિરિમમ્બરં પરિમૃશન્ લમ્બોદરઃ પાતુ મામ્ ॥ ૧.૧ ॥

વામં યસ્ય વપુઃ સમસ્તજગતાં માતા પિતા ચેતરત્
યત્પાદામ્બુજનૂપુરોદ્ભવરવઃ શબ્દાર્થવાક્યાસ્પદમ્।
યન્નેત્રત્રિતયં સમસ્તજગતામાલોકહેતુઃ સદા
પાયાદ્દૈવતસાર્વભૌમગિરિજાલઙ્કારમૂર્તિઃ શિવઃ ॥ ૧.૨ ॥

સૂતઃ –
જૈગીષવ્યઃ પુનર્નત્વા ષણ્મુખં શિવસંભવમ્।
પપ્રચ્છ હૃષ્ટસ્તં તત્ર મુનિભિર્ગણપુઙ્ગવૈઃ ॥ ૧.૩ ॥

જૈગીષવ્યઃ –
કરુણાકર સર્વજ્ઞ શરણાગતપાલક।
અરુણાધિપનેત્રાબ્જ ચરણસ્મરણોન્મુખ ॥ ૧.૪ ॥

કરુણાવરુણામ્ભોધે તરણિદ્યુતિભાસ્કર।
દિવ્યદ્વાદશલિઙ્ગાનાં મહિમા સંશ્રુતો મયા ॥ ૧.૫ ॥

ત્વત્તોઽન્યત્ શ્રોતુમિચ્છામિ શિવાખ્યાનમનુત્તમમ્।
ત્વદ્વાક્યકઞ્જપીયૂષધારાભિઃ પાવયાશુ મામ્ ॥ ૧.૬ ॥

સૂતઃ –
ઇતિ તસ્ય ગિરા તુષ્ટઃ ષણ્મુખઃ પ્રાહ તં મુનિમ્ ॥ ૧.૭ ॥

શ્રીષણ્મુખઃ –
શૃણુ ત્વમગજાકાન્તેનોક્તં જ્ઞાનમહાર્ણવમ્।
ઋભવે યત્પુરા પ્રાહ કૈલાસે શઙ્કરઃ સ્વયમ્ ॥ ૧.૮ ॥

બ્રહ્મસૂનુઃ પુરા વિપ્રો ગત્વા નત્વા મહેશ્વરમ્।
ઋભુર્વિભું તદા શંભું તુષ્ટાવ પ્રણતો મુદા ॥ ૧.૯ ॥

ઋભુઃ –
દિવામણિનિશાપતિસ્ફુટકૃપીટયોનિસ્ફુર-
લ્લલાટભસિતોલ્લસદ્વરત્રિપુણ્ડ્રભાગોજ્વલમ્।var was ત્રિપુણ્ટ્ર
ભજામિ ભુજગાઙ્ગદં વિધૃતસામિસોમપ્રભા-
વિરાજિતકપર્દકં કરટિકૃત્તિભૂષ્યત્કટિમ્ ॥ ૧.૧૦ ॥

ફાલાક્ષાધ્વરદક્ષશિક્ષકવલક્ષોક્ષેશવાહોત્તમ-
ત્ર્યક્ષાક્ષય્ય ફલપ્રદાવભસિતાલઙ્કારરુદ્રાક્ષધૃક્।
ચક્ષુઃશ્રોત્રવરાઙ્ગહારસુમહાવક્ષઃસ્થલાધ્યક્ષ માં
ભક્ષ્યીભૂતગરપ્રભક્ષ ભગવન્ ભિક્ષ્વર્ચ્યપાદામ્બુજ ॥ ૧.૧૧ ॥

ગઙ્ગાચન્દ્રકલાલલામ ભગવન્ ભૂભૃત્કુમારીસખ
સ્વામિંસ્તે પદપદ્મભાવમતુલં કષ્ટાપહં દેહિ મે।
તુષ્ટોઽહં શિપિવિષ્ટહૃષ્ટમનસા ભ્રષ્ટાન્ન મન્યે હરિ-
બ્રહ્મેન્દ્રાનમરાન્ ત્રિવિષ્ટપગતાન્ નિષ્ઠા હિ મે તાદૃશી ॥ ૧.૧૨ ॥

નૃત્તાડંબરસજ્જટાપટલિકાભ્રામ્યન્મહોડુચ્છટા
ત્રુટ્યત્સોમકલાલલામકલિકા શમ્યાકમૌલીનતમ્।
ઉગ્રાનુગ્રભવોગ્રદુર્ગજગદુદ્ધારાગ્રપાદામ્બુજં
રક્ષોવક્ષકુઠારભૂતમુમયા વીક્ષે સુકામપ્રદમ્ ॥ ૧.૧૩ ॥

ફાલં મે ભસિતત્રિપુણ્ડ્રરચિતં ત્વત્પાદપદ્માનતં ??
પાહીશાન દયાનિધાન ભગવન્ ફાલાનલાક્ષ પ્રભો।
કણ્ઠો મે શિતિકણ્ઠનામ ભવતો રુદ્રાક્ષધૃક્ પાહિ માં
કર્ણૌ મે ભુજગાધિપોરુસુમહાકર્ણ પ્રભો પાહિ મામ્ ॥ ૧.૧૪ ॥

નિત્યં શઙ્કરનામબોધિતકથાસારાદરં શઙ્કરં
વાચં રુદ્રજપાદરાં સુમહતીં પઞ્ચાક્ષરીમિન્દુધૃક્।
બાહૂ મે શશિભૂષણોત્તમ મહાલિઙ્ગાર્ચનાયોદ્યતૌ
પાહિ પ્રેમરસાર્દ્રયાઽદ્ય સુદૃશા શમ્ભો હિરણ્યપ્રભ ॥ ૧.૧૫ ॥

ભાસ્વદ્બાહુચતુષ્ટયોજ્જ્વલ સદા નેત્રે ત્રિનેત્રે પ્રભો
ત્વલ્લિઙ્ગોત્તમદર્શનેન સુતરાં તૃપ્તૈઃ સદા પાહિ મે।
પાદૌ મે હરિનેત્રપૂજિતપદદ્વન્દ્વાવ નિત્યં પ્રભો
ત્વલ્લિઙ્ગાલયપ્રક્રમપ્રણતિભિર્માન્યૌ ચ ધન્યૌ વિભો ॥ ૧.૧૬ ॥

ધન્યસ્ત્વલ્લિઙ્ગસઙ્ગેપ્યનુદિનગલિતાનઙ્ગસઙ્ગાન્તરઙ્ગઃ
પુંસામર્થૈકશક્ત્યા યમનિયમવરૈર્વિશ્વવન્દ્ય પ્રભો યઃ।
દત્વા બિલ્વદલં સદમ્બુજવરં કિઞ્ચિજ્જલં વા મુહુઃ
પ્રાપ્નોતીશ્વરપાદપઙ્કજમુમાનાથાદ્ય મુક્તિપ્રદમ્ ॥ ૧.૧૭ ॥

ઉમારમણ શઙ્કર ત્રિદશવન્દ્ય વેદેડ્ય હૃત્
ત્વદીયપરભાવતો મમ સદૈવ નિર્વાણકૃત્।
ભવાર્ણવનિવાસિનાં કિમુ ભવત્પદામ્ભોરુહ-
પ્રભાવભજનાદરં ભવતિ માનસં મુક્તિદમ્ ॥ ૧.૧૮ ॥

સંસારાર્ગલપાદબદ્ધજનતાસંમોચનં ભર્ગ તે
પાદદ્વન્દ્વમુમાસનાથ ભજતાં સંસારસંભર્જકમ્।
ત્વન્નામોત્તમગર્જનાદઘકુલં સન્તર્જિતં વૈ ભવેદ્
દુઃખાનાં પરિમાર્જકં તવકૃપાવીક્ષાવતાં જાયતે ॥ ૧.૧૯ ॥

વિધિમુણ્ડકરોત્તમોરુમેરુકોદણ્ડખણ્ડિતપુરાણ્ડજવાહબાણ
પાહિ ક્ષમારથવિકર્ષસુવેદવાજિહેષાન્તહર્ષિતપદામ્બુજ વિશ્વનાથ ॥ ૧.૨૦ ॥

વિભૂતીનામન્તો ન હિ ખલુ ભવાનીરમણ તે
ભવે ભાવં કશ્ચિત્ ત્વયિ ભવહ ભાગ્યેન લભતે।
અભાવં ચાજ્ઞાનં ભવતિ જનનાદ્યૈશ્ચ રહિતઃ
ઉમાકાન્ત સ્વાન્તે ભવદભયપાદં કલયતઃ ॥ ૧.૨૧ ॥

વરં શંભો ભાવૈર્ભવભજનભાવેન નિતરાં
ભવામ્ભોધિર્નિત્યં ભવતિ વિતતઃ પાંસુબહુલઃ।
વિમુક્તિં ભુક્તિં ચ શ્રુતિકથિતભસ્માક્ષવરધૃક્
ભવે ભર્તુઃ સર્વો ભવતિ ચ સદાનન્દમધુરઃ ॥ ૧.૨૨ ॥

સોમસામજસુકૃત્તિમૌલિધૃક્ સામસીમશિરસિ સ્તુતપાદ।
સામિકાયગિરિજેશ્વર શમ્ભો પાહિ મામખિલદુઃખસમૂહાત્ ॥ ૧.૨૩ ॥

ભસ્માઙ્ગરાગ ભુજગાઙ્ગ મહોક્ષસઙ્ગ
ગઙ્ગામ્બુસઙ્ગ સુજટા નિટિલ સ્ફુલિઙ્ગ।
લિઙ્ગાઙ્ગ ભઙ્ગિતમનઙ્ગ વિહઙ્ગવાહ-
સમ્પૂજ્યપાદ સદસઙ્ગ જનાન્તરઙ્ગ ॥ ૧.૨૪ ॥

વાત્સલ્યં મયિ તાદૃશં તવનચેચ્ચન્દ્રાર્ધ ચૂડામણે
ધિક્કૃત્યાપિ વિમુચ્ય વા ત્વયિ યતો ધન્યો ધરણ્યામહમ્।
સક્ષારં લવણાર્ણવસ્ય સલિલં ધારા ધરેણ ક્ષણાત્
આદાયોજ્ઝિતમાક્ષિતૌ હિ જગતાં આસ્વાદનીયાં દૃશામ્ ॥ ૧.૨૫ ॥

ત્વત્ કૈલાસવરે વિશોકહૃદયાઃ ક્રોધોજ્ઝિતાચ્ચાણ્ડજાઃ
તસ્માન્મામપિ ભેદબુદ્ધિરહિતં કુર્વીશ તેઽનુગ્રહાત્।
ત્વદ્વક્ત્રામલ નિર્જરોજ્ઝિત મહાસંસાર સંતાપહં
વિજ્ઞાનં કરુણાઽદિશાદ્ય ભગવન્ લોકાવનાય પ્રભો ॥ ૧.૨૬ ॥

સારઙ્ગી સિંહશાબં સ્પૃશતિ સુતધિયા નન્દિની વ્યાઘ્રપોતં
માર્જારી હંસબાલં પ્રણયપરવશા કેકિકાન્તા ભુજઙ્ગમ્।
વૈરાણ્યાજન્મજાતાન્યપિ ગલિતમદા જન્તવોઽન્યે ત્યજન્તિ
ભક્તાસ્ત્વત્પાદપદ્મે કિમુ ભજનવતઃ સર્વસિદ્ધિં લભન્તે ॥ ૧.૨૭ ॥

સ્કન્દઃ –
ઇત્થં ઋભુસ્તુતિમુમાવરજાનિરીશઃ
શ્રુત્વા તમાહ ગણનાથવરો મહેશઃ।
જ્ઞાનં ભવામયવિનાશકરં તદેવ
તસ્મૈ તદેવ કથયે શૃણુ પાશમુક્ત્યૈ ॥ ૧.૨૮ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શંકરાખ્યે ષષ્ઠાંશે
ઋભુસ્તુતિર્નામ પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥

૨ ॥ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥

ઈશ્વરઃ –
શ્રુણુ પદ્મજસંભૂત મત્તઃ સૂત્રવિધિક્રમમ્।
જ્ઞાનોત્પાદકહેતૂનિ શ્રુતિસારાણિ તત્ત્વતઃ ॥ ૨.૧ ॥

વ્યાસા મન્વન્તરેષુ પ્રતિયુગજનિતાઃ શાંભવજ્ઞાનસિદ્ધ્યૈ
ભસ્માભ્યક્તસમસ્તગાત્રનિવહા રુદ્રાક્ષમાલાધરાઃ।
કૈલાસં સમવાપ્ય શઙ્કરપદધ્યાનેન સૂત્રાણ્યુમા-
કાન્તાત્ પ્રાપ્ય વિતન્વતે સ્વકધિયા પ્રામાણ્યવાદાનહો ॥ ૨.૨ ॥

જિજ્ઞાસ્યં બ્રહ્મ એવેત્યથપદવિદિતૈઃ સાધનપ્રાપ્ત્યુપાયૈ-
ર્યોગૈર્યોગાદ્યુપાયૈર્યમનિયમમહાસાંખ્યવેદાન્તવાક્યૈઃ।
શ્રોતવ્યો ભગવાન્ ન રૂપગુણતો મન્તવ્ય ઇત્યાહ હિ
વેદોદ્બોધદવાક્યહેતુકરણૈર્ધ્યેયઃ સ સાક્ષાત્કૃતેઃ ॥ ૨.૩ ॥

જન્માદ્યસ્ય યતોઽસ્ય ચિત્રજગતો મિથ્યૈવ તત્કારણં
બ્રહ્મ બ્રહ્માત્મનૈવ પ્રકૃતિપરમદો વર્તમાનં વિવર્તેત્।
શ્રુત્યા યુક્ત્યા યતો વા ઇતિપદઘટિતો બોધતો વક્તિ શંભું
નાણુઃ કાલવિપાકકર્મજનિતેત્યાચોદના વૈ મૃષા ॥ ૨.૪ ॥

યોનિઃ શાસ્ત્રસ્ય વેદસ્તદુભયમનનાદ્બ્રહ્મણઃ પ્રત્યભિજ્ઞા
નિઃશ્વાસાદ્વેદજાલં શિવવરવદનાદ્વેધસા પ્રાપ્તમેતત્।
તસ્માત્ તર્કવિતર્કકર્કશધિયા નાતિક્રમેત્ તાં ધિયં
સ્વામ્નાયક્રિયયા તદપ્રકરણે યોનિર્મહેશો ધ્રુવમ્ ॥ ૨.૫ ॥

તત્ત્વસ્યાપિ સમન્વયાત્ શ્રુતિગિરાં વિશ્વેશ્વરે ચોદના
સા ચાનિર્વચનીયતામુપગતા વાચો નિવૃત્તા ઇતિ।
આત્મૈવૈષ ઇતીવ વાક્યસુવૃતિર્વૃત્તિં વિધત્તે ધિયા
વેદાન્તાદિષુ એક એવ ભગવાનુક્તો મહેશો ધ્રુવમ્ ॥ ૨.૬ ॥

નાસદ્વા વીક્ષતે યજ્જડમિતિ કરણૈર્ગન્ધરૂપાદિહીનં
શબ્દસ્પર્શાદિહીનં જગદનુગતમપિ તદ્બ્રહ્મ કિંરૂપમીષ્ટે।
ગૌણં ચેદપિ શબ્દતો જગદિદં યન્નામરૂપાત્મકં
તચ્ચાત્રાવિશદીશ્વરોઽર્થવચસા મોક્ષસ્ય નિષ્ઠાક્રમઃ ॥ ૨.૭ ॥

હેયત્વાવચનાચ્ચ તચ્છ્રુતિગિરાં સ્થૂલં પ્રદૃષ્ટં ભવે-
દ્રૂપં નારૂપતોઽપિ પ્રકરણવચનં વા વિકારઃ કિલેદમ્।
સ્વાપ્યાયાદપિ તદ્વદાપિ પરમાનન્દો યદીત્થં પરઃ
સામાન્યાચ્ચ ગતેરથાપ્યનુભવે વિદ્યોતતે શઙ્કરઃ ॥ ૨.૮ ॥

શ્રુતત્વાદ્વેદાન્તપ્રતિપદવચઃ કારણમુમા-
સનાથો નાથાનાં સ ચ કિલ ન કશ્ચિજ્જનિભવઃ।
સ એવાનન્દાત્મા શ્રુતિકથિતકોશાદિરહિતો
વિકારપ્રાચુર્યાન્ન હિ ભવતિ કાર્યં ચ કરણમ્ ॥ ૨.૯ ॥

તદ્ધેતુવ્યપદેશતોઽપિ શિવ એવેતિ ચાનન્દકૃત્
મન્ત્રૈર્વર્ણકૃતક્રમેણ ભગવાન્ સત્યાદ્યનન્તોચ્યતે।
નૈરન્તર્યાનુપપત્તિતોઽપિ સુખિતા ચાનન્દભેદોઽર્થતઃ
કામાચ્ચાનનુભાવતો હૃદિ ભિદા જાયેદ્ભયં સંસૃતેઃ ॥ ૨.૧૦ ॥

પુચ્છં બ્રહ્મ પ્રતિષ્ઠિતેતિ વચનાચ્છેષી મહેશોઽવ્યયઃ।
આકાશાન્તરતોઽપિ ભૌતિકહૃદાકાશાત્મતા વાક્યતો
બ્રહ્મૈવ પ્રતિભાતિ ભેદકલને ચાકલ્પના કલ્પતઃ ॥ ૨.૧૧ ॥

સુષુપ્ત્યુત્ક્રાન્ત્યોર્વા ન હિ ખલુ ન ભેદઃ પરશિવે
અતોત્થાનં દ્વૈતે ન ભવતિ પરે વૈ વિલયને।
તદર્હં યત્સૂક્ષ્મં જગદિદમનાકારમરસં
ન ગન્ધં ન સ્પર્શં ભવતિ પરમેશે વિલસિતમ્ ॥ ૨.૧૨ ॥

અધીનં ચાર્થં તદ્ભવતિ પુનરેવેક્ષણપરં
સ્વતન્ત્રેચ્છા શંભોર્ન ખલુ કરણં કાર્યમપિ ન ॥ ૨.૧૩ ॥

જ્ઞેયત્વાવચનાચ્ચ શઙ્કર પરાનન્દે પ્રમોદાસ્પદે
પ્રજ્ઞાનં ન હિ કારણં પ્રકૃતિકં પ્રશ્નત્રયસ્યાર્થવત્।
ન વિજ્ઞેયં દેહપ્રવિલયશતોત્થાનગણના
સ મૃત્યોર્મૃત્યુસ્તદ્ભવતિ કિલ ભેદેન જગતઃ ॥ ૨.૧૪ ॥

મહદ્વચ્ચાણીયો ભવતિ ચ સમો લોકસદૃશા
તથા જ્યોતિસ્ત્વેકં પ્રકરણપરં કલ્પિતવતઃ।
ન સંખ્યાભેદેન ત્રિભુવનવિભવાદતિકરં
સ્વભાવોઽયં શશ્વન્મુખરયતિ મોદાય જગતામ્ ॥ ૨.૧૫ ॥

પ્રાણાદુદ્ગતપઞ્ચસંખ્યજનિતા તદ્વસ્ત્રિવચ્ચ શ્રુતં
તચ્છ્રોત્રં મનસો ન સિદ્ધપરમાનન્દૈકજન્યં મહઃ।
જ્યોતિષ્કારણદર્શિતે ચ કરણે સત્તા સદિત્યન્વહં
ચાકર્ષા ભવતિ પ્રકર્ષજનિતે ત્વત્તીતિ વાક્યોત્તરમ્ ॥ ૨.૧૬ ॥

જાગ્રત્ત્વાવચનેન જીવજગતોર્ભેદઃ કથં કથ્યતે
લિઙ્ગં પ્રાણગતં ન ચેશ્વરપરં જ્યોતિઃ કિલૈક્યપ્રદમ્।
અન્યાર્થત્વવિવેકતોઽર્થગતિકં ચાકલ્પયદ્વાક્યતઃ।
પ્રજ્ઞામિત્યપરઃ ક્રમસ્થિતિરસાવન્યો વદન્તં મૃષા ॥ ૨.૧૭ ॥

પ્રકૃત્યૈવં સિદ્ધં ભવતિ પરમાનન્દવિધુરં
અભિધ્યોપાદેશાદ્ ભવતિ ઉભયામ્નાયવચનૈઃ।
ભવત્યાત્મા કર્તા કૃતિવિરહિતો યોનિરપિ ચ
પ્રતિષ્ઠા નિષ્ઠા ચ ત્રિભુવનગુરુઃ પ્રેમસદનઃ ॥ ૨.૧૮ ॥

અભિધ્યોપાદેશાત્ સ બહુ ભવદીક્ષાદિવશતઃ
સમાસાચોભાભ્યાં પ્રકૃતિજસમામ્નાયવચનાત્।
અતો હ્યાત્મા શુદ્ધઃ પ્રકૃતિપરિણામેન જગતાં
મૃદીવ વ્યાપારો ભવતિ પરિણામેષુ ચ શિવઃ ॥ ૨.૧૯ ॥

આનન્દાભ્યાસયોગાદ્વિકૃતજગદાનન્દજગતો
અતો હેતોર્ધર્મો ન ભવતિ શિવઃ કારણપરઃ।
હિરણ્યાત્માઽઽદિત્યેઽક્ષિણિ ઉદેતીહ ભગવાન્
નતેશ્ચાધારાણાં શ્રવણવચનૈર્ગોપિતધિયઃ ॥ ૨.૨૦ ॥

ભેદાદિવ્યપદેશતોઽસ્તિ ભગવાનન્યો ભવેત્ કિં તતઃ
આકાશાદિશરીરલિઙ્ગનિયમાદ્વ્યાપ્યં હિ સર્વં તતઃ।
તજ્જ્યોતિઃ પરમં મહેશ્વરમુમાકાન્તાખ્યશાન્તં મહો
વેદાન્તેષુ નિતાન્તવાક્યકલને છન્દોઽભિધાનાદપિ ॥ ૨.૨૧ ॥

ભૂતાદિવ્યપદેશતોઽપિ ભગવત્યસ્મિન્ મહેશે ધ્રુવં
યસ્માદ્ભૂતવરાણિ જાયત ઇતિ શ્રુત્યાઽસ્ય લેશાંશતઃ।
વિશ્વં વિશ્વપતેરભૂત્ તદુભયં પ્રામાણ્યતો દર્શનાત્
પ્રાણસ્યાનુગમાત્ સ એવ ભગવાન્ નાન્યઃ પથા વિદ્યતે ॥ ૨.૨૨ ॥

ન વક્તુશ્ચાત્મા વૈ સ ખલુ શિવભૂમાદિવિહિતઃ
તથૈવાયુર્દેહે અરણિવહવત્ ચક્રગમહો।
અદૃશ્યો હ્યાત્મા વૈ સ હિ સુદૃશતઃ શાસ્ત્રનિવહૈઃ
શિવો દેવો વામો મુનિરપિ ચ સાર્વાત્મ્યમભજત્ ॥ ૨.૨૩ ॥

પ્રસિદ્ધિઃ સર્વત્ર શ્રુતિષુ વિધિવાક્યૈર્ભગવતો
મહાભૂતૈર્જાતં જગદિતિ ચ તજ્જાદિવચનૈઃ।
અતોઽણીયાન્ જ્યાયાનપિ દ્વિવિધભેદવ્યપગતા
વિવક્ષા નોઽસ્તીતિ પ્રથયતિ ગુણૈરેવ હિ શિવઃ ॥ ૨.૨૪ ॥

સંભોગપ્રાપ્તિરેવ પ્રકટજગતઃ કારણતયા
સદા વ્યોમૈવેત્થં ભવતિ હૃદયે સર્વજગતામ્।
અતોઽત્તા વૈ શર્વશ્ચરમચરભૂતં જગદિદં
મહામૃત્યુર્દેશો ભવતિ શિખરન્નાદ ઇતિ ચ ॥ ૨.૨૫ ॥

પ્રકરણવચનેન વેદજાતે
ભગવતિ ભવનાશને મહેશે।
પ્રવિશતિ શિવ એવ ભોગભોક્તૃ-
નિયમનદર્શનતો હિ વાક્યજાતમ્ ॥ ૨.૨૬ ॥

વિશેષણૈઃ શઙ્કરમેવ નિત્યં
દ્વિધા વદત્યેવમુપાધિયોગાત્।
અતોઽન્તરા વાક્યપદૈઃ સમર્થિતઃ
સ્થાનાદિયોગૈર્ભગવાનુમાપતિઃ ॥ ૨.૨૭ ॥

સુખાભિધાનાત્ સુખમેવ શંભુઃ
કં બ્રહ્મ ખં બ્રહ્મ ઇતિ શ્રુતીરિતઃ।
શ્રુતોપવાક્યોપનિષત્પ્રચોદિતઃ
ગતિં પ્રપદ્યેત બુધોઽપિ વિદ્યયા ॥ ૨.૨૮ ॥

અનવસ્થિતિતોઽપિ નેતરો ભગવાનેવ સ ચક્ષુષિ પ્રબુધ્યેત્।
ભયભીતાઃ ખલુ યસ્ય સોમસૂર્યાનલવાય્વંબુજસંભવા ભ્રમન્તિ ॥ ૨.૨૯ ॥

અન્તર્યામિતયૈવ લોકમખિલં જાનાત્યુમાયાઃ પતિઃ।
ભૂતેષ્વન્તરગોઽપિ ભૂતનિવહા નો જાનતે શઙ્કરમ્ ॥ ૨.૩૦ ॥

ન તત્સ્મૃત્યા ધર્મૈરભિલષણતો ભેદવિધુરં
ન શારીરં ભેદે ભવતિ અગજાનાયકવરે।
અદૃશ્યત્વાદ્ધર્મૈર્ન ખલુ ભગવાનન્યદિતિ ચ
પરાદાદિત્યં ચામતિરપિ ચ ભેદપ્રકલને ॥ ૨.૩૧ ॥

ભેદાદેશ્ચ વિશેષણં પરશિવે રૂપં ન નામ પ્રભા।
ભાવો વા ભવતિ પ્રભાવિરહિતં બ્રહ્માત્મના ચાહ તત્ ॥ ૨.૩૨ ॥

સ્મૃતં માનં શંભૌ ભગવતિ ચ તત્સાધનતયા-
પ્યતો દૈવં ભૂતં ન ભવતિ ચ સાક્ષાત્ પરશિવે।
અભિવ્યક્તી ચાન્યઃ સ્મૃતિમપિ તથાઽન્યોઽપિ મનુતે
તથા સમ્પત્તિર્વૈ ભુવિ ભવતિ કિં શંભુકલને ॥ ૨.૩૩ ॥

યં મુક્તિવ્યપદેશતઃ શ્રુતિશિખાશાખાશતૈઃ કલ્પિતે
ભિદ્યેદ્ગ્રન્થિરપિ પ્રકીર્ણવચનાત્ સાક્ષ્યેવ બાહ્યાન્તરા।
શબ્દો બ્રહ્મતયૈવ ન પ્રભવતે પ્રાણપ્રભેદેન ચ
તચ્ચાપ્યુત્ક્રમણસ્થિતિશ્ચ વિલયે ભુંક્ત્યેઽપ્યસૌ શઙ્કરઃ ॥ ૨.૩૪ ॥

તં ભૂમા સમ્પ્રસાદાચ્છિવમજરમાત્માનમધુના
શૃણોતીક્ષેદ્વાપિ ક્ષણમપિ તથાન્યં ન મનુતે।
તથા ધર્માપત્તિર્ભવતિ પરમાકાશજનિતં
પ્રશસ્તં વ્યાવૃત્તં દહરમપિ દધ્યાદ્યપદિશત્ ॥ ૨.૩૫ ॥

અલિઙ્ગં લિઙ્ગસ્થં વદતિ વિધિવાક્યૈઃ શ્રુતિરિયં
ધૃતેરાકાશાખ્યં મહિમનિ પ્રસિદ્ધેર્વિમૃશતા।
અતો મર્શાન્નાયં ભવતિ ભવભાવાત્મકતયા
શિવાવિર્ભાવો વા ભવતિ ચ નિરૂપે ગતધિયામ્ ॥ ૨.૩૬ ॥

પરામર્શે ચાન્યદ્ભવતિ દહરં કિં શ્રુતિવચો
નિરુક્તં ચાલ્પં યત્ ત્વનુકૃતિ તદીયેઽહ્નિ મહસા।
વિભાતીદં શશ્વત્ પ્રમતિવરશબ્દૈઃ શ્રુતિભવૈઃ ॥ ૨.૩૭ ॥

યો વ્યાપકોઽપિ ભગવાન્ પુરુષોઽન્તરાત્મા।
વાલાગ્રમાત્રહૃદયે કિમુ સન્નિવિષ્ટઃ ॥ ૨.૩૮ ॥

પ્રત્યક્ષાનુભવપ્રમાણપરમં વાક્યં કિલૈકાર્થદં
માનેનાપિ ચ સંભવાભ્રમપરો વર્ણં તથૈવાહ હિ।
શબ્દં ચાપિ તથૈવ નિત્યમપિ તત્ સામ્યાનુપત્તિક્રિયા
મધ્વાદિષ્વનધીકૃતોઽપિ પુરુષો જ્યોતિષ્યભાવો ભવેત્ ॥ ૨.૩૯ ॥

ભાવં ચાપિ શુગસ્ય તચ્છ્રવણતો જાત્યન્તરાસંભવાત્
સંસ્કારાધિકૃતોઽપિ શઙ્કરપદં યે વક્તુકામા મનાક્।
જ્યોતિર્દર્શનતઃ પ્રસાદપરમાદસ્માચ્છરીરાત્ પરં
જ્યોતિશ્ચાભિનિવિશ્ય વ્યોમ પરમાનન્દં પરં વિન્દતિ ॥ ૨.૪૦ ॥

સ્મૃતીનાં વાદોઽત્ર શ્રુતિવિભવદોષાન્યવચસા
સ એવાત્મા દોષૈર્વિગતમતિકાયઃ પરશિવઃ।
સ વિશ્વં વિશ્વાત્મા ભવતિ સ હિ વિશ્વાધિકતયા
સમસ્તેષુ પ્રોતો ભવતિ સ હિ કાર્યેષુ કરણમ્ ॥ ૨.૪૧ ॥

પ્રધાનાનાં તેષાં ભવતિ ઇતરેષામનુપમો-
પ્યલબ્ધોઽપ્યાત્માયં શ્રુતિશિરસિ ચોક્તોઽણુરહિતઃ।
સ દૃશ્યોઽચિન્ત્યાત્મા ભવતિ વરકાર્યેષુ કરણં
અસદ્વા સદ્વા સોઽપ્યસદિતિ ન દૃષ્ટાન્તવશગમ્ ॥ ૨.૪૨ ॥

અસઙ્ગો લક્ષણ્યઃ સ ભવતિ હિ પઞ્ચસ્વપિ મુધા
અભીમાનોદ્દેશાદનુગતિરથાક્ષાદિરહિતઃ।
સ્વપક્ષાદૌ દોષાશ્રુતિરપિ ન ઈષ્ટે પરમતં
ત્વનિર્મોક્ષો ભૂયાદનુમિતિકુતર્કૈર્ન હિ ભવેત્ ॥ ૨.૪૩ ॥

ભોક્ત્રાપત્તેરપિ વિષયતો લોકવેદાર્થવાદો
નૈનં શાસ્તિ પ્રભુમતિપરં વાચિ વારંભણેભ્યઃ।
ભોક્તા ભોગવિલક્ષણો હિ ભગવાન્ ભાવોઽપિ લબ્ધો ભવેત્
સત્ત્વાચ્ચાપિ પરસ્ય કાર્યવિવશં સદ્વાક્યવાદાન્વયાત્ ॥ ૨.૪૪ ॥

યુક્તેઃ શબ્દાન્તરાચ્ચાસદિતિ ન હિ કાર્યં ચ કરણં
પ્રમાણૈર્યુક્ત્યા વા ન ભવતિ વિશેષેણ મનસા।
પરઃ પ્રાણોદ્દેશાદ્ધિતકરણદોષાભિધધિયા
તથાશ્માદ્યા દિવ્યા ??? દ્યોતન્તિ દેવા દિવિ ॥ ૨.૪૫ ॥

પ્રસક્તિર્વા કૃત્સ્ના શ્રુતિવરબલાદાત્મનિ ચિરં
સ્વપક્ષે દોષાણાં પ્રભવતિ ચ સર્વાદિસુદૃશા।
વિકારાણાં ભેદો ન ભવતિ વિયોજ્યો ગુણધિયાં
અતો લોકે લીલાપરવિષમનૈર્ઘૃણ્યવિધુરમ્ ॥ ૨.૪૬ ॥

સ કર્મારંભાદ્વા ઉપલભતિ યદ્યેતિ ચ પરં
સર્વૈર્ધર્મપદૈરયુક્તવચનાપત્તેઃ પ્રવૃત્તેર્ભવેત્।
ભૂતાનાં ગતિશોપયુજ્યપયસિ ક્ષારં યથા નોપયુક્
અવસ્થાનં નૈવ પ્રભવતિ તૃણેષૂદ્યતમતે-
સ્તથાભાવાત્ પુંસિ પ્રકટયતિ કાર્યં ચ કરણમ્ ॥ ૨.૪૭ ॥

અઙ્ગિત્વાનુપપત્તિતોઽપ્યનુમિતો શક્તિજ્ઞહીનં જગત્
પ્રતિષિદ્ધે સિદ્ધે પ્રસભમિતિ મૌનં હિ શરણમ્।
મહદ્દીર્ઘં હસ્વં ઉભયમપિ કર્મૈવ કરણે
તથા સામ્યે સ્થિત્યા પ્રભવતિ સ્વભાવાચ્ચ નિયતમ્ ॥ ૨.૪૮ ॥

ન સ્થાનતોઽપિ શ્રુતિલિઙ્ગસમન્વયેન
પ્રકાશવૈયર્થ્યમતો હિ માત્રા।
સૂર્યોપમા પ્રમવતિત્વતથા ઉદત્વા-
ત્તદ્દર્શનાચ્ચ નિયતં પ્રતિબિમ્બરૂપમ્ ॥ ૨.૪૯ ॥

તદવ્યક્તં ન તતો લિઙ્ગમેતત્
તથોભયવ્યપદેશાચ્ચ તેજઃ।
પ્રતિષેધાચ્ચ પરમઃ સેતુરીશઃ
સામાન્યતઃ સ્થાનવિશેષબુદ્ધ્યા ॥ ૨.૫૦ ॥

વિશેષતશ્ચોપપત્તેસ્તથાન્યદતઃ ફલં ચોપપદ્યેત યસ્માત્।
મહેશ્વરાચ્છ્રુતિભિશ્ચોદિતં યત્ ધર્મં પરે ચેશ્વરં ચેતિ ચાન્યે।
ન કર્મવચ્ચેશ્વરે ભેદધીર્નઃ ॥ ૨.૫૧ ॥

ભેદાન્ન ચેતિ પરતઃ પરમાર્થદૃષ્ટ્યા
સ્વાધ્યાયભેદાદુપસંહારભેદઃ।
અથાન્યથાત્વં વચસોઽસૌ વરીયાન્
સંજ્ઞાતશ્ચેદ્વ્યાપ્તિરેવ પ્રમાણમ્ ॥ ૨.૫૨ ॥

સર્વત્રાભેદાદનયોસ્તથાન્યત્
પ્રાધાન્યમાનન્દમયઃ શિરસ્ત્વમ્।
તથેતરે ત્વર્થસામાન્યયોગાત્
પ્રયોજનાભાવતયાઽપ્યયાય તે ॥ ૨.૫૩ ॥

શબ્દાત્તથા હ્યાત્મગૃહીતિરુત્તરાત્
તથાન્વયાદિતરાખ્યાનપૂર્વમ્।
અશબ્દત્વાદેવમેતત્ સમાન-
મેવં ચ સંવિદ્વચનાવિશેષાત્ ॥ ૨.૫૪ ॥

તદ્દર્શનાત્ સંભૃતં ચૈવમેષોઽનામ્નાયાદ્વેદ્યભેદાત્ પરેતિ।
ગતેરર્થાદુપપન્નાર્થલોકે શબ્દાનુમાનૈઃ સગુણોઽવ્યયાત્મા ॥ ૨.૫૫ ॥

યથાધિકારં સ્થિતિરેવ ચાન્તરા
તત્રૈવ ભેદાદ્વિશિષન્હીતરવત્।
અન્યત્તથા સત્યકૃત્યા તથૈકે
કામાદિરત્રાયતનેષુ ચાદરાત્ ॥ ૨.૫૬ ॥

ઉપસ્થિતે તદ્વચનાત્ તથાગ્નેઃ
સંલોપ એવાગ્નિભવઃ પ્રદાને।
અતોઽન્યચિન્તાર્થભેદલિઙ્ગં બલીયઃ
ક્રિયા પરં ચાસમાનાચ્ચ દૃષ્ટેઃ ॥ ૨.૫૭ ॥

શ્રુતેર્બલાદનુબન્ધેમખે વૈ
ભાવાપત્તિશ્ચાત્મનશ્ચૈક એવ।
તદ્ભાવભાવદુપલબ્ધિરીશે
સદ્ભાવભાવાદનુભાવતશ્ચ ॥ ૨.૫૮ ॥

અઙ્ગાવબદ્ધા હિ તથૈવ મન્ત્રતો
ભૂમ્નઃ ક્રતોર્જાયતે દર્શનેન ॥ ૨.૫૯ ॥

રૂપાદેશ્ચ વિપર્યયેણ તુ દૃશા દોષોભયત્રાપ્યયં
અગ્રાહ્યાઃ સકલાનપેક્ષ્યકરણં પ્રાધાન્યવાદેન હિ।
તત્પ્રાપ્તિઃ સમુદાયકેઽપિ ઇતરે પ્રત્યાયિકેનાપિ યત્
વિદ્યાઽવિદ્યા અસતિ બલતો ધુર્યમાર્યાભિશંસી ॥ ૨.૬૦ ॥

દોષોભયોરપિ તદા સ્વગમોઽભ્યુપેયા।
સ્મૃત્યા સતો દૃશિ ઉદાસીનવદ્ભજેત ॥ ૨.૬૧ ॥

નાભાવાદુપલબ્ધિતોઽપિ ભગવદ્વૈધર્મ્યસ્વન્યાદિવત્
ભાવેનાપ્યુપલબ્ધિરીશિતુરહો સા વૈ ક્ષણં કલ્પ્યતે।
સર્વાર્થાનુપપત્તિતોઽપિ ભગવત્યેકાદ્વિતીયે પુનઃ।
કાર્ત્સ્ન્યેનાત્મનિ નો વિકારકલનં નિત્યં પતેર્ધર્મતઃ ॥ ૨.૬૨ ॥

સંબન્ધાનુઅપપત્તિતોઽપિ સમધિષ્ઠાનોપપત્તેરપિ
તચ્ચૈવાકરણં ચ ભોગવિધુરં ત્વં તત્ત્વસર્વજ્ઞતા।
ઉત્પત્તેરપિ કર્તુરેવ કારણતયા વિજ્ઞાનભાવો યદિ
??? નિષેધપ્રતિપત્તિતોઽપિ મરુતશ્ચાકાશતઃ પ્રાણતઃ ॥ ૨.૬૩ ॥

અસ્તિત્વં તદપીતિ ગૌણપરતા વાક્યેષુ ભિન્ના ક્રિયા
કાર્યદ્રવ્યસમન્વયાયકરણં શબ્દાચ્ચ બ્રહ્મૈવ તત્।
શબ્દેભ્યોઽપ્યમતં શ્રુતં ભવતિ તદ્ જ્ઞાનં પરં શાંભવં
યાવલ્લોકવિભાગકલ્પનવશાત્ ભૂતક્રમાત્ સર્જતિ ॥ ૨.૬૪ ॥

તસ્યાસંભવતો ભવેજ્જગદિદં તેજઃપ્રસૂતં શ્રુતિઃ
ચાપઃ ક્ષ્મા મરુદેવ ખાત્મકથયન્તલ્લિઙ્ગસંજ્ઞાનતઃ ॥ ૨.૬૫ ॥

વિપર્યયેણ ક્રમતોઽન્તરા હિ વિજ્ઞાનમાનક્રમતો વિશેષાત્।
ન ચાત્મનઃ કારણતાવિપર્યશ્ચરાચરવ્યાપકતો હિ ભાવૈઃ ॥ ૨.૬૬ ॥

નાત્મા શ્રુતો નિત્યતાશક્તિયોગાન્નાનેવ ભાસત્યવિકલ્પકો હિ।
સંજ્ઞાન એવાત્ર ગતાગતાનાં સ્વાત્માનં ચોત્તરણેનાણુરેવ ॥ ૨.૬૭ ॥

સ્વશબ્દોન્માનાભ્યાં સુખયતિ સદાનન્દનતનું
વિરોધશ્ચાન્દ્રોપદ્રવ ઇવ સદાત્મા નિખિલગઃ।
ગુણાદાલોકેષુ વ્યતિકરવતો ગન્ધવહતઃ
પરો દૃષ્ટો હ્યાત્મા વ્યપદિશતિ પ્રજ્ઞાનુભવતઃ ॥ ૨.૬૮ ॥

યાવચ્ચાત્મા નૈવા દૃશ્યેત દોષૈઃ
પુંસ્ત્વાદિવત્ત્વસતો વ્યક્તિયોગાત્।
મનોઽન્યત્રાયદિ કાર્યેષુ ગૌણં વિમુખઃ
કર્તા શાશ્વતો વિહરતિ ઉપાદાનવશતઃ ॥ ૨.૬૯ ॥

અસ્યાત્મવ્યપદેશતઃ શ્રુતિરિયં કર્તૃત્વવાદં વદત્
ઉપાલબ્ધું શક્તેર્વિપરતિ સમાધ્યા ક્ષુભિતયા।
પરાત્તત્તુ શ્રુત્યાપ્યનુકૃતિ સુરત્વક્ષુભિતયા
પરો મન્ત્રો વર્ણૈર્ભગવતિ અનુજ્ઞાપરિહરૌ।
તનોઃ સંબન્ધેન પ્રવિશતિ પરં જ્યોતિકલને ॥ ૨.૭૦ ॥

આસન્નતેવ્યતિકરં પરરૂપભેદે
આભાસ એવ સુદૃશા નિયતો નિયમ્યાત્।
આકાશવત્ સર્વગતોઽવ્યયાત્મા
આસન્ધિભેદાત્ પ્રતિદેશભાવાત્ ॥ ૨.૭૧ ॥

તથા પ્રાણો ગૌણઃ પ્રકૃતિવિધિપૂર્વાર્થકલના-
દઘસ્તોયે સૃત્યઃ પ્રથિતગતિશેષેણ કથિતઃ।
હસ્તાદયસ્ત્વણવઃ પ્રાણવાયોઃ
ચક્ષુસ્તથા કરણત્વાન્ન દોષઃ ॥ ૨.૭૨ ॥

યઃ પઞ્ચવૃત્તિર્મનવચ્ચ દૃશ્યતે તથાણુતો જ્યોતિરસુશ્ચ ખાનિ।
ભેદશ્રુતેર્લક્ષણવિપ્રયોગાદાત્માદિભેદે તુ વિશેષ વાદઃ ॥ ૨.૭૩ ॥

આત્મૈકત્વાત્ પ્રાણગતેશ્ચ વહ્નેઃ તે જાગતીવાશ્રુતત્ત્વાન્ન ચેષ્ટા।
ભોક્તુર્ન ચાત્મન્યવિદીકૃતા યે તે ધૂમમાર્ગેણ કિલ પ્રયાન્તિ ॥ ૨.૭૪ ॥

ચરણાદિતિ ચાન્યકલ્પનાં સ્મરન્તિ સપ્તૈવ ગતિપ્રરોહાત્।
વ્યાપારવૈધુર્યસમૂહવિદ્યા તે કર્મણૈવેહ તૃતીયલબ્ધામ્ ॥ ૨.૭૫ ॥

તદ્દર્શનં તદ્ગદતોઽપ્યવિદ્યા સવ્યોપપત્તેરુત દૌવિશેષાત્।
ચિરન્તપઃ શુદ્ધિરતો વિશેષાત્ તે સ્થાવરે ચાવિશેષાર્થવાદઃ ॥ ૨.૭૬ ॥

સન્ધ્યાંશસૃષ્ટ્યા કિલ નિર્મમે જગત્ પુત્રેષુ માયામયતોઽવ્યયાત્મા।
કૃત્સ્નં માયામયં તજ્જગદિદમસતો નામરૂપં તુ જાતમ્।
જાગ્રત્સ્વપ્નસુષુપ્તિતોઽપિ પરમાનન્દં તિરોધાનકૃત્ ॥ ૨.૭૭ ॥

દેહયોગાત્ હ્રસતે વર્ધતે યઃ
તત્રૈવાન્યત્ પશ્યતે સોઽથ બોધાત્।
સ શોશુચાનસ્મૃતિશબ્દબોધઃ ॥ ૨.૭૮ ॥

નાનાશબ્દાદિભેદાત્ ફલવિવિધમહાકર્મવૈચિત્ર્યયોગાત્
ઈષ્ટે તાં ગુણધારણાં શ્રુતિહિતાં તદ્દર્શનોદ્બોધતઃ।
તદ્દર્શનાત્ સિદ્ધિત એવ સિદ્ધ્યતે આચારયોગાદૃતતચ્છ્રુતેશ્ચ ॥ ૨.૭૯ ॥

વાચા સમારંભણતો નિયામતઃ
તસ્યાધિકાપ્રાત્વકસ્યોપદેશાત્।
તુલ્યં દૃશા સર્વતઃ સ્યાદ્વિભાગઃ
અધ્યાપયાત્રાન્નવિશેષતસ્તુ તે ॥ ૨.૮૦ ॥

કામોપમર્દેન તદૂર્ધ્વરેતસા
વિમર્શતો યાતિ સ્વતત્ત્વતોઽન્યઃ।
અનુષ્ઠેયં ચાન્યત્ શ્રુતિશિરસિ નિષ્ઠાભ્રમવશાત્।
વિધિસ્તુત્યા ભાવં પ્રવદતિ
રથાગ્નેરાધાનમનુવદતિ જ્ઞાનાઙ્ગમપિ ચ ॥ ૨.૮૧ ॥

પ્રાણાત્યયે વાપિ સમં તથાન્નં
અબાધતઃ સ્મૃતિતઃ કામકારે।
વિહિતાશ્રમકર્મતઃ સહૈવ કાર્યાત્
તથોભયોર્લિઙ્ગભઙ્ગં ચ દર્શયેત્ ॥ ૨.૮૨ ॥

તથાન્તરા ચાપિ સ્મૃતેર્વિશેષતઃ
જ્યાયોઽપિ લિઙ્ગાભયભાવનાધિકા।
સૈવાધિકારાદર્શનાત્ તદુક્તં
આચારતઃ સ્વામિન ઈજ્યવૃત્ત્યા ॥ ૨.૮૩ ॥

સ્મૃતે ઋત્વિક્સહકાર્યં ચ કૃત્સ્નમ્।
તન્મૌનવાચા વચનેન કુર્વન્।
તદૈહિકં તદવસ્થાધૃતેશ્ચ ॥ ૨.૮૪ ॥

આવૃત્ત્યાપ્યસકૃત્તથોપદિશતિ હ્યાત્મન્નુપાગચ્છતિ
ગ્રાહં યાતિ ચ શાસ્ત્રતો પ્રતીકકલનાત્ સા બ્રહ્મદૃષ્ટિઃ પ્રભોઃ।
આદિત્યાદિકૃતીષુ તથા સતીરપિ કર્માઙ્ગતાધ્યાનતઃ
તસ્માચ્ચાસ્થિરતાં સ્મરન્તિ ચ પુનર્યત્રૈવ તત્ર શ્રુતા ॥ ૨.૮૫ ॥

આપ્રાયણાત્ તત્ર દૃષ્ટં હિ યત્ર તત્રાગમાત્ પૂર્વયોઽશ્લેષનાશૌ।
તથેતરસ્યાપિ પતેદસંસૃતૌ અનારબ્ધાગ્નિહોત્રાદિકાર્યે ॥ ૨.૮૬ ॥

અતોઽન્યેષામુભયોર્યત્ર યોગાત્
વિદ્યાભોગેન વાઙ્મનસી દર્શનાચ્ચ।
સર્વાણ્યનુમનસા પ્રાણ એવ
સોઽધ્યક્ષેત ઉપદર્શેન કચ્ચિત્ ॥ ૨.૮૭ ॥

સમાનવૃત્ત્યા ક્રમતે ચાસુ વૃત્ત્યા
સંસારતો વ્યપદેશોપપત્તેઃ।
સૂક્ષ્મપ્રમાણોપમર્દોપલબ્ધસ્થિતિશ્ચ
તથોપપત્તેરેષ ઊષ્મા રસૈકે ॥ ૨.૮૮ ॥

અત્ર સ્મર્યનાનુપરતાવિધિવાક્યસિદ્ધે-
ર્વૈયાસકિર્મુનિરેષોવ્યયાત્મા।
અવિભાગો વચનાદ્ધાર્દ એવ
રશ્મ્યનુસારી નિશિતો દક્ષિણાયને।
યોગિનઃ પ્રતિસૃતૈસ્તથાર્ચિરાત્
વાયુમદ્ઘટિતો વરુણેન ॥ ૨.૮૯ ॥

અતિવાહિકવિધેસ્તદલિઙ્ગાત્ તદ્વદત્ર ઉભયોરપિ સિદ્ધિઃ।
તદ્વૈતેન ગતિરપ્યુપાવૃતો વિશેષસામીપ્યસકાર્યહેતૌ ॥ ૨.૯૦ ॥

સ્મૃતિસ્તથાઽન્યોઽપિ ચ દર્શનેન કાયે તથા પ્રતિપત્તિપ્રતીકઃ।
વિશેષદૃષ્ટ્યા સમ્પદાવિર્ભવેન સ્વેનાંશત્વાન્મુક્તિવિજ્ઞાનતો હિ ॥ ૨.૯૧ ॥

આત્મપ્રકાશાદવિભાગેન દૃષ્ટઃ તદ્બ્રહ્મણોઽન્યદ્દ્યુતિતન્માત્રતોઽન્યઃ।
ઉપન્યાસાદન્યસંકલ્પભૂત્યા રથવાન્યોઽપ્યુથાહ ॥ ૨.૯૨ ॥

ભાવમન્યો ઉભયં ન સ્વભાવા
ભાવે સમ્પત્તિરેવં જગત્ સ્યાત્।
પ્રત્યક્ષેણોપદેશાત્ સ્થિતિરપિ
જગતો વ્યક્તિભાવાદુપાસા
ભેદાભાસસ્થિતિરવિકારાવર્તિરિતિ ચ ॥ ૨.૯૩ ॥

તથા દૃષ્ટેર્દ્રષ્ટુર્વિપરીતદૃષ્ટેઃ શ્રુતિવશાત્
તથા બુદ્ધેર્બોદ્ધા ભવતિ અનુમાનેન હિ બુધઃ।
ભોગે સામાન્યલિઙ્ગાત્ શિવભજનભવે માન્યમનસા
અનાવૃત્તિઃ શબ્દો ભવતિ વિધિવાક્યેન નિયતમ્ ॥ ૨.૯૪ ॥

તવોક્તઃ સૂત્રાણાં વિધિરપિ ચ સામાન્યમુભય-
પ્રકૃષ્ટ શ્રુત્યૈવ પ્રભવતિ મહાનન્દસદને ॥ ૨.૯૫ ॥

સ્કન્દઃ –
ત્રિનેત્રવક્ત્રસુચરિત્રરૂપં મન્ત્રાર્થવાદામ્બુજમિત્રરૂપાઃ।
પ્રહૃષ્ટરૂપા મુનયો વિતેનિરે મતાનુસારીણ્યથ સૂત્રિતાનિ ॥ ૨.૯૬ ॥

ન તાનિ બુદ્ધ્યુદ્ભવબોધદાનિ વિશ્વેશપાદામ્બુજભક્તિદાનિ ॥ ૨.૯૭ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે શિવેન
ઋભું પ્રતિ સૂત્રોપદેશો નામ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥

૩ ॥ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥

સૂતઃ –
તતો મહેશાત્ સંશ્રુત્ય સૂત્રાણિ ઋભુરેવ હિ।
કૈલાસેશં મહાદેવં તુષ્ટાવ વિનયાઞ્જલિઃ ॥ ૩.૧ ॥

લબ્ધજ્ઞાનો મહાદેવાન્ મુનિભ્યોઽકથયચ્ચ તત્।
તત્ સ્તુતિં ચ શૃણુષ્વેતિ જગાદ ગિરિજાસુતઃ ॥ ૩.૨ ॥

જૈગીષવ્યં મહાત્માનં જિતષડ્વર્ગમુત્તમમ્।

સ્કન્દઃ –
સંસ્તુત્ય સાંબમીશાનમૃભુર્જ્ઞાનમવિન્દત।
શાંભવઃ સ મહાયોગી તુષ્ટાવાષ્ટતનું હરમ્ ॥ ૩.૩ ॥

ઋભુઃ –
ગન્ધદ્વિપવરવૃન્દત્વચિરુચિબન્ધોદ્યતપટ
ગન્ધપ્રમુખ મદાન્ધવ્રજદલિ હરિમુખનખરોદ્યત્
સ્કન્ધોદ્યન્મુખ બન્ધક્ષુરનિભ નિર્યદ્રસદસૃભિન્દન્નગધર
વિન્ધ્યપ્રભશિવ મેધ્યપ્રભુવર।
મેધ્યોત્તમશિવ ભેદ્યાખિલજગદુદ્યદ્ભવગત
વેદ્યાગમશિવ ગદ્યસ્તુતપદ પદ્યપ્રકટહૃ –
દુદ્યદ્ભવગદ વૈદ્યોત્તમ પાહિ શમ્ભો ॥ ૩.૪ ॥

ચણ્ડદ્વિપકર કાણ્ડપ્રભભુજ દણ્ડોદ્યતનગ
ખણ્ડત્રિપુર મહાણ્ડસ્ફુટદુડુપશિખણ્ડ।
દ્યુતિવર ગણ્ડદ્વય કોદણ્ડાન્તક દણ્ડિતપાદ પાહિ શંભો ॥ ૩.૫ ॥

કિઞ્ચિજ્જલલવ સિઞ્ચદ્દ્વિજકુલ મુઞ્ચદ્વૃજિન
કુલુંચદ્વિજપતિ ચઞ્ચચ્છવિજટ કુઞ્ચત્પદનખ
મુઞ્ચન્નતવર કરુણા પાહિ શંભો ॥ ૩.૬ ॥

દેવ શઙ્કર હરમહેશ્વર પાપતસ્કર અમરમયસ્કર।
શિવદશંકર પુરમહેશ્વર ભવહરેશ્વર પાહિ શંભો ॥ ૩.૭ ॥

અઙ્ગજભઙ્ગ તુરઙ્ગરથાઙ્ગ જલધિનિષઙ્ગ
ધૃતભુજઙ્ગાઙ્ગ દૃશિ સુપતઙ્ગ
કરસુકુરઙ્ગ જટધૃતગઙ્ગ
યમિહૃદિસઙ્ગ ભજશિવલિઙ્ગ ભવભયભઙ્ગ ॥ ૩.૮ ॥

શંબરકરશર દમ્બરવરચર ડંબરઘોષણ દુંબરફલજગ
નિકુરુંબભરહર બિંબિતહૃદિચિર લંબિતપદયુગ
લંબોદરજનકાન્તકહર શિવ બિન્દુવરાસન
બિન્દુગહન શરદિન્દુવદનવર કુન્દધવલ ગણવૃન્દવિનત
ભવભયહર પરવર કરુણાકર ફણિવરભૂષણ
સ્મર હર ગરધર પરિપાહિ ॥ ૩.૯ ॥

રાસભવૃષભેભ શરભાનનગણગુણનન્દિત-
ત્રિગુણપથાતિગ શરવણભવનુત તરણિસ્થિત વરુણાલય
કૃતપારણ મુનિશરણાયિત પદપદ્મારુણ પિઙ્ગજટાધર
કુરુ કરુણાં શઙ્કર શં કુરુ મે ॥ ૩.૧૦ ॥

જમ્ભપ્રહરણ કુમ્ભોદ્ભવનુત કુમ્ભપ્રમથ નિશુમ્ભદ્યુતિહર
ભિન્દદ્રણગણ ડિમ્ભાયિતસુર તારકહરસુત
કુંભ્યુદ્યતપદ વિન્ધ્યસ્થિતદિતિમાન્દ્યપ્રહર મદાન્ધદ્વિપવર
કૃત્તિપ્રવર સુધાન્ધોનુતપદ બુદ્ધ્યાગમશિવ
મેધ્યાતિથિવરદ મમાવન્ધ્યં કુરુ દિવસં
તવ પૂજનતઃ પરિપાહિ શંભો ॥ ૩.૧૧ ॥

કુન્દસદૃશ મકરન્દનિભસુરવૃન્દવિનુત કુરુવિન્દમણિગણ
વૃન્દનિભાઙ્ઘ્રિજમન્દર વસદિન્દુમકુટ શરદંબુજકૃશ
ગરનિન્દનગલ સુન્દરગિરિતનયાકૃતિ
દેહવરાઙ્ગબિન્દુકલિત શિવલિઙ્ગગહન સુતસિન્દુરવરમુખ
બન્ધુરવરસિન્ધુનદીતટ લિઙ્ગનિવહવરદિગ્વસ પાહિ શંભો ॥ ૩.૧૨ ॥

પન્નગાભરણ મારમારણ વિભૂતિભૂષણ શૈલજારમણ।
આપદુદ્ધરણ યામિનીરમણશેખર સુખદ પાહિ શંભો ॥ ૩.૧૩ ॥

દક્ષાધ્વરવરશિક્ષ પ્રભુવર ત્ર્યક્ષ પ્રબલમહોક્ષસ્થિત
સિતવક્ષસ્સ્થલકુલચક્ષુઃશ્રવસ વરાક્ષસ્રજ હર।
વીક્ષાનિહતાધોક્ષજાત્મજ વરકક્ષાશ્રય પુરપક્ષવિદારણ
લીક્ષાયિતસુર ભિક્ષાશન હર પદ્માક્ષાર્ચનતુષ્ટ
ભગાક્ષિહરાવ્યય શઙ્કર મોક્ષપ્રદ પરિપાહિ મહેશ્વર ॥ ૩.૧૪ ॥

અક્ષયફલદ શુભાક્ષ હરાક્ષતતક્ષકકર
ગરભક્ષ પરિસ્ફુરદક્ષ ક્ષિતિરથ સુરપક્ષાવ્યય।
પુરહર ભવ હર હરિશર શિવ શિવ
શઙ્કર કુરુ કુરુ કરુણાં શશિમૌલે ॥ ૩.૧૫ ॥

ભજામ્યગસુતાધવં પશુપતિં મહોક્ષધ્વજં
વલક્ષભસિતોજ્જ્વલં પ્રકટદક્ષદાહાક્ષિકમ્।
ભગાક્ષિહરણં શિવં પ્રમથિતોરુદક્ષાધ્વરં
પ્રપક્ષસુરતામુનિપ્રમથશિક્ષિતાધોક્ષજમ્ ॥ ૩.૧૬ ॥

શ્રીનાથાક્ષિસરોજરાજિતપદાંભોજૈકપૂજોત્સવૈ-
ર્નિત્યં માનસમેતદસ્તુ ભગવન્ સદ્રાજમૌલે હર।
ભૂષાભૂતભુજઙ્ગસઙ્ગત મહાભસ્માઙ્ગનેત્રોજ્વલ-
જ્જ્વાલાદગ્ધમનઙ્ગપતઙ્ગદૃગુમાકાન્તાવ ગઙ્ગાધર ॥ ૩.૧૭ ॥

સ્વાત્માનન્દપરાયણાંબુજભવસ્તુત્યાઽધુના પાહિ મામ્
MISSING।
ગિરિજામુખસખ ષણ્મુખ પઞ્ચમુખોદ્યતદુર્મુખમુખ-
હર આખુવહોન્મુખ લેખગણોન્મુખ શઙ્કર ખગગમપરિપૂજ્ય ॥ ૩.૧૮ ॥

કોટિજન્મવિપ્રકર્મશુદ્ધચિત્તવર્ત્મનાં
શ્રૌતસિદ્ધશુદ્ધભસ્મદગ્ધસર્વવર્ષ્મણામ્।
રુદ્રભુક્તમેધ્યભુક્તિદગ્ધસર્વપાપ્મનાં
રુદ્રસૂક્તિ ઉક્તિભક્તિભુક્તિમુક્તિદાયિકામ્।
પુરહર ઇષ્ટતુષ્ટિમુક્તિલાસ્યવાસના
ભક્તિભાસકૈલાસમીશ આશુ લભ્યતે ॥ ૩.૧૯ ॥

સ્કન્દઃ –
તત્સ્તુત્યા તોષિતઃ શંભુસ્તમાહ ઋભુમીશ્વરઃ।
પ્રસન્નઃ કરુણામ્ભોધિરમ્ભોજસુતમોદનઃ ॥ ૩.૨૦ ॥

ઈશ્વરઃ –
વેદાન્તપાઠપઠનેન હઠાદિયોગૈઃ
શ્રીનીલકણ્ઠપદભક્તિવિકુણ્ઠભાવાઃ।
યે કર્મઠા યતિવરા હરિસૌરિગેહે
સાલાવૃકૈર્વરકઠોરકુઠારઘાતૈઃ ॥ ૩.૨૧ ॥

ભિન્નોત્તમાઙ્ગહૃદયાશ્ચ ભુસુણ્ડિભિસ્તે।
ભિક્ષાશના જરઠરાસભવદ્ભ્રમન્તિ ॥ ૩.૨૨ ॥

વિદ્યુચ્ચઞ્ચલજીવિતેઽપિ ન મનાગુત્પદ્યતે શાંભવી
ભક્તિર્ભીમપદામ્બુજોત્તમપદે ભસ્મત્રિપુણ્ડ્રેઽપિ ચ।
રુદ્રાક્ષામલરુદ્રસૂક્તિજપને નિષ્ઠા કનિષ્ઠાત્મનાં
વિષ્ઠાવિષ્ટકુનિષ્ઠકષ્ટકુધિયાં દુષ્ટાત્મનાં સર્વદા ॥ ૩.૨૩ ॥

ભ્રષ્ટાનાં દુરદૃષ્ટતો જનિજરાનાશેન નષ્ટાત્મનાં
જ્યેષ્ઠશ્રીશિપિવિષ્ટચારુચરણાંભોજાર્ચનાનાદરઃ।
તેનાનિષ્ટપરંપરાસમુદયૈરષ્ટાકૃતેર્ન સ્મૃતિઃ
વિષ્ઠાપૂરિતદુર્મુખેષુ નરકે ભ્રષ્ટે ચિરં સંસ્થિતિઃ ॥ ૩.૨૪ ॥

અજ્ઞાયત્તેષ્વભિજ્ઞાઃ સુરવરનિકરં સ્તોત્રશાસ્ત્રાદિતુષ્ટં
સત્રાશં મન્ત્રમાત્રૈર્વિધિવિહિતધિયા સામભાગૈર્યજન્તિ।
શ્રાદ્ધે શ્રદ્ધાભરણહરણભ્રાન્તરૂપાન્પિતૄંસ્તે
તત્તચ્છ્રદ્ધાસમુદિતમનઃ સ્વાન્તરા શમ્ભુમીશમ્ ॥

નાભ્યર્ચન્તિ પ્રણતશરણં મોક્ષદં માં મહેશમ્ ॥ ૩.૨૫ ॥

આર્યાઃ શર્વસમર્ચનેન સતતં દૂર્વાદલૈઃ કોમલૈઃ
બિલ્વાખર્વદલૈશ્ચ શઙ્કરમહાભાગં હૃદન્તઃ સદા।
પર્વસ્વપ્યવિશેષિતેન મનસા ગર્વં વિહાયાદરાત્
દુર્ગાણ્યાશુ તરન્તિ શઙ્કરકૃપાપીયૂષધારારસૈઃ ॥ ૩.૨૬ ॥

શ્રીચન્દ્રચૂડચરણાંબુજ પૂજનેન
કાલં નયન્તિ પશુપાશવિમુક્તિહેતોઃ।
ભાવાઃ પરં ભસિતફાલલસત્ત્રિપુણ્ડ્ર-
રુદ્રાક્ષકઙ્કણલસત્કરદણ્ડયુગ્માઃ ॥ ૩.૨૭ ॥

પઞ્ચાક્ષરપ્રણવસૂક્તધિયા વદન્તિ
નામાનિ શાંભવમનોહરદાનિ શંભો।
મુક્તિપ્રદાનિ સતતં શિવભક્તવર્યાઃ
યે બિલ્વમૂલશિવલિઙ્ગસમર્ચનેન ॥ ૩.૨૮ ॥

કાલં નયેદ્વિમલકોમલબિલ્વપત્રૈઃ
નો તસ્ય કાલજભયં ભવતાપપાપમ્।
સન્તાપભૂપજનિતં ભજતાં મહેશમ્ ॥ ૩.૨૯ ॥

શશ્વદ્વિશ્વેશપાદૌ યમશમનિયમૈર્ભૂતિરુદ્રાક્ષગાત્રો
વિશ્વત્રસ્તો ભુજઙ્ગાઙ્ગદવરગિરિજાનાયકે લબ્ધભક્તિઃ।
મુગ્ધોઽપ્યધ્યાત્મવિદ્ યો ભવતિ ભવહરસ્યાર્ચયા પ્રાપ્તકામઃ ॥ ૩.૩૦ ॥

શબ્દૈરબ્દશતેઽપિ નૈવ સ લભેત્ જ્ઞાનં ન તર્કભ્રમૈઃ
મીમાંસા દ્વયતસ્તથાદ્વયપદં કિં સાંખ્યસંખ્યા વદ।
યોગાયાસપરંપરાદિવિહિતૈર્વેદાન્તકાન્તારકે
શ્રામ્યન્ ભક્તિવિવર્જિતેન મનસા શમ્ભોઃ પદે મુક્તયે ॥ ૩.૩૧ ॥

કિં ગઙ્ગયા વા મકરે પ્રયાગ-
સ્નાનેન વા યોગમખક્રિયાદ્યૈઃ।
યત્રાર્ચિતં લિઙ્ગવરં શિવસ્ય
તત્રૈવ સર્વાર્થપરંપરા સ્યાત્ ॥ ૩.૩૨ ॥

શ્રીશૈલો હિમભૂધરોઽરુણગિરિર્વૃદ્ધાદ્રિગોપર્વતૌ
શ્રીમદ્ધેમસભાવિહાર ભગવન્ નૃત્તં ત્રિનેત્રો ગિરિઃ।
કૈલાસોત્તરદક્ષિણૌ ચ ભગવાન્ યત્રાર્ચને શઙ્કરો
લિઙ્ગે સન્નિહિતો વસત્યનુદિનં શાઙ્ગસ્ય હૃત્પઙ્કજે ॥ ૩.૩૩ ॥

તત્રાવિમુક્તં શશિચૂડવાસં
ૐકારકાલઞ્જર રુદ્રકોટિમ્।
ગઙ્ગાબુધેઃ સઙ્ગમમમ્બિકાપતિ-
પ્રિયં તુ ગોકર્ણકસહ્યજાતટમ્ ॥ ૩.૩૪ ॥

યત્રાભ્યર્ણગતં મહેશકરુણાપૂર્ણં તુ તૂર્ણં હૃદા
લિઙ્ગં પૂજિતમપ્યપાસ્તદુરિતં તીર્થાનિ ગઙ્ગાદયઃ।
પુણ્યાશ્ચાશ્રમસંઘકા ગિરિવરક્ષેત્રાણિ શંભોઃ પદં
ભક્તિયુક્તભજનેન મહેશે શક્તિવજ્જગદિદં પરિભાતિ ॥ ૩.૩૫ ॥

કર્મન્દિવૃન્દા અપિ વેદમૌલિ-
સિદ્ધાન્તવાક્યકલનેઽપિ ભવન્તિ મન્દાઃ।
કામાદિબદ્ધહૃદયાઃ સિતભસ્મપુણ્ડ્ર-
રુદ્રાક્ષ શઙ્કરસમર્ચનતો વિહીનાઃ ॥ ૩.૩૬ ॥

હીના ભવન્તિ બહુધાપ્યબુધા ભવન્તિ
મત્પ્રેમવાસભવનેષુ વિહીનવાસાઃ ॥ ૩.૩૭ ॥

અષ્ટમ્યામષ્ટમૂર્તિર્નિશિ શશિદિવસે સોમચૂડં તુ મુક્ત્યૈ
ભૂતાયાં ભૂતનાથં ધૃતભસિતતનુર્વીતદોષે પ્રદોષે।
ગવ્યૈઃ પઞ્ચામૃતાદ્યૈઃ ફલવરજરસૈર્બિલ્વપત્રૈશ્ચ લિઙ્ગે
તુઙ્ગે શાઙ્ગેઽપ્યસઙ્ગો ભજતિ યતહૃદા નક્તભુક્ત્યૈકભક્તઃ ॥ ૩.૩૮ ॥

જ્ઞાનાનુત્પત્તયે તદ્ધરિવિધિસમતાબુદ્ધિરીશાનમૂર્તૌ
ભસ્માક્ષાધૃતિરીશલિઙ્ગભજનાશૂન્યં તુ દુર્માનસમ્।
શંભોસ્તીર્થમહત્સુતીર્થવરકે નિન્દાવરે શાઙ્કરે
શ્રીમદ્રુદ્રજપાદ્યદ્રોહકરણાત્ જ્ઞાનં ન ચોત્પદ્યતે ॥ ૩.૩૯ ॥

ઈશોત્કર્ષધિયૈકલિઙ્ગનિયમાદભ્યર્ચનં ભસ્મધૃક્
રુદ્રાક્ષામલ સારમન્ત્ર સુમહાપઞ્ચાક્ષરે જાપિનામ્।
ઈશસ્થાનનિવાસશાંભવકથા ભક્તિશ્ચ સંકીર્તનં
ભક્તસ્યાર્ચનતો ભવેત્ સુમહાજ્ઞાનં પરં મુક્તિદમ્ ॥ ૩.૪૦ ॥

આદ્યન્તયોર્યઃ પ્રણવેન યુક્તં
શ્રીરુદ્રમન્ત્રં પ્રજપત્યઘઘ્નમ્।
તસ્યાંઘ્રિરેણું શિરસા વહન્તિ
બ્રહ્માદયઃ સ્વાઘનિવૃત્તિકામાઃ ॥ ૩.૪૧ ॥

અપૂર્વાથર્વોક્ત શ્રુતિશિરસિ વિજ્ઞાનમનઘં
મહાખર્વાજ્ઞાનપ્રશમનકરં યો વિરચયેત્।
મુને હૃત્પર્વાણાં વિશસનકરં સપ્તમનુભિ-
ર્વ્રતં શીર્ષણ્યં યો વિરચયતિ તસ્યેદમુદિતમ્ ॥ ૩.૪૨ ॥

ગુરૌ યસ્ય પ્રેમ શ્રુતિશિરસિ સૂત્રાર્થપદગં
મયિ શ્રદ્ધા વૃદ્ધા ભવતિ કિલ તસ્યૈષ સુલભઃ।
અનન્યો માર્ગોઽયમ્ અકથિતમિદં ત્વય્યપિ મુદા
યદા ગોપ્યો મુગ્ધે સુવિહિતમુનિષ્વેવ દિશ વૈ ॥ ૩.૪૩ ॥

સ્કન્દઃ –
ઇતિ સ્તુત્વા શંભોઃ પ્રમુદિતમનાસ્ત્વેષ સ ઋભુઃ
મુનિર્નત્વા દેવં નગમગપદીશસ્ય નિલયમ્।
યતો ગઙ્ગા તુઙ્ગા પ્રપતતિ હિમાદ્રેઃ શિખરતો
મુનીન્દ્રેષ્વાહેદં તદપિ શૃણુ વિપ્રોત્તમ હૃદા ॥ ૩.૪૪ ॥

ઋભુઃ –
પતન્ત્વશનયો મુહુર્ગિરિવરૈઃ સમુદ્રોર્વરા
ભવત્વધરસમ્પ્લવા ગ્રહગણાઃ સુરા યાન્ત્વઘઃ।
ભવજ્જનિમ પૂજનાન્મમ મનો ન યાત્યન્યતઃ
શપામિ પ્રપદે પ્રભોસ્તવ સરોરુહાભે હર ॥ ૩.૪૫ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે
શિવઋભુસંવાદો નામ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥

૪ ॥ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥

સ્કન્દઃ –
હિમાદ્રિશિખરે તત્ર કેદારે સંસ્થિતં ઋભુમ્।
કેદારેશં પૂજયન્તં શાંભવં મુનિસત્તમમ્।
ભસ્મરુદ્રાક્ષસમ્પન્નં નિઃસ્પૃહં મુનયોઽબ્રુવન્ ॥ ૪.૧ ॥

મુનયઃ –
પદ્મોદ્ભવસુતશ્રેષ્ઠ ત્વયા કૈલાસપર્વતે।
આરાધ્ય દેવમીશાનં તસ્માત્ સૂત્રશ્રુતીરિતમ્ ॥ ૪.૨ ॥

જ્ઞાનં લબ્ધં મુનિશ્રેષ્ઠ ત્વં નો બ્રૂહિ વિમુક્તયે।
યેન સંસારવારાશેઃ સમુત્તીર્ણા ભવામહે ॥ ૪.૩ ॥

સૂતઃ –
ઋભુર્મુનીનાં વચસા તુષ્ટઃ શિષ્ટાન્ સમીક્ષ્ય તાન્।
અષ્ટમૂર્તિપદધ્યાનનિષ્ઠાંસ્તાનભ્યુવાચ હ ॥ ૪.૪ ॥

ઋભુઃ –
નાગોપ્યં ભવતામસ્તિ શાંભવેષુ મહાત્મસુ।var was અસ્મિ
ત્રિનેત્રપ્રેમસદનાન્ યુષ્માન્ પ્રેક્ષ્ય વદામિ તત્ ॥ ૪.૫ ॥

શાઙ્કરં સૂત્રવિજ્ઞાનં શ્રુતિશીર્ષમહોદયમ્।
શૃણુધ્વં બ્રહ્મવિચ્છ્રેષ્ઠાઃ શિવજ્ઞાનમહોદયમ્ ॥ ૪.૬ ॥

યેન તીર્ણાઃ સ્થ સંસારાત્ શિવભક્ત્યા જિતેન્દ્રિયાઃ।var was તીર્ણાસ્થ
નમસ્કૃત્વા મહાદેવં વક્ષ્યે વિજ્ઞાનમૈશ્વરમ્ ॥ ૪.૭ ॥

ઋભુઃ –
વિશ્વસ્ય કારણમુમાપતિરેવ દેવો
વિદ્યોતકો જડજગત્પ્રમદૈકહેતુઃ।
ન તસ્ય કાર્યં કરણં મહેશિતુઃ
સ એવ તત્કારણમીશ્વરો હરઃ ॥ ૪.૮ ॥

સૂતઃ સાયકસંભવઃ સમુદિતાઃ સૂતાનનેભ્યો હયાઃ
નેત્રે તે રથિનો રથાઙ્ગયુગલી યુગ્યાન્તમૃગ્યો રથી।
મૌવીમૂર્ધ્નિ રથઃ સ્થિતો રથવહશ્ચાપં શરવ્યં પુરઃ
યોદ્ધું કેશચરાઃ સ એવ નિખિલસ્થાણોરણુઃ પાતુ વઃ ॥ ૪.૯ ॥ var was નઃ
નિદાઘમથ સંબોધ્ય તતો ઋભુરુવાચ હ।
અધ્યાત્મનિર્ણયં વક્ષ્યે નાસ્તિ કાલત્રયેષ્વપિ ॥ ૪.૧૦ ॥

શિવોપદિષ્ટં સંક્ષિપ્ય ગુહ્યાત્ ગુહ્યતરં સદા।
અનાત્મેતિ પ્રસઙ્ગાત્મા અનાત્મેતિ મનોઽપિ વા।
અનાત્મેતિ જગદ્વાપિ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૧૧ ॥

સર્વસંકલ્પશૂન્યત્વાત્ સર્વાકારવિવર્જનાત્
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૧૨ ॥

ચિત્તાભાવે ચિન્તનીયો દેહાભાવે જરા ચ ન।
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૧૩ ॥ var was બ્રહ્મમાત્રત્વાત્
પાદાભાવાદ્ગતિર્નાસ્તિ હસ્તાભાવાત્ ક્રિયા ચ ન।
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૧૪ ॥ var was બ્રહ્મમાત્રત્વાત્
બ્રહ્માભાવાજ્જગન્નાસ્તિ તદભાવે હરિર્ન ચ।
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૧૫ ॥ var was બ્રહ્મમાત્રત્વાત્
મૃત્યુર્નાસ્તિ જરાભાવે લોકવેદદુરાધિકમ્।
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૧૬ ॥ var was બ્રહ્મમાત્રત્વાત્
ધર્મો નાસ્તિ શુચિર્નાસ્તિ સત્યં નાસ્તિ ભયં ન ચ।
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૧૭ ॥ var was બ્રહ્મમાત્રત્વાત્
અક્ષરોચ્ચારણં નાસ્તિ અક્ષરત્યજડં મમ।
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૧૮ ॥ var was બ્રહ્મમાત્રત્વાત્
ગુરુરિત્યપિ નાસ્ત્યેવ શિષ્યો નાસ્તીતિ તત્ત્વતઃ।
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૧૯ ॥ var was બ્રહ્મમાત્રત્વાત્
એકાભાવાન્ન દ્વિતીયં ન દ્વિતીયાન્ન ચૈકતા।
સત્યત્વમસ્તિ ચેત્ કિઞ્ચિદસત્યત્વં ચ સંભવેત્ ॥ ૪.૨૦ ॥

અસત્યત્વં યદિ ભવેત્ સત્યત્વં ચ ઘટિષ્યતિ।
શુભં યદ્યશુભં વિદ્ધિ અશુભં શુભમસ્તિ ચેત્ ॥ ૪.૨૧ ॥

ભયં યદ્યભયં વિદ્ધિ અભયાદ્ભયમાપતેત્।
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૨૨ ॥ var was બ્રહ્મમાત્રત્વાત્
બદ્ધત્વમસ્તિ ચેન્મોક્ષો બન્ધાભાવે ન મોક્ષતા।
મરણં યદિ ચેજ્જન્મ જન્માભાવે મૃતિર્ન ચ ॥ ૪.૨૩ ॥

ત્વમિત્યપિ ભવેચ્ચાહં ત્વં નો ચેદહમેવ ન।
ઇદં યદિ તદેવાપિ તદભાવે ઇદં ન ચ ॥ ૪.૨૪ ॥

અસ્તિ ચેદિતિ તન્નાસ્તિ નાસ્તિ ચેદસ્તિ કિંચ ન।
કાર્યં ચેત્ કારણં કિઞ્ચિત્ કાર્યાભાવે ન કારણમ્ ॥ ૪.૨૫ ॥

દ્વૈતં યદિ તદાઽદ્વૈતં દ્વૈતાભાવેઽદ્વયં ચ ન।
દૃશ્યં યદિ દૃગપ્યસ્તિ દૃશ્યાભાવે દૃગેવ ન ॥ ૪.૨૬ ॥

અન્તર્યદિ બહિઃ સત્યમન્તાભાવે બહિર્ન ચ।
પૂર્ણત્વમસ્તિ ચેત્ કિંચિદપૂર્ણત્વં પ્રસજ્યતે ॥ ૪.૨૭ ॥

કિઞ્ચિદસ્તીતિ ચેચ્ચિત્તે સર્વં ભવતિ શીઘ્રતઃ।
યત્કિંચિત્ કિમપિ ક્વાપિ નાસ્તિ ચેન્ન પ્રસજ્યતિ ॥ ૪.૨૮ ॥

તસ્માદેતત્ ક્વચિન્નાસ્તિ ત્વં નાહં વા ઇમે ઇદમ્।
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૨૯ ॥ var was બ્રહ્મમાત્રત્વાત્
નાસ્તિ દૃષ્ટાન્તકં લોકે નાસ્તિ દાર્ષ્ટાન્તિકં ક્વચિત્।
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪.૩૦ ॥ var was બ્રહ્મમાત્રત્વાત્
પરં બ્રહ્માહમસ્મીતિ સ્મરણસ્ય મનો ન હિ।
બ્રહ્મમાત્રં જગદિદં બ્રહ્મમાત્રત્વમપ્ય હિ ॥ ૪.૩૧ ॥

ચિન્માત્રં કેવલં ચાહં નાસ્ત્યનાત્મેતિ નિશ્ચિનુ।
ઇત્યાત્મનિર્ણયં પ્રોક્તં ભવતે સર્વસઙ્ગ્રહમ્ ॥ ૪.૩૨ ॥ var was નિર્ણ્યઃ પ્રોક્તઃ
સકૃચ્છ્રવણમાત્રેણ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૪.૩૩ ॥

નિદાઘઃ-var was ઋભુઃ-
ભગવન્ કો ભવાન્ કો નુ વદ મે વદતાં વર।var was નિદાઘ
યચ્છ્રુત્વા તત્ક્ષણાન્મુચ્યેન્મહાસંસારસંકટાત્ ॥ ૪.૩૪ ॥

ઋભુઃ-
અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ પરં સુખમ્।
અહમેવાહમેવાહમહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૩૫ ॥

અહં ચૈતન્યમેવાસ્મિ દિવ્યજ્ઞાનાત્મકો હ્યહમ્।
સર્વાક્ષરવિહીનોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૩૬ ॥

અહમર્થવિહીનોઽસ્મિ ઇદમર્થવિવર્જિતઃ।
સર્વાનર્થવિમુક્તોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૩૭ ॥

નિત્યશુદ્ધોઽસ્મિ બુદ્ધોઽસ્મિ નિત્યોઽસ્મ્યત્યન્તનિર્મલઃ।
નિત્યાનદસ્વરૂપોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૩૮ ॥

નિત્યપૂર્ણસ્વરૂપોઽસ્મિ સચ્ચિદાનન્દમસ્મ્યહમ્।
કેવલાદ્વૈતરૂપોઽહમહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૩૯ ॥

અનિર્દેશ્યસ્વરૂપોઽસ્મિ આદિહીનોઽસ્મ્યનન્તકઃ।
અપ્રાકૃતસ્વરૂપોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૪૦ ॥

સ્વસ્વસંકલ્પહીનોઽહં સર્વાવિદ્યાવિવર્જિતઃ।
સર્વમસ્મિ તદેવાસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૪૧ ॥

સર્વનામાદિહીનોઽહં સર્વરૂપવિવર્જિતઃ।
સર્વસઙ્ગવિહીનોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૪૨ ॥

સર્વવાચાં વિધિશ્ચાસ્મિ સર્વવેદાવધિઃ પરઃ।
સર્વકાલાવધિશ્ચાસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૪૩ ॥

સર્વરૂપાવધિશ્ચાહં સર્વનામાવધિઃ સુખમ્।
સર્વકલ્પાવધિશ્ચાસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૪૪ ॥

અહમેવ સુખં નાન્યદહમેવ ચિદવ્યયઃ।
અહમેવાસ્મિ સર્વત્ર અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૪૫ ॥

કેવલં બ્રહ્મમાત્રાત્મા કેવલં શુદ્ધચિદ્ઘનઃ।
કેવલાખણ્ડોસારોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૪૬ ॥

કેવલં જ્ઞાનરૂપોઽસ્મિ કેવલાકારરૂપવાન્।
કેવલાત્યન્તસારોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૪૭ ॥

સત્સ્વરૂપોઽસ્મિ કૈવલ્યસ્વરૂપોઽસ્મ્યહમેવ હિ।
અર્થાનર્થવિહીનોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૪૮ ॥

અપ્રમેયસ્વરૂપોઽસ્મિ અપ્રતર્ક્યસ્વરૂપવાન્।
અપ્રગૃહ્યસ્વરૂપોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૪૯ ॥

અરસસ્યુતરૂપોઽસ્મિ અનુતાપવિવર્જિતઃ।
અનુસ્યૂતપ્રકાશોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૫૦ ॥

સર્વકર્મવિહીનોઽહં સર્વભેદવિવર્જિતઃ।
સર્વસન્દેહહીનોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૫૧ ॥

અહંભાવવિહીનોઽસ્મિ વિહીનોઽસ્મીતિ મે ન ચ।
સર્વદા બ્રહ્મરૂપોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૫૨ ॥

બ્રહ્મ બ્રહ્માદિહીનોઽસ્મિ કેશવત્વાદિ ન ક્વચિત્।
શઙ્કરાદિવિહીનોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪.૫૩ ॥

તૂષ્ણીમેવાવભાસોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્।
કિઞ્ચિન્નાસ્તિ પરો નાસ્તિ કિંચિદસ્મિ પરોઽસ્મિ ચ ॥ ૪.૫૪ ॥

ન શરીરપ્રકાશોઽસ્મિ જગદ્ભાસકરો ન ચ।
ચિદ્ઘનોઽસ્મિ ચિદંશોઽસ્મિ સત્સ્વરૂપોઽસ્મિ સર્વદા ॥ ૪.૫૫ ॥

મુદા મુદિતરૂપોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્।
ન બાલોઽસ્મિ ન વૃદ્ધોઽસ્મિ ન યુવાઽસ્મિ પરાત્ પરઃ ॥ ૪.૫૬ ॥

ન ચ નાનાસ્વરૂપોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્।
ઇમં સ્વાનુભવં પ્રોક્તં સર્વોપનિષદાં પરં રસમ્ ॥ ૪.૫૭ ॥

યો વા કો વા શૃણોતીદં બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૪.૫૮ ॥

ન સ્થૂલોઽપ્યનણુર્ન તેજમરુતામાકાશનીરક્ષમા
ભૂતાન્તર્ગતકોશકાશહૃદયાદ્યાકાશમાત્રાક્રમૈઃ।
ઉદ્ગ્રન્થશ્રુતિશાસ્ત્રસૂત્રકરણૈઃ કિઞ્ચિજ્જ્ઞ સર્વજ્ઞતા
બુદ્ધ્યા મોહિતમાયયા શ્રુતિશતૈર્ભો જાનતે શઙ્કરમ્ ॥ ૪.૫૯ ॥

॥ ઇતિ શ્રી શિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે
ઋભુનિદાઘસંવાદો નામ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥

૫ ॥ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥

નિદાઘઃ –
એવં સ્થિતે ઋભો કો વૈ બ્રહ્મભાવાય કલ્પતે।
તન્મે વદ વિશેષેણ જ્ઞાનં શઙ્કરવાક્યજમ્ ॥ ૫.૧ ॥

ઋભુઃ –
ત્વમેવ બ્રહ્મ એવાસિ ત્વમેવ પરમો ગુરુઃ।
ત્વમેવાકાશરૂપોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૨ ॥

ત્વમેવ સર્વભાવોઽસિ ત્વમેવાર્થસ્ત્વમવ્યયઃ।
ત્વં સર્વહીનસ્ત્વં સાક્ષી સાક્ષિહીનોઽસિ સર્વદા ॥ ૫.૩ ॥

કાલસ્ત્વં સર્વહીનસ્ત્વં સાક્ષિહીનોઽસિ સર્વદા।
કાલહીનોઽસિ કાલોઽસિ સદા બ્રહ્માસિ ચિદ્ઘનઃ।
સર્વતત્ત્વસ્વરૂપોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૪ ॥

સત્યોઽસિ સિદ્ધોઽસિ સનાતનોઽસિ
મુક્તોઽસિ મોક્ષોઽસિ સદાઽમૃતોઽસિ।
દેવોઽસિ શાન્તોઽસિ નિરામયોઽસિ
બ્રહ્માસિ પૂર્ણોઽસિ પરાવરોઽસિ ॥ ૫.૫ ॥

સમોઽસિ સચ્ચાસિ સનાતનોઽસિ
સત્યાદિવાક્યૈઃ પ્રતિપાદિતોઽસિ।
સર્વાઙ્ગહીનોઽસિ સદાસ્થિતોઽસિ
બ્રહ્માસિ પૂર્ણોઽસિ પરાવરોઽસિ ॥ ૫.૬ ॥ var was પરાપરોઽસિ
સર્વપ્રપઞ્ચભ્રમવર્જિતોઽસિ સર્વેષુ ભૂતેષુ સદોદિતોઽસિ।
સર્વત્ર સંકલ્પવિવર્જિતોઽસિ બ્રહ્માસિ પૂર્ણોઽસિ પરાવરોઽસિ ॥ ૫.૭ ॥

સર્વત્ર સન્તોષસુખાસનોઽસિ સર્વત્ર વિદ્વેષવિવર્જિતોઽસિ।
સર્વત્ર કાર્યાદિવિવર્જિતોઽસિ બ્રહ્માસિ પૂર્ણોઽસિ પરાવરોઽસિ ॥ ૫.૮ ॥

ચિદાકારસ્વરૂપોઽસિ ચિન્માત્રોઽસિ નિરઙ્કુશઃ।
આત્મન્યેવાવસ્થિતોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૯ ॥

આનન્દોઽસિ પરોઽસિ ત્વં સર્વશૂન્યોઽસિ નિર્ગુણઃ।
એક એવાદ્વિતીયોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૧૦ ॥

ચિદ્ઘનાનન્દરૂપોઽસિ ચિદાનન્દોઽસિ સર્વદા।
પરિપૂર્ણસ્વરૂપોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૧૧ ॥

તદસિ ત્વમસિ જ્ઞોઽસિ સોઽસિ જાનાસિ વીક્ષ્યસિ।
ચિદસિ બ્રહ્મભૂતોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૧૨ ॥

અમૃતોઽસિ વિભુશ્ચાસિ દેવોઽસિ ત્વં મહાનસિ।
ચઞ્ચલોષ્ઠકલઙ્કોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૧૩ ॥

સર્વોઽસિ સર્વહીનોઽસિ શાન્તોઽસિ પરમો હ્યસિ।
કારણં ત્વં પ્રશાન્તોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૧૪ ॥

સત્તામાત્રસ્વરૂપોઽસિ સત્તાસામાન્યકો હ્યસિ।
નિત્યશુદ્ધસ્વરૂપોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૧૫ ॥

ઈષણ્માત્રવિહીનોઽસિ અણુમાત્રવિવર્જિતઃ।
અસ્તિત્વવર્જિતોઽસિ ત્વં નાસ્તિત્વાદિવિવર્જિતઃ ॥ ૫.૧૬ ॥

યોઽસિ સોઽસિ મહાન્તોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૧૭ ॥

લક્ષ્યલક્ષણહીનોઽસિ ચિન્માત્રોઽસિ નિરામયઃ।
અખણ્ડૈકરસો નિત્યં ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૧૮ ॥

સર્વાધારસ્વરૂપોઽસિ સર્વતેજઃ સ્વરૂપકઃ।
સર્વાર્થભેદહીનોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૧૯ ॥

બ્રહ્મૈવ ભેદશૂન્યોઽસિ વિપ્લુત્યાદિવિવર્જિતઃ।
શિવોઽસિ ભેદહીનોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૨૦ ॥

પ્રજ્ઞાનવાક્યહીનોઽસિ સ્વસ્વરૂપં પ્રપશ્યસિ।
સ્વસ્વરૂપસ્થિતોઽસિ ત્વં ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૨૧ ॥

સ્વસ્વરૂપાવશેષોઽસિ સ્વસ્વરૂપો મતો હ્યસિ।
સ્વાનન્દસિન્ધુમગ્નોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૨૨ ॥

સ્વાત્મરાજ્યે ત્વમેવાસિ સ્વયમાત્માનમો હ્યસિ।
સ્વયં પૂર્ણસ્વરૂપોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૨૩ ॥

સ્વસ્મિન્ સુખે સ્વયં ચાસિ સ્વસ્માત્ કિઞ્ચિન્ન પશ્યસિ।
સ્વાત્મન્યાકાશવદ્ભાસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૨૪ ॥

સ્વસ્વરૂપાન્ન ચલસિ સ્વસ્વરૂપાન્ન પશ્યસિ।
સ્વસ્વરૂપામૃતોઽસિ ત્વં ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૨૫ ॥

સ્વસ્વરૂપેણ ભાસિ ત્વં સ્વસ્વરૂપેણ જૃંભસિ।
સ્વસ્વરૂપાદનન્યોઽસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૨૬ ॥

સ્વયં સ્વયં સદાઽસિ ત્વં સ્વયં સર્વત્ર પશ્યસિ।
સ્વસ્મિન્ સ્વયં સ્વયં ભુઙ્ક્ષે ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૫.૨૭ ॥

સૂતઃ –
તદા નિધાઘવચસા તુષ્ટો ઋભુરુવાચ તમ્।
શિવપ્રેમરસે પાત્રં તં વીક્ષ્યાબ્જજનન્દનઃ ॥ ૫.૨૮ ॥

ઋભુઃ –
કૈલાસે શઙ્કરઃ પુત્રં કદાચિદુપદિષ્ટવાન્।
તદેવ તે પ્રવક્ષ્યામિ સાવધાનમનાઃ શૃણુ ॥ ૫.૨૯ ॥

અયં પ્રપઞ્ચો નાસ્ત્યેવ નોત્પન્નો ન સ્વતઃ ક્વચિત્।
ચિત્રપ્રપઞ્ચ ઇત્યાહુર્નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૩૦ ॥

ન પ્રપઞ્ચો ન ચિત્તાદિ નાહંકારો ન જીવકઃ।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૩૧ ॥

માયકાર્યાદિકં નાસ્તિ માયાકાર્યભયં નહિ।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૩૨ ॥

કર્તા નાસ્તિ ક્રિયા નાસ્તિ કરણં નાસ્તિ પુત્રક।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૩૩ ॥

એકં નાસ્તિ દ્વયં નાસ્તિ મન્ત્રતન્ત્રાદિકં ચ ન।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૩૪ ॥

શ્રવણં મનનં નાસ્તિ નિદિધ્યાસનવિભ્રમઃ।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૩૫ ॥

સમાધિદ્વિવિધં નાસ્તિ માતૃમાનાદિ નાસ્તિ હિ।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૩૬ ॥

અજ્ઞાનં ચાપિ નાસ્ત્યેવ અવિવેકકથા ન ચ।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૩૭ ॥

અનુબન્ધચતુષ્કં ચ સંબન્ધત્રયમેવ ન।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૩૮ ॥

ભૂતં ભવિષ્યન્ન ક્વાપિ વર્તમાનં ન વૈ ક્વચિત્।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૩૯ ॥

ગઙ્ગા ગયા તથા સેતુવ્રતં વા નાન્યદસ્તિ હિ।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૪૦ ॥

ન ભૂમિર્ન જલં વહ્નિર્ન વાયુર્ન ચ ખં ક્વચિત્।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૪૧ ॥

નૈવ દેવા ન દિક્પાલા ન પિતા ન ગુરુઃ ક્વચિત્।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૫.૪૨ ॥

ન દૂરં નાન્તિકં નાન્તં ન મધ્યં ન ક્વચિત્ સ્થિતિઃ।
નાદ્વૈતદ્વૈતસત્યત્વમસત્યં વા ઇદં ન ચ ॥ ૫.૪૩ ॥

ન મોક્ષોઽસ્તિ ન બન્ધોઽસ્તિ ન વાર્તાવસરોઽસ્તિ હિ।
ક્વચિદ્વા કિઞ્ચિદેવં વા સદસદ્વા સુખાનિ ચ ॥ ૫.૪૪ ॥

દ્વન્દ્વં વા તીર્થધર્માદિ આત્માનાત્મેતિ ન ક્વચિત્।
ન વૃદ્ધિર્નોદયો મૃન્યુર્ન ગમાગમવિભ્રમઃ ॥ ૫.૪૫ ॥

ઇહ નાસ્તિ પરં નાસ્તિ ન ગુરુર્ન ચ શિષ્યકઃ।
સદસન્નાસ્તિ ભૂર્નાસ્તિ કાર્યં નાસ્તિ કૃતં ચ ન ॥ ૫.૪૬ ॥

જાતિર્નાસ્તિ ગતિર્નાસ્તિ વર્ણો નાસ્તિ ન લૌકિકમ્।
શમાદિષટ્કં નાસ્ત્યેવ નિયમો વા યમોઽપિ વા ॥ ૫.૪૭ ॥

સર્વં મિથ્યેતિ નાસ્ત્યેવ બ્રહ્મ ઇત્યેવ નાસ્તિ હિ।
ચિદિત્યેવ હિ નાસ્ત્યેવ ચિદહં ભાષણં ન હિ ॥ ૫.૪૮ ॥

અહમિત્યેવ નાસ્ત્યેવ નિત્યોઽસ્મીતિ ચ ન ક્વચિત્।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વથા ॥ ૫.૪૯ ॥

વાચા યદુચ્યતે કિઞ્ચિન્મનસા મનુતે ચ યત્।
બુદ્ધ્યા નિશ્ચીયતે યચ્ચ ચિત્તેન જ્ઞાયતે હિ યત્ ॥ ૫.૫૦ ॥

યોગેન યુજ્યતે યચ્ચ ઇન્દ્રિયાદ્યૈશ્ચ યત્ કૃતમ્।
જાગ્રત્સ્વપ્નસુષુપ્તિં ચ સ્વપ્નં વા ન તુરીયકમ્ ॥ ૫.૫૧ ॥

સર્વં નાસ્તીતિ વિજ્ઞેયં યદુપાધિવિનિશ્ચિતમ્।
સ્નાનાચ્છુદ્ધિર્ન હિ ક્વાપિ ધ્યાનાત્ શુદ્ધિર્ન હિ ક્વચિત્ ॥ ૫.૫૨ ॥

ગુણત્રયં નાસ્તિ કિઞ્ચિદ્ગુણત્રયમથાપિ વા।
એકદ્વિત્વપદં નાસ્તિ ન બહુભ્રમવિભ્રમઃ ॥ ૫.૫૩ ॥

ભ્રાન્ત્યભ્રાન્તિ ચ નાસ્ત્યેવ કિઞ્ચિન્નાસ્તીતિ નિશ્ચિનુ।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ ન કિઞ્ચિદવશિષ્યતે ॥ ૫.૫૪ ॥

ઇદં શૃણોતિ યઃ સમ્યક્ સ બ્રહ્મ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૫.૫૫ ॥

ઈશ્વરઃ –
વારાશ્યમ્બુનિ બુદ્બુદા ઇવ ઘનાનન્દામ્બુધાવપ્યુમા-
કાન્તેઽનન્તજગદ્ગતં સુરનરં જાતં ચ તિર્યઙ્ મુહુઃ।
ભૂતં ચાપિ ભવિષ્યતિ પ્રતિભવં માયામયં ચોર્મિજં
સમ્યઙ્ મામનુપશ્યતામનુભવૈર્નાસ્ત્યેવ તેષાં ભવઃ ॥ ૫.૫૬ ॥

હરં વિજ્ઞાતારં નિખિલતનુકાર્યેષુ કરણં
ન જાનન્તે મોહાદ્યમિતકરણા અપ્યતિતરામ્।
ઉમાનાથાકારં હૃદયદહરાન્તર્ગતસરા
પયોજાતે ભાસ્વદ્ભવભુજગનાશાણ્ડજવરમ્ ॥ ૫.૫૭ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
શિવેન કુમારોપદેશવર્ણનં નામ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥

૬ ॥ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥

ઈશ્વરઃ –
વ્રતાનિ મિથ્યા ભુવનાનિ મિથ્યા
ભાવાદિ મિથ્યા ભવનાનિ મિથ્યા।
ભયં ચ મિથ્યા ભરણાદિ મિથ્યા
ભુક્તં ચ મિથ્યા બહુબન્ધમિથ્યા ॥ ૬.૧ ॥

વેદાશ્ચ મિથ્યા વચનાનિ મિથ્યા
વાક્યાનિ મિથ્યા વિવિધાનિ મિથ્યા।
વિત્તાનિ મિથ્યા વિયદાદિ મિથ્યા
વિધુશ્ચ મિથ્યા વિષયાદિ મિથ્યા ॥ ૬.૨ ॥

ગુરુશ્ચ મિથ્યા ગુણદોષમિથ્યા
ગુહ્યં ચ મિથ્યા ગણના ચ મિથ્યા।
ગતિશ્ચ મિથ્યા ગમનં ચ મિથ્યા
સર્વં ચ મિથ્યા ગદિતં ચ મિથ્યા ॥ ૬.૩ ॥

વેદશાસ્ત્રપુરાણં ચ કાર્યં કારણમીશ્વરઃ।
લોકો ભૂતં જનં ચૈવ સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ ॥ ૬.૪ ॥

બન્ધો મોક્ષઃ સુખં દુઃખં ધ્યાનં ચિત્તં સુરાસુરાઃ।
ગૌણં મુખ્યં પરં ચાન્યત્ સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ ॥ ૬.૫ ॥

વાચા વદતિ યત્કિઞ્ચિત્ સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ।
સઙ્કલ્પાત્ કલ્પ્યતે યદ્યત્ મનસા ચિન્ત્યતે ચ યત્ ॥ ૬.૬ ॥

બુદ્ધ્યા નિશ્ચીયતે કિઞ્ચિત્ ચિત્તેન નીયતે ક્વચિત્।
પ્રપઞ્ચે પઞ્ચતે યદ્યત્ સર્વં મિથ્યેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૬.૭ ॥

શ્રોત્રેણ શ્રૂયતે યદ્યન્નેત્રેણ ચ નિરીક્ષ્યતે।
નેત્રં શ્રોત્રં ગાત્રમેવ સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ ॥ ૬.૮ ॥

ઇદમિત્યેવ નિર્દિષ્ટમિદમિત્યેવ કલ્પિતમ્।
યદ્યદ્વસ્તુ પરિજ્ઞાતં સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ ॥ ૬.૯ ॥

કોઽહં કિન્તદિદં સોઽહં અન્યો વાચયતે નહિ।
યદ્યત્ સંભાવ્યતે લોકે સર્વં મિથ્યેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૬.૧૦ ॥

સર્વાભ્યાસ્યં સર્વગોપ્યં સર્વકારણવિભ્રમઃ।
સર્વભૂતેતિ વાર્તા ચ મિથ્યેતિ ચ વિનિશ્ચયઃ ॥ ૬.૧૧ ॥

સર્વભેદપ્રભેદો વા સર્વસંકલ્પવિભ્રમઃ।
સર્વદોષપ્રભેદશ્ચ સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ ॥ ૬.૧૨ ॥

રક્ષકો વિષ્ણુરિત્યાદિ બ્રહ્મસૃષ્ટેસ્તુ કારણમ્।
સંહારે શિવ ઇત્યેવં સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ ॥ ૬.૧૩ ॥

સ્નાનં જપસ્તપો હોમઃ સ્વાધ્યાયો દેવપૂજનમ્।
મન્ત્રો ગોત્રં ચ સત્સઙ્ગઃ સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ ॥ ૬.૧૪ ॥

સર્વં મિથ્યા જગન્મિથ્યા ભૂતં ભવ્યં ભવત્તથા।
નાસ્તિ નાસ્તિ વિભાવેન સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ ॥ ૬.૧૫ ॥

ચિત્તભેદો જગદ્ભેદઃ અવિદ્યાયાશ્ચ સંભવઃ।
અનેકકોટિબ્રહ્માણ્ડાઃ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૬.૧૬ ॥

લોકત્રયેષુ સદ્ભાવો ગુણદોષાદિજૃંભણમ્।
સર્વદેશિકવાર્તોક્તિઃ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૬.૧૭ ॥

ઉત્કૃષ્ટં ચ નિકૃષ્ટં ચ ઉત્તમં મધ્યમં ચ તત્।
ૐકારં ચાપ્યકારં ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૬.૧૮ ॥

યદ્યજ્જગતિ દૃશ્યેત યદ્યજ્જગતિ વીક્ષ્યતે।
યદ્યજ્જગતિ વર્તેત સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૬.૧૯ ॥

યેન કેનાક્ષરેણોક્તં યેન કેનાપિ સઙ્ગતમ્।
યેન કેનાપિ નીતં તત્ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૬.૨૦ ॥

યેન કેનાપિ ગદિતં યેન કેનાપિ મોદિતમ્।
યેન કેનાપિ ચ પ્રોક્તં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૬.૨૧ ॥

યેન કેનાપિ યદ્દત્તં યેન કેનાપિ યત્ કૃતમ્।
યત્ર કુત્ર જલસ્નાનં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૬.૨૨ ॥

યત્ર યત્ર શુભં કર્મ યત્ર યત્ર ચ દુષ્કૃતમ્।
યદ્યત્ કરોષિ સત્યેન સર્વં મિથ્યેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૬.૨૩ ॥

ઇદં સર્વમહં સર્વં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
યત્ કિઞ્ચિત્ પ્રતિભાતં ચ સર્વં મિથ્યેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૬.૨૪ ॥

ઋભુઃ –
પુનર્વક્ષ્યે રહસ્યાનાં રહસ્યં પરમાદ્ભુતમ્।
શઙ્કરેણ કુમારાય પ્રોક્તં કૈલાસ પર્વતે ॥ ૬.૨૫ ॥

તન્માત્રં સર્વચિન્માત્રમખણ્ડૈકરસં સદા।
એકવર્જિતચિન્માત્રં સર્વં ચિન્મયમેવ હિ ॥ ૬.૨૬ ॥

ઇદં ચ સર્વં ચિન્માત્રં સર્વં ચિન્મયમેવ હિ।
આત્માભાસં ચ ચિન્માત્રં સર્વં ચિન્મયમેવ હિ ॥ ૬.૨૭ ॥

સર્વલોકં ચ ચિન્માત્રં સર્વં ચિન્મયમેવ હિ।
ત્વત્તા મત્તા ચ ચિન્માત્રં ચિન્માત્રાન્નાસ્તિ કિઞ્ચન ॥ ૬.૨૮ ॥

આકાશો ભૂર્જલં વાયુરગ્નિર્બ્રહ્મા હરિઃ શિવઃ।
યત્કિઞ્ચિદન્યત્ કિઞ્ચિચ્ચ સર્વં ચિન્મયમેવ હિ ॥ ૬.૨૯ ॥

અખણ્ડૈકરસં સર્વં યદ્યચ્ચિન્માત્રમેવ હિ।
ભૂતં ભવ્યં ચ ચિન્માત્રં સર્વં ચિન્મયમેવ હિ ॥ ૬.૩૦ ॥

દ્રવ્યં કાલશ્ચ ચિન્માત્રં જ્ઞાનં ચિન્મયમેવ ચ।
જ્ઞેયં જ્ઞાનં ચ ચિન્માત્રં સર્વં ચિન્મયમેવ હિ ॥ ૬.૩૧ ॥

સંભાષણં ચ ચિન્માત્રં વાક્ ચ ચિન્માત્રમેવ હિ।
અસચ્ચ સચ્ચ ચિન્માત્રં સર્વં ચિન્મયમેવ હિ ॥ ૬.૩૨ ॥

આદિરન્તં ચ ચિન્માત્રં અસ્તિ ચેચ્ચિન્મયં સદા।
બ્રહ્મા યદ્યપિ ચિન્માત્રં વિષ્ણુશ્ચિન્માત્રમેવ હિ ॥ ૬.૩૩ ॥

રુદ્રોઽપિ દેવાશ્ચિન્માત્રં અસ્તિ નરતિર્યક્સુરાસુરમ્।
ગુરુશિષ્યાદિ સન્માત્રં જ્ઞાનં ચિન્માત્રમેવ હિ ॥ ૬.૩૪ ॥

દૃગ્દૃશ્યં ચાપિ ચિન્માત્રં જ્ઞાતા જ્ઞેયં ધ્રુવાધ્રુવમ્।
સર્વાશ્ચર્યં ચ ચિન્માત્રં દેહં ચિન્માત્રમેવ હિ ॥ ૬.૩૫ ॥

લિઙ્ગં ચાપિ ચ ચિન્માત્રં કારણં કાર્યમેવ ચ।
મૂર્તામૂર્તં ચ ચિન્માત્રં પાપપુણ્યમથાપિ ચ ॥ ૬.૩૬ ॥

દ્વૈતાદ્વૈતં ચ ચિન્માત્રં વેદવેદાન્તમેવ ચ।
દિશોઽપિ વિદિશશ્ચૈવ ચિન્માત્રં તસ્ય પાલકાઃ ॥ ૬.૩૭ ॥

ચિન્માત્રં વ્યવહારાદિ ભૂતં ભવ્યં ભવત્તથા।
ચિન્માત્રં નામરૂપં ચ ભૂતાનિ ભુવનાનિ ચ ॥ ૬.૩૮ ॥

ચિન્માત્રં પ્રાણ એવેહ ચિન્માત્રં સર્વમિન્દ્રિયમ્।
ચિન્માત્રં પઞ્ચકોશાદિ ચિન્માત્રાનન્દમુચ્યતે ॥ ૬.૩૯ ॥

નિત્યાનિત્યં ચ ચિન્માત્રં સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ।
ચિન્માત્રં નાસ્તિ નિત્યં ચ ચિન્માત્રં નાસ્તિ સત્યકમ્ ॥ ૬.૪૦ ॥

ચિન્માત્રમપિ વૈરાગ્યં ચિન્માત્રકમિદં કિલ।
આધારાદિ હિ ચિન્માત્રં આધેયં ચ મુનીશ્વર ॥ ૬.૪૧ ॥

યચ્ચ યાવચ્ચ ચિન્માત્રં યચ્ચ યાવચ્ચ દૃશ્યતે।
યચ્ચ યાવચ્ચ દૂરસ્થં સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ ॥ ૬.૪૨ ॥

યચ્ચ યાવચ્ચ ભૂતાનિ યચ્ચ યાવચ્ચ વક્ષ્યતે।
યચ્ચ યાવચ્ચ વેદોક્તં સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ ॥ ૬.૪૩ ॥

ચિન્માત્રં નાસ્તિ બન્ધં ચ ચિન્માત્રં નાસ્તિ મોક્ષકમ્।
ચિન્માત્રમેવ સન્માત્રં સત્યં સત્યં શિવં સ્પૃશે ॥ ૬.૪૪ ॥

સર્વં વેદત્રયપ્રોક્તં સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ।
શિવપ્રોક્તં કુમારાય તદેતત્ કથિતં ત્વયિ।
યઃ શૃણોતિ સકૃદ્વાપિ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૬.૪૫ ॥

સૂતઃ –
ઈશાવાસ્યાદિમન્ત્રૈર્વરગગનતનોઃ ક્ષેત્રવાસાર્થવાદૈઃ
તલ્લિઙ્ગાગારમધ્યસ્થિતસુમહદીશાન લિઙ્ગેષુ પૂજા।
અક્લેદ્યે ચાભિષેકો ??? ??? ??? દિગ્વાસસે વાસદાનં
નો ગન્ધઘ્રાણહીને રૂપદૃશ્યાદ્વિહીને ગન્ધપુષ્પાર્પણાનિ ॥ ૬.૪૬ ॥

સ્વભાસે દીપદાનં ??? સર્વભક્ષે મહેશે
નૈવેદ્યં નિત્યતૃપ્તે સકલભુવનગે પ્રક્રમો વા નમસ્યા।
કુર્યાં કેનાપિ ભાવૈર્મમ નિગમશિરોભાવ એવ પ્રમાણમ્ ॥ ૬.૪૭ ॥

અવિચ્છિન્નૈશ્છિન્નૈઃ પરિકરવરૈઃ પૂજનધિયા
ભજન્ત્યજ્ઞાસ્તદ્જ્ઞાઃ વિધિવિહિતબુદ્ધ્યાગતધિયઃ।var was તદજ્ઞાઃ
તથાપીશં ભાવૈર્ભજતિ ભજતામાત્મપદવીં
દદાતીશો વિશ્વં ભ્રમયતિ ગતજ્ઞાંશ્ચ કુરુતે ॥ ૬.૪૮ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
પ્રપઞ્ચસ્ય સચ્ચિન્મયત્વકથનં નામ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥

૭ ॥ સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
અત્યદ્ભુતં પ્રવક્ષ્યામિ સર્વલોકેષુ દુર્લભમ્।
વેદશાસ્ત્રમહાસારં દુર્લભં દુર્લભં સદા ॥ ૭.૧ ॥

અખણ્ડૈકરસો મન્ત્રમખણ્ડૈકરસં ફલમ્।
અખણ્ડૈકરસો જીવ અખણ્ડૈકરસા ક્રિયા ॥ ૭.૨ ॥

અખણ્ડૈકરસા ભૂમિરખણ્ડૈકરસં જલમ્।
અખણ્ડૈકરસો ગન્ધ અખણ્ડૈકરસં વિયત્ ॥ ૭.૩ ॥

અખણ્ડૈકરસં શાસ્ત્રં અખણ્ડૈકરસં શ્રુતિઃ।
અખણ્ડૈકરસં બ્રહ્મ અખણ્ડૈકરસં વ્રતમ્ ॥ ૭.૪ ॥

અખણ્ડૈકરસો વિષ્ણુરખણ્ડૈકરસઃ શિવઃ।
અખણ્ડૈકરસો બ્રહ્મા અખણ્ડૈકરસાઃ સુરાઃ ॥ ૭.૫ ॥

અખણ્ડૈકરસં સર્વમખણ્ડૈકરસઃ સ્વયમ્।
અખણ્ડૈકરસશ્ચાત્મા અખણ્ડૈકરસો ગુરુઃ ॥ ૭.૬ ॥

અખણ્ડૈકરસં વાચ્યમખણ્ડૈકરસં મહઃ।
અખણ્ડૈકરસં દેહ અખણ્ડૈકરસં મનઃ ॥ ૭.૭ ॥

અખણ્ડૈકરસં ચિત્તં અખણ્ડૈકરસં સુખમ્।
અખણ્ડૈકરસા વિદ્યા અખણ્ડૈકરસોઽવ્યયઃ ॥ ૭.૮ ॥

અખણ્ડૈકરસં નિત્યમખણ્ડૈકરસઃ પરઃ।
અખણ્ડૈકરસાત્ કિઞ્ચિદખણ્ડૈકરસાદહમ્ ॥ ૭.૯ ॥

અખણ્ડૈકરસં વાસ્તિ અખણ્ડૈકરસં ન હિ।
અખણ્ડૈકરસાદન્યત્ અખણ્ડૈકરસાત્ પરઃ ॥ ૭.૧૦ ॥

અખણ્ડૈકરસાત્ સ્થૂલં અખણ્ડૈકરસં જનઃ।
અખણ્ડૈકરસં સૂક્ષ્મમખણ્ડૈકરસં દ્વયમ્ ॥ ૭.૧૧ ॥

અખણ્ડૈકરસં નાસ્તિ અખણ્ડૈકરસં બલમ્।
અખણ્ડૈકરસાદ્વિષ્ણુરખણ્ડૈકરસાદણુઃ ॥ ૭.૧૨ ॥

અખણ્ડૈકરસં નાસ્તિ અખણ્ડૈકરસાદ્ભવાન્।
અખણ્ડૈકરસો હ્યેવ અખણ્ડૈકરસાદિતમ્ ॥ ૭.૧૩ ॥

અખણ્ડિતરસાદ્ જ્ઞાનં અખણ્ડિતરસાદ્ સ્થિતમ્।
અખણ્ડૈકરસા લીલા અખણ્ડૈકરસઃ પિતા ॥ ૭.૧૪ ॥ var was લીના
અખણ્ડૈકરસા ભક્તા અખણ્ડૈકરસઃ પતિઃ।
અખણ્ડૈકરસા માતા અખણ્ડૈકરસો વિરાટ્ ॥ ૭.૧૫ ॥

અખણ્ડૈકરસં ગાત્રં અખણ્ડૈકરસં શિરઃ।
અખણ્ડૈકરસં ઘ્રાણં અખણ્ડૈકરસં બહિઃ ॥ ૭.૧૬ ॥

અખણ્ડૈકરસં પૂર્ણમખણ્ડૈકરસામૃતમ્।
અખણ્ડૈકરસં શ્રોત્રમખણ્ડૈકરસં ગૃહમ્ ॥ ૭.૧૭ ॥

અખણ્ડૈકરસં ગોપ્યમખણ્ડૈકરસઃ શિવઃ।
અખણ્ડૈકરસં નામ અખણ્ડૈકરસો રવિઃ ॥ ૭.૧૮ ॥

અખણ્ડૈકરસઃ સોમઃ અખણ્ડૈકરસો ગુરુઃ।
અખણ્ડૈકરસઃ સાક્ષી અખણ્ડૈકરસઃ સુહૃત્ ॥ ૭.૧૯ ॥

અખણ્ડૈકરસો બન્ધુરખણ્ડૈકરસોઽસ્મ્યહમ્।
અખણ્ડૈકરસો રાજા અખણ્ડૈકરસં પુરમ્ ॥ ૭.૨૦ ॥

અખણ્ડૈકરસૈશ્વર્યં અખણ્ડૈકરસં પ્રભુઃ।
અખણ્ડૈકરસો મન્ત્ર અખણ્ડૈકરસો જપઃ ॥ ૭.૨૧ ॥

અખણ્ડૈકરસં ધ્યાનમખણ્ડૈકરસં પદમ્।
અખણ્ડૈકરસં ગ્રાહ્યમખણ્ડૈકરસં મહાન્ ॥ ૭.૨૨ ॥

અખણ્ડૈકરસં જ્યોતિરખણ્ડૈકરસં પરમ્।
અખણ્ડૈકરસં ભોજ્યમખણ્ડૈકરસં હવિઃ ॥ ૭.૨૩ ॥

અખણ્ડૈકરસો હોમઃ અખણ્ડૈકરસો જયઃ।
અખણ્ડૈકરસઃ સ્વર્ગઃ અખણ્ડૈકરસઃ સ્વયમ્ ॥ ૭.૨૪ ॥

અખણ્ડૈકરસાકારાદન્યન્નાસ્તિ નહિ ક્વચિત્।
શૃણુ ભૂયો મહાશ્ચર્યં નિત્યાનુભવસમ્પદમ્ ॥ ૭.૨૫ ॥

દુર્લભં દુર્લભં લોકે સર્વલોકેષુ દુર્લભમ્।
અહમસ્મિ પરં ચાસ્મિ પ્રભાસ્મિ પ્રભવોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૨૬ ॥

સર્વરૂપગુરુશ્ચાસ્મિ સર્વરૂપોઽસ્મિ સોઽસ્મ્યહમ્।
અહમેવાસ્મિ શુદ્ધોઽસ્મિ ઋદ્ધોઽસ્મિ પરમોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૨૭ ॥

અહમસ્મિ સદા જ્ઞોઽસ્મિ સત્યોઽસ્મિ વિમલોઽસ્મ્યહમ્।
વિજ્ઞાનોઽસ્મિ વિશેષોઽસ્મિ સામ્યોઽસ્મિ સકલોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૨૮ ॥

શુદ્ધોઽસ્મિ શોકહીનોઽસ્મિ ચૈતન્યોઽસ્મિ સમોઽસ્મ્યહમ્।
માનાવમાનહીનોઽસ્મિ નિર્ગુણોઽસ્મિ શિવોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૨૯ ॥

દ્વૈતાદ્વૈતવિહીનોઽસ્મિ દ્વન્દ્વહીનોઽસ્મિ સોઽસ્મ્યહમ્।
ભાવાભાવવિહીનોઽસ્મિ ભાષાહીનોઽસ્મિ સોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૩૦ ॥

શૂન્યાશૂન્યપ્રભાવોઽસ્મિ શોભનોઽસ્મિ મનોઽસ્મ્યહમ્।
તુલ્યાતુલ્યવિહીનોઽસ્મિ તુચ્છભાવોઽસ્મિ નાસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૩૧ ॥

સદા સર્વવિહીનોઽસ્મિ સાત્વિકોઽસ્મિ સદાસ્મ્યહમ્।
એકસંખ્યાવિહીનોઽસ્મિ દ્વિસંખ્યા નાસ્તિ નાસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૩૨ ॥

સદસદ્ભેદહીનોઽસ્મિ સંકલ્પરહિતોઽસ્મ્યહમ્।
નાનાત્મભેદહીનોઽસ્મિ યત્ કિઞ્ચિન્નાસ્તિ સોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૩૩ ॥

નાહમસ્મિ ન ચાન્યોઽસ્મિ દેહાદિરહિતોઽસ્મ્યહમ્।
આશ્રયાશ્રયહીનોઽસ્મિ આધારરહિતોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૩૪ ॥

બન્ધમોક્ષાદિહીનોઽસ્મિ શુદ્ધબ્રહ્માદિ સોઽસ્મ્યહમ્।
ચિત્તાદિસર્વહીનોઽસ્મિ પરમોઽસ્મિ પરોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૩૫ ॥

સદા વિચારરૂપોઽસ્મિ નિર્વિચારોઽસ્મિ સોઽસ્મ્યહમ્।
આકારાદિસ્વરૂપોઽસ્મિ ઉકારોઽસ્મિ મુદોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૩૬ ॥

ધ્યાનાધ્યાનવિહીનોઽસ્મિ ધ્યેયહીનોઽસ્મિ સોઽસ્મ્યહમ્।
પૂર્ણાત્ પૂર્ણોઽસ્મિ પૂર્ણોઽસ્મિ સર્વપૂર્ણોઽસ્મિ સોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૩૭ ॥

સર્વાતીતસ્વરૂપોઽસ્મિ પરં બ્રહ્માસ્મિ સોઽસ્મ્યહમ્।
લક્ષ્યલક્ષણહીનોઽસ્મિ લયહીનોઽસ્મિ સોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૩૮ ॥

માતૃમાનવિહીનોઽસ્મિ મેયહીનોઽસ્મિ સોઽસ્મ્યહમ્।
અગત્ સર્વં ચ દ્રષ્ટાસ્મિ નેત્રાદિરહિતોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૩૯ ॥

પ્રવૃદ્ધોઽસ્મિ પ્રબુદ્ધોઽસ્મિ પ્રસન્નોઽસ્મિ પરોઽસ્મ્યહમ્।
સર્વેન્દ્રિયવિહીનોઽસ્મિ સર્વકર્મહિતોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૪૦ ॥

સર્વવેદાન્તતૃપ્તોઽસ્મિ સર્વદા સુલભોઽસ્મ્યહમ્।
મુદા મુદિતશૂન્યોઽસ્મિ સર્વમૌનફલોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૪૧ ॥

નિત્યચિન્માત્રરૂપોઽસ્મિ સદસચ્ચિન્મયોઽસ્મ્યહમ્।
યત્ કિઞ્ચિદપિ હીનોઽસ્મિ સ્વલ્પમપ્યતિ નાહિતમ્ ॥ ૭.૪૨ ॥

હૃદયગ્રન્થિહીનોઽસ્મિ હૃદયાદ્વ્યાપકોઽસ્મ્યહમ્।
ષડ્વિકારવિહીનોઽસ્મિ ષટ્કોશરહિતોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૪૩ ॥

અરિષડ્વર્ગમુક્તોઽસ્મિ અન્તરાદન્તરોઽસ્મ્યહમ્।
દેશકાલવિહીનોઽસ્મિ દિગમ્બરમુખોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૪૪ ॥

નાસ્તિ હાસ્તિ વિમુક્તોઽસ્મિ નકારરહિતોઽસ્મ્યહમ્।
સર્વચિન્માત્રરૂપોઽસ્મિ સચ્ચિદાનન્દમસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૪૫ ॥

અખણ્ડાકારરૂપોઽસ્મિ અખણ્ડાકારમસ્મ્યહમ્।
પ્રપઞ્ચચિત્તરૂપોઽસ્મિ પ્રપઞ્ચરહિતોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૪૬ ॥

સર્વપ્રકારરૂપોઽસ્મિ સદ્ભાવાવર્જિતોઽસ્મ્યહમ્।
કાલત્રયવિહીનોઽસ્મિ કામાદિરહિતોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૪૭ ॥

કાયકાયિવિમુક્તોઽસ્મિ નિર્ગુણપ્રભવોઽસ્મ્યહમ્।
મુક્તિહીનોઽસ્મિ મુક્તોઽસ્મિ મોક્ષહીનોઽસ્મ્યહં સદા ॥ ૭.૪૮ ॥

સત્યાસત્યવિહીનોઽસ્મિ સદા સન્માત્રમસ્મ્યહમ્।
ગન્તવ્યદેશહીનોઽસ્મિ ગમનારહિતોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૭.૪૯ ॥

સર્વદા સ્મરરૂપોઽસ્મિ શાન્તોઽસ્મિ સુહિતોઽસ્મ્યહમ્।
એવં સ્વાનુભવં પ્રોક્તં એતત્ પ્રકરણં મહત્ ॥ ૭.૫૦ ॥

યઃ શૃણોતિ સકૃદ્વાપિ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્।
પિણ્ડાણ્ડસંભવજગદ્ગતખણ્ડનોદ્ય-
દ્વેતણ્ડશુણ્ડનિભપીવરબાહુદણ્ડ।
બ્રહ્મોરુમુણ્ડકલિતાણ્ડજવાહબાણ
કોદણ્ડભૂધરધરં ભજતામખણ્ડમ્ ॥ ૭.૫૧ ॥

વિશ્વાત્મન્યદ્વિતીયે ભગવતિ ગિરિજાનાયકે કાશરૂપે
નીરૂપે વિશ્વરૂપે ગતદુરિતધિયઃ પ્રાપ્નુવન્ત્યાત્મભાવમ્।
અન્યે ભેદધિયઃ શ્રુતિપ્રકથિતૈર્વર્ણાશ્રમોત્થશ્રમૈઃ
તાન્તાઃ શાન્તિવિવર્જિતા વિષયિણો દુઃખં ભજન્ત્યન્વહમ્ ॥ ૭.૫૨ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
સ્વાત્મનિરૂપણં નામ સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥

૮ ॥ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
વક્ષ્યે પ્રપઞ્ચશૂન્યત્વં શશશૃઙ્ગેણ સંમિતમ્।
દુર્લભં સર્વલોકેષુ સાવધાનમનાઃ શૃણુ ॥ ૮.૧ ॥

ઇદં પ્રપઞ્ચં યત્ કિઞ્ચિદ્યઃ શૃણોતિ ચ પશ્યતિ।
દૃશ્યરૂપં ચ દૃગ્રૂપં સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૨ ॥

ભૂમિરાપોઽનલો વાયુઃ ખં મનો બુદ્ધિરેવ ચ।
અહંકારશ્ચ તેજશ્ચ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૩ ॥

નાશ જન્મ ચ સત્યં ચ લોકં ભુવનમણ્ડલમ્।
પુણ્યં પાપં જયો મોહઃ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૪ ॥

કામક્રોધૌ લોભમોહૌ મદમોહૌ રતિર્ધૃતિઃ।
ગુરુશિષ્યોપદેશાદિ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૫ ॥

અહં ત્વં જગદિત્યાદિ આદિરન્તિમમધ્યમમ્।
ભૂતં ભવ્યં વર્તમાનં સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૬ ॥

સ્થૂલદેહં સૂક્ષ્મદેહં કારણં કાર્યમપ્યયમ્।
દૃશ્યં ચ દર્શનં કિઞ્ચિત્ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૭ ॥

ભોક્તા ભોજ્યં ભોગરૂપં લક્ષ્યલક્ષણમદ્વયમ્।
શમો વિચારઃ સન્તોષઃ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૮ ॥

યમં ચ નિયમં ચૈવ પ્રાણાયામાદિભાષણમ્।
ગમનં ચલનં ચિત્તં સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૯ ॥

શ્રોત્રં નેત્રં ગાત્રગોત્રં ગુહ્યં જાડ્યં હરિઃ શિવઃ।
આદિરન્તો મુમુક્ષા ચ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૧૦ ॥

જ્ઞાનેન્દ્રિયં ચ તન્માત્રં કર્મેન્દ્રિયગણં ચ યત્।
જાગ્રત્સ્વપ્નસુષુપ્ત્યાદિ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૧૧ ॥

ચતુર્વિંશતિતત્ત્વં ચ સાધનાનાં ચતુષ્ટયમ્।
સજાતીયં વિજાતીયં સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૧૨ ॥

સર્વલોકં સર્વભૂતં સર્વધર્મં સતત્વકમ્।
સર્વાવિદ્યા સર્વવિદ્યા સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૧૩ ॥

સર્વવર્ણઃ સર્વજાતિઃ સર્વક્ષેત્રં ચ તીર્થકમ્।
સર્વવેદં સર્વશાસ્ત્રં સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૧૪ ॥

સર્વબન્ધં સર્વમોક્ષં સર્વવિજ્ઞાનમીશ્વરઃ।
સર્વકાલં સર્વબોધ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૧૫ ॥

સર્વાસ્તિત્વં સર્વકર્મ સર્વસઙ્ગયુતિર્મહાન્।
સર્વદ્વૈતમસદ્ભાવં સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૧૬ ॥

સર્વવેદાન્તસિદ્ધાન્તઃ સર્વશાસ્ત્રાર્થનિર્ણયઃ।
સર્વજીવત્વસદ્ભાવં સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૧૭ ॥

યદ્યત્ સંવેદ્યતે કિઞ્ચિત્ યદ્યજ્જગતિ દૃશ્યતે।
યદ્યચ્છૃણોતિ ગુરુણા સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૧૮ ॥

યદ્યદ્ધ્યાયતિ ચિત્તે ચ યદ્યત્ સંકલ્પ્યતે ક્વચિત્।
બુદ્ધ્યા નિશ્ચીયતે યચ્ચ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૧૯ ॥

યદ્યદ્ વાચા વ્યાકરોતિ યદ્વાચા ચાર્થભાષણમ્।
યદ્યત્ સર્વેન્દ્રિયૈર્ભાવ્યં સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૨૦ ॥

યદ્યત્ સન્ત્યજ્યતે વસ્તુ યચ્છૃણોતિ ચ પશ્યતિ।
સ્વકીયમન્યદીયં ચ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૨૧ ॥

સત્યત્વેન ચ યદ્ભાતિ વસ્તુત્વેન રસેન ચ।
યદ્યત્ સઙ્કલ્પ્યતે ચિત્તે સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૨૨ ॥

યદ્યદાત્મેતિ નિર્ણીતં યદ્યન્નિત્યમિતં વચઃ।
યદ્યદ્વિચાર્યતે ચિત્તે સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૨૩ ॥

શિવઃ સંહરતે નિત્યં વિષ્ણુઃ પાતિ જગત્ત્રયમ્।
સ્રષ્ટા સૃજતિ લોકાન્ વૈ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૨૪ ॥

જીવ ઇત્યપિ યદ્યસ્તિ ભાષયત્યપિ ભાષણમ્।
સંસાર ઇતિ યા વાર્તા સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૨૫ ॥

યદ્યદસ્તિ પુરાણેષુ યદ્યદ્વેદેષુ નિર્ણયઃ।
સર્વોપનિષદાં ભાવં સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૮.૨૬ ॥

શશશૃઙ્ગવદેવેદમુક્તં પ્રકરણં તવ।
યઃ શૃણોતિ રહસ્યં વૈ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૮.૨૭ ॥

ભૂયઃ શૃણુ નિદાઘ ત્વં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયમ્।
સુદુર્લભમિદં નૄણાં દેવાનામપિ સત્તમ ॥ ૮.૨૮ ॥

ઇદમિત્યપિ યદ્રૂપમહમિત્યપિ યત્પુનઃ।
દૃશ્યતે યત્તદેવેદં સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૨૯ ॥

દેહોઽયમિતિ સઙ્કલ્પસ્તદેવ ભયમુચ્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૩૦ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પસ્તદન્તઃકરણં સ્મૃતમ્।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૩૧ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પઃ સ હિ સંસાર ઉચ્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૩૨ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પસ્તદ્બન્ધનમિહોચ્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૩૩ ॥

દેહોઽહમિતિ યદ્ જ્ઞાનં તદેવ નરકં સ્મૃતમ્।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૩૪ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પો જગત્ સર્વમિતીર્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૩૫ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પો હૃદયગ્રન્થિરીરિતઃ।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૩૬ ॥

દેહત્રયેઽપિ ભાવં યત્ તદ્દેહજ્ઞાનમુચ્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૩૭ ॥

દેહોઽહમિતિ યદ્ભાવં સદસદ્ભાવમેવ ચ।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૩૮ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પસ્તત્પ્રપઞ્ચમિહોચ્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૩૯ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પસ્તદેવાજ્ઞાનમુચ્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૪૦ ॥

દેહોઽહમિતિ યા બુદ્ધિર્મલિના વાસનોચ્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૪૧ ॥

દેહોઽહમિતિ યા બુદ્ધિઃ સત્યં જીવઃ સ એવ સઃ।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૪૨ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પો મહાનરકમીરિતમ્।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૪૩ ॥

દેહોઽહમિતિ યા બુદ્ધિર્મન એવેતિ નિશ્ચિતમ્।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૪૪ ॥

દેહોઽહમિતિ યા બુદ્ધિઃ પરિચ્છિન્નમિતીર્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૪૫ ॥

દેહોઽહમિતિ યદ્ જ્ઞાનં સર્વં શોક ઇતીરિતમ્।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૪૬ ॥

દેહોઽહમિતિ યદ્ જ્ઞાનં સંસ્પર્શમિતિ કથ્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૪૭ ॥

દેહોઽહમિતિ યા બુદ્ધિસ્તદેવ મરણં સ્મૃતમ્।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૪૮ ॥

દેહોઽહમિતિ યા બુદ્ધિસ્તદેવાશોભનં સ્મૃતમ્।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૪૯ ॥

દેહોઽહમિતિ યા બુદ્ધિર્મહાપાપમિતિ સ્મૃતમ્।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૫૦ ॥

દેહોઽહમિતિ યા બુદ્ધિઃ તુષ્ટા સૈવ હિ ચોચ્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૫૧ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પઃ સર્વદોષમિતિ સ્મૃતમ્।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૫૨ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પસ્તદેવ મલમુચ્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૫૩ ॥

દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પો મહત્સંશયમુચ્યતે।
કાલત્રયેઽપિ તન્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્ ॥ ૮.૫૪ ॥

યત્કિઞ્ચિત્સ્મરણં દુઃખં યત્કિઞ્ચિત્ સ્મરણં જગત્।
યત્કિઞ્ચિત્સ્મરણં કામો યત્કિઞ્ચિત્સ્મરણં મલમ્ ॥ ૮.૫૫ ॥

યત્કિઞ્ચિત્સ્મરણં પાપં યત્કિઞ્ચિત્સ્મરણં મનઃ।
યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં મહારોગેતિ કથ્યતે ॥ ૮.૫૬ ॥

યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં મહામોહેતિ કથ્યતે।
યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં તાપત્રયમુદાહૃતમ્ ॥ ૮.૫૭ ॥

યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં કામક્રોધં ચ કથ્યતે।
યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં સંબન્ધો નેતરત્ ક્વચિત્ ॥ ૮.૫૮ ॥

યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં સર્વદુઃખેતિ નેતરત્।
યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં જગત્સત્યત્વવિભ્રમમ્ ॥ ૮.૫૯ ॥

યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં મહાદોષં ચ નેતરત્।
યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં કાલત્રયમુદીરિતમ્ ॥ ૮.૬૦ ॥

યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં નાનારૂપમુદીરિતમ્।
યત્ર યત્ર ચ સઙ્કલ્પં તત્ર તત્ર મહજ્જગત્ ॥ ૮.૬૧ ॥

યત્ર યત્ર ચ સઙ્કલ્પં તદેવાસત્યમેવ હિ।
યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં તજ્જગન્નાસ્તિ સંશયઃ ॥ ૮.૬૨ ॥

યત્કિઞ્ચિદપિ સઙ્કલ્પં તત્સર્વં નેતિ નિશ્ચયઃ।
મન એવ જગત્સર્વં મન એવ મહારિપુઃ ॥ ૮.૬૩ ॥

મન એવ હિ સંસારો મન એવ જગત્ત્રયમ્।
મન એવ મહાદુઃખં મન એવ જરાદિકમ્ ॥ ૮.૬૪ ॥

મન એવ હિ કાલં ચ મન એવ મલં સદા।
મન એવ હિ સઙ્કલ્પો મન એવ હિ જીવકઃ ॥ ૮.૬૫ ॥

મન એવાશુચિર્નિત્યં મન એવેન્દ્રજાલકમ્।
મન એવ સદા મિથ્યા મનો વન્ધ્યાકુમારવત્ ॥ ૮.૬૬ ॥

મન એવ સદા નાસ્તિ મન એવ જડં સદા।
મન એવ હિ ચિત્તં ચ મનોઽહંકારમેવ ચ ॥ ૮.૬૭ ॥

મન એવ મહદ્બન્ધં મનોઽન્તઃકરણં ક્વચિત્।
મન એવ હિ ભૂમિશ્ચ મન એવ હિ તોયકમ્ ॥ ૮.૬૮ ॥

મન એવ હિ તેજશ્ચ મન એવ મરુન્મહાન્।
મન એવ હિ ચાકાશો મન એવ હિ શબ્દકઃ ॥ ૮.૬૯ ॥

મન એવ સ્પર્શરૂપં મન એવ હિ રૂપકમ્।
મન એવ રસાકારં મનો ગન્ધઃ પ્રકીર્તિતઃ ॥ ૮.૭૦ ॥

અન્નકોશં મનોરૂપં પ્રાણકોશં મનોમયમ્।
મનોકોશં મનોરૂપં વિજ્ઞાનં ચ મનોમયઃ ॥ ૮.૭૧ ॥

મન એવાનન્દકોશં મનો જાગ્રદવસ્થિતમ્।
મન એવ હિ સ્વપ્નં ચ મન એવ સુષુપ્તિકમ્ ॥ ૮.૭૨ ॥

મન એવ હિ દેવાદિ મન એવ યમાદયઃ।
મન એવ હિ યત્કિઞ્ચિન્મન એવ મનોમયઃ ॥ ૮.૭૩ ॥

મનોમયમિદં વિશ્વં મનોમયમિદં પુરમ્।
મનોમયમિદં ભૂતં મનોમયમિદં દ્વયમ્ ॥ ૮.૭૪ ॥

મનોમયમિયં જાતિર્મનોમયમયં ગુણઃ।
મનોમયમિદં દૃશ્યં મનોમયમિદં જડમ્ ॥ ૮.૭૫ ॥

મનોમયમિદં યદ્યન્મનો જીવ ઇતિ સ્થિતમ્।
સઙ્કલ્પમાત્રમજ્ઞાનં ભેદઃ સઙ્કલ્પ એવ હિ ॥ ૮.૭૬ ॥

સઙ્કલ્પમાત્રં વિજ્ઞાનં દ્વન્દ્વં સઙ્કલ્પ એવ હિ।
સઙ્કલ્પમાત્રકાલં ચ દેશં સઙ્કલ્પમેવ હિ ॥ ૮.૭૭ ॥

સઙ્કલ્પમાત્રો દેહશ્ચ પ્રાણઃ સઙ્કલ્પમાત્રકઃ।
સઙ્કલ્પમાત્રં મનનં સઙ્કલ્પં શ્રવણં સદા ॥ ૮.૭૮ ॥

સઙ્કલ્પમાત્રં નરકં સઙ્કલ્પં સ્વર્ગ ઇત્યપિ।
સઙ્કલ્પમેવ ચિન્માત્રં સઙ્કલ્પં ચાત્મચિન્તનમ્ ॥ ૮.૭૯ ॥

સઙ્કલ્પં વા મનાક્તત્ત્વં બ્રહ્મસઙ્કલ્પમેવ હિ।
સઙ્કલ્પ એવ યત્કિઞ્ચિત્ તન્નાસ્ત્યેવ કદાચન ॥ ૮.૮૦ ॥

નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સઙ્કલ્પં નાસ્તિ નાસ્તિ જગત્ત્રયમ્।
નાસ્તિ નાસ્તિ ગુરુર્નાસ્તિ નાસ્તિ શિષ્યોઽપિ વસ્તુતઃ ॥ ૮.૮૧ ॥

નાસ્તિ નાસ્તિ શરીરં ચ નાસ્તિ નાસ્તિ મનઃ ક્વચિત્।
નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ કિઞ્ચિદ્વા નાસ્તિ નાસ્ત્યખિલં જગત્ ॥ ૮.૮૨ ॥

નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ ભૂતં વા સર્વં નાસ્તિ ન સંશયઃ।
᳚સર્વં નાસ્તિ᳚ પ્રકરણં મયોક્તં ચ નિદાઘ તે।
યઃ શૃણોતિ સકૃદ્વાપિ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૮.૮૩ ॥

વેદાન્તૈરપિ ચન્દ્રશેખરપદામ્ભોજાનુરાગાદરા-
દારોદારકુમારદારનિકરૈઃ પ્રાણૈર્વનૈરુજ્ઝિતઃ।
ત્યાગાદ્યો મનસા સકૃત્ શિવપદધ્યાનેન યત્પ્રાપ્યતે
તન્નૈવાપ્યતિ શબ્દતર્કનિવહૈઃ શાન્તં મનસ્તદ્ભવેત્ ॥ ૮.૮૪ ॥

અશેષદૃશ્યોજ્ઝિતદૃઙ્મયાનાં
સઙ્કલ્પવર્જેન સદાસ્થિતાનામ્।
ન જાગ્રતઃ સ્વપ્નસુષુપ્તિભાવો
ન જીવનં નો મરણં ચ ચિત્રમ્ ॥ ૮.૮૫ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
પ્રપઞ્ચશૂન્યત્વ-સર્વનાસ્તિત્વનિરૂપણં નામ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ ॥

૯ ॥ નવમોઽધ્યાયઃ ॥

નિદાઘઃ-
કુત્ર વા ભવતા સ્નાનં ક્રિયતે નિતરાં ગુરો।
સ્નાનમન્ત્રં સ્નાનકાલં તર્પણં ચ વદસ્વ મે ॥ ૯.૧ ॥

ઋભુઃ –
આત્મસ્નાનં મહાસ્નાનં નિત્યસ્નાનં ન ચાન્યતઃ।
ઇદમેવ મહાસ્નાનં અહં બ્રહ્માસ્મિ નિશ્ચયઃ ॥ ૯.૨ ॥

પરબ્રહ્મસ્વરૂપોઽહં પરમાનન્દમસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ મહાસ્નાનં અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૯.૩ ॥

કેવલં જ્ઞાનરૂપોઽહં કેવલં પરમોઽસ્મ્યહમ્।
કેવલં શાન્તરૂપોઽહં કેવલં નિર્મલોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૯.૪ ॥

કેવલં નિત્યરૂપોઽહં કેવલં શાશ્વતોઽસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૫ ॥

કેવલં સર્વરૂપોઽહં અહંત્યક્તોઽહમસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૬ ॥

સર્વહીનસ્વરૂપોઽહં ચિદાકાશોઽહમસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૭ ॥

કેવલં તુર્યરૂપોઽસ્મિ તુર્યાતીતોઽસ્મિ કેવલમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૮ ॥

સદા ચૈતન્યરૂપોઽસ્મિ સચ્ચિદાનન્દમસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૯ ॥

કેવલાકારરૂપોઽસ્મિ શુદ્ધરૂપોઽસ્મ્યહં સદા।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૧૦ ॥

કેવલં જ્ઞાનશુદ્ધોઽસ્મિ કેવલોઽસ્મિ પ્રિયોઽસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૧૧ ॥

કેવલં નિર્વિકલ્પોઽસ્મિ સ્વસ્વરૂપોઽહમસ્મિ હ।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૧૨ ॥

સદા સત્સઙ્ગરૂપોઽસ્મિ સર્વદા પરમોઽસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૧૩ ॥

સદા હ્યેકસ્વરૂપોઽસ્મિ સદાઽનન્યોઽસ્મ્યહં સુખમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૧૪ ॥

અપરિચ્છિન્નરૂપોઽહમ્ અનન્તાનન્દમસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૧૫ ॥

સત્યાનન્દસ્વરૂપોઽહં ચિત્પરાનન્દમસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૧૬ ॥

અનન્તાનન્દરૂપોઽહમવાઙ્માનસગોચરઃ।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૧૭ ॥

બ્રહ્માનદસ્વરૂપોઽહં સત્યાનન્દોઽસ્મ્યહં સદા।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૧૮ ॥

આત્મમાત્રસ્વરૂપોઽસ્મિ આત્માનન્દમયોઽસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૧૯ ॥

આત્મપ્રકાશરૂપોઽસ્મિ આત્મજ્યોતિરસોઽસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૨૦ ॥

આદિમધ્યાન્તહીનોઽસ્મિ આકાશસદૃશોઽસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૨૧ ॥

નિત્યસત્તાસ્વરૂપોઽસ્મિ નિત્યમુક્તોઽસ્મ્યહં સદા।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૨૨ ॥

નિત્યસમ્પૂર્ણરૂપોઽસ્મિ નિત્યં નિર્મનસોઽસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૨૩ ॥

નિત્યસત્તાસ્વરૂપોઽસ્મિ નિત્યમુક્તોઽસ્મ્યહં સદા।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૨૪ ॥

નિત્યશબ્દસ્વરૂપોઽસ્મિ સર્વાતીતોઽસ્મ્યહં સદા।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૨૫ ॥

રૂપાતીતસ્વરૂપોઽસ્મિ વ્યોમરૂપોઽસ્મ્યહં સદા।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૨૬ ॥

ભૂતાનન્દસ્વરૂપોઽસ્મિ ભાષાનન્દોઽસ્મ્યહં સદા।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૨૭ ॥

સર્વાધિષ્ઠાનરૂપોઽસ્મિ સર્વદા ચિદ્ઘનોઽસ્મ્યહમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૨૮ ॥

દેહભાવવિહીનોઽહં ચિત્તહીનોઽહમેવ હિ।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૨૯ ॥

દેહવૃત્તિવિહીનોઽહં મન્ત્રૈવાહમહં સદા।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૩૦ ॥

સર્વદૃશ્યવિહીનોઽસ્મિ દૃશ્યરૂપોઽહમેવ હિ।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૩૧ ॥

સર્વદા પૂર્ણરૂપોઽસ્મિ નિત્યતૃપ્તોઽસ્મ્યહં સદા।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૩૨ ॥

ઇદં બ્રહ્મૈવ સર્વસ્ય અહં ચૈતન્યમેવ હિ।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૩૩ ॥

અહમેવાહમેવાસ્મિ નાન્યત્ કિઞ્ચિચ્ચ વિદ્યતે।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૩૪ ॥

અહમેવ મહાનાત્મા અહમેવ પરાયણમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૩૫ ॥

અહમેવ મહાશૂન્યમિત્યેવં મન્ત્રમુત્તમમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૩૬ ॥

અહમેવાન્યવદ્ભામિ અહમેવ શરીરવત્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૩૭ ॥

અહં ચ શિષ્યવદ્ભામિ અહં લોકત્રયાદિવત્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૩૮ ॥

અહં કાલત્રયાતીતઃ અહં વેદૈરુપાસિતઃ।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૩૯ ॥

અહં શાસ્ત્રેષુ નિર્ણીત અહં ચિત્તે વ્યવસ્થિતઃ।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૪૦ ॥

મત્ત્યક્તં નાસ્તિ કિઞ્ચિદ્વા મત્ત્યક્તં પૃથિવી ચ યા।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૪૧ ॥

મયાતિરિક્તં તોયં વા ઇત્યેવં મન્ત્રમુત્તમમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૯.૪૨ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મિ શુદ્ધોઽસ્મિ નિત્યશુદ્ધોઽસ્મ્યહં સદા।
નિર્ગુણોઽસ્મિ નિરીહોઽસ્મિ ઇત્યેવં મન્ત્રમુત્તમમ્ ॥ ૯.૪૩ ॥

હરિબ્રહ્માદિરૂપોઽસ્મિ એતદ્ભેદોઽપિ નાસ્મ્યહમ્।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રોઽસ્મિ કેવલોઽસ્મ્યજયોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૯.૪૪ ॥

સ્વયમેવ સ્વયંભાસ્યં સ્વયમેવ હિ નાન્યતઃ।
સ્વયમેવાત્મનિ સ્વસ્થઃ ઇત્યેવં મન્ત્રમુત્તમમ્ ॥ ૯.૪૫ ॥

સ્વયમેવ સ્વયં ભુઙ્ક્ષ્વ સ્વયમેવ સ્વયં રમે।
સ્વયમેવ સ્વયંજ્યોતિઃ સ્વયમેવ સ્વયં રમે ॥ ૯.૪૬ ॥

સ્વસ્યાત્મનિ સ્વયં રંસ્યે સ્વાત્મન્યેવાવલોકયે।
સ્વાત્મન્યેવ સુખેનાસિ ઇત્યેવં મન્ત્રમુત્તમમ્ ॥ ૯.૪૭ ॥

સ્વચૈતન્યે સ્વયં સ્થાસ્યે સ્વાત્મરાજ્યે સુખં રમે।
સ્વાત્મસિંહાસને તિષ્ઠે ઇત્યેવં મન્ત્રમુત્તમમ્ ॥ ૯.૪૮ ॥

સ્વાત્મમન્ત્રં સદા પશ્યન્ સ્વાત્મજ્ઞાનં સદાઽભ્યસન્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ સ્વાત્મપાપં વિનાશયેત્ ॥ ૯.૪૯ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રો દ્વૈતદોષં વિનાશયેત્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રો ભેદદુઃખં વિનાશયેત્ ॥ ૯.૫૦ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રશ્ચિન્તારોગં વિનાશયેત્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રો બુદ્ધિવ્યાધિં વિનાશયેત્ ॥ ૯.૫૧ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્ર આધિવ્યાધિં વિનાશયેત્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ સર્વલોકં વિનાશયેત્ ॥ ૯.૫૨ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ કામદોષં વિનાશયેત્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ ક્રોધદોષં વિનાશયેત્ ॥ ૯.૫૩ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રશ્ચિન્તાદોષં વિનાશયેત્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ સઙ્કલ્પં ચ વિનાશયેત્ ॥ ૯.૫૪ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ ઇદં દુઃખં વિનાશયેત્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ અવિવેકમલં દહેત્ ॥ ૯.૫૫ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ અજ્ઞાનધ્વંસમાચરેત્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ કોટિદોષં વિનાશયેત્ ॥ ૯.૫૬ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ સર્વતન્ત્રં વિનાશયેત્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રો દેહદોષં વિનાશયેત્ ॥ ૯.૫૭ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ દૃષ્ટાદૃષ્ટં વિનાશયેત્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્ર આત્મજ્ઞાનપ્રકાશકમ્ ॥ ૯.૫૮ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્ર આત્મલોકજયપ્રદમ્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્ર અસત્યાદિ વિનાશકમ્ ॥ ૯.૫૯ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ અન્યત્ સર્વં વિનાશયેત્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્ર અપ્રતર્ક્યસુખપ્રદમ્ ॥ ૯.૬૦ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રઃ અનાત્મજ્ઞાનમાહરેત્।
અહં બ્રહ્માસ્મ્યહં મન્ત્રો જ્ઞાનાનન્દં પ્રયચ્છતિ ॥ ૯.૬૧ ॥

સપ્તકોટિ મહામન્ત્રા જન્મકોટિશતપ્રદાઃ।
સર્વમન્ત્રાન્ સમુત્સૃજ્ય જપમેનં સમભ્યસેત્ ॥ ૯.૬૨ ॥

સદ્યો મોક્ષમવાપ્નોતિ નાત્ર સન્દેહમસ્તિ મે।
મન્ત્રપ્રકરણે પ્રોક્તં રહસ્યં વેદકોટિષુ ॥ ૯.૬૩ ॥

યઃ શૃણોતિ સકૃદ્વાપિ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્।
નિત્યાનન્દમયઃ સ એવ પરમાનન્દોદયઃ શાશ્વતો
યસ્માન્નાન્યદતોઽન્યદાર્તમખિલં તજ્જં જગત્ સર્વદઃ।
યો વાચા મનસા તથેન્દ્રિયગણૈર્દેહોઽપિ વેદ્યો ન ચે-
દચ્છેદ્યો ભવવૈદ્ય ઈશ ઇતિ યા સા ધીઃ પરં મુક્તયે ॥ ૯.૬૪ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
અહંબ્રહ્માસ્મિપ્રકરણનિરૂપણં નામ નવમોઽધ્યાયઃ ॥

૧૦ ॥ દશમોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
નિત્યતર્પણમાચક્ષ્યે નિદાઘ શૃણુ મે વચઃ।
વેદશાસ્ત્રેષુ સર્વેષુ અત્યન્તં દુર્લભં નૃણામ્ ॥ ૧૦.૧ ॥

સદા પ્રપઞ્ચં નાસ્ત્યેવ ઇદમિત્યપિ નાસ્તિ હિ।
બ્રહ્મમાત્રં સદાપૂર્ણં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૨ ॥

સરૂપમાત્રં બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દમપ્યહમ્।
આનન્દઘન એવાહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૩ ॥

સર્વદા સર્વશૂન્યોઽહં સદાત્માનન્દવાનહમ્।
નિત્યાનિત્યસ્વરૂપોઽહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૪ ॥

અહમેવ ચિદાકાશ આત્માકાશોઽસ્મિ નિત્યદા।
આત્મનાઽઽત્મનિ તૃપ્તોઽહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૫ ॥

એકત્વસંખ્યાહીનોઽસ્મિ અરૂપોઽસ્મ્યહમદ્વયઃ।
નિત્યશુદ્ધસ્વરૂપોઽહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૬ ॥

આકાશાદપિ સૂક્ષ્મોઽહં અત્યન્તાભાવકોઽસ્મ્યહમ્।
સર્વપ્રકાશરૂપોઽહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૭ ॥

પરબ્રહ્મસ્વરૂપોઽહં પરાવરસુખોઽસ્મ્યહમ્।
સત્રામાત્રસ્વરૂપોઽહં દૃગ્દૃશ્યાદિવિવર્જિતઃ ॥ ૧૦.૮ ॥

યત્ કિઞ્ચિદપ્યહં નાસ્તિ તૂષ્ણીં તૂષ્ણીમિહાસ્મ્યહમ્।
શુદ્ધમોક્ષસ્વરૂપોઽહમ્ ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૯ ॥

સર્વાનન્દસ્વરૂપોઽહં જ્ઞાનાનન્દમહં સદા।
વિજ્ઞાનમાત્રરૂપોઽહમ્ ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૧૦ ॥

બ્રહ્મમાત્રમિદં સર્વં નાસ્તિ નાન્યત્ર તે શપે।
તદેવાહં ન સન્દેહઃ ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૧૧ ॥

ત્વમિત્યેતત્ તદિત્યેતન્નાસ્તિ નાસ્તીહ કિઞ્ચન।
શુદ્ધચૈતન્યમાત્રોઽહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૧૨ ॥

અત્યન્તાભાવરૂપોઽહમહમેવ પરાત્પરઃ।
અહમેવ સુખં નાન્યત્ ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૧૩ ॥

ઇદં હેમમયં કિઞ્ચિન્નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ તે શપે।
નિર્ગુણાનન્દરૂપોઽહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૧૪ ॥

સાક્ષિવસ્તુવિહીનત્વાત્ સાક્ષિત્વં નાસ્તિ મે સદા।
કેવલં બ્રહ્મભાવત્વાત્ ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૧૫ ॥

અહમેવાવિશેષોઽહમહમેવ હિ નામકમ્।
અહમેવ વિમોહં વૈ ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૧૬ ॥

ઇન્દ્રિયાભાવરૂપોઽહં સર્વાભાવસ્વરૂપકમ્।
બન્ધમુક્તિવિહીનોઽસ્મિ ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૧૭ ॥

સર્વાનન્દસ્વરૂપોઽહં સર્વાનન્દઘનોઽસ્મ્યહમ્।
નિત્યચૈતન્યમાત્રોઽહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૧૮ ॥

વાચામગોચરશ્ચાહં વાઙ્મનો નાસ્તિ કિઞ્ચન।
ચિદાનન્દમયશ્ચાહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૧૯ ॥

સર્વત્ર પૂર્ણરૂપોઽહં સર્વત્ર સુખમસ્મ્યહમ્।
સર્વત્રાચિન્ત્યરૂપોઽહમ્ ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૨૦ ॥

સર્વત્ર તૃપ્તિરૂપોઽહં સર્વાનન્દમયોઽસ્મ્યહમ્।
સર્વશૂન્યસ્વરૂપોઽહમ્ ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૨૧ ॥

સર્વદા મત્સ્વરૂપોઽહં પરમાનન્દવાનહમ્।
એક એવાહમેવાહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૨૨ ॥

મુક્તોઽહં મોક્ષરૂપોઽહં સર્વમૌનપરોઽસ્મ્યહમ્।
સર્વનિર્વાણરૂપોઽહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૨૩ ॥

સર્વદા સત્સ્વરૂપોઽહં સર્વદા તુર્યવાનહમ્।
તુર્યાતીતસ્વરૂપોઽહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૨૪ ॥

સત્યવિજ્ઞાનમાત્રોઽહં સન્માત્રાનન્દવાનહમ્।
નિર્વિકલ્પસ્વરૂપોઽહમ્ ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૨૫ ॥

સર્વદા હ્યજરૂપોઽહં નિરીહોઽહં નિરઞ્જનઃ।
બ્રહ્મવિજ્ઞાનરૂપોઽહં ઇત્યેવં બ્રહ્મતર્પણમ્ ॥ ૧૦.૨૬ ॥

બ્રહ્મતર્પણમેવોક્તં એતત્પ્રકરણં મયા।
યઃ શૃણોતિ સકૃદ્વાપિ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૧૦.૨૭ ॥

નિત્યહોમં પ્રવક્ષ્યામિ સર્વવેદેષુ દુર્લભમ્।
સર્વશાસ્ત્રાર્થમદ્વૈતં સાવધાનમનાઃ શૃણુ ॥ ૧૦.૨૮ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મિ શુદ્ધોઽસ્મિ નિત્યોઽસ્મિ પ્રભુરસ્મ્યહમ્।
ૐકારાર્થસ્વરૂપોઽસ્મિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૨૯ ॥

પરમાત્મસ્વરૂપોઽસ્મિ પરાનન્દપરોઽસ્મ્યહમ્।
ચિદાનન્દસ્વરૂપોઽસ્મિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૩૦ ॥

નિત્યાનન્દસ્વરૂપોઽસ્મિ નિષ્કલઙ્કમયો હ્યહમ્।
ચિદાકારસ્વરૂપોઽહં એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૩૧ ॥

ન હિ કિઞ્ચિત્ સ્વરૂપોઽસ્મિ નાહમસ્મિ ન સોઽસ્મ્યહમ્।
નિર્વ્યાપારસ્વરૂપોઽસ્મિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૩૨ ॥

નિરંશોઽસ્મિ નિરાભાસો ન મનો નેન્દ્રિયોઽસ્મ્યહમ્।
ન બુદ્ધિર્ન વિકલ્પોઽહં એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૩૩ ॥

ન દેહાદિસ્વારૂપોઽસ્મિ ત્રયાદિપરિવર્જિતઃ।
ન જાગ્રત્સ્વપ્નરૂપોઽસ્મિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૩૪ ॥

શ્રવણં મનનં નાસ્તિ નિદિધ્યાસનમેવ હિ।
સ્વગતં ચ ન મે કિઞ્ચિદ્ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૩૫ ॥

અસત્યં હિ મનઃસત્તા અસત્યં બુદ્ધિરૂપકમ્।
અહઙ્કારમસદ્વિદ્ધિ કાલત્રયમસત્ સદા ॥ ૧૦.૩૬ ॥

ગુણત્રયમસદ્વિદ્ધિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૩૭ ॥

શ્રુતં સર્વમસદ્વિદ્ધિ વેદં સર્વમસત્ સદા।
સર્વતત્ત્વમસદ્વિદ્ધિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૩૮ ॥

નાનારૂપમસદ્વિદ્ધિ નાનાવર્ણમસત્ સદા।
નાનાજાતિમસદ્વિદ્ધિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૩૯ ॥

શાસ્ત્રજ્ઞાનમસદ્વિદ્ધિ વેદજ્ઞાનં તપોઽપ્યસત્।
સર્વતીર્થમસદ્વિદ્ધિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૪૦ ॥

ગુરુશિષ્યમસદ્વિદ્ધિ ગુરોર્મન્ત્રમસત્ તતઃ।
યદ્ દૃશ્યં તદસદ્વિદ્ધિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૪૧ ॥

સર્વાન્ ભોગાનસદ્વિદ્ધિ યચ્ચિન્ત્યં તદસત્ સદા।
યદ્ દૃશ્યં તદસદ્વિદ્ધિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૪૨ ॥

સર્વેન્દ્રિયમસદ્વિદ્ધિ સર્વમન્ત્રમસત્ ત્વિતિ।
સર્વપ્રાણાનસદ્વિદ્ધિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૪૩ ॥

જીવં દેહમસદ્વિદ્ધિ પરે બ્રહ્મણિ નૈવ હિ।
મયિ સર્વમસદ્વિદ્ધિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૪૪ ॥

દૃષ્ટં શ્રુતમસદ્વિદ્ધિ ઓતં પ્રોતમસન્મયિ।
કાર્યાકાર્યમસદ્વિદ્ધિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૪૫ ॥

દૃષ્ટપ્રાપ્તિમસદ્વિદ્ધિ સન્તોષમસદેવ હિ।
સર્વકર્માણ્યસદ્વિદ્ધિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૪૬ ॥

સર્વાસર્વમસદ્વિદ્ધિ પૂર્ણાપૂર્ણમસત્ પરે।
સુખં દુઃખમસદ્વિદ્ધિ એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૪૭ ॥

યથાધર્મમસદ્વિદ્ધિ પુણ્યાપુણ્યમસત્ સદા।
લાભાલાભમસદ્વિદ્ધિ સદા દેહમસત્ સદા ॥ ૧૦.૪૮ ॥

સદા જયમસદ્વિદ્ધિ સદા ગર્વમસત્ સદા।
મનોમયમસદ્વિદ્ધિ સંશયં નિશ્ચયં તથા ॥ ૧૦.૪૯ ॥

શબ્દં સર્વમસદ્વિદ્ધિ સ્પર્શં સર્વમસત્ સદા।
રૂપં સર્વમસદ્વિદ્ધિ રસં સર્વમસત્ સદા ॥ ૧૦.૫૦ ॥

ગન્ધં સર્વમસદ્વિદ્ધિ જ્ઞાનં સર્વમસત્ સદા।
ભૂતં ભવ્યમસદ્વિદ્ધિ અસત્ પ્રકૃતિરુચ્યતે ॥ ૧૦.૫૧ ॥

અસદેવ સદા સર્વમસદેવ ભવોદ્ભવમ્।
અસદેવ ગુણં સર્વં એવં હોમં સુદુર્લભમ્ ॥ ૧૦.૫૨ ॥

શશશૃઙ્ગવદેવ ત્વં શશશૃઙ્ગવદસ્મ્યહમ્।
શશશૃઙ્ગવદેવેદં શશશૃઙ્ગવદન્તરમ્ ॥ ૧૦.૫૩ ॥

ઇત્યેવમાત્મહોમાખ્યમુક્તં પ્રકરણં મયા।
યઃ શૃણોતિ સકૃદ્વાપિ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૧૦.૫૪ ॥

સ્કન્દઃ –
યસ્મિન્ સંચ વિચૈતિ વિશ્વમખિલં દ્યોતન્તિ સૂર્યેન્દવો
વિદ્યુદ્વહ્નિમરુદ્ગણાઃ સવરુણા ભીતા ભજન્તીશ્વરમ્।
ભૂતં ચાપિ ભવત્યદૃશ્યમખિલં શમ્ભોઃ સુખાંશં જગત્
જાતં ચાપિ જનિષ્યતિ પ્રતિભવં દેવાસુરૈર્નિર્યપિ।
તન્નેહાસ્તિ ન કિઞ્ચિદત્ર ભગવદ્ધ્યાનાન્ન કિઞ્ચિત્ પ્રિયમ્ ॥ ૧૦.૫૫ ॥

યઃ પ્રાણાપાનભેદૈર્મનનધિયા ધારણાપઞ્ચકાદ્યૈઃ
મધ્યે વિશ્વજનસ્ય સન્નપિ શિવો નો દૃશ્યતે સૂક્ષ્મયા।
બુદ્ધયાદધ્યાતયાપિ શ્રુતિવચનશતૈર્દેશિકોક્ત્યૈકસૂક્ત્યા
યોગૈર્ભક્તિસમન્વિતૈઃ શિવતરો દૃશ્યો ન ચાન્યત્ તથા ॥ ૧૦.૫૬ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
બ્રહ્મતર્પણાત્મહોમાખ્ય પ્રકરણદ્વયવર્ણનં નામ દશમોઽધ્યાયઃ ॥

૧૧ ॥ એકાદશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
બ્રહ્મજ્ઞાનં પ્રવક્ષ્યામિ જીવન્મુક્તસ્ય લક્ષણમ્।
આત્મમાત્રેણ યસ્તિષ્ઠેત્ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૧ ॥

અહં બ્રહ્મવદેવેદમહમાત્મા ન સંશયઃ।
ચૈતન્યાત્મેતિ યસ્તિષ્ઠેત્ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૨ ॥

ચિદાત્માહં પરાત્માહં નિર્ગુણોઽહં પરાત્પરઃ।
ઇત્યેવં નિશ્ચયો યસ્ય સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩ ॥

દેહત્રયાતિરિક્તોઽહં બ્રહ્મ ચૈતન્યમસ્મ્યહમ્।
બ્રહ્માહમિતિ યસ્યાન્તઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૪ ॥

આનન્દઘનરૂપોઽસ્મિ પરાનન્દપરોઽસ્મ્યહમ્।
યશ્ચિદેવં પરાનન્દં સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૫ ॥

યસ્ય દેહાદિકં નાસ્તિ યસ્ય બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
પરમાનન્દપૂર્ણો યઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૬ ॥

યસ્ય કિઞ્ચિદહં નાસ્તિ ચિન્માત્રેણાવતિષ્ઠતે।
પરાનન્દો મુદાનન્દઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૭ ॥

ચૈતન્યમાત્રં યસ્યાન્તશ્ચિન્માત્રૈકસ્વરૂપવાન્।
ન સ્મરત્યન્યકલનં સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૮ ॥ var was કલલં
સર્વત્ર પરિપૂર્ણાત્મા સર્વત્ર કલનાત્મકઃ।
સર્વત્ર નિત્યપૂર્ણાત્મા સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૯ ॥

પરમાત્મપરા નિત્યં પરમાત્મેતિ નિશ્ચિતઃ।
આનન્દાકૃતિરવ્યક્તઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૧૦ ॥

શુદ્ધકૈવલ્યજીવાત્મા સર્વસઙ્ગવિવર્જિતઃ।
નિત્યાનન્દપ્રસન્નાત્મા સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૧૧ ॥

એકરૂપઃ પ્રશાન્તાત્મા અન્યચિન્તાવિવર્જિતઃ।
કિઞ્ચિદસ્તિત્વહીનો યઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૧૨ ॥

ન મે ચિત્તં ન મે બુદ્ધિર્નાહઙ્કારો ન ચેન્દ્રિયઃ।
કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૧૩ ॥

ન મે દોષો ન મે દેહો ને મે પ્રાણો ન મે ક્વચિત્।
દૃઢનિશ્ચયવાન્ યોઽન્તઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૧૪ ॥

ન મે માયા ન મે કામો ન મે ક્રોધોઽપરોઽસ્મ્યહમ્।
ન મે કિઞ્ચિદિદં વાઽપિ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૧૫ ॥

ન મે દોષો ન મે લિઙ્ગં ન મે બન્ધઃ ક્વચિજ્જગત્।
યસ્તુ નિત્યં સદાનન્દઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૧૬ ॥

ન મે શ્રોત્રં ન મે નાસા ન મે ચક્ષુર્ન મે મનઃ।
ન મે જિહ્વેતિ યસ્યાન્તઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૧૭ ॥

ન મે દેહો ન મે લિઙ્ગં ન મે કારણમેવ ચ।
ન મે તુર્યમિતિ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૧૮ ॥

ઇદં સર્વં ન મે કિઞ્ચિદયં સર્વં ન મે ક્વચિત્।
બ્રહ્મમાત્રેણ યસ્તિષ્ઠેત્ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૧૯ ॥

ન મે કિઞ્ચિન્ન મે કશ્ચિન્ન મે કશ્ચિત્ ક્વચિજ્જગત્।
અહમેવેતિ યસ્તિષ્ઠેત્ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૨૦ ॥

ન મે કાલો ન મે દેશો ન મે વસ્તુ ન મે સ્થિતિઃ।
ન મે સ્નાનં ન મે પ્રાસઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૨૧ ॥

ન મે તીર્થં ન મે સેવા ન મે દેવો ન મે સ્થલમ્।
ન ક્વચિદ્ભેદહીનોઽયં સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૨૨ ॥

ન મે બન્ધં ન મે જન્મ ન મે જ્ઞાનં ન મે પદમ્।
ન મે વાક્યમિતિ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૨૩ ॥

ન મે પુણ્યં ન મે પાપં ન મે કાયં ન મે શુભમ્।
ન મે દૃશ્યમિતિ જ્ઞાની સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૨૪ ॥

ન મે શબ્દો ન મે સ્પર્શો ન મે રૂપં ન મે રસઃ।
ન મે જીવ ઇતિ જ્ઞાત્વા સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૨૫ ॥

ન મે સર્વં ન મે કિઞ્ચિત્ ન મે જીવં ન મે ક્વચિત્।
ન મે ભાવં ન મે વસ્તુ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૨૬ ॥

ન મે મોક્ષ્યે ન મે દ્વૈતં ન મે વેદો ન મે વિધિઃ।
ન મે દૂરમિતિ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૨૭ ॥

ન મે ગુરુર્ન મે શિષ્યો ન મે બોધો ન મે પરઃ।
ન મે શ્રેષ્ઠં ક્વચિદ્વસ્તુ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૨૮ ॥

ન મે બ્રહ્મા ન મે વિષ્ણુર્ન મે રુદ્રો ન મે રવિઃ।
ન મે કર્મ ક્વચિદ્વસ્તુ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૨૯ ॥

ન મે પૃથ્વી ન મે તોયં ન મે તેજો ન મે વિયત્।
ન મે કાર્યમિતિ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩૦ ॥

ન મે વાર્તા ન મે વાક્યં ન મે ગોત્રં ન મે કુલમ્।
ન મે વિદ્યેતિ યઃ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩૧ ॥

ન મે નાદો ન મે શબ્દો ન મે લક્ષ્યં ન મે ભવઃ।
ન મે ધ્યાનમિતિ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩૨ ॥

ન મે શીતં ન મે ચોષ્ણં ન મે મોહો ન મે જપઃ।
ન મે સન્ધ્યેતિ યઃ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩૩ ॥

ન મે જપો ન મે મન્ત્રો ન મે હોમો ન મે નિશા।
ન મે સર્વમિતિ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩૪ ॥

ન મે ભયં ન મે ચાન્નં ન મે તૃષ્ણા ન મે ક્ષુધા।
ન મે ચાત્મેતિ યઃ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩૫ ॥

ન મે પૂર્વં ન મે પશ્ચાત્ ન મે ચોર્ધ્વં ન મે દિશઃ।
ન ચિત્તમિતિ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩૬ ॥

ન મે વક્તવ્યમલ્પં વા ન મે શ્રોતવ્યમણ્વપિ।
ન મે મન્તવ્યમીષદ્વા સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩૭ ॥

ન મે ભોક્તવ્યમીષદ્વા ન મે ધ્યાતવ્યમણ્વપિ।
ન મે સ્મર્તવ્યમેવાયં સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩૮ ॥

ન મે ભોગો ન મે રોગો ન મે યોગો ન મે લયઃ।
ન મે સર્વમિતિ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૩૯ ॥

ન મેઽસ્તિત્વં ન મે જાતં ન મે વૃદ્ધં ન મે ક્ષયઃ।
અધ્યારોપો ન મે સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૪૦ ॥

અધ્યારોપ્યં ન મે કિઞ્ચિદપવાદો ન મે ક્વચિત્।
ન મે કિઞ્ચિદહં યત્તુ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૪૧ ॥

ન મે શુદ્ધિર્ન મે શુભ્રો ન મે ચૈકં ન મે બહુ।
ન મે ભૂતં ન મે કાર્યં સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૪૨ ॥

ન મે કોઽહં ન મે ચેદં ન મે નાન્યં ન મે સ્વયમ્।
ન મે કશ્ચિન્ન મે સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૪૩ ॥

ન મે માંસં ન મે રક્તં ન મે મેદો ન મે શકૃત્।
ન મે કૃપા ન મેઽસ્તીતિ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૪૪ ॥

ન મે સર્વં ન મે શુક્લં ન મે નીલં ન મે પૃથક્।
ન મે સ્વસ્થઃ સ્વયં યો વા સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૪૫ ॥

ન મે તાપં ન મે લોભો ન મે ગૌણ ન મે યશઃ।
ને મે તત્ત્વમિતિ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૪૬ ॥

ન મે ભ્રાન્તિર્ન મે જ્ઞાનં ન મે ગુહ્યં ન મે કુલમ્।
ન મે કિઞ્ચિદિતિ ધ્યાયન્ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૪૭ ॥

ન મે ત્યાજ્યં ન મે ગ્રાહ્યં ન મે હાસ્યં ન મે લયઃ।
ન મે દૈવમિતિ સ્વસ્થઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૪૮ ॥

ન મે વ્રતં ન મે ગ્લાનિઃ ન મે શોચ્યં ન મે સુખમ્।
ન મે ન્યૂનં ક્વચિદ્વસ્તુ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૪૯ ॥

ન મે જ્ઞાતા ન મે જ્ઞાનં ન મે જ્ઞેયં ન મે સ્વયમ્।
ન મે સર્વમિતિ જ્ઞાની સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૫૦ ॥

ન મે તુભ્યં ન મે મહ્યં ન મે ત્વત્તો ન મે ત્વહમ્।
ન મે ગુરુર્ન મે યસ્તુ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૫૧ ॥

ન મે જડં ન મે ચૈત્યં ન મે ગ્લાનં ન મે શુભમ્।
ન મે ન મેતિ યસ્તિષ્ઠેત્ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૫૨ ॥

ન મે ગોત્રં ન મે સૂત્રં ન મે પાત્રં ન મે કૃપા।
ન મે કિઞ્ચિદિતિ ધ્યાયી સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૫૩ ॥

ન મે ચાત્મા ન મે નાત્મા ન મે સ્વર્ગં ન મે ફલમ્।
ન મે દૂષ્યં ક્વચિદ્વસ્તુ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૫૪ ॥

ન મેઽભ્યાસો ન મે વિદ્યા ન મે શાન્તિર્ન મે દમઃ।
ન મે પુરમિતિ જ્ઞાની સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૫૫ ॥

ન મે શલ્યં ન મે શઙ્કા ન મે સુપ્તિર્ન મે મનઃ।
ન મે વિકલ્પ ઇત્યાપ્તઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૫૬ ॥

ન મે જરા ન મે બાલ્યં ન મે યૌવનમણ્વપિ।
ન મે મૃતિર્ન મે ધ્વાન્તં સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૫૭ ॥

ન મે લોકં ન મે ભોગં ન મે સર્વમિતિ સ્મૃતઃ।
ન મે મૌનમિતિ પ્રાપ્તં સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૫૮ ॥

અહં બ્રહ્મ હ્યહં બ્રહ્મ હ્યહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
ચિદહં ચિદહં ચેતિ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૫૯ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ચિદેવાહં પરૈવાહં ન સંશયઃ।
સ્વયમેવ સ્વયં જ્યોતિઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૬૦ ॥

સ્વયમેવ સ્વયં પશ્યેત્ સ્વયમેવ સ્વયં સ્થિતઃ।
સ્વાત્મન્યેવ સ્વયં ભૂતઃ સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૬૧ ॥

સ્વાત્માનન્દં સ્વયં ભુંક્ષ્વે સ્વાત્મરાજ્યે સ્વયં વસે।
સ્વાત્મરાજ્યે સ્વયં પશ્યે સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૬૨ ॥

સ્વયમેવાહમેકાગ્રઃ સ્વયમેવ સ્વયં પ્રભુઃ।
સ્વસ્વરૂપઃ સ્વયં પશ્યે સ જીવન્મુક્ત ઉચ્યતે ॥ ૧૧.૬૩ ॥

જીવન્મુક્તિપ્રકરણં સર્વવેદેષુ દુર્લભમ્।
યઃ શૃણોતિ સકૃદ્વાપિ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૧૧.૬૪ ॥

યે વેદવાદવિધિકલ્પિતભેદબુદ્ધ્યા
પુણ્યાભિસન્ધિતધિયા પરિકર્શયન્તઃ।
દેહં સ્વકીયમતિદુઃખપરં પરાભિ-
સ્તેષાં સુખાય ન તુ જાતુ તવેશ પાદાત્ ॥ ૧૧.૬૫ ॥

કઃ સન્તરેત ભવસાગરમેતદુત્ય-
ત્તરઙ્ગસદૃશં જનિમૃત્યુરૂપમ્।
ઈશાર્ચનાવિધિસુબોધિતભેદહીન-
જ્ઞાનોડુપેન પ્રતરેદ્ભવભાવયુક્તઃ ॥ ૧૧.૬૬ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
જીવન્મુક્તપ્રકરણં નામ એકાદશોઽધ્યાયઃ ॥

૧૨ ॥ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
દેહમુક્તિપ્રકરણં નિદાઘ શૃણુ દુર્લભમ્।
ત્યક્તાત્યક્તં ન સ્મરતિ વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૧ ॥

બ્રહ્મરૂપઃ પ્રશાન્તાત્મા નાન્યરૂપઃ સદા સુખી।
સ્વસ્થરૂપો મહામૌની વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૨ ॥

સર્વાત્મા સર્વભૂતાત્મા શાન્તાત્મા મુક્તિવર્જિતઃ।
એકાત્મવર્જિતઃ સાક્ષી વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૩ ॥

લક્ષ્યાત્મા લાલિતાત્માહં લીલાત્મા સ્વાત્મમાત્રકઃ।
તૂષ્ણીમાત્મા સ્વભાવાત્મા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૪ ॥

શુભ્રાત્મા સ્વયમાત્માહં સર્વાત્મા સ્વાત્મમાત્રકઃ।
અજાત્મા ચામૃતાત્મા હિ વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૫ ॥

આનન્દાત્મા પ્રિયઃ સ્વાત્મા મોક્ષાત્મા કોઽપિ નિર્ણયઃ।
ઇત્યેવમિતિ નિધ્યાયી વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૬ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ચિદેવાહં એકં વાપિ ન ચિન્ત્યતે।
ચિન્માત્રેણૈવ યસ્તિષ્ઠેદ્વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૭ ॥

નિશ્ચયં ચ પરિત્યજ્ય અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
આનન્દભૂરિદેહસ્તુ વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૮ ॥

સર્વમસ્તીતિ નાસ્તીતિ નિશ્ચયં ત્યજ્ય તિષ્ઠતિ।
અહં બ્રહ્માસ્મિ નાન્યોઽસ્મિ વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૯ ॥

કિઞ્ચિત્ ક્વચિત્ કદાચિચ્ચ આત્માનં ન સ્મરત્યસૌ।
સ્વસ્વભાવેન યસ્તિષ્ઠેત્ વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૧૦ ॥

અહમાત્મા પરો હ્યાત્મા ચિદાત્માહં ન ચિન્ત્યતે।
સ્થાસ્યામીત્યપિ યો યુક્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૧૧ ॥

તૂષ્ણીમેવ સ્થિતસ્તૂષ્ણીં સર્વં તૂષ્ણીં ન કિઞ્ચન।
અહમર્થપરિત્યક્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૧૨ ॥

પરમાત્મા ગુણાતીતઃ સર્વાત્માપિ ન સંમતઃ।
સર્વભાવાન્મહાત્મા યો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૧૩ ॥

કાલભેદં દેશભેદં વસ્તુભેદં સ્વભેદકમ્।
કિઞ્ચિદ્ભેદં ન યસ્યાસ્તિ વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૧૪ ॥

અહં ત્વં તદિદં સોઽયં કિઞ્ચિદ્વાપિ ન વિદ્યતે।
અત્યન્તસુખમાત્રોઽહં વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૧૫ ॥

નિર્ગુણાત્મા નિરાત્મા હિ નિત્યાત્મા નિત્યનિર્ણયઃ।
શૂન્યાત્મા સૂક્ષ્મરૂપો યો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૧૬ ॥

વિશ્વાત્મા વિશ્વહીનાત્મા કાલાત્મા કાલહેતુકઃ।
દેવાત્મા દેવહીનો યો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૧૭ ॥

માત્રાત્મા મેયહીનાત્મા મૂઢાત્માઽનાત્મવર્જિતઃ।
કેવલાત્મા પરાત્મા ચ વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૧૮ ॥

સર્વત્ર જડહીનાત્મા સર્વેષામન્તરાત્મકઃ।
સર્વેષામિતિ યસ્તૂક્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૧૯ ॥

સર્વસઙ્કલ્પહીનેતિ સચ્ચિદાનન્દમાત્રકઃ।
સ્થાસ્યામીતિ ન યસ્યાન્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૨૦ ॥

સર્વં નાસ્તિ તદસ્તીતિ ચિન્માત્રોઽસ્તીતિ સર્વદા।
પ્રબુદ્ધો નાસ્તિ યસ્યાન્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૨૧ ॥

કેવલં પરમાત્મા યઃ કેવલં જ્ઞાનવિગ્રહઃ।
સત્તામાત્રસ્વરૂપો યો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૨૨ ॥

જીવેશ્વરેતિ ચૈત્યેતિ વેદશાસ્ત્રે ત્વહં ત્વિતિ।
બ્રહ્મૈવેતિ ન યસ્યાન્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૨૩ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વમેવાહં નાન્યત્ કિઞ્ચિજ્જગદ્ભવેત્।
ઇત્યેવં નિશ્ચયો ભાવઃ વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૨૪ ॥

ઇદં ચૈતન્યમેવેતિ અહં ચૈતન્યમેવ હિ।
ઇતિ નિશ્ચયશૂન્યો યો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૨૫ ॥

ચૈતન્યમાત્રઃ સંસિદ્ધઃ સ્વાત્મારામઃ સુખાસનઃ।
સુખમાત્રાન્તરઙ્ગો યો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૨૬ ॥

અપરિચ્છિન્નરૂપાત્મા અણોરણુવિનિર્મલઃ।
તુર્યાતીતઃ પરાનન્દો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૨૭ ॥

નામાપિ નાસ્તિ સર્વાત્મા ન રૂપો ન ચ નાસ્તિકઃ।
પરબ્રહ્મસ્વરૂપાત્મા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૨૮ ॥

તુર્યાતીતઃ સ્વતોઽતીતઃ અતોઽતીતઃ સ સન્મયઃ।
અશુભાશુભશાન્તાત્મા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૨૯ ॥

બન્ધમુક્તિપ્રશાન્તાત્મા સર્વાત્મા ચાન્તરાત્મકઃ।
પ્રપઞ્ચાત્મા પરો હ્યાત્મા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૩૦ ॥

સર્વત્ર પરિપૂર્ણાત્મા સર્વદા ચ પરાત્પરઃ।
અન્તરાત્મા હ્યનન્તાત્મા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૩૧ ॥

અબોધબોધહીનાત્મા અજડો જડવર્જિતઃ।
અતત્ત્વાતત્ત્વસર્વાત્મા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૩૨ ॥

અસમાધિસમાધ્યન્તઃ અલક્ષ્યાલક્ષ્યવર્જિતઃ।
અભૂતો ભૂત એવાત્મા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૩૩ ॥

ચિન્મયાત્મા ચિદાકાશશ્ચિદાનન્દશ્ચિદંબરઃ।
ચિન્માત્રરૂપ એવાત્મા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૩૪ ॥

સચ્ચિદાનન્દરૂપાત્મા સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ।
સચ્ચિદાનન્દપૂર્ણાત્મા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૩૫ ॥

સદા બ્રહ્મમયો નિત્યં સદા સ્વાત્મનિ નિષ્ઠિતઃ।
સદાઽખણ્ડૈકરૂપાત્મા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૩૬ ॥

પ્રજ્ઞાનઘન એવાત્મા પ્રજ્ઞાનઘનવિગ્રહઃ।
નિત્યજ્ઞાનપરાનન્દો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૩૭ ॥

યસ્ય દેહઃ ક્વચિન્નાસ્તિ યસ્ય કિઞ્ચિત્ સ્મૃતિશ્ચ ન।
સદાત્મા હ્યાત્મનિ સ્વસ્થો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૩૮ ॥

યસ્ય નિર્વાસનં ચિત્તં યસ્ય બ્રહ્માત્મના સ્થિતિઃ।
યોગાત્મા યોગયુક્તાત્મા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૩૯ ॥

ચૈતન્યમાત્ર એવેતિ ત્યક્તં સર્વમતિર્ન હિ।
ગુણાગુણવિકારાન્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૪૦ ॥

કાલદેશાદિ નાસ્ત્યન્તો ન ગ્રાહ્યો નાસ્મૃતિઃ પરઃ।
નિશ્ચયં ચ પરિત્યક્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૪૧ ॥

ભૂમાનન્દાપરાનન્દો ભોગાનન્દવિવર્જિતઃ।
સાક્ષી ચ સાક્ષિહીનશ્ચ વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૪૨ ॥

સોઽપિ કોઽપિ ન સો કોઽપિ કિઞ્ચિત્ કિઞ્ચિન્ન કિઞ્ચન।
આત્માનાત્મા ચિદાત્મા ચ ચિદચિચ્ચાહમેવ ચ ॥ ૧૨.૪૩ ॥

યસ્ય પ્રપઞ્ચશ્ચાનાત્મા બ્રહ્માકારમપીહ ન।
સ્વસ્વરૂપઃ સ્વયંજ્યોતિર્વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૪૪ ॥

વાચામગોચરાનન્દઃ સર્વેન્દ્રિયવિવર્જિતઃ।
અતીતાતીતભાવો યો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૪૫ ॥

ચિત્તવૃત્તેરતીતો યશ્ચિત્તવૃત્તિર્ન ભાસકઃ।
સર્વવૃત્તિવિહીનો યો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૪૬ ॥

તસ્મિન્ કાલે વિદેહો યો દેહસ્મરણવર્જિતઃ।
ન સ્થૂલો ન કૃશો વાપિ વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૪૭ ॥

ઈષણ્માત્રસ્થિતો યો વૈ સદા સર્વવિવર્જિતઃ।
બ્રહ્મમાત્રેણ યસ્તિષ્ઠેત્ વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૪૮ ॥

પરં બ્રહ્મ પરાનન્દઃ પરમાત્મા પરાત્પરઃ।
પરૈરદૃષ્ટબાહ્યાન્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૪૯ ॥

શુદ્ધવેદાન્તસારોઽયં શુદ્ધસત્ત્વાત્મનિ સ્થિતઃ।
તદ્ભેદમપિ યસ્ત્યક્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૫૦ ॥

બ્રહ્મામૃતરસાસ્વાદો બ્રહ્મામૃતરસાયનમ્।
બ્રહ્મામૃતરસે મગ્નો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૫૧ ॥

બ્રહ્મામૃતરસાધારો બ્રહ્મામૃતરસઃ સ્વયમ્।
બ્રહ્મામૃતરસે તૃપ્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૫૨ ॥

બ્રહ્માનન્દપરાનન્દો બ્રહ્માનન્દરસપ્રભઃ।
બ્રહ્માનન્દપરંજ્યોતિર્વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૫૩ ॥

બ્રહ્માનન્દરસાનન્દો બ્રહ્મામૃતનિરન્તરમ્।
બ્રહ્માનન્દઃ સદાનન્દો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૫૪ ॥

બ્રહ્માનન્દાનુભાવો યો બ્રહ્મામૃતશિવાર્ચનમ્।
બ્રહ્માનન્દરસપ્રીતો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૫૫ ॥

બ્રહ્માનન્દરસોદ્વાહો બ્રહ્મામૃતકુટુમ્બકઃ।
બ્રહ્માનન્દજનૈર્યુક્તો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૫૬ ॥

બ્રહ્મામૃતવરે વાસો બ્રહ્માનન્દાલયે સ્થિતઃ।
બ્રહ્મામૃતજપો યસ્ય વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૫૭ ॥

બ્રહ્માનન્દશરીરાન્તો બ્રહ્માનન્દેન્દ્રિયઃ ક્વચિત્।
બ્રહ્મામૃતમયી વિદ્યા વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૫૮ ॥

બ્રહ્માનદમદોન્મત્તો બ્રહ્મામૃતરસંભરઃ।
બ્રહ્માત્મનિ સદા સ્વસ્થો વિદેહાન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૧૨.૫૯ ॥

દેહમુક્તિપ્રકરણં સર્વવેદેષુ દુર્લભમ્।
મયોક્તં તે મહાયોગિન્ વિદેહઃ શ્રવણાદ્ભવેત્ ॥ ૧૨.૬૦ ॥

સ્કન્દઃ –
અનાથ નાથ તે પદં ભજામ્યુમાસનાથ સ-
ન્નિશીથનાથમૌલિસંસ્ફુટલ્લલાટસઙ્ગજ-
સ્ફુલિઙ્ગદગ્ધમન્મથં પ્રમાથનાથ પાહિ મામ્ ॥ ૧૨.૬૧ ॥

વિભૂતિભૂષગાત્ર તે ત્રિનેત્રમિત્રતામિયાત્
મનઃસરોરુહં ક્ષણં તથેક્ષણેન મે સદા।
પ્રબન્ધસંસૃતિભ્રમદ્ભ્રમજ્જનૌઘસન્તતૌ
ન વેદ વેદમૌલિરપ્યપાસ્તદુઃખસન્તતિમ્ ॥ ૧૨.૬૨ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
દેહમુક્તિપ્રકરણવર્ણનં નામ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ ॥

૧૩ ॥ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
શૃણુષ્વ દુર્લભં લોકે સારાત્ સારતરં પરમ્।
આત્મરૂપમિદં સર્વમાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૧ ॥

સર્વમાત્માસ્તિ પરમા પરમાત્મા પરાત્મકઃ।
નિત્યાનન્દસ્વરૂપાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૨ ॥

પૂર્ણરૂપો મહાનાત્મા પૂતાત્મા શાશ્વતાત્મકઃ।
નિર્વિકારસ્વરૂપાત્મા નિર્મલાત્મા નિરાત્મકઃ ॥ ૧૩.૩ ॥

શાન્તાશાન્તસ્વરૂપાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન।
જીવાત્મા પરમાત્મા હિ ચિત્તાચિત્તાત્મચિન્મયઃ।
એકાત્મા એકરૂપાત્મા નૈકાત્માત્મવિવર્જિતઃ ॥ ૧૩.૪ ॥

મુક્તામુક્તસ્વરૂપાત્મા મુક્તામુક્તવિવર્જિતઃ।
મોક્ષરૂપસ્વરૂપાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૫ ॥

દ્વૈતાદ્વૈતસ્વરૂપાત્મા દ્વૈતાદ્વૈતવિવર્જિતઃ।
સર્વવર્જિતસર્વાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૬ ॥

મુદામુદસ્વરૂપાત્મા મોક્ષાત્મા દેવતાત્મકઃ।
સઙ્કલ્પહીનસારાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૭ ॥

નિષ્કલાત્મા નિર્મલાત્મા બુદ્ધ્યાત્મા પુરુષાત્મકઃ।
આનન્દાત્મા હ્યજાત્મા ચ હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૮ ॥

અગણ્યાત્મા ગણાત્મા ચ અમૃતાત્મામૃતાન્તરઃ।
ભૂતભવ્યભવિષ્યાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૯ ॥

અખિલાત્માઽનુમન્યાત્મા માનાત્મા ભાવભાવનઃ।
તુર્યરૂપપ્રસન્નાત્મા આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૧૦ ॥

નિત્યં પ્રત્યક્ષરૂપાત્મા નિત્યપ્રત્યક્ષનિર્ણયઃ।
અન્યહીનસ્વભાવાત્મા આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૧૧ ॥

અસદ્ધીનસ્વભાવાત્મા અન્યહીનઃ સ્વયં પ્રભુઃ।
વિદ્યાવિદ્યાન્યશુદ્ધાત્મા માનામાનવિહીનકઃ ॥ ૧૩.૧૨ ॥

નિત્યાનિત્યવિહીનાત્મા ઇહામુત્રફલાન્તરઃ।
શમાદિષટ્કશૂન્યાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૧૩ ॥

મુમુક્ષુત્વં ચ હીનાત્મા શબ્દાત્મા દમનાત્મકઃ।
નિત્યોપરતરૂપાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૧૪ ॥

સર્વકાલતિતિક્ષાત્મા સમાધાનાત્મનિ સ્થિતઃ।
શુદ્ધાત્મા સ્વાત્મનિ સ્વાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૧૫ ॥

અન્નકોશવિહીનાત્મા પ્રાણકોશવિવર્જિતઃ।
મનઃકોશવિહીનાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૧૬ ॥

વિજ્ઞાનકોશહીનાત્મા આનન્દાદિવિવર્જિતઃ।
પઞ્ચકોશવિહીનાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૧૭ ॥

નિર્વિકલ્પસ્વરૂપાત્મા સવિકલ્પવિવર્જિતઃ।
શબ્દાનુવિદ્ધહીનાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૧૮ ॥ var was શબ્દાનુવિધ્યહીનાત્મા
સ્થૂલદેહવિહીનાત્મા સૂક્ષ્મદેહવિવર્જિતઃ।
કારણાદિવિહીનાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૧૯ ॥

દૃશ્યાનુવિદ્ધશૂન્યાત્મા હ્યાદિમધ્યાન્તવર્જિતઃ।
શાન્તા સમાધિશૂન્યાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૨૦ ॥

પ્રજ્ઞાનવાક્યહીનાત્મા અહં બ્રહ્માસ્મિવર્જિતઃ।
તત્ત્વમસ્યાદિવાક્યાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૨૧ ॥

અયમાત્મેત્યભાવાત્મા સર્વાત્મા વાક્યવર્જિતઃ।
ઓંકારાત્મા ગુણાત્મા ચ હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૨૨ ॥

જાગ્રદ્ધીનસ્વરૂપાત્મા સ્વપ્નાવસ્થાવિવર્જિતઃ।
આનન્દરૂપપૂર્ણાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૨૩ ॥

ભૂતાત્મા ચ ભવિષ્યાત્મા હ્યક્ષરાત્મા ચિદાત્મકઃ।
અનાદિમધ્યરૂપાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૨૪ ॥

સર્વસઙ્કલ્પહીનાત્મા સ્વચ્છચિન્માત્રમક્ષયઃ।
જ્ઞાતૃજ્ઞેયાદિહીનાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૨૫ ॥

એકાત્મા એકહીનાત્મા દ્વૈતાદ્વૈતવિવર્જિતઃ।
સ્વયમાત્મા સ્વભાવાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૨૬ ॥

તુર્યાત્મા નિત્યમાત્મા ચ યત્કિઞ્ચિદિદમાત્મકઃ।
ભાનાત્મા માનહીનાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૨૭ ॥ var was માનાત્મા
વાચાવધિરનેકાત્મા વાચ્યાનન્દાત્મનન્દકઃ।
સર્વહીનાત્મસર્વાત્મા હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૨૮ ॥

આત્માનમેવ વીક્ષસ્વ આત્માનં ભાવય સ્વકમ્।
સ્વસ્વાત્માનં સ્વયં ભુંક્ષ્વ હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૨૯ ॥

સ્વાત્માનમેવ સન્તુષ્ય આત્માનં સ્વયમેવ હિ।
સ્વસ્વાત્માનં સ્વયં પશ્યેત્ સ્વમાત્માનં સ્વયં શ્રુતમ્ ॥ ૧૩.૩૦ ॥

સ્વમાત્મનિ સ્વયં તૃપ્તઃ સ્વમાત્માનં સ્વયંભરઃ।
સ્વમાત્માનં સ્વયં ભસ્મ હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૩૧ ॥

સ્વમાત્માનં સ્વયં મોદં સ્વમાત્માનં સ્વયં પ્રિયમ્।
સ્વમાત્માનમેવ મન્તવ્યં હ્યાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૩૨ ॥

આત્માનમેવ શ્રોતવ્યં આત્માનં શ્રવણં ભવ।
આત્માનં કામયેન્નિત્યમ્ આત્માનં નિત્યમર્ચય ॥ ૧૩.૩૩ ॥

આત્માનં શ્લાઘયેન્નિત્યમાત્માનં પરિપાલય।
આત્માનં કામયેન્નિત્યમ્ આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૩૪ ॥

આત્મૈવેયમિયં ભૂમિઃ આત્મૈવેદમિદં જલમ્।
આત્મૈવેદમિદં જ્યોતિરાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૩૫ ॥

આત્મૈવાયમયં વાયુરાત્મૈવેદમિદમ્ વિયત્।
આત્મૈવાયમહઙ્કારઃ આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૩૬ ॥

આત્મૈવેદમિદં ચિત્તં આત્મૈવેદમિદં મનઃ।
આત્મૈવેયમિયં બુદ્ધિરાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૩૭ ॥

આત્મૈવાયમયં દેહઃ આત્મૈવાયમયં ગુણઃ।
આત્મૈવેદમિદં તત્ત્વમ્ આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૩૮ ॥

આત્મૈવાયમયં મન્ત્રઃ આત્મૈવાયમયં જપઃ।
આત્મૈવાયમયં લોકઃ આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૩૯ ॥

આત્મૈવાયમયં શબ્દઃ આત્મૈવાયમયં રસઃ।
આત્મૈવાયમયં સ્પર્શઃ આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૪૦ ॥

આત્મૈવાયમયં ગન્ધઃ આત્મૈવાયમયં શમઃ।
આત્મૈવેદમિદં દુઃખં આત્મૈવેદમિદં સુખમ્ ॥ ૧૩.૪૧ ॥

આત્મીયમેવેદં જગત્ આત્મીયઃ સ્વપ્ન એવ હિ।
સુષુપ્તં ચાપ્યથાત્મીયં આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૪૨ ॥

આત્મૈવ કાર્યમાત્મૈવ પ્રાયો હ્યાત્મૈવમદ્વયમ્।
આત્મીયમેવમદ્વૈતં આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૪૩ ॥

આત્મીયમેવાયં કોઽપિ આત્મૈવેદમિદં ક્વચિત્।
આત્મૈવાયમયં લોકઃ આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૪૪ ॥

આત્મૈવેદમિદં દૃશ્યં આત્મૈવાયમયં જનઃ।
આત્મૈવેદમિદં સર્વં આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૪૫ ॥

આત્મૈવાયમયં શંભુઃ આત્મૈવેદમિદં જગત્।
આત્મૈવાયમયં બ્રહ્મા આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૪૬ ॥

આત્મૈવાયમયં સૂર્ય આત્મૈવેદમિદં જડમ્।
આત્મૈવેદમિદં ધ્યાનમ્ આત્મૈવેદમિદમ્ ફલમ્ ॥ ૧૩.૪૭ ॥

આત્મૈવાયમયં યોગઃ સર્વમાત્મમયં જગત્।
સર્વમાત્મમયં ભૂતં આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૪૮ ॥

સર્વમાત્મમયં ભાવિ સર્વમાત્મમયં ગુરુઃ।
સર્વમાત્મમયં શિષ્ય આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૪૯ ॥

સર્વમાત્મમયં દેવઃ સર્વમાત્મમયં ફલમ્।
સર્વમાત્મમયં લક્ષ્યં આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૫૦ ॥

સર્વમાત્મમયં તીર્થં સર્વમાત્મમયં સ્વયમ્।
સર્વમાત્મમયં મોક્ષં આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૫૧ ॥

સર્વમાત્મમયં કામં સર્વમાત્મમયં ક્રિયા।
સર્વમાત્મમયં ક્રોધઃ આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૫૨ ॥

સર્વમાત્મમયં વિદ્યા સર્વમાત્મમયં દિશઃ।
સર્વમાત્મમયં લોભઃ આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૫૩ ॥

સર્વમાત્મમયં મોહઃ સર્વમાત્મમયં ભયમ્।
સર્વમાત્મમયં ચિન્તા આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૫૪ ॥

સર્વમાત્મમયં ધૈર્યં સર્વમાત્મમયં ધ્રુવમ્।
સર્વમાત્મમયં સત્યં આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૫૫ ॥

સર્વમાત્મમયં બોધં સર્વમાત્મમયં દૃઢમ્।
સર્વમાત્મમયં મેયં આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૫૬ ॥

સર્વમાત્મમયં ગુહ્યં સર્વમાત્મમયં શુભમ્।
સર્વમાત્મમયં શુદ્ધં આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૫૭ ॥

સર્વમાત્મમયં સર્વં સત્યમાત્મા સદાત્મકઃ।
પૂર્ણમાત્મા ક્ષયં ચાત્મા પરમાત્મા પરાત્પરઃ ॥ ૧૩.૫૮ ॥

ઇતોઽપ્યાત્મા તતોઽપ્યાત્મા હ્યાત્મૈવાત્મા તતસ્તતઃ।
સર્વમાત્મમયં સત્યં આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૩.૫૯ ॥

સર્વમાત્મસ્વરૂપં હિ દૃશ્યાદૃશ્યં ચરાચરમ્।
સર્વમાત્મમયં શ્રુત્વા મુક્તિમાપ્નોતિ માનવઃ ॥ ૧૩.૬૦ ॥

સ્વતન્ત્રશક્તિર્ભગવાનુમાધવો
વિચિત્રકાયાત્મકજાગ્રતસ્ય।
સુકારણં કાર્યપરંપરાભિઃ
સ એવ માયાવિતતોઽવ્યયાત્મા ॥ ૧૩.૬૧ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
સર્વમાત્મપ્રકરણં નામ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ ॥

૧૪ ॥ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
શૃણુષ્વ સર્વં બ્રહ્મૈવ સત્યં સત્યં શિવં શપે।
નિશ્ચયેનાત્મયોગીન્દ્ર અન્યત્ કિઞ્ચિન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૧ ॥

અણુમાત્રમસદ્રૂપં અણુમાત્રમિદં ધ્રુવમ્।
અણુમાત્રશરીરં ચ અન્યત્ કિઞ્ચિન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૨ ॥

સર્વમાત્મૈવ શુદ્ધાત્મા સર્વં ચિન્માત્રમદ્વયમ્।
નિત્યનિર્મલશુદ્ધાત્મા અન્યત્ કિઞ્ચિન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૩ ॥

અણુમાત્રે વિચિન્ત્યાત્મા સર્વં ન હ્યણુમાત્રકમ્।
અણુમાત્રમસંકલ્પો અન્યત્ કિઞ્ચિન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૪ ॥

ચૈતન્યમાત્રં સઙ્કલ્પં ચૈતન્યં પરમં પદમ્।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૫ ॥

ચૈતન્યમાત્રમોંકારઃ ચૈતન્યં સકલં સ્વયમ્।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૬ ॥

આનન્દશ્ચાહમેવાસ્મિ અહમેવ ચિદવ્યયઃ।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૭ ॥

અહમેવ હિ ગુપ્તાત્મા અહમેવ નિરન્તરમ્।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૮ ॥

અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ ગુરોર્ગુરુઃ।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૯ ॥

અહમેવાખિલાધાર અહમેવ સુખાત્ સુખમ્।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૧૦ ॥

અહમેવ પરં જ્યોતિરહમેવાખિલાત્મકઃ।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૧૧ ॥

અહમેવ હિ તૃપ્તાત્મા અહમેવ હિ નિર્ગુણઃ।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૧૨ ॥

અહમેવ હિ પૂર્ણાત્મા અહમેવ પુરાતનઃ।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૧૩ ॥

અહમેવ હિ શાન્તાત્મા અહમેવ હિ શાશ્વતઃ।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૧૪ ॥

અહમેવ હિ સર્વત્ર અહમેવ હિ સુસ્થિરઃ।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૧૫ ॥

અહમેવ હિ જીવાત્મા અહમેવ પરાત્પરઃ।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૧૬ ॥

અહમેવ હિ વાક્યાર્થો અહમેવ હિ શઙ્કરઃ।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૧૭ ॥

અહમેવ હિ દુર્લક્ષ્ય અહમેવ પ્રકાશકઃ।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૧૮ ॥

અહમેવાહમેવાહં અહમેવ સ્વયં સ્વયમ્।
અહમેવ પરાનન્દોઽહમેવ હિ ચિન્મયઃ ॥ ૧૪.૧૯ ॥

અહમેવ હિ શુદ્ધાત્મા અહમેવ હિ સન્મયઃ।
અહમેવ હિ શૂન્યાત્મા અહમેવ હિ સર્વગઃ ॥ ૧૪.૨૦ ॥

અહમેવ હિ વેદાન્તઃ અહમેવ હિ ચિત્પરઃ ॥ ૧૪.૨૧ ॥

અહમેવ હિ ચિન્માત્રં અહમેવ હિ ચિન્મયઃ।
અન્યન્ન કિઞ્ચિત્ ચિદ્રૂપાદહં બાહ્યવિવર્જિતઃ ॥ ૧૪.૨૨ ॥

અહં ન કિઞ્ચિદ્ બ્રહ્માત્મા અહં નાન્યદહં પરમ્।
નિત્યશુદ્ધવિમુક્તોઽહં નિત્યતૃપ્તો નિરઞ્જનઃ ॥ ૧૪.૨૩ ॥

આનન્દં પરમાનન્દમન્યત્ કિઞ્ચિન્ન કિઞ્ચન।
નાસ્તિ કિઞ્ચિન્નાસ્તિ કિઞ્ચિત્ નાસ્તિ કિઞ્ચિત્ પરાત્પરાત્ ॥ ૧૪.૨૪ ॥

આત્મૈવેદં જગત્ સર્વમાત્મૈવેદં મનોભવમ્।
આત્મૈવેદં સુખં સર્વં આત્મૈવેદમિદં જગત્ ॥ ૧૪.૨૫ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વં ચિન્માત્રં અહં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૨૬ ॥

દૃશ્યં સર્વં પરં બ્રહ્મ દૃશ્યં નાસ્ત્યેવ સર્વદા।
બ્રહ્મૈવ સર્વસઙ્કલ્પો બ્રહ્મૈવ ન પરં ક્વચિત્।
આનન્દં પરમં માનં ઇદં દૃશ્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૪.૨૭ ॥

બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મ ચિદ્રૂપં ચિદેવં ચિન્મયં જગત્।
અસદેવ જગત્સર્વં અસદેવ પ્રપઞ્ચકમ્ ॥ ૧૪.૨૮ ॥

અસદેવાહમેવાસ્મિ અસદેવ ત્વમેવ હિ।
અસદેવ મનોવૃત્તિરસદેવ ગુણાગુણૌ ॥ ૧૪.૨૯ ॥

અસદેવ મહી સર્વા અસદેવ જલં સદા।
અસદેવ જગત્ખાનિ અસદેવ ચ તેજકમ્ ॥ ૧૪.૩૦ ॥

અસદેવ સદા વાયુરસદેવેદમિત્યપિ।
અહઙ્કારમસદ્બુદ્ધિર્બ્રહ્મૈવ જગતાં ગણઃ ॥ ૧૪.૩૧ ॥

અસદેવ સદા ચિત્તમાત્મૈવેદં ન સંશયઃ।
અસદેવાસુરાઃ સર્વે અસદેવેદશ્વરાકૃતિઃ ॥ ૧૪.૩૨ ॥

અસદેવ સદા વિશ્વં અસદેવ સદા હરિઃ।
અસદેવ સદા બ્રહ્મા તત્સૃષ્ટિરસદેવ હિ ॥ ૧૪.૩૩ ॥

અસદેવ મહાદેવઃ અસદેવ ગણેશ્વરઃ।
અસદેવ સદા ચોમા અસત્ સ્કન્દો ગણેશ્વરાઃ ॥ ૧૪.૩૪ ॥

અસદેવ સદા જીવ અસદેવ હિ દેહકમ્।
અસદેવ સદા વેદા અસદ્દેહાન્તમેવ ચ ॥ ૧૪.૩૫ ॥

ધર્મશાસ્ત્રં પુરાણં ચ અસત્યે સત્યવિભ્રમઃ।
અસદેવ હિ સર્વં ચ અસદેવ પરંપરા ॥ ૧૪.૩૬ ॥

અસદેવેદમાદ્યન્તમસદેવ મુનીશ્વરાઃ।
અસદેવ સદા લોકા લોક્યા અપ્યસદેવ હિ ॥ ૧૪.૩૭ ॥

અસદેવ સુખં દુઃખં અસદેવ જયાજયૌ।
અસદેવ પરં બન્ધમસન્મુક્તિરપિ ધ્રુવમ્ ॥ ૧૪.૩૮ ॥

અસદેવ મૃતિર્જન્મ અસદેવ જડાજડમ્।
અસદેવ જગત્ સર્વમસદેવાત્મભાવના ॥ ૧૪.૩૯ ॥

અસદેવ ચ રૂપાણિ અસદેવ પદં શુભમ્।
અસદેવ સદા ચાહમસદેવ ત્વમેવ હિ ॥ ૧૪.૪૦ ॥

અસદેવ હિ સર્વત્ર અસદેવ ચલાચલમ્।
અસચ્ચ સકલં ભૂતમસત્યં સકલં ફલમ્ ॥ ૧૪.૪૧ ॥

અસત્યમખિલં વિશ્વમસત્યમખિલો ગુણઃ।
અસત્યમખિલં શેષમસત્યમખિલં જગત્ ॥ ૧૪.૪૨ ॥

અસત્યમખિલં પાપં અસત્યં શ્રવણત્રયમ્।
અસત્યં ચ સજાતીયવિજાતીયમસત્ સદા ॥ ૧૪.૪૩ ॥

અસત્યમધિકારાશ્ચ અનિત્યા વિષયાઃ સદા।
અસદેવ હિ દેવાદ્યા અસદેવ પ્રયોજનમ્ ॥ ૧૪.૪૪ ॥

અસદેવ શમં નિત્યં અસદેવ શમોઽનિશમ્।
અસદેવ સસન્દેહં અસદ્યુદ્ધં સુરાસુરમ્ ॥ ૧૪.૪૫ ॥ var was અસદેવ ચ સન્દેહં
અસદેવેશભાવં ચાસદેવોપાસ્યમેવ હિ।
અસચ્ચ કાલદેશાદિ અસત્ ક્ષેત્રાદિભાવનમ્ ॥ ૧૪.૪૬ ॥

તજ્જન્યધર્માધર્મૌ ચ અસદેવ વિનિર્ણયઃ।
અસચ્ચ સર્વકર્માણિ અસદસ્વપરભ્રમઃ ॥ ૧૪.૪૭ ॥

અસચ્ચ ચિત્તસદ્ભાવ અસચ્ચ સ્થૂલદેહકમ્।
અસચ્ચ લિઙ્ગદેહં ચ સત્યં સત્યં શિવં શપે ॥ ૧૪.૪૮ ॥

અસત્યં સ્વર્ગનરકં અસત્યં તદ્ભવં સુખમ્।
અસચ્ચ ગ્રાહકં સર્વં અસત્યં ગ્રાહ્યરૂપકમ્ ॥ ૧૪.૪૯ ॥

અસત્યં સત્યવદ્ભાવં અસત્યં તે શિવે શપે।var was સત્યવદ્ભાનં
અસત્યં વર્તમાનાખ્યં અસત્યં ભૂતરૂપકમ્ ॥ ૧૪.૫૦ ॥

અસત્યં હિ ભવિષ્યાખ્યં સત્યં સત્યં શિવે શપે।
અસત્ પૂર્વમસન્મધ્યમસદન્તમિદં જગત્ ॥ ૧૪.૫૧ ॥

અસદેવ સદા પ્રાયં અસદેવ ન સંશયઃ।
અસદેવ સદા જ્ઞાનમજ્ઞાનજ્ઞેયમેવ ચ ॥ ૧૪.૫૨ ॥

અસત્યં સર્વદા વિશ્વમસત્યં સર્વદા જડમ્।
અસત્યં સર્વદા દૃશ્યં ભાતિ તૌ રઙ્ગશૃઙ્ગવત્ ॥ ૧૪.૫૩ ॥

અસત્યં સર્વદા ભાવઃ અસત્યં કોશસંભવમ્।
અસત્યં સકલં મન્ત્રં સત્યં સત્યં ન સંશયઃ ॥ ૧૪.૫૪ ॥

આત્મનોઽન્યજ્જગન્નાસ્તિ નાસ્ત્યનાત્મમિદં સદા।
આત્મનોઽન્યન્મૃષૈવેદં સત્યં સત્યં ન સંશયઃ ॥ ૧૪.૫૫ ॥

આત્મનોઽન્યત્સુખં નાસ્તિ આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન।
આત્મનોઽન્યા ગતિર્નાસ્તિ સ્થિતમાત્મનિ સર્વદા ॥ ૧૪.૫૬ ॥

આત્મનોઽન્યન્ન હિ ક્વાપિ આત્મનોઽન્યત્ તૃણં ન હિ।
આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચિચ્ચ ક્વચિદપ્યાત્મનો ન હિ ॥ ૧૪.૫૭ ॥

આત્માનન્દપ્રકરણમેતત્તેઽભિહિતં મયા।
યઃ શૃણોતિ સકૃદ્વિદ્વાન્ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૧૪.૫૮ ॥

સકૃચ્છ્રવણમાત્રેણ સદ્યોબન્ધવિમુક્તિદમ્।
એતદ્ગ્રન્થાર્થમાત્રં વૈ ગૃણન્ સર્વૈર્વિમુચ્યતે ॥ ૧૪.૫૯ ॥

સૂતઃ –
પૂર્ણં સત્યં મહેશં ભજ નિયતહૃદા યોઽન્તરાયૈર્વિહીનઃ
સો નિત્યો નિર્વિકલ્પો ભવતિ ભુવિ સદા બ્રહ્મભૂતો ઋતાત્મા।
વિચ્છિન્નગ્રન્થિરીશે શિવવિમલપદે વિદ્યતે ભાસતેઽન્તઃ
આરામોઽન્તર્ભવતિ નિયતં વિશ્વભૂતો મૃતશ્ચ ॥ ૧૪.૬૦ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
આત્માનન્દપ્રકરણવર્ણનં નામ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ ॥

૧૫ ॥ પઞ્ચદશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
મહારહસ્યં વક્ષ્યામિ ગુહ્યાત્ ગુહ્યતરં પુનઃ।
અત્યન્તદુર્લભં લોકે સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૧ ॥

બ્રહ્મમાત્રમિદં સર્વં બ્રહ્મમાત્રમસન્ન હિ।
બ્રહ્મમાત્રં શ્રુતં સર્વં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૨ ॥

બ્રહ્મમાત્રં મહાયન્ત્રં બ્રહ્મમાત્રં ક્રિયાફલમ્।
બ્રહ્મમાત્રં મહાવાક્યં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૩ ॥

બ્રહ્મમાત્રં જગત્સર્વં બ્રહ્મમાત્રં જડાજડમ્।
બ્રહ્મમાત્રં પરં દેહં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૪ ॥

બ્રહ્મમાત્રં ગુણં પ્રોક્તં બ્રહ્મમાત્રમહં મહત્।
બ્રહ્મમાત્રં પરં બ્રહ્મ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૫ ॥

બ્રહ્મમાત્રમિદં વસ્તુ બ્રહ્મમાત્રં સ ચ પુમાન્।
બ્રહ્મમાત્રં ચ યત્ કિઞ્ચિત્ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૬ ॥

બ્રહ્મમાત્રમનન્તાત્મા બ્રહ્મમાત્રં પરં સુખમ્।
બ્રહ્મમાત્રં પરં જ્ઞાનં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૭ ॥

બ્રહ્મમાત્રં પરં પારં બ્રહ્મમાત્રં પુરત્રયમ્।
બ્રહ્મમાત્રમનેકત્વં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૮ ॥

બ્રહ્મૈવ કેવલં ગન્ધં બ્રહ્મૈવ પરમં પદમ્।
બ્રહ્મૈવ કેવલં ઘ્રાણં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૯ ॥

બ્રહ્મૈવ કેવલં સ્પર્શં શબ્દં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્।
બ્રહ્મૈવ કેવલં રૂપં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૧૦ ॥

બ્રહ્મૈવ કેવલં લોકં રસો બ્રહ્મૈવ કેવલમ્।
બ્રહ્મૈવ કેવલં ચિત્તં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૧૧ ॥

તત્પદં ચ સદા બ્રહ્મ ત્વં પદં બ્રહ્મ એવ હિ।
અસીત્યેવ પદં બ્રહ્મ બ્રહ્મૈક્યં કેવલમ્ સદા ॥ ૧૫.૧૨ ॥

બ્રહ્મૈવ કેવલં ગુહ્યં બ્રહ્મ બાહ્યં ચ કેવલમ્।
બ્રહ્મૈવ કેવલં નિત્યં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૧૩ ॥

બ્રહ્મૈવ તજ્જલાનીતિ જગદાદ્યન્તયોઃ સ્થિતિઃ।
બ્રહ્મૈવ જગદાદ્યન્તં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૧૪ ॥

બ્રહ્મૈવ ચાસ્તિ નાસ્તીતિ બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ।
બ્રહ્મૈવ સર્વં યત્ કિઞ્ચિત્ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૧૫ ॥

બ્રહ્મૈવ જાગ્રત્ સર્વં હિ બ્રહ્મમાત્રમહં પરમ્।
બ્રહ્મૈવ સત્યમસ્તિત્વં બ્રહ્મૈવ તુર્યમુચ્યતે ॥ ૧૫.૧૬ ॥

બ્રહ્મૈવ સત્તા બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મૈવ ગુરુભાવનમ્।
બ્રહ્મૈવ શિષ્યસદ્ભાવં મોક્ષં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૧૭ ॥

પૂર્વાપરં ચ બ્રહ્મૈવ પૂર્ણં બ્રહ્મ સનાતનમ્।
બ્રહ્મૈવ કેવલં સાક્ષાત્ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૧૮ ॥

બ્રહ્મ સચ્ચિત્સુખં બ્રહ્મ પૂર્ણં બ્રહ્મ સનાતનમ્।
બ્રહ્મૈવ કેવલં સાક્ષાત્ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૧૯ ॥

બ્રહ્મૈવ કેવલં સચ્ચિત્ સુખં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્।
આનન્દં બ્રહ્મ સર્વત્ર પ્રિયરૂપમવસ્થિતમ્ ॥ ૧૫.૨૦ ॥

શુભવાસનયા જીવં શિવવદ્ભાતિ સર્વદા।
પાપવાસનયા જીવો નરકં ભોજ્યવત્ સ્થિતમ્ ॥ ૧૫.૨૧ ॥

બ્રહ્મૈવેન્દ્રિયવદ્ભાનં બ્રહ્મૈવ વિષયાદિવત્।
બ્રહ્મૈવ વ્યવહારશ્ચ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૨૨ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વમાનન્દં બ્રહ્મૈવ જ્ઞાનવિગ્રહમ્।
બ્રહ્મૈવ માયાકાર્યાખ્યં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૨૩ ॥

બ્રહ્મૈવ યજ્ઞસન્ધાનં બ્રહ્મૈવ હૃદયામ્બરમ્।
બ્રહ્મૈવ મોક્ષસારાખ્યં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૨૪ ॥

બ્રહ્મૈવ શુદ્ધાશુદ્ધં ચ સર્વં બ્રહ્મૈવ કારણમ્।
બ્રહ્મૈવ કાર્યં ભૂલોકં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૨૫ ॥

બ્રહ્મૈવ નિત્યતૃપ્તાત્મા બ્રહ્મૈવ સકલં દિનમ્।
બ્રહ્મૈવ તૂષ્ણીં ભૂતાત્મા સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૨૬ ॥

બ્રહ્મૈવ વેદસારાર્થઃ બ્રહ્મૈવ ધ્યાનગોચરમ્।
બ્રહ્મૈવ યોગયોગાખ્યં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૨૭ ॥

નાનારૂપત્વાદ્ બ્રહ્મ ઉપાધિત્વેન દૃશ્યતે।
માયામાત્રમિતિ જ્ઞાત્વા વસ્તુતો નાસ્તિ તત્ત્વતઃ ॥ ૧૫.૨૮ ॥

બ્રહ્મૈવ લોકવદ્ભાતિ બ્રહ્મૈવ જનવત્તથા।
બ્રહ્મૈવ રૂપવદ્ભાતિ વસ્તુતો નાસ્તિ કિઞ્ચન ॥ ૧૫.૨૯ ॥

બ્રહ્મૈવ દેવતાકારં બ્રહ્મૈવ મુનિમણ્ડલમ્।
બ્રહ્મૈવ ધ્યાનરૂપં ચ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૩૦ ॥

બ્રહ્મૈવ જ્ઞાનવિજ્ઞાનં બ્રહ્મૈવ પરમેશ્વરઃ।
બ્રહ્મૈવ શુદ્ધબુદ્ધાત્મા સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૩૧ ॥

બ્રહ્મૈવ પરમાનદં બ્રહ્મૈવ વ્યાપકં મહત્।
બ્રહ્મૈવ પરમાર્થં ચ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૩૨ ॥

બ્રહ્મૈવ યજ્ઞરૂપં ચ બ્રહ્મ હવ્યં ચ કેવલમ્।
બ્રહ્મૈવ જીવભૂતાત્મા સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૩૩ ॥

બ્રહ્મૈવ સકલં લોકં બ્રહ્મૈવ ગુરુશિષ્યકમ્।
બ્રહ્મૈવ સર્વસિદ્ધિં ચ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૩૪ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વમન્ત્રં ચ બ્રહ્મૈવ સકલં જપમ્।
બ્રહ્મૈવ સર્વકાર્યં ચ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૩૫ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વશાન્તત્વં બ્રહ્મૈવ હૃદયાન્તરમ્।
બ્રહ્મૈવ સર્વકૈવલ્યં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૩૬ ॥

બ્રહ્મૈવાક્ષરભાવઞ્ચ બ્રહ્મૈવાક્ષરલક્ષણમ્।
બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મરૂપઞ્ચ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૩૭ ॥

બ્રહ્મૈવ સત્યભવનં બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ।
બ્રહ્મૈવ તત્પદાર્થઞ્ચ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૩૮ ॥

બ્રહ્મૈવાહંપદાર્થઞ્ચ બ્રહ્મૈવ પરમેશ્વરઃ।
બ્રહ્મૈવ ત્વંપદાર્થઞ્ચ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૩૯ ॥

બ્રહ્મૈવ યદ્યત્ પરમં બ્રહ્મૈવેતિ પરાયણમ્।
બ્રહ્મૈવ કલનાભાવં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૪૦ ॥

બ્રહ્મ સર્વં ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવ ત્વં સદાશિવઃ।
બ્રહ્મૈવેદં જગત્ સર્વં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૪૧ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વસુલભં બ્રહ્મૈવાત્મા સ્વયં સ્વયમ્।
બ્રહ્મૈવ સુખમાત્રત્વાત્ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૪૨ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વં બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મણોઽન્યદસત્ સદા।
બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મમાત્રાત્મા સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૪૩ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વવાક્યાર્થઃ બ્રહ્મૈવ પરમં પદમ્।
બ્રહ્મૈવ સત્યાસત્યં ચ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૪૪ ॥

બ્રહ્મૈવૈકમનાદ્યન્તં બ્રહ્મૈવૈકં ન સંશયઃ।
બ્રહ્મૈવૈકં ચિદાનન્દઃ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૪૫ ॥

બ્રહ્મૈવૈકં સુખં નિત્યં બ્રહ્મૈવૈકં પરાયણમ્।
બ્રહ્મૈવૈકં પરં બ્રહ્મ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૪૬ ॥

બ્રહ્મૈવ ચિત્ સ્વયં સ્વસ્થં બ્રહ્મૈવ ગુણવર્જિતમ્।
બ્રહ્મૈવાત્યન્તિકં સર્વં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૪૭ ॥

બ્રહ્મૈવ નિર્મલં સર્વં બ્રહ્મૈવ સુલભં સદા।
બ્રહ્મૈવ સત્યં સત્યાનાં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૪૮ ॥

બ્રહ્મૈવ સૌખ્યં સૌખ્યં ચ બ્રહ્મૈવાહં સુખાત્મકમ્।
બ્રહ્મૈવ સર્વદા પ્રોક્તં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૪૯ ॥

બ્રહ્મૈવમખિલં બ્રહ્મ બ્રહ્મૈકં સર્વસાક્ષિકમ્।
બ્રહ્મૈવ ભૂરિભવનં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૫૦ ॥

બ્રહ્મૈવ પરિપૂર્ણાત્મા બ્રહ્મૈવં સારમવ્યયમ્।
બ્રહ્મૈવ કારણં મૂલં બ્રહ્મૈવૈકં પરાયણમ્ ॥ ૧૫.૫૧ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વભૂતાત્મા બ્રહ્મૈવ સુખવિગ્રહમ્।
બ્રહ્મૈવ નિત્યતૃપ્તાત્મા સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૫૨ ॥

બ્રહ્મૈવાદ્વૈતમાત્રાત્મા બ્રહ્મૈવાકાશવત્ પ્રભુઃ।
બ્રહ્મૈવ હૃદયાનન્દઃ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૫૩ ॥

બ્રહ્મણોઽન્યત્ પરં નાસ્તિ બ્રહ્મણોઽન્યજ્જગન્ન ચ।
બ્રહ્મણોઽન્યદહં નાહં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૫૪ ॥

બ્રહ્મૈવાન્યસુખં નાસ્તિ બ્રહ્મણોઽન્યત્ ફલં ન હિ।
બ્રહ્મણોઽન્યત્ તૃણં નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૫૫ ॥

બ્રહ્મણોઽન્યત્ પદં મિથ્યા બ્રહ્મણોઽન્યન્ન કિઞ્ચન।
બ્રહ્મણોઽન્યજ્જગન્મિથ્યા સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૫૬ ॥

બ્રહ્મણોઽન્યદહં મિથ્યા બ્રહ્મમાત્રોહમેવ હિ।
બ્રહ્મણોઽન્યો ગુરુર્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૫૭ ॥

બ્રહ્મણોઽન્યદસત્ કાર્યં બ્રહ્મણોઽન્યદસદ્વપુઃ।
બ્રહ્મણોઽન્યન્મનો નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૫૮ ॥

બ્રહ્મણોઽન્યજ્જગન્મિથ્યા બ્રહ્મણોઽન્યન્ન કિઞ્ચન।
બ્રહ્મણોઽન્યન્ન ચાહન્તા સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૫.૫૯ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વમિત્યેવં પ્રોક્તં પ્રકરણં મયા।
યઃ પઠેત્ શ્રાવયેત્ સદ્યો બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૧૫.૬૦ ॥

અસ્તિ બ્રહ્મેતિ વેદે ઇદમિદમખિલં વેદ સો સદ્ભવેત્।
સચ્ચાસચ્ચ જગત્તથા શ્રુતિવચો બ્રહ્મૈવ તજ્જાદિકમ્ ॥

યતો વિદ્યૈવેદં પરિલુઠતિ મોહેન જગતિ।
અતો વિદ્યાપાદો પરિભવતિ બ્રહ્મૈવ હિ સદા ॥ ૧૫.૬૧ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
બ્રહ્મૈવ સર્વં પ્રકરણનિરૂપણં નામ પઞ્ચદશોઽધ્યાયઃ ॥

૧૬ ॥ ષોડશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
અત્યન્તં દુર્લભં વક્ષ્યે વેદશાસ્ત્રાગમાદિષુ।
શૃણ્વન્તુ સાવધાનેન અસદેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૧ ॥

યત્કિઞ્ચિદ્ દૃશ્યતે લોકે યત્કિઞ્ચિદ્ભાષતે સદા।
યત્કિઞ્ચિદ્ ભુજ્યતે ક્વાપિ તત્સર્વમસદેવ હિ ॥ ૧૬.૨ ॥

યદ્યત્ કિઞ્ચિજ્જપં વાપિ સ્નાનં વા જલમેવ વા।
આત્મનોઽન્યત્ પરં યદ્યત્ અસત્ સર્વં ન સંશયઃ ॥ ૧૬.૩ ॥

ચિત્તકાર્યં બુદ્ધિકાર્યં માયાકાર્યં તથૈવ હિ।
આત્મનોઽન્યત્ પરં કિઞ્ચિત્ તત્સર્વમસદેવ હિ ॥ ૧૬.૪ ॥

અહન્તાયાઃ પરં રૂપં ઇદંત્વં સત્યમિત્યપિ।
આત્મનોઽન્યત્ પરં કિઞ્ચિત્ તત્સર્વમસદેવ હિ ॥ ૧૬.૫ ॥

નાનાત્વમેવ રૂપત્વં વ્યવહારઃ ક્વચિત્ ક્વચિત્।
આત્મીય એવ સર્વત્ર તત્સર્વમસદેવ હિ ॥ ૧૬.૬ ॥

તત્ત્વભેદં જગદ્ભેદં સર્વભેદમસત્યકમ્।
ઇચ્છાભેદં જગદ્ભેદં તત્સર્વમસદેવ હિ ॥ ૧૬.૭ ॥

દ્વૈતભેદં ચિત્રભેદં જાગ્રદ્ભેદં મનોમયમ્।
અહંભેદમિદંભેદમસદેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૮ ॥

સ્વપ્નભેદં સુપ્તિભેદં તુર્યભેદમભેદકમ્।
કર્તૃભેદં કાર્યભેદં ગુણભેદં રસાત્મકમ્।
લિઙ્ગભેદમિદંભેદમસદેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૯ ॥

આત્મભેદમસદ્ભેદં સદ્ભેદમસદણ્વપિ।
અત્યન્તાભાવસદ્ભેદમ્ અસદેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૧૦ ॥

અસ્તિભેદં નાસ્તિભેદમભેદં ભેદવિભ્રમઃ।
ભ્રાન્તિભેદં ભૂતિભેદમસદેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૧૧ ॥

પુનરન્યત્ર સદ્ભેદમિદમન્યત્ર વા ભયમ્।
પુણ્યભેદં પાપભેદં અસદેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૧૨ ॥

સઙ્કલ્પભેદં તદ્ભેદં સદા સર્વત્ર ભેદકમ્।
જ્ઞાનાજ્ઞાનમયં સર્વં અસદેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૧૩ ॥

બ્રહ્મભેદં ક્ષત્રભેદં ભૂતભૌતિકભેદકમ્।
ઇદંભેદમહંભેદં અસદેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૧૪ ॥

વેદભેદં દેવભેદં લોકાનાં ભેદમીદૃશમ્।
પઞ્ચાક્ષરમસન્નિત્યમ્ અસદેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૧૫ ॥

જ્ઞાનેન્દ્રિયમસન્નિત્યં કર્મેન્દ્રિયમસત્સદા।
અસદેવ ચ શબ્દાખ્યં અસત્યં તત્ફલં તથા ॥ ૧૬.૧૬ ॥

અસત્યં પઞ્ચભૂતાખ્યમસત્યં પઞ્ચદેવતાઃ।
અસત્યં પઞ્ચકોશાખ્યમ્ અસદેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૧૭ ॥

અસત્યં ષડ્વિકારાદિ અસત્યં ષટ્કમૂર્મિણામ્।
અસત્યમરિષડ્વર્ગમસત્યં ષડૃતુસ્તદા ॥ ૧૬.૧૮ ॥ var was તથા
અસત્યં દ્વાદશમાસાઃ અસત્યં વત્સરસ્તથા।
અસત્યં ષડવસ્થાખ્યં ષટ્કાલમસદેવ હિ ॥ ૧૬.૧૯ ॥

અસત્યમેવ ષટ્શાસ્ત્રં અસદેવ હિ કેવલમ્।
અસદેવ સદા જ્ઞાનં અસદેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૨૦ ॥

અનુક્તમુક્તં નોક્તં ચ અસદેવ હિ કેવલમ્।
અસત્પ્રકરણં પ્રોક્તં સર્વવેદેષુ દુર્લભમ્ ॥ ૧૬.૨૧ ॥

ભૂયઃ શૃણુ ત્વં યોગીન્દ્ર સાક્ષાન્મોક્ષં બ્રવીમ્યહમ્।
સન્માત્રમહમેવાત્મા સચ્ચિદાનન્દ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૨૨ ॥

સન્મયાનન્દભૂતાત્મા ચિન્મયાનન્દસદ્ઘનઃ।
ચિન્મયાનન્દસન્દોહચિદાનન્દો હિ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૨૩ ॥

ચિન્માત્રજ્યોતિરાન્દશ્ચિન્માત્રજ્યોતિવિગ્રહઃ।
ચિન્માત્રજ્યોતિરીશાનઃ સર્વદાનન્દકેવલમ્ ॥ ૧૬.૨૪ ॥

ચિન્માત્રજ્યોતિરખિલં ચિન્માત્રજ્યોતિરસ્મ્યહમ્।
ચિન્માત્રં સર્વમેવાહં સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ ॥ ૧૬.૨૫ ॥

ચિન્માત્રમેવ ચિત્તં ચ ચિન્માત્રં મોક્ષ એવ ચ।
ચિન્માત્રમેવ મનનં ચિન્માત્રં શ્રવણં તથા ॥ ૧૬.૨૬ ॥

ચિન્માત્રમહમેવાસ્મિ સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ।
ચિન્માત્રં નિર્ગુણં બ્રહ્મ ચિન્માત્રં સગુણં પરમ્ ॥ ૧૬.૨૭ ॥

ચિન્માત્રમહમેવ ત્વં સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ।
ચિન્માત્રમેવ હૃદયં ચિન્માત્રં ચિન્મયં સદા ॥ ૧૬.૨૮ ॥

ચિદેવ ત્વં ચિદેવાહં સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ।
ચિન્માત્રમેવ શાન્તત્વં ચિન્માત્રં શાન્તિલક્ષણમ્ ॥ ૧૬.૨૯ ॥

ચિન્માત્રમેવ વિજ્ઞાનં ચિન્માત્રં બ્રહ્મ કેવલમ્।
ચિન્માત્રમેવ સંકલ્પં ચિન્માત્રં ભુવનત્રયમ્ ॥ ૧૬.૩૦ ॥

ચિન્માત્રમેવ સર્વત્ર ચિન્માત્રં વ્યાપકો ગુરુઃ।
ચિન્માત્રમેવ શુદ્ધત્વં ચિન્માત્રં બ્રહ્મ કેવલમ્ ॥ ૧૬.૩૧ ॥

ચિન્માત્રમેવ ચૈતન્યં ચિન્માત્રં ભાસ્કરાદિકમ્।
ચિન્માત્રમેવ સન્માત્રં ચિન્માત્રં જગદેવ હિ ॥ ૧૬.૩૨ ॥

ચિન્માત્રમેવ સત્કર્મ ચિન્માત્રં નિત્યમઙ્ગલમ્।
ચિન્માત્રમેવ હિ બ્રહ્મ ચિન્માત્રં હરિરેવ હિ ॥ ૧૬.૩૩ ॥

ચિન્માત્રમેવ મૌનાત્મા ચિન્માત્રં સિદ્ધિરેવ હિ।
ચિન્માત્રમેવ જનિતં ચિન્માત્રં સુખમેવ હિ ॥ ૧૬.૩૪ ॥

ચિન્માત્રમેવ ગગનં ચિન્માત્રં પર્વતં જલમ્।
ચિન્માત્રમેવ નક્ષત્રં ચિન્માત્રં મેઘમેવ હિ ॥ ૧૬.૩૫ ॥

ચિદેવ દેવતાકારં ચિદેવ શિવપૂજનમ્।
ચિન્માત્રમેવ કાઠિન્યં ચિન્માત્રં શીતલં જલમ્ ॥ ૧૬.૩૬ ॥

ચિન્માત્રમેવ મન્તવ્યં ચિન્માત્રં દૃશ્યભાવનમ્।
ચિન્માત્રમેવ સકલં ચિન્માત્રં ભુવનં પિતા ॥ ૧૬.૩૭ ॥

ચિન્માત્રમેવ જનની ચિન્માત્રાન્નાસ્તિ કિઞ્ચન।
ચિન્માત્રમેવ નયનં ચિન્માત્રં શ્રવણં સુખમ્ ॥ ૧૬.૩૮ ॥

ચિન્માત્રમેવ કરણં ચિન્માત્રં કાર્યમીશ્વરમ્।
ચિન્માત્રં ચિન્મયં સત્યં ચિન્માત્રં નાસ્તિ નાસ્તિ હિ ॥ ૧૬.૩૯ ॥

ચિન્માત્રમેવ વેદાન્તં ચિન્માત્રં બ્રહ્મ નિશ્ચયમ્।
ચિન્માત્રમેવ સદ્ભાવિ ચિન્માત્રં ભાતિ નિત્યશઃ ॥ ૧૬.૪૦ ॥

ચિદેવ જગદાકારં ચિદેવ પરમં પદમ્।
ચિદેવ હિ ચિદાકારં ચિદેવ હિ ચિદવ્યયઃ ॥ ૧૬.૪૧ ॥

ચિદેવ હિ શિવાકારં ચિદેવ હિ શિવવિગ્રહઃ।
ચિદાકારમિદં સર્વં ચિદાકારં સુખાસુખમ્ ॥ ૧૬.૪૨ ॥

ચિદેવ હિ જડાકારં ચિદેવ હિ નિરન્તરમ્।
ચિદેવકલનાકારં જીવાકારં ચિદેવ હિ ॥ ૧૬.૪૩ ॥

ચિદેવ દેવતાકારં ચિદેવ શિવપૂજનમ્।
ચિદેવ ત્વં ચિદેવાહં સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ ॥ ૧૬.૪૪ ॥

ચિદેવ પરમાકારં ચિદેવ હિ નિરામયમ્।
ચિન્માત્રમેવ સતતં ચિન્માત્રં હિ પરાયણમ્ ॥ ૧૬.૪૫ ॥

ચિન્માત્રમેવ વૈરાગ્યં ચિન્માત્રં નિર્ગુણં સદા।
ચિન્માત્રમેવ સઞ્ચારં ચિન્માત્રં મન્ત્રતન્ત્રકમ્ ॥ ૧૬.૪૬ ॥

ચિદાકારમિદં વિશ્વં ચિદાકારં જગત્ત્રયમ્।
ચિદાકારમહઙ્કારં ચિદાકારં પરાત્ પરમ્ ॥ ૧૬.૪૭ ॥

ચિદાકારમિદં ભેદં ચિદાકારં તૃણાદિકમ્।
ચિદાકારં ચિદાકાશં ચિદાકારમરૂપકમ્ ॥ ૧૬.૪૮ ॥

ચિદાકારં મહાનન્દં ચિદાકારં સુખાત્ સુખમ્।
ચિદાકારં સુખં ભોજ્યં ચિદાકારં પરં ગુરુમ્ ॥ ૧૬.૪૯ ॥

ચિદાકારમિદં વિશ્વં ચિદાકારમિદં પુમાન્।
ચિદાકારમજં શાન્તં ચિદાકારમનામયમ્ ॥ ૧૬.૫૦ ॥

ચિદાકારં પરાતીતં ચિદાકારં ચિદેવ હિ।
ચિદાકારં ચિદાકાશં ચિદાકાશં શિવાયતે ॥ ૧૬.૫૧ ॥

ચિદાકારં સદા ચિત્તં ચિદાકારં સદાઽમૃતમ્।
ચિદાકારં ચિદાકાશં તદા સર્વાન્તરાન્તરમ્ ॥ ૧૬.૫૨ ॥

ચિદાકારમિદં પૂર્ણં ચિદાકારમિદં પ્રિયમ્।
ચિદાકારમિદં સર્વં ચિદાકારમહં સદા ॥ ૧૬.૫૩ ॥

ચિદાકારમિદં સ્થાનં ચિદાકારં હૃદમ્બરમ્।
ચિદાબોધં ચિદાકારં ચિદાકાશં તતં સદા ॥ ૧૬.૫૪ ॥

ચિદાકારં સદા પૂર્ણં ચિદાકારં મહત્ફલમ્।
ચિદાકારં પરં તત્ત્વં ચિદાકારં પરં ભવાન્ ॥ ૧૬.૫૫ ॥

ચિદાકારં સદામોદં ચિદાકારં સદા મૃતમ્।
ચિદાકારં પરં બ્રહ્મ ચિદહં ચિદહં સદા ॥ ૧૬.૫૬ ॥

ચિદહં ચિદહં ચિત્તં ચિત્તં સ્વસ્ય ન સંશયઃ।
ચિદેવ જગદાકારં ચિદેવ શિવશઙ્કરઃ ॥ ૧૬.૫૭ ॥

ચિદેવ ગગનાકારં ચિદેવ ગણનાયકમ્।
ચિદેવ ભુવનાકારં ચિદેવ ભવભાવનમ્ ॥ ૧૬.૫૮ ॥

ચિદેવ હૃદયાકારં ચિદેવ હૃદયેશ્વરઃ।
ચિદેવ અમૃતાકારં ચિદેવ ચલનાસ્પદમ્ ॥ ૧૬.૫૯ ॥

ચિદેવાહં ચિદેવાહં ચિન્મયં ચિન્મયં સદા।
ચિદેવ સત્યવિશ્વાસં ચિદેવ બ્રહ્મભાવનમ્ ॥ ૧૬.૬૦ ॥

ચિદેવ પરમં દેવં ચિદેવ હૃદયાલયમ્।
ચિદેવ સકલાકારં ચિદેવ જનમણ્ડલમ્ ॥ ૧૬.૬૧ ॥

ચિદેવ સર્વમાનન્દં ચિદેવ પ્રિયભાષણમ્।
ચિદેવ ત્વં ચિદેવાહં સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ ॥ ૧૬.૬૨ ॥

ચિદેવ પરમં ધ્યાનં ચિદેવ પરમર્હણમ્।
ચિદેવ ત્વં ચિદેવાહં સર્વં ચિન્મયમેવ હિ ॥ ૧૬.૬૩ ॥

ચિદેવ ત્વં પ્રકરણં સર્વવેદેષુ દુર્લભમ્।
સકૃચ્છ્રવણમાત્રેણ બ્રહ્મૈવ ભવતિ ધ્રુવમ્ ॥ ૧૬.૬૪ ॥

યસ્યાભિધ્યાનયોગાજ્જનિમૃતિવિવશાઃ શાશ્વતં વૃત્તિભિર્યે
માયામોહૈર્વિહીના હૃદુદરભયજં છિદ્યતે ગ્રન્થિજાતમ્।
વિશ્વં વિશ્વાધિકરસં ભવતિ ભવતો દર્શનાદાપ્તકામઃ
સો નિત્યો નિર્વિકલ્પો ભવતિ ભુવિ સદા બ્રહ્મભૂતોઽન્તરાત્મા ॥ ૧૬.૬૫ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
ચિદેવત્વંપ્રકરણવર્ણનં નામ ષોડશોઽધ્યાયઃ ॥

૧૭ ॥ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
નિદાઘ શૃણુ ગુહ્યં મે સર્વસિદ્ધાન્તસઙ્ગ્રહમ્।
દ્વૈતાદ્વૈતમિદં શૂન્યં શાન્તં બ્રહ્મૈવ સર્વદા ॥ ૧૭.૧ ॥

અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ પરાત્ પરમ્।
દ્વૈતાદ્વૈતમિદં શૂન્યં શાન્તં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૭.૨ ॥

અહમેવ હિ શાન્તાત્મા અહમેવ હિ સર્વગઃ।
અહમેવ હિ શુદ્ધાત્મા અહમેવ હિ નિત્યશઃ ॥ ૧૭.૩ ॥

અહમેવ હિ નાનાત્મા અહમેવ હિ નિર્ગુણઃ।
અહમેવ હિ નિત્યાત્મા અહમેવ હિ કારણમ્ ॥ ૧૭.૪ ॥

અહમેવ હિ જગત્ સર્વં ઇદં ચૈવાહમેવ હિ।
અહમેવ હિ મોદાત્મા અહમેવ હિ મુક્તિદઃ ॥ ૧૭.૫ ॥

અહમેવ હિ ચૈતન્યં અહમેવ હિ ચિન્મયઃ।
અહમેવ હિ ચૈતન્યમહં સર્વાન્તરઃ સદા ॥ ૧૭.૬ ॥

અહમેવ હિ ભૂતાત્મા ભૌતિકં ત્વહમેવ હિ।
અહમેવ ત્વમેવાહમહમેવાહમેવ હિ ॥ ૧૭.૭ ॥

જીવાત્મા ત્વહમેવાહમહમેવ પરેશ્વરઃ।
અહમેવ વિભુર્નિત્યમહમેવ સ્વયં સદા ॥ ૧૭.૮ ॥

અહમેવાક્ષરં સાક્ષાત્ અહમેવ હિ મે પ્રિયમ્।
અહમેવ સદા બ્રહ્મ અહમેવ સદાઽવ્યયઃ ॥ ૧૭.૯ ॥

અહમેવાહમેવાગ્રે અહમેવાન્તરાન્તરઃ।
અહમેવ ચિદાકાશમહમેવાવભાસકઃ ॥ ૧૭.૧૦ ॥

અહમેવ સદા સ્રષ્ટા અહમેવ હિ રક્ષકઃ।
અહમેવ હિ લીલાત્મા અહમેવ હિ નિશ્ચયઃ ॥ ૧૭.૧૧ ॥

અહમેવ સદા સાક્ષી ત્વમેવ ત્વં પુરાતનઃ।
ત્વમેવ હિ પરં બ્રહ્મ ત્વમેવ હિ નિરન્તરમ્ ॥ ૧૭.૧૨ ॥

અહમેવાહમેવાહમહમેવ ત્વમેવ હિ।
અહમેવાદ્વયાકારઃ અહમેવ વિદેહકઃ ॥ ૧૭.૧૩ ॥

અહમેવ મમાધારઃ અહમેવ સદાત્મકઃ।
અહમેવોપશાન્તાત્મા અહમેવ તિતિક્ષકઃ ॥ ૧૭.૧૪ ॥

અહમેવ સમાધાનં શ્રદ્ધા ચાપ્યહમેવ હિ।
અહમેવ મહાવ્યોમ અહમેવ કલાત્મકઃ ॥ ૧૭.૧૫ ॥

અહમેવ હિ કામાન્તઃ અહમેવ સદાન્તરઃ।
અહમેવ પુરસ્તાચ્ચ અહં પશ્ચાદહં સદા ॥ ૧૭.૧૬ ॥

અહમેવ હિ વિશ્વાત્મા અહમેવ હિ કેવલમ્।
અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ પરાત્પરઃ ॥ ૧૭.૧૭ ॥

અહમેવ ચિદાનન્દઃ અહમેવ સુખાસુખમ્।
અહમેવ ગુરુત્વં ચ અહમેવાચ્યુતઃ સદા ॥ ૧૭.૧૮ ॥

અહમેવ હિ વેદાન્તઃ અહમેવ હિ ચિન્તનઃ।
દેહોઽહં શુદ્ધચૈતન્યઃ અહં સંશયવર્જિતઃ ॥ ૧૭.૧૯ ॥

અહમેવ પરં જ્યોતિરહમેવ પરં પદમ્।
અહમેવાવિનાશ્યાત્મા અહમેવ પુરાતનઃ ॥ ૧૭.૨૦ ॥

અહં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ અહમેવ હિ નિષ્કલઃ।
અહં તુર્યો ન સન્દેહઃ અહમાત્મા ન સંશયઃ ॥ ૧૭.૨૧ ॥

અહમિત્યપિ હીનોઽહમહં ભાવનવર્જિતઃ।
અહમેવ હિ ભાવાન્તા અહમેવ હિ શોભનમ્ ॥ ૧૭.૨૨ ॥

અહમેવ ક્ષણાતીતઃ અહમેવ હિ મઙ્ગલમ્।
અહમેવાચ્યુતાનન્દઃ અહમેવ નિરન્તરમ્ ॥ ૧૭.૨૩ ॥

અહમેવાપ્રમેયાત્મા અહં સંકલ્પવર્જિતઃ।
અહં બુદ્ધઃ પરંધામ અહં બુદ્ધિવિવર્જિતઃ ॥ ૧૭.૨૪ ॥

અહમેવ સદા સત્યં અહમેવ સદાસુખમ્।
અહમેવ સદા લભ્યં અહં સુલભકારણમ્ ॥ ૧૭.૨૫ ॥

અહં સુલભવિજ્ઞાનં દુર્લભો જ્ઞાનિનાં સદા।
અહં ચિન્માત્ર એવાત્મા અહમેવ હિ ચિદ્ઘનઃ ॥ ૧૭.૨૬ ॥

અહમેવ ત્વમેવાહં બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ।
અહમાત્મા ન સન્દેહઃ સર્વવ્યાપી ન સંશયઃ ॥ ૧૭.૨૭ ॥

અહમાત્મા પ્રિયં સત્યં સત્યં સત્યં પુનઃ પુનઃ।
અહમાત્માઽજરો વ્યાપી અહમેવાત્મનો ગુરુઃ ॥ ૧૭.૨૮ ॥

અહમેવામૃતો મોક્ષો અહમેવ હિ નિશ્ચલઃ।
અહમેવ હિ નિત્યાત્મા અહં મુક્તો ન સંશયઃ ॥ ૧૭.૨૯ ॥

અહમેવ સદા શુદ્ધઃ અહમેવ હિ નિર્ગુણઃ।
અહં પ્રપઞ્ચહીનોઽહં અહં દેહવિવર્જિતઃ ॥ ૧૭.૩૦ ॥

અહં કામવિહીનાત્મા અહં માયાવિવર્જિતઃ।
અહં દોષપ્રવૃત્તાત્મા અહં સંસારવર્જિતઃ ॥ ૧૭.૩૧ ॥

અહં સઙ્કલ્પરહિતો વિકલ્પરહિતઃ શિવઃ।
અહમેવ હિ તુર્યાત્મા અહમેવ હિ નિર્મલઃ ॥ ૧૭.૩૨ ॥

અહમેવ સદા જ્યોતિરહમેવ સદા પ્રભુઃ।
અહમેવ સદા બ્રહ્મ અહમેવ સદા પરઃ ॥ ૧૭.૩૩ ॥

અહમેવ સદા જ્ઞાનમહમેવ સદા મૃદુઃ।
અહમેવ હિ ચિત્તં ચ અહં માનવિવર્જિતઃ ॥ ૧૭.૩૪ ॥

અહંકારશ્ચ સંસારમહઙ્કારમસત્સદા।
અહમેવ હિ ચિન્માત્રં મત્તોઽન્યન્નાસ્તિ નાસ્તિ હિ ॥ ૧૭.૩૫ ॥

અહમેવ હિ મે સત્યં મત્તોઽન્યન્નાસ્તિ કિઞ્ચન।
મત્તોઽન્યત્તત્પદં નાસ્તિ મત્તોઽન્યત્ ત્વત્પદં નહિ ॥ ૧૭.૩૬ ॥

પુણ્યમિત્યપિ ન ક્વાપિ પાપમિત્યપિ નાસ્તિ હિ।
ઇદં ભેદમયં ભેદં સદસદ્ભેદમિત્યપિ ॥ ૧૭.૩૭ ॥

નાસ્તિ નાસ્તિ ત્વયા સત્યં સત્યં સત્યં પુનઃ પુનઃ।
નાસ્તિ નાસ્તિ સદા નાસ્તિ સર્વં નાસ્તીતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૧૭.૩૮ ॥

ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્મ ત્વમેવ હિ।
કાલો બ્રહ્મ કલા બ્રહ્મ કાર્યં બ્રહ્મ ક્ષણં તદા ॥ ૧૭.૩૯ ॥

સર્વં બ્રહ્માપ્યહં બ્રહ્મ બ્રહ્માસ્મીતિ ન સંશયઃ।
ચિત્તં બ્રહ્મ મનો બ્રહ્મ સત્યં બ્રહ્મ સદાઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૧૭.૪૦ ॥

નિર્ગુણં બ્રહ્મ નિત્યં ચ નિરન્તરમહં પરઃ।
આદ્યન્તં બ્રહ્મ એવાહં આદ્યન્તં ચ નહિ ક્વચિત્ ॥ ૧૭.૪૧ ॥

અહમિત્યપિ વાર્તાઽપિ સ્મરણં ભાષણં ન ચ।
સર્વં બ્રહ્મૈવ સન્દેહસ્ત્વમિત્યપિ ન હિ ક્વચિત્ ॥ ૧૭.૪૨ ॥

વક્તા નાસ્તિ ન સન્દેહઃ એષા ગીતા સુદુર્લભઃ।
સદ્યો મોક્ષપ્રદં હ્યેતત્ સદ્યો મુક્તિં પ્રયચ્છતિ ॥ ૧૭.૪૩ ॥

સદ્ય એવ પરં બ્રહ્મ પદં પ્રાપ્નોતિ નિશ્ચયઃ।
સકૃચ્છ્રવણમાત્રેણ સદ્યો મુક્તિં પ્રયચ્છતિ ॥ ૧૭.૪૪ ॥

એતત્તુ દુર્લભં લોકે ત્રૈલોક્યેઽપિ ચ દુર્લભમ્।
અહં બ્રહ્મ ન સન્દેહ ઇત્યેવં ભાવયેત્ દૃઢમ્।
તતઃ સર્વં પરિત્યજ્ય તૂષ્ણીં તિષ્ઠ યથા સુખમ્ ॥ ૧૭.૪૫ ॥

સૂતઃ –
ભુવનગગનમધ્યધ્યાનયોગાઙ્ગસઙ્ગે
યમનિયમવિશેષૈર્ભસ્મરાગાઙ્ગસઙ્ગૈઃ।
સુખમુખભરિતાશાઃ કોશપાશાદ્વિહીના
હૃદિ મુદિતપરાશાઃ શાંભવાઃ શંભુવચ્ચ ॥ ૧૭.૪૬ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
સર્વસિદ્ધાન્તસંગ્રહપ્રકરણં નામ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ ॥

૧૮ ॥ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
શૃણુ ભૂયઃ પરં તત્ત્વં સદ્યો મોક્ષપ્રદાયકમ્।
સર્વં બ્રહ્મૈવ સતતં સર્વં શાન્તં ન સંશયઃ ॥ ૧૮.૧ ॥

બ્રહ્માક્ષરમિદં સર્વં પરાકારમિદં નહિ।
ઇદમિત્યપિ યદ્દોષં વયમિત્યપિ ભાષણમ્ ॥ ૧૮.૨ ॥

યત્કિઞ્ચિત્સ્મરણં નાસ્તિ યત્કિઞ્ચિદ્ ધ્યાનમેવ હિ।
યત્કિઞ્ચિદ્ જ્ઞાનરૂપં વા તત્સર્વં બ્રહ્મ એવ હિ ॥ ૧૮.૩ ॥

યત્કિઞ્ચિદ્ બ્રહ્મવાક્યં વા યત્કિઞ્ચિદ્વેદવાક્યકમ્।
યત્કિઞ્ચિદ્ગુરુવાક્યં વા તત્સર્વં બ્રહ્મ એવ હિ ॥ ૧૮.૪ ॥

યત્કિઞ્ચિત્કલ્મષં સત્યં યત્કિઞ્ચિત્ પ્રિયભાષણમ્।
યત્કિઞ્ચિન્મનનં સત્તા તત્સર્વં બ્રહ્મ એવ હિ ॥ ૧૮.૫ ॥

યત્કિઞ્ચિત્ શ્રવણં નિત્યં યત્ કિઞ્ચિદ્ધ્યાનમશ્નુતે।
યત્કિઞ્ચિન્નિશ્ચયં શ્રદ્ધા તત્સર્વં બ્રહ્મ એવ હિ ॥ ૧૮.૬ ॥

યત્કિઞ્ચિદ્ ગુરૂપદેશં યત્કિઞ્ચિદ્ગુરુચિન્તનમ્।
યત્કિઞ્ચિદ્યોગભેદં વા તત્સર્વં બ્રહ્મ એવ હિ ॥ ૧૮.૭ ॥

સર્વં ત્યજ્ય ગુરું ત્યજ્ય સર્વં સન્ત્યજ્ય નિત્યશઃ।
તૂષ્ણીમેવાસનં બ્રહ્મ સુખમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૮.૮ ॥

સર્વં ત્યક્ત્વા સુખં નિત્યં સર્વત્યાગં સુખં મહત્।
સર્વત્યાગં પરાનન્દં સર્વત્યાગં પરં સુખમ્ ॥ ૧૮.૯ ॥

સર્વત્યાગં મનસ્ત્યાગઃ સર્વત્યાગમહંકૃતેઃ।
સર્વત્યાગં મહાયાગઃ સર્વત્યાગં સુખં પરમ્ ॥ ૧૮.૧૦ ॥

સર્વત્યાગં મહામોક્ષં ચિત્તત્યાગં તદેવ હિ।
ચિત્તમેવ જગન્નિત્યં ચિત્તમેવ હિ સંસૃતિઃ ॥ ૧૮.૧૧ ॥

ચિત્તમેવ મહામાયા ચિત્તમેવ શરીરકમ્।
ચિત્તમેવ ભયં દેહઃ ચિત્તમેવ મનોમયમ્ ॥ ૧૮.૧૨ ॥

ચિત્તમેવ પ્રપઞ્ચાખ્યં ચિત્તમેવ હિ કલ્મષમ્।
ચિત્તમેવ જડં સર્વં ચિત્તમેવેન્દ્રિયાદિકમ્ ॥ ૧૮.૧૩ ॥

ચિત્તમેવ સદા સત્યં ચિત્તમેવ નહિ ક્વચિત્।
ચિત્તમેવ મહાશાસ્ત્રં ચિત્તમેવ મનઃપ્રદમ્ ॥ ૧૮.૧૪ ॥

ચિત્તમેવ સદા પાપં ચિત્તમેવ સદા મતમ્।
ચિત્તમેવ હિ સર્વાખ્યં ચિત્તમેવ સદા જહિ ॥ ૧૮.૧૫ ॥

ચિત્તં નાસ્તીતિ ચિન્તા સ્યાત્ આત્મમાત્રં પ્રકાશતે।
ચિત્તમસ્તીતિ ચિન્તા ચેત્ ચિત્તત્વં સ્વયમેવ હિ ॥ ૧૮.૧૬ ॥

સ્વયમેવ હિ ચિત્તાખ્યં સ્વયં બ્રહ્મ ન સંશયઃ।
ચિત્તમેવ હિ સર્વાખ્યં ચિત્તં સર્વમિતિ સ્મૃતમ્ ॥ ૧૮.૧૭ ॥

બ્રહ્મૈવાહં સ્વયંજ્યોતિર્બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ સર્વં ચિજ્જ્યોતિરેવ હિ ॥ ૧૮.૧૮ ॥

અહં બ્રહ્મૈવ નિત્યાત્મા પૂર્ણાત્ પૂર્ણતરં સદા।
અહં પૃથ્વ્યાદિસહિતં અહમેવ વિલક્ષણમ્ ॥ ૧૮.૧૯ ॥

અહં સૂક્ષ્મશરીરાન્તમહમેવ પુરાતનમ્।
અહમેવ હિ માનાત્મા સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૮.૨૦ ॥

ચિદાકારો હ્યહં પૂર્ણશ્ચિદાકારમિદં જગત્।
ચિદાકારં ચિદાકાશં ચિદાકાશમહં સદા ॥ ૧૮.૨૧ ॥

ચિદાકાશં ત્વમેવાસિ ચિદાકાશમહં સદા।
ચિદાકાશં ચિદેવેદં ચિદાકાશાન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૮.૨૨ ॥

ચિદાકાશતતં સર્વં ચિદાકાશં પ્રકાશકમ્।
ચિદાકારં મનો રૂપં ચિદાકાશં હિ ચિદ્ઘનમ્ ॥ ૧૮.૨૩ ॥

ચિદાકાશં પરં બ્રહ્મ ચિદાકાશં ચ ચિન્મયઃ।
ચિદાકાશં શિવં સાક્ષાચ્ચિદાકાશમહં સદા ॥ ૧૮.૨૪ ॥

સચ્ચિદાનન્દરૂપોઽહં સચ્ચિદાનન્દશાશ્વતઃ।
સચ્ચિદાનન્દ સન્માત્રં સચ્ચિદાનન્દભાવનઃ ॥ ૧૮.૨૫ ॥

સચ્ચિદાનન્દપૂર્ણોઽહં સચ્ચિદાનન્દકારણમ્।
સચ્ચિદાનન્દસન્દોહઃ સચ્ચિદાનન્દ ઈશ્વરઃ ॥ ૧૮.૨૬ ॥ var was હીનકઃ
સચ્ચિદાનન્દનિત્યોઽહં સચ્ચિદાનન્દલક્ષણમ્।
સચ્ચિદાનન્દમાત્રોઽહં સચ્ચિદાનન્દરૂપકઃ ॥ ૧૮.૨૭ ॥

આત્મૈવેદમિદં સર્વમાત્મૈવાહં ન સંશયઃ।
આત્મૈવાસ્મિ પરં સત્યમાત્મૈવ પરમં પદમ્ ॥ ૧૮.૨૮ ॥

આત્મૈવ જગદાકારં આત્મૈવ ભુવનત્રયમ્।
આત્મૈવ જગતાં શ્રેષ્ઠઃ આત્મૈવ હિ મનોમયઃ ॥ ૧૮.૨૯ ॥

આત્મૈવ જગતાં ત્રાતા આત્મૈવ ગુરુરાત્મનઃ।
આત્મૈવ બહુધા ભાતિ આત્મૈવૈકં પરાત્મનઃ ॥ ૧૮.૩૦ ॥

આત્મૈવ પરમં બ્રહ્મ આત્મૈવાહં ન સંશયઃ।
આત્મૈવ પરમં લોકં આત્મૈવ પરમાત્મનઃ ॥ ૧૮.૩૧ ॥

આત્મૈવ જીવરૂપાત્મા આત્મૈવેશ્વરવિગ્રહઃ।
આત્મૈવ હરિરાનન્દઃ આત્મૈવ સ્વયમાત્મનઃ ॥ ૧૮.૩૨ ॥

આત્મૈવાનન્દસન્દોહ આત્મૈવેદં સદા સુખમ્।
આત્મૈવ નિત્યશુદ્ધાત્મા આત્મૈવ જગતઃ પરઃ ॥ ૧૮.૩૩ ॥

આત્મૈવ પઞ્ચભૂતાત્મા આત્મૈવ જ્યોતિરાત્મનઃ।
આત્મૈવ સર્વદા નાન્યદાત્મૈવ પરમોઽવ્યયઃ ॥ ૧૮.૩૪ ॥

આત્મૈવ હ્યાત્મભાસાત્મા આત્મૈવ વિભુરવ્યયઃ।
આત્મૈવ બ્રહ્મવિજ્ઞાનં આત્મૈવાહં ત્વમેવ હિ ॥ ૧૮.૩૫ ॥

આત્મૈવ પરમાનન્દ આત્મૈવાહં જગન્મયઃ।
આત્મૈવાહં જગદ્ભાનં આત્મૈવાહં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૮.૩૬ ॥

આત્મૈવ હ્યાત્મનઃ સ્નાનમાત્મૈવ હ્યાત્મનો જપઃ।
આત્મૈવ હ્યાત્મનો મોદમાત્મૈવાત્મપ્રિયઃ સદા ॥ ૧૮.૩૭ ॥

આત્મૈવ હ્યાત્મનો નિત્યો હ્યાત્મૈવ ગુણભાસકઃ।
આત્મૈવ તુર્યરૂપાત્મા આત્માતીતસ્તતઃ પરઃ ॥ ૧૮.૩૮ ॥

આત્મૈવ નિત્યપૂર્ણાત્મા આત્મૈવાહં ન સંશયઃ।
આત્મૈવ ત્વમહં ચાત્મા સર્વમાત્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૮.૩૯ ॥

નિત્યોઽહં નિત્યપૂર્ણોઽહં નિત્યોઽહં સર્વદા સદા।
આત્મૈવાહં જગન્નાન્યદ્ અમૃતાત્મા પુરાતનઃ ॥ ૧૮.૪૦ ॥

પુરાતનોઽહં પુરુષોઽહમીશઃ પરાત્ પરોઽહં પરમેશ્વરોઽહમ્।
ભવપ્રદોઽહં ભવનાશનોઽહં સુખપ્રદોઽહં સુખરૂપમદ્વયમ્ ॥ ૧૮.૪૧ ॥

આનન્દોઽહમશેષોઽહમમૃતોહં ન સંશયઃ।
અજોઽહમાત્મરૂપોઽહમન્યન્નાસ્તિ સદા પ્રિયઃ ॥ ૧૮.૪૨ ॥

બ્રહ્મૈવાહમિદં બ્રહ્મ સર્વં બ્રહ્મ સદાઽવ્યયઃ।
સદા સર્વપદં નાસ્તિ સર્વમેવ સદા ન હિ ॥ ૧૮.૪૩ ॥

નિર્ગુણોઽહં નિરાધાર અહં નાસ્તીતિ સર્વદા।
અનર્થમૂલં નાસ્ત્યેવ માયાકાર્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૧૮.૪૪ ॥

અવિદ્યાવિભવો નાસ્તિ અહં બ્રહ્મ ન સંશયઃ।
સર્વં બ્રહ્મ ચિદાકાશં તદેવાહં ન સંશયઃ ॥ ૧૮.૪૫ ॥

તદેવાહં સ્વયં ચાહં પરં ચાહં પરેશ્વરઃ।
વિદ્યાધરોઽહમેવાત્ર વિદ્યાવિદ્યે ન કિઞ્ચન ॥ ૧૮.૪૬ ॥

ચિદહં ચિદહં નિત્યં તુર્યોઽહં તુર્યકઃ પરઃ।
બ્રહ્મૈવ સર્વં બ્રહ્મૈવ સર્વં બ્રહ્મ સદાઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૧૮.૪૭ ॥

મત્તોઽન્યન્નાપરં કિઞ્ચિન્મત્તોઽન્યદ્બ્રહ્મ ચ ક્વચિત્।
મત્તોઽન્યત્ પરમં નાસ્તિ મત્તોઽન્યચ્ચિત્પદં નહિ ॥ ૧૮.૪૮ ॥

મત્તોઽન્યત્ સત્પદં નાસ્તિ મત્તોઽન્યચ્ચિત્પદં ન મે।
મત્તોઽન્યત્ ભવનં નાસ્તિ મત્તોઽન્યદ્ બ્રહ્મ એવ ન ॥ ૧૮.૪૯ ॥

મત્તોઽન્યત્ કારણં નાસ્તિ મત્તોઽન્યત્ કિઞ્ચિદપ્યણુ।
મત્તોઽન્યત્ સત્ત્વરૂપં ચ મત્તોઽન્યત્ શુદ્ધમેવ ન ॥ ૧૮.૫૦ ॥

મત્તોઽન્યત્ પાવનં નાસ્તિ મત્તોઽન્યત્ તત્પદં ન હિ।
મત્તોઽન્યત્ ધર્મરૂપં વા મત્તોઽન્યદખિલં ન ચ ॥ ૧૮.૫૧ ॥

મત્તોઽન્યદસદેવાત્ર મત્તોઽન્યન્મિથ્યા એવ હિ।
મત્તોઽન્યદ્ભાતિ સર્વસ્વં મત્તોઽન્યચ્છશશૃઙ્ગવત્ ॥ ૧૮.૫૨ ॥

મત્તોઽન્યદ્ભાતિ ચેન્મિથ્યા મત્તોઽન્યચ્ચેન્દ્રજાલકમ્।
મત્તોઽન્યત્ સંશયો નાસ્તિ મત્તોઽન્યત્ કાર્ય કારણમ્ ॥ ૧૮.૫૩ ॥

બ્રહ્મમાત્રમિદં સર્વં સોઽહમસ્મીતિ ભાવનમ્।
સર્વમુક્તં ભગવતા એવમેવેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૧૮.૫૪ ॥

બહુનોક્તેન કિં યોગિન્ નિશ્ચયં કુરુ સર્વદા।
સકૃન્નિશ્ચયમાત્રેણ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૧૮.૫૫ ॥

વનનગભુવનં યચ્છઙ્કરાન્નાન્યદસ્તિ
જગદિદમસુરાદ્યં દેવદેવઃ સ એવ।
તનુમનગમનાદ્યૈઃ કોશકાશાવકાશે
સ ખલુ પરશિવાત્મા દૃશ્યતે સૂક્ષ્મબુદ્ધ્યા ॥ ૧૮.૫૬ ॥

ચક્ષુઃશ્રોત્રમનોઽસવશ્ચ હૃદિ ખાદુદ્ભાસિતધ્યાન્તરાત્
તસ્મિન્નેવ વિલીયતે ગતિપરં યદ્વાસના વાસિની।
ચિત્તં ચેતયતે હૃદિન્દ્રિયગણં વાચાં મનોદૂરગં
તં બ્રહ્મામૃતમેતદેવ ગિરિજાકાન્તાત્મના સંજ્ઞિતમ્ ॥ ૧૮.૫૭ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે
ઋભુનિદાઘસંવાદે અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ ॥

૧૯ ॥ એકોનવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
બ્રહ્માનન્દં પ્રવક્ષ્યામિ ત્રિષુ લોકેષુ દુર્લભમ્।
યસ્ય શ્રવણમાત્રેણ સદા મુક્તિમવાપ્નુયાત્ ॥ ૧૯.૧ ॥ var was યુક્તિમાપ્નુયાત્
પરમાનન્દોઽહમેવાત્મા સર્વદાનન્દમેવ હિ।
પૂર્ણાનન્દસ્વરૂપોઽહં ચિદાનન્દમયં જગત્ ॥ ૧૯.૨ ॥

સદાનન્તમનન્તોઽહં બોધાનન્દમિદં જગત્।
બુદ્ધાનન્દસ્વરૂપોઽહં નિત્યાનન્દમિદં મનઃ ॥ ૧૯.૩ ॥

કેવલાનન્દમાત્રોઽહં કેવલજ્ઞાનવાનહમ્।
ઇતિ ભાવય યત્નેન પ્રપઞ્ચોપશમાય વૈ ॥ ૧૯.૪ ॥

સદા સત્યં પરં જ્યોતિઃ સદા સત્યાદિલક્ષણઃ।
સદા સત્યાદિહીનાત્મા સદા જ્યોતિઃ પ્રિયો હ્યહમ્ ॥ ૧૯.૫ ॥

નાસ્તિ મિથ્યાપ્રપઞ્ચાત્મા નાસ્તિ મિથ્યા મનોમયઃ।
નાસ્તિ મિથ્યાભિધાનાત્મા નાસ્તિ ચિત્તં દુરાત્મવાન્ ॥ ૧૯.૬ ॥

નાસ્તિ મૂઢતરો લોકે નાસ્તિ મૂઢતમો નરઃ।
અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ સ્વયં સદા ॥ ૧૯.૭ ॥

ઇદં પરં ચ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્।
અહં બ્રહ્માસ્મિ શુદ્ધોઽસ્મિ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૧૯.૮ ॥

જગત્સર્વં સદા નાસ્તિ ચિત્તમેવ જગન્મયમ્।
ચિત્તમેવ પ્રપઞ્ચાખ્યં ચિત્તમેવ શરીરકમ્ ॥ ૧૯.૯ ॥

ચિત્તમેવ મહાદોષં ચિત્તમેવ હિ બાલકઃ।
ચિત્તમેવ મહાત્માઽયં ચિત્તમેવ મહાનસત્ ॥ ૧૯.૧૦ ॥

ચિત્તમેવ હિ મિથ્યાત્મા ચિત્તં શશવિષાણવત્।
ચિત્તં નાસ્તિ સદા સત્યં ચિત્તં વન્ધ્યાકુમારવત્ ॥ ૧૯.૧૧ ॥

ચિત્તં શૂન્યં ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવ સકલં જગત્।
અહમેવ હિ ચૈતન્યં અહમેવ હિ નિર્ગુણમ્ ॥ ૧૯.૧૨ ॥

મન એવ હિ સંસારં મન એવ હિ મણ્ડલમ્।
મન એવ હિ બન્ધત્વં મન એવ હિ પાતકમ્ ॥ ૧૯.૧૩ ॥

મન એવ મહદ્દુઃખં મન એવ શરીરકમ્।
મન એવ પ્રપઞ્ચાખ્યં મન એવ કલેવરમ્ ॥ ૧૯.૧૪ ॥

મન એવ મહાસત્ત્વં મન એવ ચતુર્મુખઃ।
મન એવ હરિઃ સાક્ષાત્ મન એવ શિવઃ સ્મૃતઃ ॥ ૧૯.૧૫ ॥

મન એવેન્દ્રજાલાખ્યં મનઃ સઙ્કલ્પમાત્રકમ્।
મન એવ મહાપાપં મન એવ દુરાત્મવાન્ ॥ ૧૯.૧૬ ॥

મન એવ હિ સર્વાખ્યં મન એવ મહદ્ભયમ્।
મન એવ પરં બ્રહ્મ મન એવ હિ કેવલમ્ ॥ ૧૯.૧૭ ॥

મન એવ ચિદાકારં મન એવ મનાયતે।
ચિદેવ હિ પરં રૂપં ચિદેવ હિ પરં પદમ્ ॥ ૧૯.૧૮ ॥

પરં બ્રહ્માહમેવાદ્ય પરં બ્રહ્માહમેવ હિ।
અહમેવ હિ તૃપ્તાત્મા અહમાનન્દવિગ્રહઃ ॥ ૧૯.૧૯ ॥

અહં બુદ્ધિઃ પ્રવૃદ્ધાત્મા નિત્યં નિશ્ચલનિર્મલઃ।
અહમેવ હિ શાન્તાત્મા અહમાદ્યન્તવર્જિતઃ ॥ ૧૯.૨૦ ॥

અહમેવ પ્રકાશાત્મા અહં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્।
અહં નિત્યો ન સન્દેહ અહં બુદ્ધિઃ પ્રિયઃ સદા ॥ ૧૯.૨૧ ॥ var was બુદ્ધિપ્રિયઃ સદા
અહમેવાહમેવૈકઃ અહમેવાખિલામૃતઃ।
અહમેવ સ્વયં સિદ્ધઃ અહમેવાનુમોદકઃ ॥ ૧૯.૨૨ ॥

અહમેવ ત્વમેવાહં સર્વાત્મા સર્વવર્જિતઃ।
અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ પરાત્પરઃ ॥ ૧૯.૨૩ ॥

અહઙ્કારં ન મે દુઃખં ન મે દોષં ન મે સુખમ્।
ન મે બુદ્ધિર્ન મે ચિત્તં ન મે દેહો ન મેન્દ્રિયમ્ ॥ ૧૯.૨૪ ॥

ન મે ગોત્રં ન મે નેત્રં ન મે પાત્રં ન મે તૃણમ્।
ન મે જપો ન મે મન્ત્રો ન મે લોકો ન મે સુહૃત્ ॥ ૧૯.૨૫ ॥

ન મે બન્ધુર્ન મે શત્રુર્ન મે માતા ન મે પિતા।
ન મે ભોજ્યં ન મે ભોક્તા ન મે વૃત્તિર્ન મે કુલમ્ ॥ ૧૯.૨૬ ॥

ન મે જાતિર્ન મે વર્ણઃ ન મે શ્રોત્રં ન મે ક્વચિત્।
ન મે બાહ્યં ન મે બુદ્ધિઃ સ્થાનં વાપિ ન મે વયઃ ॥ ૧૯.૨૭ ॥

ન મે તત્ત્વં ન મે લોકો ન મે શાન્તિર્ન મે કુલમ્।
ન મે કોપો ન મે કામઃ કેવલં બ્રહ્મમાત્રતઃ ॥ ૧૯.૨૮ ॥

કેવલં બ્રહ્મમાત્રત્વાત્ કેવલં સ્વયમેવ હિ।
ન મે રાગો ન મે લોભો ન મે સ્તોત્રં ન મે સ્મૃતિઃ ॥ ૧૯.૨૯ ॥

ન મે મોહો ન મે તૃષ્ણા ન મે સ્નેહો ન મે ગુણઃ।
ન મે કોશં ન મે બાલ્યં ન મે યૌવનવાર્ધકમ્ ॥ ૧૯.૩૦ ॥

સર્વં બ્રહ્મૈકરૂપત્વાદેકં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિતમ્।
બ્રહ્મણોઽન્યત્ પરં નાસ્તિ બ્રહ્મણોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૯.૩૧ ॥

બ્રહ્મણોઽન્યદિદં નાસ્તિ બ્રહ્મણોઽન્યદિદં ન હિ।
આત્મનોઽન્યત્ સદા નાસ્તિ આત્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૧૯.૩૨ ॥

આત્મનોઽન્યત્ સુખં નાસ્તિ આત્મનોઽન્યદહં ન ચ।
ગ્રાહ્યગ્રાહકહીનોઽહં ત્યાગત્યાજ્યવિવર્જિતઃ ॥ ૧૯.૩૩ ॥

ન ત્યાજ્યં ન ચ મે ગ્રાહ્યં ન બન્ધો ન ચ ભુક્તિદમ્।var was મુક્તિદમ્
ન મે લોકં ન મે હીનં ન શ્રેષ્ઠં નાપિ દૂષણમ્ ॥ ૧૯.૩૪ ॥

ન મે બલં ન ચણ્ડાલો ન મે વિપ્રાદિવર્ણકમ્।
ન મે પાનં ન મે હ્રસ્વં ન મે ક્ષીણં ન મે બલમ્ ॥ ૧૯.૩૫ ॥

ન મે શક્તિર્ન મે ભુક્તિર્ન મે દૈવં ન મે પૃથક્।
અહં બ્રહ્મૈકમાત્રત્વાત્ નિત્યત્વાન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૧૯.૩૬ ॥

ન મતં ન ચ મે મિથ્યા ન મે સત્યં વપુઃ ક્વચિત્।
અહમિત્યપિ નાસ્ત્યેવ બ્રહ્મ ઇત્યપિ નામ વા ॥ ૧૯.૩૭ ॥

યદ્યદ્યદ્યત્પ્રપઞ્ચોઽસ્તિ યદ્યદ્યદ્યદ્ગુરોર્વચઃ।
તત્સર્વં બ્રહ્મ એવાહં તત્સર્વં ચિન્મયં મતમ્ ॥ ૧૯.૩૮ ॥

ચિન્મયં ચિન્મયં બ્રહ્મ સન્મયં સન્મયં સદા।
સ્વયમેવ સ્વયં બ્રહ્મ સ્વયમેવ સ્વયં પરઃ ॥ ૧૯.૩૯ ॥

સ્વયમેવ સ્વયં મોક્ષઃ સ્વયમેવ નિરન્તરઃ।
સ્વયમેવ હિ વિજ્ઞાનં સ્વયમેવ હિ નાસ્ત્યકમ્ ॥ ૧૯.૪૦ ॥

સ્વયમેવ સદાસારઃ સ્વયમેવ સ્વયં પરઃ।
સ્વયમેવ હિ શૂન્યાત્મા સ્વયમેવ મનોહરઃ ॥ ૧૯.૪૧ ॥

તૂષ્ણીમેવાસનં સ્નાનં તૂષ્ણીમેવાસનં જપઃ।
તૂષ્ણીમેવાસનં પૂજા તૂષ્ણીમેવાસનં પરઃ ॥ ૧૯.૪૨ ॥

વિચાર્ય મનસા નિત્યમહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
અહં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ એવં તૂષ્ણીંસ્થિતિર્જપઃ ॥ ૧૯.૪૩ ॥

સર્વં બ્રહ્મૈવ નાસ્ત્યન્યત્ સર્વં જ્ઞાનમયં તપઃ।
સ્વયમેવ હિ નાસ્ત્યેવ સર્વાતીતસ્વરૂપવાન્ ॥ ૧૯.૪૪ ॥

વાચાતીતસ્વરૂપોઽહં વાચા જપ્યમનર્થકમ્।
માનસઃ પરમાર્થોઽયં એતદ્ભેદમહં ન મે ॥ ૧૯.૪૫ ॥

કુણપં સર્વભૂતાદિ કુણપં સર્વસઙ્ગ્રહમ્।
અસત્યં સર્વદા લોકમસત્યં સકલં જગત્ ॥ ૧૯.૪૬ ॥

અસત્યમન્યદસ્તિત્વમસત્યં નાસ્તિ ભાષણમ્।
અસત્યાકારમસ્તિત્વં બ્રહ્મમાત્રં સદા સ્વયમ્ ॥ ૧૯.૪૭ ॥

અસત્યં વેદવેદાઙ્ગં અસત્યં શાસ્ત્રનિશ્ચયઃ।
અસત્યં શ્રવણં હ્યેતદસત્યં મનનં ચ તત્ ॥ ૧૯.૪૮ ॥

અસત્યં ચ નિદિધ્યાસઃ સજાતીયમસત્યકમ્।
વિજાતીયમસત્ પ્રોક્તં સત્યં સત્યં ન સંશયઃ।
સર્વં બ્રહ્મ સદા બ્રહ્મ એકં બ્રહ્મ ચિદવ્યયમ્ ॥ ૧૯.૪૯ ॥

ચેતોવિલાસજનિતં કિલ વિશ્વમેત-
દ્વિશ્વાધિકસ્ય કૃપયા પરિપૂર્ણભાસ્યાત્।
નાસ્ત્યન્યતઃ શ્રુતિશિરોત્થિતવાક્યમોઘ-
શાસ્ત્રાનુસારિકરણૈર્ભવતે વિમુક્ત્યૈ ॥ ૧૯.૫૦ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
બ્રહ્માનન્દપ્રકરણં નામ એકોનવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૨૦ ॥ વિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
શૃણુ કેવલમત્યન્તં રહસ્યં પરમાદ્ભુતમ્।
ઇતિ ગુહ્યતરં સદ્યો મોક્ષપ્રદમિદં સદા ॥ ૨૦.૧ ॥

સુલભં બ્રહ્મવિજ્ઞાનં સુલભં શુભમુત્તમમ્।
સુલભં બ્રહ્મનિષ્ઠાનાં સુલભં સર્વબોધકમ્ ॥ ૨૦.૨ ॥

સુલભં કૃતકૃત્યાનાં સુલભં સ્વયમાત્મનઃ।
સુલભં કારણાભાવં સુલભં બ્રહ્મણિ સ્થિતમ્ ॥ ૨૦.૩ ॥

સુલભં ચિત્તહીનાનાં સ્વયં તચ્ચ સ્વયં સ્વયમ્।
સ્વયં સંસારહીનાનાં ચિત્તં સંસારમુચ્યતે ॥ ૨૦.૪ ॥

સૃષ્ટ્વૈદં ન સંસારઃ બ્રહ્મૈવેદં મનો ન ચ।
બ્રહ્મૈવેદં ભયં નાસ્તિ બ્રહ્મૈવેદં ન કિઞ્ચન ॥ ૨૦.૫ ॥

બ્રહ્મૈવેદમસત્ સર્વં બ્રહ્મૈવેદં પરાયણમ્।
બ્રહ્મૈવેદં શરીરાણાં બ્રહ્મૈવેદં તૃણં ન ચ ॥ ૨૦.૬ ॥

બ્રહ્મૈવાસ્મિ ન ચાન્યોઽસ્મિ બ્રહ્મૈવેદં જગન્ન ચ।
બ્રહ્મૈવેદં વિયન્નાસ્તિ બ્રહ્મૈવેદં ક્રિયા ન ચ ॥ ૨૦.૭ ॥

બ્રહ્મૈવેદં મહાત્માનં બ્રહ્મૈવેદં પ્રિયં સદા।
બ્રહ્મૈવેદં જગન્નાન્તો બ્રહ્મૈવાહં ભયં ન હિ ॥ ૨૦.૮ ॥

બ્રહ્મૈવાહં સદાચિત્તં બ્રહ્મૈવાહમિદં ન હિ।
બ્રહ્મૈવાહં તુ યન્મિથ્યા બ્રહ્મૈવાહમિયં ભ્રમા ॥ ૨૦.૯ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વસિદ્ધાન્તો બ્રહ્મૈવ મનસાસ્પદમ્।
બ્રહ્મૈવ સર્વભવનં બ્રહ્મૈવ મુનિમણ્ડલમ્ ॥ ૨૦.૧૦ ॥

બ્રહ્મૈવાહં તુ નાસ્ત્યન્યદ્ બ્રહ્મૈવ ગુરુપૂજનમ્।
બ્રહ્મૈવ નાન્યત્ કિઞ્ચિત્તુ બ્રહ્મૈવ સકલં સદા ॥ ૨૦.૧૧ ॥

બ્રહ્મૈવ ત્રિગુણાકારં બ્રહ્મૈવ હરિરૂપકમ્।
બ્રહ્મણોઽન્યત્ પદં નાસ્તિ બ્રહ્મણોઽન્યત્ ક્ષણં ન મે ॥ ૨૦.૧૨ ॥

બ્રહ્મૈવાહં નાન્યવાર્તા બ્રહ્મૈવાહં ન ચ શ્રુતમ્।
બ્રહ્મૈવાહં સમં નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૨૦.૧૩ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ન મે ભોગો બ્રહ્મૈવાહં ન મે પૃથક્।
બ્રહ્મૈવાહં સતં નાસ્તિ બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મરૂપકઃ ॥ ૨૦.૧૪ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વદા ભાતિ બ્રહ્મૈવ સુખમુત્તમમ્।
બ્રહ્મૈવ નાનાકારત્વાત્ બ્રહ્મૈવાહં પ્રિયં મહત્ ॥ ૨૦.૧૫ ॥

બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મણઃ પૂજ્યં બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મણો ગુરુઃ।
બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મમાતા તુ બ્રહ્મૈવાહં પિતા સુતઃ ॥ ૨૦.૧૬ ॥

બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મ દેવં ચ બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મ તજ્જયઃ।
બ્રહ્મૈવ ધ્યાનરૂપાત્મા બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મણો ગુણઃ ॥ ૨૦.૧૭ ॥

આત્મૈવ સર્વનિત્યાત્મા આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન।
આત્મૈવ સતતં હ્યાત્મા આત્મૈવ ગુરુરાત્મનઃ ॥ ૨૦.૧૮ ॥

આત્મજ્યોતિરહંભૂતમાત્મૈવાસ્તિ સદા સ્વયમ્।
સ્વયં તત્ત્વમસિ બ્રહ્મ સ્વયં ભામિ પ્રકાશકઃ ॥ ૨૦.૧૯ ॥

સ્વયં જીવત્વસંશાન્તિઃ સ્વયમીશ્વરરૂપવાન્।
સ્વયં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ સ્વયં કેવલમવ્યયમ્ ॥ ૨૦.૨૦ ॥

સ્વયં નાશં ચ સિદ્ધાન્તં સ્વયમાત્મા પ્રકાશકઃ।
સ્વયં પ્રકાશરૂપાત્મા સ્વયમત્યન્તનિર્મલઃ ॥ ૨૦.૨૧ ॥

સ્વયમેવ હિ નિત્યાત્મા સ્વયં શુદ્ધઃ પ્રિયાપ્રિયઃ।
સ્વયમેવ સ્વયં છન્દઃ સ્વયં દેહાદિવર્જિતઃ ॥ ૨૦.૨૨ ॥

સ્વયં દોષવિહીનાત્મા સ્વયમાકાશવત્ સ્થિતઃ।
અયં ચેદં ચ નાસ્ત્યેવ અયં ભેદવિવર્જિતઃ ॥ ૨૦.૨૩ ॥

બ્રહ્મૈવ ચિત્તવદ્ભાતિ બ્રહ્મૈવ શિવવત્ સદા।
બ્રહ્મૈવ બુદ્ધિવદ્ભાતિ બ્રહ્મૈવ શિવવત્ સદા ॥ ૨૦.૨૪ ॥

બ્રહ્મૈવ શશવદ્ભાતિ બ્રહ્મૈવ સ્થૂલવત્ સ્વયમ્।
બ્રહ્મૈવ સતતં નાન્યત્ બ્રહ્મૈવ ગુરુરાત્મનઃ ॥ ૨૦.૨૫ ॥

આત્મજ્યોતિરહં ભૂતમહં નાસ્તિ સદા સ્વયમ્।
સ્વયમેવ પરં બ્રહ્મ સ્વયમેવ ચિદવ્યયઃ ॥ ૨૦.૨૬ ॥

સ્વયમેવ સ્વયં જ્યોતિઃ સ્વયં સર્વત્ર ભાસતે।
સ્વયં બ્રહ્મ સ્વયં દેહઃ સ્વયં પૂર્ણઃ પરઃ પુમાન્ ॥ ૨૦.૨૭ ॥

સ્વયં તત્ત્વમસિ બ્રહ્મ સ્વયં ભાતિ પ્રકાશકઃ।
સ્વયં જીવત્વસંશાન્તઃ સ્વયમીશ્વરરૂપવાન્ ॥ ૨૦.૨૮ ॥

સ્વયમેવ પરં બ્રહ્મ સ્વયં કેવલમવ્યયઃ।
સ્વયં રાદ્ધાન્તસિદ્ધાન્તઃ સ્વયમાત્મા પ્રકાશકઃ ॥ ૨૦.૨૯ ॥

સ્વયં પ્રકાશરૂપાત્મા સ્વયમત્યન્તનિર્મલઃ।
સ્વયમેવ હિ નિત્યાત્મા સ્વયં શુદ્ધઃ પ્રિયાપ્રિયઃ ॥ ૨૦.૩૦ ॥

સ્વયમેવ સ્વયં સ્વસ્થઃ સ્વયં દેહવિવર્જિતઃ।
સ્વયં દોષવિહીનાત્મા સ્વયમાકાશવત્ સ્થિતઃ ॥ ૨૦.૩૧ ॥

અખણ્ડઃ પરિપૂર્ણોઽહમખણ્ડરસપૂરણઃ।
અખણ્ડાનન્દ એવાહમપરિચ્છિન્નવિગ્રહઃ ॥ ૨૦.૩૨ ॥

ઇતિ નિશ્ચિત્ય પૂર્ણાત્મા બ્રહ્મૈવ ન પૃથક્ સ્વયમ્।
અહમેવ હિ નિત્યાત્મા અહમેવ હિ શાશ્વતઃ ॥ ૨૦.૩૩ ॥

અહમેવ હિ તદ્બ્રહ્મ બ્રહ્મૈવાહં જગત્પ્રભુઃ।
બ્રહ્મૈવાહં નિરાભાસો બ્રહ્મૈવાહં નિરામયઃ ॥ ૨૦.૩૪ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ચિદાકાશો બ્રહ્મૈવાહં નિરન્તરઃ।
બ્રહ્મૈવાહં મહાનન્દો બ્રહ્મૈવાહં સદાત્મવાન્ ॥ ૨૦.૩૫ ॥

બ્રહ્મૈવાહમનન્તાત્મા બ્રહ્મૈવાહં સુખં પરમ્।
બ્રહ્મૈવાહં મહામૌની સર્વવૃત્તાન્તવર્જિતઃ ॥ ૨૦.૩૬ ॥

બ્રહ્મૈવાહમિદં મિથ્યા બ્રહ્મૈવાહં જગન્ન હિ।
બ્રહ્મૈવાહં ન દેહોઽસ્મિ બ્રહ્મૈવાહં મહાદ્વયઃ ॥ ૨૦.૩૭ ॥

બ્રહ્મૈવ ચિત્તવદ્ભાતિ બ્રહ્મૈવ શિવવત્ સદા।
બ્રહ્મૈવ બુદ્ધિવદ્ભાતિ બ્રહ્મૈવ ફલવત્ સ્વયમ્ ॥ ૨૦.૩૮ ॥

બ્રહ્મૈવ મૂર્તિવદ્ભાતિ તદ્બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મૈવ કાલવદ્ભાતિ બ્રહ્મૈવ સકલાદિવત્ ॥ ૨૦.૩૯ ॥

બ્રહ્મૈવ ભૂતિવદ્ભાતિ બ્રહ્મૈવ જડવત્ સ્વયમ્।
બ્રહ્મૈવૌંકારવત્ સર્વં બ્રહ્મૈવૌંકારરૂપવત્ ॥ ૨૦.૪૦ ॥

બ્રહ્મૈવ નાદવદ્બ્રહ્મ નાસ્તિ ભેદો ન ચાદ્વયમ્।
સત્યં સત્યં પુનઃ સત્યં બ્રહ્મણોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૨૦.૪૧ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વમાત્મૈવ બ્રહ્મણોઽન્યન્ન કિઞ્ચન।
સર્વં મિથ્યા જગન્મિથ્યા દૃશ્યત્વાદ્ઘટવત્ સદા ॥ ૨૦.૪૨ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ન સન્દેહશ્ચિન્માત્રત્વાદહં સદા।
બ્રહ્મૈવ શુદ્ધરૂપત્વાત્ દૃગ્રૂપત્વાત્ સ્વયં મહત્ ॥ ૨૦.૪૩ ॥

અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ પરાત્ પરઃ।
અહમેવ મનોતીત અહમેવ જગત્પરઃ ॥ ૨૦.૪૪ ॥

અહમેવ હિ નિત્યાત્મા અહં મિથ્યા સ્વભાવતઃ।
આનન્દોઽહં નિરાધારો બ્રહ્મૈવ ન ચ કિઞ્ચન ॥ ૨૦.૪૫ ॥

નાન્યત્ કિઞ્ચિદહં બ્રહ્મ નાન્યત્ કિઞ્ચિચ્ચિદવ્યયઃ।
આત્મનોઽન્યત્ પરં તુચ્છમાત્મનોઽન્યદહં નહિ ॥ ૨૦.૪૬ ॥

આત્મનોઽન્યન્ન મે દેહઃ આત્મૈવાહં ન મે મલમ્।
આત્મન્યેવાત્મના ચિત્તમાત્મૈવાહં ન તત્ પૃથક્ ॥ ૨૦.૪૭ ॥

આત્મૈવાહમહં શૂન્યમાત્મૈવાહં સદા ન મે।
આત્મૈવાહં ગુણો નાસ્તિ આત્મૈવ ન પૃથક્ ક્વચિત્ ॥ ૨૦.૪૮ ॥

અત્યન્તાભાવ એવ ત્વં અત્યન્તાભાવમીદૃશમ્।
અત્યન્તાભાવ એવેદમત્યન્તાભાવમણ્વપિ ॥ ૨૦.૪૯ ॥

આત્મૈવાહં પરં બ્રહ્મ સર્વં મિથ્યા જગત્ત્રયમ્।
અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ પરો ગુરુઃ ॥ ૨૦.૫૦ ॥

જીવભાવં સદાસત્યં શિવસદ્ભાવમીદૃશમ્।
વિષ્ણુવદ્ભાવનાભ્રાન્તિઃ સર્વં શશવિષાણવત્ ॥ ૨૦.૫૧ ॥

અહમેવ સદા પૂર્ણં અહમેવ નિરન્તરમ્।
નિત્યતૃપ્તો નિરાકારો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૨૦.૫૨ ॥

અહમેવ પરાનન્દ અહમેવ ક્ષણાન્તિકઃ।
અહમેવ ત્વમેવાહં ત્વં ચાહં નાસ્તિ નાસ્તિ હિ ॥ ૨૦.૫૩ ॥

વાચામગોચરોઽહં વૈ વાઙ્મનો નાસ્તિ કલ્પિતમ્।
અહં બ્રહ્મૈવ સર્વાત્મા અહં બ્રહ્મૈવ નિર્મલઃ ॥ ૨૦.૫૪ ॥

અહં બ્રહ્મૈવ ચિન્માત્રં અહં બ્રહ્મૈવ નિત્યશઃ।
ઇદં ચ સર્વદા નાસ્તિ અહમેવ સદા સ્થિરઃ ॥ ૨૦.૫૫ ॥

ઇદં સુખમહં બ્રહ્મ ઇદં સુખમહં જડમ્।
ઇદં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ સત્યં સત્યં પુનઃ પુનઃ ॥ ૨૦.૫૬ ॥

ઇત્યાત્મવૈભવં પ્રોક્તં સર્વલોકેષુ દુર્લભમ્।
સકૃચ્છ્રવણમાત્રેણ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૨૦.૫૭ ॥

શાન્તિદાન્તિપરમા ભવતાન્તાઃ
સ્વાન્તભાન્તમનિશં શશિકાન્તમ્।
અન્તકાન્તકમહો કલયન્તઃ
વેદમૌલિવચનૈઃ કિલ શાન્તાઃ ॥ ૨૦.૫૮ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
આત્મવૈભવપ્રકરણં નામ વિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૨૧ ॥ એકવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
મહારહસ્યં વક્ષ્યામિ વેદાન્તેષુ ચ ગોપિતમ્।
યસ્ય શ્રવણમાત્રેણ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૨૧.૧ ॥

સચ્ચિદાનન્દમાત્રોઽહં સર્વં સચ્ચિન્મયં તતમ્।
તદેવ બ્રહ્મ સમ્પશ્યત્ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૨૧.૨ ॥

અહં બ્રહ્મ ઇદં બ્રહ્મ નાના બ્રહ્મ ન સંશયઃ।
સત્યં બ્રહ્મ સદા બ્રહ્માપ્યહં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૨૧.૩ ॥

ગુરુર્બ્રહ્મ ગુણો બ્રહ્મ સર્વં બ્રહ્મપરોઽસ્મ્યહમ્।
નાન્તં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્મ સર્વં બ્રહ્માપરોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૨૧.૪ ॥

વેદવેદ્યં પરં બ્રહ્મ વિદ્યા બ્રહ્મ વિશેષતઃ।
આત્મા બ્રહ્મ અહં બ્રહ્મ આદ્યન્તં બ્રહ્મ સોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૨૧.૫ ॥

સત્યં બ્રહ્મ સદા બ્રહ્મ અન્યન્નાસ્તિ સદા પરમ્।
અહં બ્રહ્મ ત્વહં નાસ્તિ અહંકારપરં નહિ ॥ ૨૧.૬ ॥

અહં બ્રહ્મ ઇદં નાસ્તિ અયમાત્મા મહાન્ સદા।
વેદાન્તવેદ્યો બ્રહ્માત્મા અપરં શશશૃઙ્ગવત્ ॥ ૨૧.૭ ॥

ભૂતં નાસ્તિ ભવિષ્યં ન બ્રહ્મૈવ સ્થિરતાં ગતઃ।
ચિન્મયોઽહં જડં તુચ્છં ચિન્માત્રં દેહનાશનમ્ ॥ ૨૧.૮ ॥

ચિત્તં કિઞ્ચિત્ ક્વચિચ્ચાપિ ચિત્તં દૂરોઽહમાત્મકઃ।var was હરોઽહમાત્મકઃ
સત્યં જ્ઞાનમનન્તં યન્નાનૃતં જડદુઃખકમ્ ॥ ૨૧.૯ ॥

આત્મા સત્યમનન્તાત્મા દેહમેવ ન સંશયઃ।
વાર્તાપ્યસચ્છ્રુતં તન્ન અહમેવ મહોમહઃ ॥ ૨૧.૧૦ ॥

એકસંખ્યાપ્યસદ્બ્રહ્મ સત્યમેવ સદાઽપ્યહમ્।
સર્વમેવમસત્યં ચ ઉત્પન્નત્વાત્ પરાત્ સદા ॥ ૨૧.૧૧ ॥

સર્વાવયવહીનોઽપિ નિત્યત્વાત્ પરમો હ્યહમ્।
સર્વં દૃશ્યં ન મે કિઞ્ચિત્ ચિન્મયત્વાદ્વદામ્યહમ્ ॥ ૨૧.૧૨ ॥

આગ્રહં ચ ન મે કિઞ્ચિત્ ચિન્મયત્વાદ્વદામ્યહમ્।
ઇદમિત્યપિ નિર્દેશો ન ક્વચિન્ન ક્વચિત્ સદા ॥ ૨૧.૧૩ ॥

નિર્ગુણબ્રહ્મ એવાહં સુગુરોરુપદેશતઃ।
વિજ્ઞાનં સગુણો બ્રહ્મ અહં વિજ્ઞાનવિગ્રહઃ ॥ ૨૧.૧૪ ॥

નિર્ગુણોઽસ્મિ નિરંશોઽસ્મિ ભવોઽસ્મિ ભરણોઽસ્મ્યહમ્।
દેવોઽસ્મિ દ્રવ્યપૂર્ણોઽસ્મિ શુદ્ધોઽસ્મિ રહિતોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૨૧.૧૫ ॥

રસોઽસ્મિ રસહીનોઽસ્મિ તુર્યોઽસ્મિ શુભભાવનઃ।
કામોઽસ્મિ કાર્યહીનોઽસ્મિ નિત્યનિર્મલવિગ્રહઃ ॥ ૨૧.૧૬ ॥

આચારફલહીનોઽસ્મિ અહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્।
ઇદં સર્વં પરં બ્રહ્મ અયમાત્મા ન વિસ્મયઃ ॥ ૨૧.૧૭ ॥

પૂર્ણાપૂર્ણસ્વરૂપાત્મા નિત્યં સર્વાત્મવિગ્રહઃ।
પરમાનન્દતત્ત્વાત્મા પરિચ્છિન્નં ન હિ ક્વચિત્ ॥ ૨૧.૧૮ ॥

એકાત્મા નિર્મલાકાર અહમેવેતિ ભાવય।
અહંભાવનયા યુક્ત અહંભાવેન સંયુતઃ ॥ ૨૧.૧૯ ॥

શાન્તં ભાવય સર્વાત્મા શામ્યતત્ત્વં મનોમલઃ।
દેહોઽહમિતિ સન્ત્યજ્ય બ્રહ્માહમિતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૨૧.૨૦ ॥

બ્રહ્મૈવાહં બ્રહ્મમાત્રં બ્રહ્મણોઽન્યન્ન કિઞ્ચન।
ઇદં નાહમિદં નાહમિદં નાહં સદા સ્મર ॥ ૨૧.૨૧ ॥

અહં સોઽહમહં સોઽહમહં બ્રહ્મેતિ ભાવય।
ચિદહં ચિદહં બ્રહ્મ ચિદહં ચિદહં વદ ॥ ૨૧.૨૨ ॥

નેદં નેદં સદા નેદં ન ત્વં નાહં ચ ભાવય।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ સર્વં વેદં ન કિઞ્ચન ॥ ૨૧.૨૩ ॥

સર્વં શબ્દાર્થભવનં સર્વલોકભયં ન ચ।
સર્વતીર્થં ન સત્યં હિ સર્વદેવાલયં ન હિ ॥ ૨૧.૨૪ ॥

સર્વચૈતન્યમાત્રત્વાત્ સર્વં નામ સદા ન હિ।
સર્વરૂપં પરિત્યજ્ય સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૨૧.૨૫ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વં તત્સત્યં પ્રપઞ્ચં પ્રકૃતિર્નહિ।
પ્રાકૃતં સ્મરણં ત્યજ્ય બ્રહ્મસ્મરણમાહર ॥ ૨૧.૨૬ ॥

તતસ્તદપિ સન્ત્યજ્ય નિજરૂપે સ્થિરો ભવ।
સ્થિરરૂપં પરિત્યજ્ય આત્મમાત્રં ભવત્યસૌ ॥ ૨૧.૨૭ ॥

ત્યાગત્વમપિ સન્ત્યજ્ય ભેદમાત્રં સદા ત્યજ।
સ્વયં નિજં સમાવૃત્ય સ્વયમેવ સ્વયં ભજ ॥ ૨૧.૨૮ ॥

ઇદમિત્યઙ્ગુલીદૃષ્ટમિદમસ્તમચેતનમ્।
ઇદં વાક્યં ચ વાક્યેન વાચાઽપિ પરિવેદનમ્ ॥ ૨૧.૨૯ ॥

સર્વભાવં ન સન્દેહઃ સર્વં નાસ્તિ ન સંશયઃ।
સર્વં તુચ્છં ન સન્દેહઃ સર્વં માયા ન સંશયઃ ॥ ૨૧.૩૦ ॥

ત્વં બ્રહ્માહં ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવેદં ન સંશયઃ।
સર્વં ચિત્તં ન સન્દેહઃ સર્વં બ્રહ્મ ન સંશયઃ ॥ ૨૧.૩૧ ॥

બ્રહ્માન્યદ્ભાતિ ચેન્મિથ્યા સર્વં મિથ્યા પરાવરા।
ન દેહં પઞ્ચભૂતં વા ન ચિત્તં ભ્રાન્તિમાત્રકમ્ ॥ ૨૧.૩૨ ॥

ન ચ બુદ્ધીન્દ્રિયાભાવો ન મુક્તિર્બ્રહ્મમાત્રકમ્।
નિમિષં ચ ન શઙ્કાપિ ન સઙ્કલ્પં તદસ્તિ ચેત્ ॥ ૨૧.૩૩ ॥

અહઙ્કારમસદ્વિદ્ધિ અભિમાનં તદસ્તિ ચેત્।
ન ચિત્તસ્મરણં તચ્ચેન્ન સન્દેહો જરા યદિ ॥ ૨૧.૩૪ ॥

પ્રાણો???દીયતે શાસ્તિ ઘ્રાણો યદિહ ગન્ધકમ્।
ચક્ષુર્યદિહ ભૂતસ્ય શ્રોત્રં શ્રવણભાવનમ્ ॥ ૨૧.૩૫ ॥

ત્વગસ્તિ ચેત્ સ્પર્શસત્તા જિહ્વા ચેદ્રસસઙ્ગ્રહઃ।
જીવોઽસ્તિ ચેજ્જીવનં ચ પાદશ્ચેત્ પાદચારણમ્ ॥ ૨૧.૩૬ ॥

હસ્તૌ યદિ ક્રિયાસત્તા સ્રષ્ટા ચેત્ સૃષ્ટિસંભવઃ।
રક્ષ્યં ચેદ્રક્ષકો વિષ્ણુર્ભક્ષ્યં ચેદ્ભક્ષકઃ શિવઃ ॥ ૨૧.૩૭ ॥

સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્।
પૂજ્યં ચેત્ પૂજનં ચાસ્તિ ભાસ્યં ચેદ્ભાસકઃ શિવઃ ॥ ૨૧.૩૮ ॥

સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહઃ સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ।
અસ્તિ ચેત્ કારણં સત્યં કાર્યં ચૈવ ભવિષ્યતિ ॥ ૨૧.૩૯ ॥

નાસ્તિ ચેન્નાસ્તિ હીનોઽહં બ્રહ્મૈવાહં પરાયણમ્।
અત્યન્તદુઃખમેતદ્ધિ અત્યન્તસુખમવ્યયમ્ ॥ ૨૧.૪૦ ॥

અત્યન્તં જન્મમાત્રં ચ અત્યન્તં રણસંભવમ્।
અત્યન્તં મલિનં સર્વમત્યન્તં નિર્મલં પરમ્ ॥ ૨૧.૪૧ ॥

અત્યન્તં કલ્પનં દુષ્ટં અત્યન્તં નિર્મલં ત્વહમ્।
અત્યન્તં સર્વદા દોષમત્યન્તં સર્વદા ગુણમ્ ॥ ૨૧.૪૨ ॥

અત્યન્તં સર્વદા શુભ્રમત્યન્તં સર્વદા મલમ્।
અત્યન્તં સર્વદા ચાહમત્યન્તં સર્વદા ઇદમ્ ॥ ૨૧.૪૩ ॥

અત્યન્તં સર્વદા બ્રહ્મ અત્યન્તં સર્વદા જગત્।
એતાવદુક્તમભયમહં ભેદં ન કિઞ્ચન ॥ ૨૧.૪૪ ॥

સદસદ્વાપિ નાસ્ત્યેવ સદસદ્વાપિ વાક્યકમ્।
નાસ્તિ નાસ્તિ ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૨૧.૪૫ ॥

કારણં કાર્યરૂપં વા સર્વં નાસ્તિ ન સંશયઃ।
કર્તા ભોક્તા ક્રિયા વાપિ ન ભોજ્યં ભોગતૃપ્તતા ॥ ૨૧.૪૬ ॥

સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ સર્વ શબ્દો ન વાસ્તવમ્।
ભૂતં ભવિષ્યં વાર્તં તુ કાર્યં વા નાસ્તિ સર્વદા ॥ ૨૧.૪૭ ॥

સદસદ્ભેદ્યભેદં વા ન ગુણા ગુણભાગિનઃ।
નિર્મલં વા મલં વાપિ નાસ્તિ નાસ્તિ ન કિઞ્ચન ॥ ૨૧.૪૮ ॥

ભાષ્યં વા ભાષણં વાઽપિ નાસ્તિ નાસ્તિ ન કિઞ્ચન।
પ્રબલં દુર્બલં વાપિ અહં ચ ત્વં ચ વા ક્વચિત્ ॥ ૨૧.૪૯ ॥

ગ્રાહ્યં ચ ગ્રાહકં વાપિ ઉપેક્ષ્યં નાત્મનઃ ક્વચિત્।
તીર્થં વા સ્નાનરૂપં વા દેવો વા દેવ પૂજનમ્ ॥ ૨૧.૫૦ ॥

જન્મ વા મરણં હેતુર્નાસ્તિ નાસ્તિ ન કિઞ્ચન।
સત્યં વા સત્યરૂપં વા નાસ્તિ નાસ્તિ ન કિઞ્ચન ॥ ૨૧.૫૧ ॥

માતરઃ પિતરો વાપિ દેહો વા નાસ્તિ કિઞ્ચન।
દૃગ્રૂપં દૃશ્યરૂપં વા નાસ્તિ નાસ્તીહ કિઞ્ચન ॥ ૨૧.૫૨ ॥

માયાકાર્યં ચ માયા વા નાસ્તિ નાસ્તીહ કિઞ્ચન।
જ્ઞાનં વા જ્ઞાનભેદો વા નાસ્તિ નાસ્તીહ કિઞ્ચન ॥ ૨૧.૫૩ ॥

સર્વપ્રપઞ્ચહેયત્વં પ્રોક્તં પ્રકરણં ચ તે।
યઃ શૃણોતિ સકૃદ્વાપિ આત્માકારં પ્રપદ્યતે ॥ ૨૧.૫૪ ॥

સ્કન્દઃ –
માયા સા ત્રિગુણા ગણાધિપગુરોરેણાઙ્કચૂડામણેઃ
પાદામ્ભોજસમર્ચનેન વિલયં યાત્યેવ નાસ્ત્યન્યથા।
વિદ્યા હૃદ્યતમા સુવિદ્યુદિવ સા ભાત્યેવ હૃત્પઙ્કજે
યસ્યાનલ્પતપોભિરુગ્રકરણાદૃક્ તસ્ય મુક્તિઃ સ્થિરા ॥ ૨૧.૫૫ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
સર્વપ્રપઞ્ચહેયત્વપ્રકરણવર્ણનં નામ એકવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૨૨ ॥ દ્વાવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
વક્ષ્યે બ્રહ્મમયં સર્વં નાસ્તિ સર્વં જગન્મૃષા।
અહં બ્રહ્મ ન મે ચિન્તા અહં બ્રહ્મ ન મે જડમ્ ॥ ૨૨.૧ ॥

અહં બ્રહ્મ ન મે દોષઃ અહં બ્રહ્મ ન મે ફલમ્।
અહં બ્રહ્મ ન મે વાર્તા અહં બ્રહ્મ ન મે દ્વયમ્ ॥ ૨૨.૨ ॥

અહં બ્રહ્મ ન મે નિત્યમહં બ્રહ્મ ન મે ગતિઃ।
અહં બ્રહ્મ ન મે માતા અહં બ્રહ્મ ન મે પિતા ॥ ૨૨.૩ ॥

અહં બ્રહ્મ ન મે સોઽયમહં વૈશ્વાનરો ન હિ।
અહં બ્રહ્મ ચિદાકાશમહં બ્રહ્મ ન સંશયઃ ॥ ૨૨.૪ ॥

સર્વાન્તરોઽહં પૂર્ણાત્મા સર્વાન્તરમનોઽન્તરઃ।
અહમેવ શરીરાન્તરહમેવ સ્થિરઃ સદા ॥ ૨૨.૫ ॥

એવં વિજ્ઞાનવાન્ મુક્ત એવં જ્ઞાનં સુદુર્લભમ્।
અનેકશતસાહસ્ત્રેષ્વેક એવ વિવેકવાન્ ॥ ૨૨.૬ ॥

તસ્ય દર્શનમાત્રેણ પિતરસ્તૃપ્તિમાગતાઃ।
જ્ઞાનિનો દર્શનં પુણ્યં સર્વતીર્થાવગાહનમ્ ॥ ૨૨.૭ ॥

જ્ઞાનિનઃ ચાર્ચનેનૈવ જીવન્મુક્તો ભવેન્નરઃ।
જ્ઞાનિનો ભોજને દાને સદ્યો મુક્તો ભવેન્નરઃ ॥ ૨૨.૮ ॥

અહં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ અહમેવ ગુરુઃ પરઃ।
અહં શાન્તોઽસ્મિ શુદ્ધોઽસ્મિ અહમેવ ગુણાન્તરઃ ॥ ૨૨.૯ ॥

ગુણાતીતો જનાતીતઃ પરાતીતો મનઃ પરઃ।
પરતઃ પરતોઽતીતો બુદ્ધ્યાતીતો રસાત્ પરઃ ॥ ૨૨.૧૦ ॥

ભાવાતીતો મનાતીતો વેદાતીતો વિદઃ પરઃ।
શરીરાદેશ્ચ પરતો જાગ્રત્સ્વપ્નસુષુપ્તિતઃ ॥ ૨૨.૧૧ ॥

અવ્યક્તાત્ પરતોઽતીત ઇત્યેવં જ્ઞાનનિશ્ચયઃ।
ક્વચિદેતત્પરિત્યજ્ય સર્વં સંત્યજ્ય મૂકવત્ ॥ ૨૨.૧૨ ॥

તૂષ્ણીં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ શાશ્વતબ્રહ્મવાન્ સ્વયમ્।
જ્ઞાનિનો મહિમા કિઞ્ચિદણુમાત્રમપિ સ્ફુટમ્ ॥ ૨૨.૧૩ ॥

હરિણાપિ હરેણાપિ બ્રહ્મણાપિ સુરૈરપિ।
ન શક્યતે વર્ણયિતું કલ્પકોટિશતૈરપિ ॥ ૨૨.૧૪ ॥

અહં બ્રહ્મેતિ વિજ્ઞાનં ત્રિષુ લોકેષુ દુર્લભમ્।
વિવેકિનં મહાત્માનં બ્રહ્મમાત્રેણાવસ્થિતમ્ ॥ ૨૨.૧૫ ॥

દ્રષ્ટું ચ ભાષિતું વાપિ દુર્લભં પાદસેવનમ્।
કદાચિત્ પાદતીર્થેન સ્નાતશ્ચેત્ બ્રહ્મ એવ સઃ ॥ ૨૨.૧૬ ॥

સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહઃ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્।
એતત્ પ્રકરણં પ્રોક્તં સર્વસિદ્ધાન્તસંગ્રહઃ ॥ ૨૨.૧૭ ॥

દુર્લભં યઃ પઠેદ્ભક્ત્યા બ્રહ્મ સમ્પદ્યતે નરઃ।
વક્ષ્યે બ્રહ્મમયં સર્વં નાન્યત્ સર્વં જગન્મૃષા ॥ ૨૨.૧૮ ॥

બ્રહ્મૈવ જગદાકારં બ્રહ્મૈવ પરમં પદમ્।
અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમિત્યપિ વર્જિતઃ ॥ ૨૨.૧૯ ॥

સર્વવર્જિતચિન્માત્રં સર્વવર્જિતચેતનઃ।
સર્વવર્જિતશાન્તાત્મા સર્વમઙ્ગલવિગ્રહઃ ॥ ૨૨.૨૦ ॥

અહં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ અસન્નેદં ન મે ન મે।
ન મે ભૂતં ભવિષ્યચ્ચ ન મે વર્ણં ન સંશયઃ ॥ ૨૨.૨૧ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ન મે તુચ્છં અહં બ્રહ્મ પરં તપઃ।
બ્રહ્મરૂપમિદં સર્વં બ્રહ્મરૂપમનામયમ્ ॥ ૨૨.૨૨ ॥

બ્રહ્મૈવ ભાતિ ભેદેન બ્રહ્મૈવ ન પરઃ પરઃ।
આત્મૈવ દ્વૈતવદ્ભાતિ આત્મૈવ પરમં પદમ્ ॥ ૨૨.૨૩ ॥

બ્રહ્મૈવં ભેદરહિતં ભેદમેવ મહદ્ભયમ્।
આત્મૈવાહં નિર્મલોઽહમાત્મૈવ ભુવનત્રયમ્ ॥ ૨૨.૨૪ ॥

આત્મૈવ નાન્યત્ સર્વત્ર સર્વં બ્રહ્મૈવ નાન્યકઃ।
અહમેવ સદા ભામિ બ્રહ્મૈવાસ્મિ પરોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૨૨.૨૫ ॥

નિર્મલોઽસ્મિ પરં બ્રહ્મ કાર્યાકાર્યવિવર્જિતઃ।
સદા શુદ્ધૈકરૂપોઽસ્મિ સદા ચૈતન્યમાત્રકઃ ॥ ૨૨.૨૬ ॥

નિશ્ચયોઽસ્મિ પરં બ્રહ્મ સત્યોઽસ્મિ સકલોઽસ્મ્યહમ્।
અક્ષરોઽસ્મિ પરં બ્રહ્મ શિવોઽસ્મિ શિખરોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૨૨.૨૭ ॥

સમરૂપોઽસ્મિ શાન્તોઽસ્મિ તત્પરોઽસ્મિ ચિદવ્યયઃ।
સદા બ્રહ્મ હિ નિત્યોઽસ્મિ સદા ચિન્માત્રલક્ષણઃ ॥ ૨૨.૨૮ ॥

સદાઽખણ્ડૈકરૂપોઽસ્મિ સદામાનવિવર્જિતઃ।
સદા શુદ્ધૈકરૂપોઽસ્મિ સદા ચૈતન્યમાત્રકઃ ॥ ૨૨.૨૯ ॥

સદા સન્માનરૂપોઽસ્મિ સદા સત્તાપ્રકાશકઃ।
સદા સિદ્ધાન્તરૂપોઽસ્મિ સદા પાવનમઙ્ગલઃ ॥ ૨૨.૩૦ ॥

એવં નિશ્ચિતવાન્ મુક્તઃ એવં નિત્યપરો વરઃ।
એવં ભાવનયા યુક્તઃ પરં બ્રહ્મૈવ સર્વદા ॥ ૨૨.૩૧ ॥

એવં બ્રહ્માત્મવાન્ જ્ઞાની બ્રહ્માહમિતિ નિશ્ચયઃ।
સ એવ પુરુષો લોકે બ્રહ્માહમિતિ નિશ્ચિતઃ ॥ ૨૨.૩૨ ॥

સ એવ પુરુષો જ્ઞાની જીવન્મુક્તઃ સ આત્મવાન્।
બ્રહ્મૈવાહં મહાનાત્મા સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ ॥ ૨૨.૩૩ ॥

નાહં જીવો ન મે ભેદો નાહં ચિન્તા ન મે મનઃ।
નાહં માંસં ન મેઽસ્થીનિ નાહંકારકલેવરઃ ॥ ૨૨.૩૪ ॥

ન પ્રમાતા ન મેયં વા નાહં સર્વં પરોઽસ્મ્યહમ્।
સર્વવિજ્ઞાનરૂપોઽસ્મિ નાહં સર્વં કદાચન ॥ ૨૨.૩૫ ॥

નાહં મૃતો જન્મનાન્યો ન ચિન્માત્રોઽસ્મિ નાસ્મ્યહમ્।
ન વાચ્યોઽહં ન મુક્તોઽહં ન બુદ્ધોઽહં કદાચન ॥ ૨૨.૩૬ ॥

ન શૂન્યોઽહં ન મૂઢોઽહં ન સર્વોઽહં પરોઽસ્મ્યહમ્।
સર્વદા બ્રહ્મમાત્રોઽહં ન રસોઽહં સદાશિવઃ ॥ ૨૨.૩૭ ॥

ન ઘ્રાણોઽહં ન ગન્ધોઽહં ન ચિહ્નોઽયં ન મે પ્રિયઃ।
નાહં જીવો રસો નાહં વરુણો ન ચ ગોલકઃ ॥ ૨૨.૩૮ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ન સન્દેહો નામરૂપં ન કિઞ્ચન।
ન શ્રોત્રોઽહં ન શબ્દોઽહં ન દિશોઽહં ન સાક્ષિકઃ ॥ ૨૨.૩૯ ॥

નાહં ન ત્વં ન ચ સ્વર્ગો નાહં વાયુર્ન સાક્ષિકઃ।
પાયુર્નાહં વિસર્ગો ન ન મૃત્યુર્ન ચ સાક્ષિકઃ ॥ ૨૨.૪૦ ॥

ગુહ્યં નાહં ન ચાનન્દો ન પ્રજાપતિદેવતા।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૨૨.૪૧ ॥

નાહં મનો ન સઙ્કલ્પો ન ચન્દ્રો ન ચ સાક્ષિકઃ।
નાહં બુદ્ધીન્દ્રિયો બ્રહ્મા નાહં નિશ્ચયરૂપવાન્ ॥ ૨૨.૪૨ ॥

નાહંકારમહં રુદ્રો નાભિમાનો ન સાક્ષિકઃ।
ચિત્તં નાહં વાસુદેવો ધારણા નાયમીશ્વરઃ ॥ ૨૨.૪૩ ॥

નાહં વિશ્વો ન જાગ્રદ્વા સ્થૂલદેહો ન મે ક્વચિત્।
ન પ્રાતિભાસિકો જીવો ન ચાહં વ્યાવહારિકઃ ॥ ૨૨.૪૪ ॥

ન પારમાર્થિકો દેવો નાહમન્નમયો જડઃ।
ન પ્રાણમયકોશોઽહં ન મનોમયકોશવાન્ ॥ ૨૨.૪૫ ॥

ન વિજ્ઞાનમયઃ કોશો નાનન્દમયકોશવાન્।
બ્રહ્મૈવાહં ન સન્દેહો નામરૂપે ન કિઞ્ચન ॥ ૨૨.૪૬ ॥

એતાવદુક્ત્વા સકલં નામરૂપદ્વયાત્મકમ્।
સર્વં ક્ષણેન વિસ્મૃત્ય કાષ્ઠલોષ્ટાદિવત્ ત્યજેત્ ॥ ૨૨.૪૭ ॥

એતત્સર્વમસન્નિત્યં સદા વન્ધ્યાકુમારવત્।
શશશૃઙ્ગવદેવેદં નરશૃઙ્ગવદેવ તત્ ॥ ૨૨.૪૮ ॥

આકાશપુષ્પસદૃશં યથા મરુમરીચિકા।
ગન્ધર્વનગરં યદ્વદિન્દ્રજાલવદેવ હિ ॥ ૨૨.૪૯ ॥

અસત્યમેવ સતતં પઞ્ચરૂપકમિષ્યતે।
શિષ્યોપદેશકાલો હિ દ્વૈતં ન પરમાર્થતઃ ॥ ૨૨.૫૦ ॥

માતા મૃતે રોદનાય દ્રવ્યં દત્વાઽઽહ્વયેજ્જનાન્।
તેષાં રોદનમાત્રં યત્ કેવલં દ્રવ્યપઞ્ચકમ્ ॥ ૨૨.૫૧ ॥

તદદ્વૈતં મયા પ્રોક્તં સર્વં વિસ્મૃત્ય કુડ્યવત્।
અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિત્ય અહમેવેતિ ભાવય ॥ ૨૨.૫૨ ॥

અહમેવ સુખં ચેતિ અહમેવ ન ચાપરઃ।
અહં ચિન્માત્રમેવેતિ બ્રહ્મૈવેતિ વિનિશ્ચિનુ ॥ ૨૨.૫૩ ॥

અહં નિર્મલશુદ્ધેતિ અહં જીવવિલક્ષણઃ।
અહં બ્રહ્મૈવ સર્વાત્મા અહમિત્યવભાસકઃ ॥ ૨૨.૫૪ ॥

અહમેવ હિ ચિન્માત્રમહમેવ હિ નિર્ગુણઃ।
સર્વાન્તર્યામ્યહં બ્રહ્મ ચિન્માત્રોઽહં સદાશિવઃ ॥ ૨૨.૫૫ ॥

નિત્યમઙ્ગલરૂપાત્મા નિત્યમોક્ષમયઃ પુમાન્।
એવં નિશ્ચિત્ય સતતં સ્વાત્માનં સ્વયમાસ્થિતઃ ॥ ૨૨.૫૬ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ન સન્દેહો નામરૂપે ન કિઞ્ચન।
એતદ્રૂપપ્રકરણં સર્વવેદેષુ દુર્લભમ્।
યઃ શૃણોતિ સકૃદ્વાપિ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૨૨.૫૭ ॥

તં વેદાદિવચોભિરીડિતમહાયાગૈશ્ચ ભોગૈર્વ્રતૈ-
ર્દાનૈશ્ચાનશનૈર્યમાદિનિયમૈસ્તં વિદ્વિષન્તે દ્વિજાઃ।
તસ્યાનઙ્ગરિપોરતીવ સુમહાહૃદ્યં હિ લિઙ્ગાર્ચનં
તેનૈવાશુ વિનાશ્ય મોહમખિલં જ્ઞાનં દદાતીશ્વરઃ ॥ ૨૨.૫૮ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
નામરૂપનિષેધપ્રકરણં નામ દ્વાવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૨૩ ॥ ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
નિદાઘ શૃણુ વક્ષ્યામિ સર્વલોકેષુ દુર્લભમ્।
ઇદં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ સચ્ચિદાનન્દ એવ હિ ॥ ૨૩.૧ ॥

નાનાવિધજનં લોકં નાના કારણકાર્યકમ્।
બ્રહ્મૈવાન્યદસત્ સર્વં સચ્ચિદાનન્દ એવ હિ ॥ ૨૩.૨ ॥

અહં બ્રહ્મ સદા બ્રહ્મ અસ્મિ બ્રહ્માહમેવ હિ।
કાલો બ્રહ્મ ક્ષણો બ્રહ્મ અહં બ્રહ્મ ન સંશયઃ ॥ ૨૩.૩ ॥

વેદો બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ સત્યં બ્રહ્મ પરાત્ પરઃ।
હંસો બ્રહ્મ હરિર્બ્રહ્મ શિવો બ્રહ્મ ચિદવ્યયઃ ॥ ૨૩.૪ ॥

સર્વોપનિષદો બ્રહ્મ સામ્યં બ્રહ્મ સમોઽસ્મ્યહમ્।
અજો બ્રહ્મ રસો બ્રહ્મ વિયદ્બ્રહ્મ પરાત્પરઃ ॥ ૨૩.૫ ॥

ત્રુટિર્બ્રહ્મ મનો બ્રહ્મ વ્યષ્ટિર્બ્રહ્મ સદામુદઃ।
ઇદં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ તત્ત્વં બ્રહ્મ સદા જપઃ ॥ ૨૩.૬ ॥

અકારો બ્રહ્મ એવાહમુકારોઽહં ન સંશયઃ।
મકારબ્રહ્મમાત્રોઽહં મન્ત્રબ્રહ્મમનુઃ પરમ્ ॥ ૨૩.૭ ॥

શિકારબ્રહ્મમાત્રોઽહં વાકારં બ્રહ્મ કેવલમ્।
યકારં બ્રહ્મ નિત્યં ચ પઞ્ચાક્ષરમહં પરમ્ ॥ ૨૩.૮ ॥

રેચકં બ્રહ્મ સદ્બ્રહ્મ પૂરકં બ્રહ્મ સર્વતઃ।
કુંભકં બ્રહ્મ સર્વોઽહં ધારણં બ્રહ્મ સર્વતઃ ॥ ૨૩.૯ ॥

બ્રહ્મૈવ નાન્યત્ તત્સર્વં સચ્ચિદાનન્દ એવ હિ।
એવં ચ નિશ્ચિતો મુક્તઃ સદ્ય એવ ન સંશયઃ ॥ ૨૩.૧૦ ॥

કેચિદેવ મહામૂઢાઃ દ્વૈતમેવં વદન્તિ હિ।
ન સંભાષ્યાઃ સદાનર્હા નમસ્કારે ન યોગ્યતા ॥ ૨૩.૧૧ ॥

મૂઢા મૂઢતરાસ્તુચ્છાસ્તથા મૂઢતમાઃ પરે।
એતે ન સન્તિ મે નિત્યં અહંવિજ્ઞાનમાત્રતઃ ॥ ૨૩.૧૨ ॥

સર્વં ચિન્માત્રરૂપત્વાદાનન્દત્વાન્ન મે ભયમ્।
અહમિત્યપિ નાસ્ત્યેવ પરમિત્યપિ ન ક્વચિત્ ॥ ૨૩.૧૩ ॥

બ્રહ્મૈવ નાન્યત્ તત્સર્વં સચ્ચિદાનન્દ એવ હિ।
કાલાતીતં સુખાતીતં સર્વાતીતમતીતકમ્ ॥ ૨૩.૧૪ ॥

નિત્યાતીતમનિત્યાનામમિતં બ્રહ્મ કેવલમ્।
બ્રહ્મૈવ નાન્યદ્યત્સર્વં સચ્ચિદાનન્દમાત્રકમ્ ॥ ૨૩.૧૫ ॥

દ્વૈતસત્યત્વબુદ્ધિશ્ચ દ્વૈતબુદ્ધ્યા ન તત્ સ્મર।
સર્વં બ્રહ્મૈવ નાન્યોઽસ્તિ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૨૩.૧૬ ॥

બુદ્ધ્યાતીતં મનોઽતીતં વેદાતીતમતઃ પરમ્।
આત્માતીતં જનાતીતં જીવાતીતં ચ નિર્ગુણમ્ ॥ ૨૩.૧૭ ॥

કાષ્ઠાતીતં કલાતીતં નાટ્યાતીતં પરં સુખમ્।
બ્રહ્મમાત્રેણ સમ્પશ્યન્ બ્રહ્મમાત્રપરો ભવ ॥ ૨૩.૧૮ ॥

બ્રહ્મમાત્રપરો નિત્યં ચિન્માત્રોઽહં ન સંશયઃ।
જ્યોતિરાનન્દમાત્રોઽહં નિજાનન્દાત્મમાત્રકઃ ॥ ૨૩.૧૯ ॥

શૂન્યાનન્દાત્મમાત્રોઽહં ચિન્માત્રોઽહમિતિ સ્મર।
સત્તામાત્રોઽહમેવાત્ર સદા કાલગુણાન્તરઃ ॥ ૨૩.૨૦ ॥

નિત્યસન્માત્રરૂપોઽહં શુદ્ધાનન્દાત્મમાત્રકમ્।
પ્રપઞ્ચહીનરૂપોઽહં સચ્ચિદાનન્દમાત્રકઃ ॥ ૨૩.૨૧ ॥

નિશ્ચયાનન્દમાત્રોઽહં કેવલાનન્દમાત્રકઃ।
પરમાનન્દમાત્રોઽહં પૂર્ણાનન્દોઽહમેવ હિ ॥ ૨૩.૨૨ ॥

દ્વૈતસ્યમાત્રસિદ્ધોઽહં સામ્રાજ્યપદલક્ષણમ્।
ઇત્યેવં નિશ્ચયં કુર્વન્ સદા ત્રિષુ યથાસુખમ્ ॥ ૨૩.૨૩ ॥

દૃઢનિશ્ચયરૂપાત્મા દૃઢનિશ્ચયસન્મયઃ।
દૃઢનિશ્ચયશાન્તાત્મા દૃઢનિશ્ચયમાનસઃ ॥ ૨૩.૨૪ ॥

દૃઢનિશ્ચયપૂર્ણાત્મા દૃઢનિશ્ચયનિર્મલઃ।
દૃઢનિશ્ચયજીવાત્મા દૃઢનિશ્ચયમઙ્ગલઃ ॥ ૨૩.૨૫ ॥

દૃઢનિશ્ચયજીવાત્મા સંશયં નાશમેષ્યતિ।
દૃઢનિશ્ચયમેવાત્ર બ્રહ્મજ્ઞાનસ્ય લક્ષણમ્ ॥ ૨૩.૨૬ ॥

દૃઢનિશ્ચયમેવાત્ર વાક્યજ્ઞાનસ્ય લક્ષણમ્।
દૃઢનિશ્ચયમેવાત્ર કારણં મોક્ષસમ્પદઃ ॥ ૨૩.૨૭ ॥

એવમેવ સદા કાર્યં બ્રહ્મૈવાહમિતિ સ્થિરમ્।
બ્રહ્મૈવાહં ન સન્દેહઃ સચ્ચિદાનન્દ એવ હિ ॥ ૨૩.૨૮ ॥

આત્માનન્દસ્વરૂપોઽહં નાન્યદસ્તીતિ ભાવય।
તતસ્તદપિ સન્ત્યજ્ય એક એવ સ્થિરો ભવ ॥ ૨૩.૨૯ ॥

તતસ્તદપિ સન્ત્યજ્ય નિર્ગુણો ભવ સર્વદા।
નિર્ગુણત્વં ચ સન્ત્યજ્ય વાચાતીતો ભવેત્ તતઃ ॥ ૨૩.૩૦ ॥

વાચાતીતં ચ સન્ત્યજ્ય ચિન્માત્રત્વપરો ભવ।
આત્માતીતં ચ સન્ત્યજ્ય બ્રહ્મમાત્રપરો ભવ ॥ ૨૩.૩૧ ॥

ચિન્માત્રત્વં ચ સન્ત્યજ્ય સર્વતૂષ્ણીંપરો ભવ।
સર્વતૂષ્ણીં ચ સન્ત્યજ્ય મહાતૂષ્ણીંપરો ભવ ॥ ૨૩.૩૨ ॥

મહાતૂષ્ણીં ચ સન્ત્યજ્ય ચિત્તતૂષ્ણીં સમાશ્રય।
ચિત્તતૂષ્ણીં ચ સન્ત્યજ્ય જીવતૂષ્ણીં સમાહર ॥ ૨૩.૩૩ ॥

જીવતૂષ્ણીં પરિત્યજ્ય જીવશૂન્યપરો ભવ।
શૂન્યત્યાગં પરિત્યજ્ય યથા તિષ્ઠ તથાસિ ભો ॥ ૨૩.૩૪ ॥

તિષ્ઠત્વમપિ સન્ત્યજ્ય અવાઙ્માનસગોચરઃ।
તતઃ પરં ન વક્તવ્યં તતઃ પશ્યેન્ન કિઞ્ચન ॥ ૨૩.૩૫ ॥

નો ચેત્ સર્વપરિત્યાગો બ્રહ્મૈવાહમિતીરય।
સદા સ્મરન્ સદા ચિન્ત્યં સદા ભાવય નિર્ગુણમ્ ॥ ૨૩.૩૬ ॥

સદા તિષ્ઠસ્વ તત્ત્વજ્ઞ સદા જ્ઞાની સદા પરઃ।
સદાનન્દઃ સદાતીતઃ સદાદોષવિવર્જિતઃ ॥ ૨૩.૩૭ ॥

સદા શાન્તઃ સદા તૃપ્તઃ સદા જ્યોતિઃ સદા રસઃ।
સદા નિત્યઃ સદા શુદ્ધઃ સદા બુદ્ધઃ સદા લયઃ ॥ ૨૩.૩૮ ॥

સદા બ્રહ્મ સદા મોદઃ સદાનન્દઃ સદા પરઃ।
સદા સ્વયં સદા શૂન્યઃ સદા મૌની સદા શિવઃ ॥ ૨૩.૩૯ ॥

સદા સર્વં સદા મિત્રઃ સદા સ્નાનં સદા જપઃ।
સદા સર્વં ચ વિસ્મૃત્ય સદા મૌનં પરિત્યજ ॥ ૨૩.૪૦ ॥

દેહાભિમાનં સન્ત્યજ્ય ચિત્તસત્તાં પરિત્યજ।
આત્મૈવાહં સ્વયં ચાહં ઇત્યેવં સર્વદા ભવ ॥ ૨૩.૪૧ ॥

એવં સ્થિતે ત્વં મુક્તોઽસિ ન તુ કાર્યા વિચારણા।
બ્રહ્મૈવ સર્વં યત્કિઞ્ચિત્ સચ્ચિદાનન્દ એવ હિ ॥ ૨૩.૪૨ ॥

અહં બ્રહ્મ ઇદં બ્રહ્મ ત્વં બ્રહ્માસિ નિરન્તરઃ।
પ્રજ્ઞાનં બ્રહ્મ એવાસિ ત્વં બ્રહ્માસિ ન સંશયઃ ॥ ૨૩.૪૩ ॥

દૃઢનિશ્ચયમેવ ત્વં કુરુ કલ્યાણમાત્મનઃ।
મનસો ભૂષણં બ્રહ્મ મનસો ભૂષણં પરઃ ॥ ૨૩.૪૪ ॥

મનસો ભૂષણં કર્તા બ્રહ્મૈવાહમવેક્ષતઃ।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનદઃ સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ ॥ ૨૩.૪૫ ॥

સચ્ચિદાનન્દમખિલં સચ્ચિદાનન્દ એવ હિ।
સચ્ચિદાનન્દજીવાત્મા સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ ॥ ૨૩.૪૬ ॥

સચ્ચિદાનન્દમદ્વૈતં સચ્ચિદાનન્દશઙ્કરઃ।
સચ્ચિદાનન્દવિજ્ઞાનં સચ્ચિદાનન્દભોજનઃ ॥ ૨૩.૪૭ ॥

સચ્ચિદાનન્દપૂર્ણાત્મા સચ્ચિદાનન્દકારણઃ।
સચ્ચિદાનન્દલીલાત્મા સચ્ચિદાનન્દશેવધિઃ ॥ ૨૩.૪૮ ॥

સચ્ચિદાનન્દસર્વાઙ્ગઃ સચ્ચિદાનન્દચન્દનઃ।
સચ્ચિદાનન્દસિદ્ધાન્તઃ સચ્ચિદાનન્દવેદકઃ ॥ ૨૩.૪૯ ॥

સચ્ચિદાનન્દશાસ્ત્રાર્થઃ સચ્ચિદાનન્દવાચકઃ।
સચ્ચિદાનન્દહોમશ્ચ સચ્ચિદાનન્દરાજ્યકઃ ॥ ૨૩.૫૦ ॥

સચ્ચિદાનન્દપૂર્ણાત્મા સચ્ચિદાનન્દપૂર્ણકઃ।
સચ્ચિદાનન્દસન્માત્રં મૂઢેષુ પઠિતં ચ યત્ ॥ ૨૩.૫૧ ॥

શુદ્ધં મૂઢેષુ યદ્દત્તં સુબદ્ધં માર્ગચારિણા।
વિષયાસક્તચિત્તેષુ ન સંભાષ્યં વિવેકિના ॥ ૨૩.૫૨ ॥

સકૃચ્છ્રવણમાત્રેણ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્।
ઇચ્છા ચેદ્યદિ નારીણાં મુખં બ્રાહ્મણ એવ હિ ॥ ૨૩.૫૩ ॥

સર્વં ચૈતન્યમાત્રત્વાત્ સ્ત્રીભેદં ચ ન વિદ્યતે।
વેદશાસ્ત્રેણ યુક્તોઽપિ જ્ઞાનાભાવાદ્ દ્વિજોઽદ્વિજઃ ॥ ૨૩.૫૪ ॥

બ્રહ્મૈવ તન્તુના તેન બદ્ધાસ્તે મુક્તિચિન્તકાઃ।
સર્વમુક્તં ભગવતા રહસ્યં શઙ્કરેણ હિ ॥ ૨૩.૫૫ ॥

સોમાપીડપદાંબુજાર્ચનફલૈર્ભુક્ત્યૈ ભવાન્ માનસં
નાન્યદ્યોગપથા શ્રુતિશ્રવણતઃ કિં કર્મભિર્ભૂયતે।
યુક્ત્યા શિક્ષિતમાનસાનુભવતોઽપ્યશ્માપ્યસઙ્ગો વચાં
કિં ગ્રાહ્યં ભવતીન્દ્રિયાર્થરહિતાનન્દૈકસાન્દ્રઃ શિવઃ ॥ ૨૩.૫૬ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
રહસ્યોપદેશપ્રકરણં નામ ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૨૪ ॥ ચતુર્વિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
પુનઃ પુનઃ પરં વક્ષ્યે આત્મનોઽન્યદસત્ સ્વતઃ।
અસતો વચનં નાસ્તિ સતો નાસ્તિ સદા સ્થિતે ॥ ૨૪.૧ ॥

બ્રહ્માભ્યાસ પરસ્યાહં વક્ષ્યે નિર્ણયમાત્મનઃ।
તસ્યાપિ સકૃદેવાહં વક્ષ્યે મઙ્ગલપૂર્વકમ્ ॥ ૨૪.૨ ॥

સર્વં બ્રહ્માહમેવાસ્મિ ચિન્માત્રો નાસ્તિ કિઞ્ચન।
અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ ચિદાત્મકમ્ ॥ ૨૪.૩ ॥

અહં મમેતિ નાસ્ત્યેવ અહં જ્ઞાનીતિ નાસ્તિ ચ।
શુદ્ધોઽહં બ્રહ્મરૂપોઽહમાનન્દોઽહમજો નરઃ ॥ ૨૪.૪ ॥ var was નજઃ
દેવોઽહં દિવ્યભાનોઽહં તુર્યોઽહં ભવભાવ્યહમ્।
અણ્ડજોઽહમશેષોઽહમન્તરાદન્તરોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૨૪.૫ ॥

અમરોઽહમજસ્રોઽહમત્યન્તપરમોઽસ્મ્યહમ્।
પરાપરસ્વરૂપોઽહં નિત્યાનિત્યરસોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૨૪.૬ ॥

ગુણાગુણવિહીનોઽહં તુર્યાતુર્યરસોઽસ્મ્યહમ્।
શાન્તાશાન્તવિહીનોઽહં જ્ઞાનાજ્ઞાનરસોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૨૪.૭ ॥

કાલાકાલવિહીનોઽહમાત્માનાત્મવિવર્જિતઃ।
લબ્ધાલબ્ધાદિહીનોઽહં સર્વશૂન્યોઽહમવ્યયઃ ॥ ૨૪.૮ ॥

અહમેવાહમેવાહમનન્તરનિરન્તરમ્।
શાશ્વતોઽહમલક્ષ્યોઽહમાત્મા ન પરિપૂર્ણતઃ ॥ ૨૪.૯ ॥

ઇત્યાદિશબ્દમુક્તોઽહં ઇત્યાદ્યં ચ ન ચાસ્મ્યહમ્।
ઇત્યાદિવાક્યમુક્તોઽહં સર્વવર્જિતદુર્જયઃ ॥ ૨૪.૧૦ ॥

નિરન્તરોઽહં ભૂતોઽહં ભવ્યોઽહં ભવવર્જિતઃ।
લક્ષ્યલક્ષણહીનોઽહં કાર્યહીનોઽહમાશુગઃ ॥ ૨૪.૧૧ ॥

વ્યોમાદિરૂપહીનોઽહં વ્યોમરૂપોઽહમચ્યુતઃ।
અન્તરાન્તરભાવોઽહમન્તરાન્તરવર્જિતઃ ॥ ૨૪.૧૨ ॥

સર્વસિદ્ધાન્તરૂપોઽહં સર્વદોષવિવર્જિતઃ।
ન કદાચન મુક્તોઽહં ન બદ્ધોઽહં કદાચન ॥ ૨૪.૧૩ ॥

એવમેવ સદા કૃત્વા બ્રહ્મૈવાહમિતિ સ્મર।
એતાવદેવ માત્રં તુ મુક્તો ભવતુ નિશ્ચયઃ ॥ ૨૪.૧૪ ॥

ચિન્માત્રોઽહં શિવોઽહં વૈ શુભમાત્રમહં સદા।
સદાકારોઽહં મુક્તોઽહં સદા વાચામગોચરઃ ॥ ૨૪.૧૫ ॥

સર્વદા પરિપૂર્ણોઽહં વેદોપાધિવિવર્જિતઃ।
ચિત્તકાર્યવિહીનોઽહં ચિત્તમસ્તીતિ મે ન હિ ॥ ૨૪.૧૬ ॥

યત્ કિઞ્ચિદપિ નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ પ્રિયભાષણમ્।
આત્મપ્રિયમનાત્મા હિ ઇદં મે વસ્તુતો ન હિ ॥ ૨૪.૧૭ ॥

ઇદં દુઃખમિદં સૌખ્યમિદં ભાતિ અહં ન હિ।
સર્વવર્જિતરૂપોઽહં સર્વવર્જિતચેતનઃ ॥ ૨૪.૧૮ ॥

અનિર્વાચ્યમનિર્વાચ્યં પરં બ્રહ્મ રસોઽસ્મ્યહમ્।
અહં બ્રહ્મ ન સન્દેહ અહમેવ પરાત્ પરઃ ॥ ૨૪.૧૯ ॥

અહં ચૈતન્યભૂતાત્મા દેહો નાસ્તિ કદાચન।
લિઙ્ગદેહં ચ નાસ્ત્યેવ કારણં દેહમેવ ન ॥ ૨૪.૨૦ ॥

અહં ત્યક્ત્વા પરં ચાહં અહં બ્રહ્મસ્વરૂપતઃ।
કામાદિવર્જિતોઽતીતઃ કાલભેદપરાત્પરઃ ॥ ૨૪.૨૧ ॥

બ્રહ્મૈવેદં ન સંવેદ્યં નાહં ભાવં ન વા નહિ।
સર્વસંશયસંશાન્તો બ્રહ્મૈવાહમિતિ સ્થિતિઃ ॥ ૨૪.૨૨ ॥

નિશ્ચયં ચ ન મે કિઞ્ચિત્ ચિન્તાભાવાત્ સદાઽક્ષરઃ।
ચિદહં ચિદહં બ્રહ્મ ચિદહં ચિદહં સદા ॥ ૨૪.૨૩ ॥

એવં ભાવનયા યુક્તસ્ત્યક્તશઙ્કઃ સુખીભવ।
સર્વસઙ્ગં પરિત્યજ્ય આત્મૈક્યૈવં ભવાન્વહમ્ ॥ ૨૪.૨૪ ॥

સઙ્ગં નામ પ્રવક્ષ્યેઽહં બ્રહ્માહમિતિ નિશ્ચયઃ।
સત્યોઽહં પરમાત્માઽહં સ્વયમેવ સ્વયં સ્વયમ્ ॥ ૨૪.૨૫ ॥

નાહં દેહો ન ચ પ્રાણો ન દ્વન્દ્વો ન ચ નિર્મલઃ।
એષ એવ હિ સત્સઙ્ગઃ એષ એવ હિ નિર્મલઃ ॥ ૨૪.૨૬ ॥

મહત્સઙ્ગે મહદ્બ્રહ્મભાવનં પરમં પદમ્।
અહં શાન્તપ્રભાવોઽહં અહં બ્રહ્મ ન સંશયઃ ॥ ૨૪.૨૭ ॥

અહં ત્યક્તસ્વરૂપોઽહં અહં ચિન્તાદિવર્જિતઃ।
એષ એવ હિ સત્સઙ્ગઃ એષ નિત્યં ભવાનહમ્ ॥ ૨૪.૨૮ ॥

સર્વસઙ્કલ્પહીનોઽહં સર્વવૃત્તિવિવર્જિતઃ।
અમૃતોઽહમજો નિત્યં મૃતિભીતિરતીતિકઃ ॥ ૨૪.૨૯ ॥

સર્વકલ્યાણરૂપોઽહં સર્વદા પ્રિયરૂપવાન્।
સમલાઙ્ગો મલાતીતઃ સર્વદાહં સદાનુગઃ ॥ ૨૪.૩૦ ॥

અપરિચ્છિન્નસન્માત્રં સત્યજ્ઞાનસ્વરૂપવાન્।
નાદાન્તરોઽહં નાદોઽહં નામરૂપવિવર્જિતઃ ॥ ૨૪.૩૧ ॥

અત્યન્તાભિન્નહીનોઽહમાદિમધ્યાન્તવર્જિતઃ।
એવં નિત્યં દૃઢાભ્યાસ એવં સ્વાનુભવેન ચ ॥ ૨૪.૩૨ ॥

એવમેવ હિ નિત્યાત્મભાવનેન સુખી ભવ।
એવમાત્મા સુખં પ્રાપ્તઃ પુનર્જન્મ ન સંભવેત્ ॥ ૨૪.૩૩ ॥

સદ્યો મુક્તો ભવેદ્બ્રહ્માકારેણ પરિતિષ્ઠતિ।
આત્માકારમિદં વિશ્વમાત્માકારમહં મહત્ ॥ ૨૪.૩૪ ॥

આત્મૈવ નાન્યદ્ભૂતં વા આત્મૈવ મન એવ હિ।
આત્મૈવ ચિત્તવદ્ભાતિ આત્મૈવ સ્મૃતિવત્ ક્વચિત્ ॥ ૨૪.૩૫ ॥

આત્મૈવ વૃત્તિવદ્ભાતિ આત્મૈવ ક્રોધવત્ સદા।var was વૃત્તિમદ્ભાતિ
આત્મૈવ શ્રવણં તદ્વદાત્મૈવ મનનં ચ તત્ ॥ ૨૪.૩૬ ॥

આત્મૈવોપક્રમં નિત્યમુપસંહારમાત્મવત્।
આત્મૈવાભ્યાં સમં નિત્યમાત્મૈવાપૂર્વતાફલમ્ ॥ ૨૪.૩૭ ॥

અર્થવાદવદાત્મા હિ પરમાત્મોપપત્તિ હિ।
ઇચ્છા પ્રારભ્યવદ્બ્રહ્મ ઇચ્છામારભ્યવત્ પરઃ ॥ ૨૪.૩૮ ॥ var was પ્રારબ્ધવદ્
પરેચ્છારબ્ધવદ્બ્રહ્મા ઇચ્છાશક્તિશ્ચિદેવ હિ।
અનિચ્છાશક્તિરાત્મૈવ પરેચ્છાશક્તિરવ્યયઃ ॥ ૨૪.૩૯ ॥

પરમાત્મૈવાધિકારો વિષયં પરમાત્મનઃ।
સંબન્ધં પરમાત્મૈવ પ્રયોજનં પરાત્મકમ્ ॥ ૨૪.૪૦ ॥

બ્રહ્મૈવ પરમં સઙ્ગં કર્મજં બ્રહ્મ સઙ્ગમમ્।
બ્રહ્મૈવ ભ્રાન્તિજં ભાતિ દ્વન્દ્વં બ્રહ્મૈવ નાન્યતઃ ॥ ૨૪.૪૧ ॥

સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિત્ય સદ્ય એવ વિમોક્ષદમ્।
સવિકલ્પસમાધિસ્થં નિર્વિકલ્પસમાધિ હિ ॥ ૨૪.૪૨ ॥

શબ્દાનુવિદ્ધં બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મ દૃશ્યાનુવિદ્ધકમ્।
બ્રહ્મૈવાદિસમાધિશ્ચ તન્મધ્યમસમાધિકમ્ ॥ ૨૪.૪૩ ॥

બ્રહ્મૈવ નિશ્ચયં શૂન્યં તદુક્તમસમાધિકમ્।
દેહાભિમાનરહિતં તદ્વૈરાગ્યસમાધિકમ્ ॥ ૨૪.૪૪ ॥

એતદ્ભાવનયા શાન્તં જીવન્મુક્તસમાધિકઃ।
અત્યન્તં સર્વશાન્તત્વં દેહો મુક્તસમાધિકમ્ ॥ ૨૪.૪૫ ॥

એતદભ્યાસિનાં પ્રોક્તં સર્વં ચૈતત્સમન્વિતમ્।
સર્વં વિસ્મૃત્ય વિસ્મૃત્ય ત્યક્ત્વા ત્યક્ત્વા પુનઃ પુનઃ ॥ ૨૪.૪૬ ॥

સર્વવૃત્તિં ચ શૂન્યેન સ્થાસ્યામીતિ વિમુચ્ય હિ।
ન સ્થાસ્યામીતિ વિસ્મૃત્ય ભાસ્યામીતિ ચ વિસ્મર ॥ ૨૪.૪૭ ॥

ચૈતન્યોઽહમિતિ ત્યક્ત્વા સન્માત્રોઽહમિતિ ત્યજ।
ત્યજનં ચ પરિત્યજ્ય ભાવનં ચ પરિત્યજ ॥ ૨૪.૪૮ ॥

સર્વં ત્યક્ત્વા મનઃ ક્ષિપ્રં સ્મરણં ચ પરિત્યજ।
સ્મરણં કિઞ્ચિદેવાત્ર મહાસંસારસાગરમ્ ॥ ૨૪.૪૯ ॥

સ્મરણં કિઞ્ચિદેવાત્ર મહાદુઃખં ભવેત્ તદા।
મહાદોષં ભવં બન્ધં ચિત્તજન્મ શતં મનઃ ॥ ૨૪.૫૦ ॥

પ્રારબ્ધં હૃદયગ્રન્થિ બ્રહ્મહત્યાદિ પાતકમ્।
સ્મરણં ચૈવમેવેહ બન્ધમોક્ષસ્ય કારણમ્ ॥ ૨૪.૫૧ ॥

અહં બ્રહ્મપ્રકરણં સર્વદુઃખવિનાશકમ્।
સર્વપ્રપઞ્ચશમનં સદ્યો મોક્ષપ્રદં સદા।
એતચ્છ્રવણમાત્રેણ બ્રહ્મૈવ ભવતિ સ્વયમ્ ॥ ૨૪.૫૨ ॥

ભક્ત્યા પદ્મદલાક્ષપૂજિતપદધ્યાનાનુવૃત્ત્યા મનઃ
સ્વાન્તાનન્તપથપ્રચારવિધુરં મુક્ત્યૈ ભવેન્માનસમ્।
સઙ્કલ્પોજ્ઝિતમેતદલ્પસુમહાશીલો દયામ્ભોનિધૌ
કશ્ચિત્ સ્યાચ્છિવભક્તધુર્યસુમહાશાન્તઃ શિવપ્રેમતઃ ॥ ૨૪.૫૩ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
અહં બ્રહ્મપ્રકરણનિરૂપણં નામ ચતુર્વિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૨૫ ॥ પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
વક્ષ્યે પ્રસિદ્ધમાત્માનં સર્વલોકપ્રકાશકમ્।
સર્વાકારં સદા સિદ્ધં સર્વત્ર નિબિડં મહત્ ॥ ૨૫.૧ ॥

તદ્બ્રહ્માહં ન સન્દેહ ઇતિ નિશ્ચિત્ય તિષ્ઠ ભોઃ।
ચિદેવાહં ચિદેવાહં ચિત્રં ચેદહમેવ હિ ॥ ૨૫.૨ ॥

વાચાવધિશ્ચ દેવોઽહં ચિદેવ મનસઃ પરઃ।
ચિદેવાહં પરં બ્રહ્મ ચિદેવ સકલં પદમ્ ॥ ૨૫.૩ ॥

સ્થૂલદેહં ચિદેવેદં સૂક્ષ્મદેહં ચિદેવ હિ।
ચિદેવ કરણં સોઽહં કાયમેવ ચિદેવ હિ ॥ ૨૫.૪ ॥

અખણ્ડાકારવૃત્તિશ્ચ ઉત્તમાધમમધ્યમાઃ।
દેહહીનશ્ચિદેવાહં સૂક્ષ્મદેહશ્ચિદેવ હિ ॥ ૨૫.૫ ॥

ચિદેવ કારણં સોઽહં બુદ્ધિહીનશ્ચિદેવ હિ।
ભાવહીનશ્ચિદેવાહં દોષહીનશ્ચિદેવ હિ ॥ ૨૫.૬ ॥

અસ્તિત્વં બ્રહ્મ નાસ્ત્યેવ નાસ્તિ બ્રહ્મેતિ નાસ્તિ હિ।
અસ્તિ નાસ્તીતિ નાસ્ત્યેવ અહમેવ ચિદેવ હિ ॥ ૨૫.૭ ॥

સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ સાકારં નાસ્તિ નાસ્તિ હિ।
યત્કિઞ્ચિદપિ નાસ્ત્યેવ અહમેવ ચિદેવ હિ ॥ ૨૫.૮ ॥

અન્વયવ્યતિરેકં ચ આદિમધ્યાન્તદૂષણમ્।
સર્વં ચિન્માત્રરૂપત્વાદહમેવ ચિદેવ હિ ॥ ૨૫.૯ ॥

સર્વાપરં ચ સદસત્ કાર્યકારણકર્તૃકમ્।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૧૦ ॥

અશુદ્ધં શુદ્ધમદ્વૈતં દ્વૈતમેકમનેકકમ્।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૧૧ ॥

અસત્યસત્યમદ્વન્દ્વં દ્વન્દ્વં ચ પરતઃ પરમ્।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૧૨ ॥

ભૂતં ભવિષ્યં વર્તં ચ મોહામોહૌ સમાસમૌ।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૧૩ ॥

ક્ષણં લવં ત્રુટિર્બ્રહ્મ ત્વંપદં તત્પદં તથા।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૧૪ ॥

ત્વંપદં તત્પદં વાપિ ઐક્યં ચ હ્યહમેવ હિ।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૧૫ ॥

આનન્દં પરમાનન્દં સર્વાનન્દં નિજં મહત્।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૧૬ ॥

અહં બ્રહ્મ ઇદં બ્રહ્મ કં બ્રહ્મ હ્યક્ષરં પરમ્।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૧૭ ॥

વિષ્ણુરેવ પરં બ્રહ્મ શિવો બ્રહ્માહમેવ હિ।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૧૮ ॥

શ્રોત્રં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ શબ્દં બ્રહ્મ પદં શુભમ્।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૧૯ ॥

સ્પર્શો બ્રહ્મ પદં ત્વક્ચ ત્વક્ચ બ્રહ્મ પરસ્પરમ્।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૨૦ ॥

પરં રૂપં ચક્ષુભિઃ એવ તત્રૈવ યોજ્યતામ્।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૨૧ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વં સતતં સચ્ચિદાનન્દમાત્રકમ્।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૨૨ ॥

ચિન્મયાનન્દમાત્રોઽહં ઇદં વિશ્વમિદં સદા।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૨૩ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વં યત્કિઞ્ચિત્ તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૨૪ ॥

વાચા યત્ પ્રોચ્યતે નામ મનસા મનુતે તુ યત્।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૨૫ ॥

કારણે કલ્પિતે યદ્યત્ તૂષ્ણીં વા સ્થીયતે સદા।
શરીરેણ તુ યદ્ ભુઙ્ક્તે ઇન્દ્રિયૈર્યત્તુ ભાવ્યતે।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૨૬ ॥

વેદે યત્ કર્મ વેદોક્તં શાસ્ત્રં શાસ્ત્રોક્તનિર્ણયમ્।
ગુરૂપદેશસિદ્ધાન્તં શુદ્ધાશુદ્ધવિભાસકમ્ ॥ ૨૫.૨૭ ॥

કામાદિકલનં બ્રહ્મ દેવાદિ કલનં પૃથક્।
જીવયુક્તેતિ કલનં વિદેહો મુક્તિકલ્પનમ્ ॥ ૨૫.૨૮ ॥

બ્રહ્મ ઇત્યપિ સઙ્કલ્પં બ્રહ્મવિદ્વરકલ્પનમ્।
વરીયાનિતિ સઙ્કલ્પં વરિષ્ઠ ઇતિ કલ્પનમ્ ॥ ૨૫.૨૯ ॥

બ્રહ્માહમિતિ સઙ્કલ્પં ચિદહં ચેતિ કલ્પનમ્।
મહાવિદ્યેતિ સઙ્કલ્પં મહામાયેતિ કલ્પનમ્ ॥ ૨૫.૩૦ ॥

મહાશૂન્યેતિ સઙ્કલ્પં મહાચિન્તેતિ કલ્પનમ્।
મહાલોકેતિ સઙ્કલ્પં મહાસત્યેતિ કલ્પનમ્ ॥ ૨૫.૩૧ ॥

મહારૂપેતિ સઙ્કલ્પં મહારૂપં ચ કલ્પનમ્।
સર્વસઙ્કલ્પકં ચિત્તં સર્વસઙ્કલ્પકં મનઃ ॥ ૨૫.૩૨ ॥

સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્।
સર્વં દ્વૈતં મનોરૂપં સર્વં દુઃખં મનોમયમ્ ॥ ૨૫.૩૩ ॥

ચિદેવાહં ન સન્દેહઃ ચિદેવેદં જગત્ત્રયમ્।
યત્કિઞ્ચિદ્ભાષણં વાપિ યત્કિઞ્ચિન્મનસો જપમ્।
યત્કિઞ્ચિન્માનસં કર્મ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૩૪ ॥

સર્વં નાસ્તીતિ સન્મન્ત્રં જીવબ્રહ્મસ્વરૂપકમ્।
બ્રહ્મૈવ સર્વમિત્યેવં મન્ત્રઞ્ચૈવોત્તમોત્તમમ્ ॥ ૨૫.૩૫ ॥

અનુક્તમન્ત્રં સન્મન્ત્રં વૃત્તિશૂન્યં પરં મહત્।
સર્વં બ્રહ્મેતિ સઙ્કલ્પં તદેવ પરમં પદમ્ ॥ ૨૫.૩૬ ॥

સર્વં બ્રહ્મેતિ સઙ્કલ્પં મહાદેવેતિ કીર્તનમ્।
સર્વં બ્રહ્મેતિ સઙ્કલ્પં શિવપૂજાસમં મહત્ ॥ ૨૫.૩૭ ॥

સર્વં બ્રહ્મેત્યનુભવઃ સર્વાકારો ન સંશયઃ।
સર્વં બ્રહ્મેતિ સઙ્કલ્પં સર્વત્યાગમિતીરિતમ્ ॥ ૨૫.૩૮ ॥

સર્વં બ્રહ્મેતિ સઙ્કલ્પં ભાવાભાવવિનાશનમ્।
સર્વં બ્રહ્મેતિ સઙ્કલ્પં મહાદેવેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૨૫.૩૯ ॥

સર્વં બ્રહ્મેતિ સઙ્કલ્પં કાલસત્તાવિનિર્મુક્તઃ।
સર્વં બ્રહ્મેતિ સઙ્કલ્પઃ દેહસત્તા વિમુક્તિકઃ ॥ ૨૫.૪૦ ॥

સર્વં બ્રહ્મેતિ સઙ્કલ્પઃ સચ્ચિદાનન્દરૂપકઃ।
સર્વોઽહં બ્રહ્મમાત્રૈવ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૨૫.૪૧ ॥

ઇદમિત્યેવ યત્કિઞ્ચિત્ તદ્બ્રહ્મૈવ ન સંશયઃ।
ભ્રાન્તિશ્ચ નરકં દુઃખં સ્વર્ગભ્રાન્તિરિતીરિતા ॥ ૨૫.૪૨ ॥

બ્રહ્મા વિષ્ણુરિતિ ભ્રાન્તિર્ભ્રાન્તિશ્ચ શિવરૂપકમ્।
વિરાટ્ સ્વરાટ્ તથા સમ્રાટ્ સૂત્રાત્મા ભ્રાન્તિરેવ ચ ॥ ૨૫.૪૩ ॥

દેવાશ્ચ દેવકાર્યાણિ સૂર્યાચન્દ્રમસોર્ગતિઃ।
મુનયો મનવઃ સિદ્ધા ભ્રાન્તિરેવ ન સંશયઃ ॥ ૨૫.૪૪ ॥

સર્વદેવાસુરા ભ્રાન્તિસ્તેષાં યુદ્ધાદિ જન્મ ચ।
વિષ્ણોર્જન્માવતારાણિ ચરિતં શાન્તિરેવ હિ ॥ ૨૫.૪૫ ॥

બ્રહ્મણઃ સૃષ્ટિકૃત્યાનિ રુદ્રસ્ય ચરિતાનિ ચ।
સર્વભ્રાન્તિસમાયુક્તં ભ્રાન્ત્યા લોકાશ્ચતુર્દશ ॥ ૨૫.૪૬ ॥

વર્ણાશ્રમવિભાગશ્ચ ભ્રાન્તિરેવ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મવિષ્ણ્વીશરુદ્રાણામુપાસા ભ્રાન્તિરેવ ચ ॥ ૨૫.૪૭ ॥

તત્રાપિ યન્ત્રમન્ત્રાભ્યાં ભ્રાન્તિરેવ ન સંશયઃ।
વાચામગોચરં બ્રહ્મ સર્વં બ્રહ્મમયં ચ હિ ॥ ૨૫.૪૮ ॥

સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહમેવ ચિદેવ હિ।
એવં વદ ત્વં તિષ્ઠ ત્વં સદ્યો મુક્તો ભવિષ્યસિ ॥ ૨૫.૪૯ ॥

એતાવદુક્તં યત્કિઞ્ચિત્ તન્નાસ્ત્યેવ ન સંશયઃ।
એવં યદાન્તરં ક્ષિપ્રં બ્રહ્મૈવ દૃઢનિશ્ચયમ્ ॥ ૨૫.૫૦ ॥

દૃઢનિશ્ચયમેવાત્ર પ્રથમં કારણં ભવેત્।
નિશ્ચયઃ ખલ્વયં પશ્ચાત્ સ્વયમેવ ભવિષ્યતિ ॥ ૨૫.૫૧ ॥

આર્તં યચ્છિવપાદતોઽન્યદિતરં તજ્જાદિશબ્દાત્મકં
ચેતોવૃત્તિપરં પરાપ્રમુદિતં ષડ્ભાવસિદ્ધં જગત્।
ભૂતાક્ષાદિમનોવચોભિરનઘે સાન્દ્રે મહેશે ઘને
સિન્ધૌ સૈન્ધવખણ્ડવજ્જગદિદં લીયેત વૃત્ત્યુજ્ઝિતમ્ ॥ ૨૫.૫૨ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
બ્રહ્મણસ્સર્વરૂપત્વનિરૂપણપ્રકરણં નામ પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૨૬ ॥ ષડ્વિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
વક્ષ્યે સચ્ચિત્પરાનન્દં સ્વભાવં સર્વદા સુખમ્।
સર્વવેદપુરાણાનાં સારાત્ સારતરં સ્વયમ્ ॥ ૨૬.૧ ॥

ન ભેદં ચ દ્વયં દ્વન્દ્વં ન ભેદં ભેદવર્જિતમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ જ્ઞાનાશ્રયમનામયમ્ ॥ ૨૬.૨ ॥

ન ક્વચિન્નાત એવાહં નાક્ષરં ન પરાત્પરમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ જ્ઞાનાશ્રયમનામયમ્ ॥ ૨૬.૩ ॥

ન બહિર્નાન્તરં નાહં ન સઙ્કલ્પો ન વિગ્રહઃ।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ જ્ઞાનાશ્રયમનામયમ્ ॥ ૨૬.૪ ॥

ન સત્યં ચ પરિત્યજ્ય ન વાર્તા નાર્થદૂષણમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ જ્ઞાનાશ્રયમનામયમ્ ॥ ૨૬.૫ ॥

ન ગુણો ગુણિવાક્યં વા ન મનોવૃત્તિનિશ્ચયઃ।
ન જપં ન પરિચ્છિન્નં ન વ્યાપકમસત્ ફલમ્ ॥ ૨૬.૬ ॥

ન ગુરુર્ન ચ શિષ્યો વા ન સ્થિરં ન શુભાશુભમ્।
નૈકરૂપં નાન્યરૂપં ન મોક્ષો ન ચ બન્ધકમ્ ॥ ૨૬.૭ ॥

અહં પદાર્થસ્તત્પદં વા નેન્દ્રિયં વિષયાદિકમ્।
ન સંશયં ન તુચ્છં વા ન નિશ્ચયં ન વા કૃતમ્ ॥ ૨૬.૮ ॥

ન શાન્તિરૂપમદ્વૈતં ન ચોર્ધ્વં ન ચ નીચકમ્।
ન લક્ષણં ન દુઃખાઙ્ગં ન સુખં ન ચ ચઞ્ચલમ્ ॥ ૨૬.૯ ॥

ન શરીરં ન લિઙ્ગં વા ન કારણમકારણમ્।
ન દુઃખં નાન્તિકં નાહં ન ગૂઢં ન પરં પદમ્ ॥ ૨૬.૧૦ ॥

ન સઞ્ચિતં ચ નાગામિ ન સત્યં ચ ત્વમાહકમ્।
નાજ્ઞાનં ન ચ વિજ્ઞાનં ન મૂઢો ન ચ વિજ્ઞવાન્ ॥ ૨૬.૧૧ ॥

ન નીચં નરકં નાન્તં ન મુક્તિર્ન ચ પાવનમ્।
ન તૃષ્ણા ન ચ વિદ્યાત્વં નાહં તત્ત્વં ન દેવતા ॥ ૨૬.૧૨ ॥

ન શુભાશુભસઙ્કેતો ન મૃત્યુર્ન ચ જીવનમ્।
ન તૃપ્તિર્ન ચ ભોજ્યં વા ન ખણ્ડૈકરસોઽદ્વયમ્ ॥ ૨૬.૧૩ ॥

ન સઙ્કલ્પં ન પ્રપઞ્ચં ન જાગરણરાજકમ્।
ન કિઞ્ચિત્સમતાદોષો ન તુર્યગણના ભ્રમઃ ॥ ૨૬.૧૪ ॥

ન સર્વં સમલં નેષ્ટં ન નીતિર્ન ચ પૂજનમ્।
ન પ્રપઞ્ચં ન બહુના નાન્યભાષણસઙ્ગમઃ ॥ ૨૬.૧૫ ॥

ન સત્સઙ્ગમસત્સઙ્ગઃ ન બ્રહ્મ ન વિચારણમ્।
નાભ્યાસં ન ચ વક્તા ચ ન સ્નાનં ન ચ તીર્થકમ્ ॥ ૨૬.૧૬ ॥

ન પુણ્યં ન ચ વા પાપં ન ક્રિયા દોષકારણમ્।
ન ચાધ્યાત્મં નાધિભૂતં ન દૈવતમસમ્ભવમ્ ॥ ૨૬.૧૭ ॥

ન જન્મમરણે ક્વાપિ જાગ્રત્સ્વપ્નસુષુપ્તિકમ્।
ન ભૂલોકં ન પાતાલં ન જયાપજયાજયૌ ॥ ૨૬.૧૮ ॥

ન હીનં ન ચ વા ભીતિર્ન રતિર્ન મૃતિસ્ત્વરા।
અચિન્ત્યં નાપરાધ્યાત્મા નિગમાગમવિભ્રમઃ ॥ ૨૬.૧૯ ॥

ન સાત્ત્વિકં રાજસં ચ ન તામસગુણાધિકમ્।
ન શૈવં ન ચ વેદાન્તં ન સ્વાદ્યં તન્ન માનસમ્ ॥ ૨૬.૨૦ ॥

ન બન્ધો ન ચ મોક્ષો વા ન વાક્યં ઐક્યલક્ષણમ્।
ન સ્ત્રીરૂપં ન પુંભાવઃ ન ષણ્ડો ન સ્થિરઃ પદમ્ ॥ ૨૬.૨૧ ॥

ન ભૂષણં ન દૂષણં ન સ્તોત્રં ન સ્તુતિર્ન હિ।
ન લૌકિકં વૈદિકં ન શાસ્ત્રં ન ચ શાસનમ્ ॥ ૨૬.૨૨ ॥

ન પાનં ન કૃશં નેદં ન મોદં ન મદામદમ્।
ન ભાવનમભાવો વા ન કુલં નામરૂપકમ્ ॥ ૨૬.૨૩ ॥

નોત્કૃષ્ટં ચ નિકૃષ્ટં ચ ન શ્રેયોઽશ્રેય એવ હિ।
નિર્મલત્વં મલોત્સર્ગો ન જીવો ન મનોદમઃ ॥ ૨૬.૨૪ ॥

ન શાન્તિકલના નાગં ન શાન્તિર્ન શમો દમઃ।
ન ક્રીડા ન ચ ભાવાઙ્ગં ન વિકારં ન દોષકમ્ ॥ ૨૬.૨૫ ॥

ન યત્કિઞ્ચિન્ન યત્રાહં ન માયાખ્યા ન માયિકા।
યત્કિઞ્ચિન્ન ચ ધર્માદિ ન ધર્મપરિપીડનમ્ ॥ ૨૬.૨૬ ॥

ન યૌવનં ન બાલ્યં વા ન જરામરણાદિકમ્।
ન બન્ધુર્ન ચ વાઽબન્ધુર્ન મિત્રં ન ચ સોદરઃ ॥ ૨૬.૨૭ ॥

નાપિ સર્વં ન ચાકિઞ્ચિન્ન વિરિઞ્ચો ન કેશવઃ।
ન શિવો નાષ્ટદિક્પાલો ન વિશ્વો ન ચ તૈજસઃ ॥ ૨૬.૨૮ ॥

ન પ્રાજ્ઞો હિ ન તુર્યો વા ન બ્રહ્મક્ષત્રવિડ્વરઃ।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ જ્ઞાનામૃતમનામયમ્ ॥ ૨૬.૨૯ ॥

ન પુનર્ભાવિ પશ્ચાદ્વા ન પુનર્ભવસંભવઃ।
ન કાલકલના નાહં ન સંભાષણકારણમ્ ॥ ૨૬.૩૦ ॥

ન ચોર્ધ્વમન્તઃકરણં ન ચ ચિન્માત્રભાષણમ્।
ન બ્રહ્માહમિતિ દ્વૈતં ન ચિન્માત્રમિતિ દ્વયમ્ ॥ ૨૬.૩૧ ॥

નાન્નકોશં ન ચ પ્રાણમનોમયમકોશકમ્।
ન વિજ્ઞાનમયઃ કોશઃ ન ચાનન્દમયઃ પૃથક્ ॥ ૨૬.૩૨ ॥

ન બોધરૂપં બોધ્યં વા બોધકં નાત્ર યદ્ભ્રમઃ।
ન બાધ્યં બાધકં મિથ્યા ત્રિપુટીજ્ઞાનનિર્ણયઃ ॥ ૨૬.૩૩ ॥

ન પ્રમાતા પ્રમાણં વા ન પ્રમેયં ફલોદયમ્।
ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ જ્ઞાનામૃતમનોમયમ્ ॥ ૨૬.૩૪ ॥

ન ગુહ્યં ન પ્રકાશં વા ન મહત્વં ન ચાણુતા।
ન પ્રપઞ્ચો વિદ્યમાનં ન પ્રપઞ્ચઃ કદાચન ॥ ૨૬.૩૫ ॥

નાન્તઃકરણસંસારો ન મનો જગતાં ભ્રમઃ।
ન ચિત્તરૂપસંસારો બુદ્ધિપૂર્વં પ્રપઞ્ચકમ્ ॥ ૨૬.૩૬ ॥

ન જીવરૂપસંસારો વાસનારૂપસંસૃતિઃ।
ન લિઙ્ગભેદસંસારો નાજ્ઞાનમયસંસ્મૃતિઃ ॥ ૨૬.૩૭ ॥ var was સંસૃતિઃ
ન વેદરૂપસંસારો ન શાસ્ત્રાગમસંસૃતિઃ।
નાન્યદસ્તીતિ સંસારમન્યદસ્તીતિ ભેદકમ્ ॥ ૨૬.૩૮ ॥

ન ભેદાભેદકલનં ન દોષાદોષકલ્પનમ્।
ન શાન્તાશાન્તસંસારં ન ગુણાગુણસંસૃતિઃ ॥ ૨૬.૩૯ ॥

ન સ્ત્રીલિઙ્ગં ન પુંલિઙ્ગં ન નપુંસકસંસૃતિઃ।
ન સ્થાવરં ન જઙ્ગમં ચ ન દુઃખં ન સુખં ક્વચિત્ ॥ ૨૬.૪૦ ॥

ન શિષ્ટાશિષ્ટરૂપં વા ન યોગ્યાયોગ્યનિશ્ચયઃ।
ન દ્વૈતવૃત્તિરૂપં વા સાક્ષિવૃત્તિત્વલક્ષણમ્ ॥ ૨૬.૪૧ ॥

અખણ્ડાકારવૃત્તિત્વમખણ્ડૈકરસં સુખમ્।
દેહોઽહમિતિ યા વૃત્તિર્બ્રહ્માહમિતિ શબ્દકમ્ ॥ ૨૬.૪૨ ॥

અખણ્ડનિશ્ચયા વૃત્તિર્નાખણ્ડૈકરસં મહત્।
ન સર્વવૃત્તિભવનં સર્વવૃત્તિવિનાશકમ્ ॥ ૨૬.૪૩ ॥

સર્વવૃત્ત્યનુસન્ધાનં સર્વવૃત્તિવિમોચનમ્।
સર્વવૃત્તિવિનાશાન્તં સર્વવૃત્તિવિશૂન્યકમ્ ॥ ૨૬.૪૪ ॥

ન સર્વવૃત્તિસાહસ્રં ક્ષણક્ષણવિનાશનમ્।
ન સર્વવૃત્તિસાક્ષિત્વં ન ચ બ્રહ્માત્મભાવનમ્ ॥ ૨૬.૪૫ ॥

ન જગન્ન મનો નાન્તો ન કાર્યકલનં ક્વચિત્।
ન દૂષણં ભૂષણં વા ન નિરઙ્કુશલક્ષણમ્ ॥ ૨૬.૪૬ ॥

ન ચ ધર્માત્મનો લિઙ્ગં ગુણશાલિત્વલક્ષણમ્।
ન સમાધિકલિઙ્ગં વા ન પ્રારબ્ધં પ્રબન્ધકમ્ ॥ ૨૬.૪૭ ॥

બ્રહ્મવિત્તં આત્મસત્યો ન પરઃ સ્વપ્નલક્ષણમ્।
ન ચ વર્યપરો રોધો વરિષ્ઠો નાર્થતત્પરઃ ॥ ૨૬.૪૮ ॥

આત્મજ્ઞાનવિહીનો યો મહાપાતકિરેવ સઃ।
એતાવદ્ જ્ઞાનહીનો યો મહારોગી સ એવ હિ ॥ ૨૬.૪૯ ॥

અહં બ્રહ્મ ન સન્દેહ અખણ્ડૈકરસાત્મકઃ।
બ્રહ્મૈવ સર્વમેવેતિ નિશ્ચયાનુભવાત્મકઃ ॥ ૨૬.૫૦ ॥

સદ્યો મુક્તો ન સન્દેહઃ સદ્યઃ પ્રજ્ઞાનવિગ્રહઃ।
સ એવ જ્ઞાનવાન્ લોકે સ એવ પરમેશ્વરઃ ॥ ૨૬.૫૧ ॥

ઇદમેવ પરં બ્રહ્મ જ્ઞાનામૃતમનોમયમ્।
એતત્પ્રકરણં યસ્તુ શૃણુતે બ્રહ્મ એવ સઃ ॥ ૨૬.૫૨ ॥

એકત્વં ન બહુત્વમપ્યણુમહત્ કાર્યં ન વૈ કારણં
વિશ્વં વિશ્વપતિત્વમપ્યરસકં નો ગન્ધરૂપં સદા।
બદ્ધં મુક્તમનુત્તમોત્તમમહાનન્દૈકમોદં સદા
ભૂમાનન્દસદાશિવં જનિજરારોગાદ્યસઙ્ગં મહઃ ॥ ૨૬.૫૩ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
જ્ઞાનામૃતમનોમયપ્રકરણવર્ણનં નામ ષડ્વિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૨૭ ॥ સપ્તવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
વક્ષ્યે પ્રકરણં સત્યં બ્રહ્માનન્દમનોમયમ્।
કાર્યકારણનિર્મુક્તં નિત્યાનન્દમયં ત્વિદમ્ ॥ ૨૭.૧ ॥

અક્ષયાનન્દ એવાહમાત્માનન્દપ્રકાશકમ્।
જ્ઞાનાનન્દસ્વરૂપોઽહં લક્ષ્યાનન્દમયં સદા ॥ ૨૭.૨ ॥

વિષયાનન્દશૂન્યોઽહં મિથ્યાનન્દપ્રકાશકઃ।
વૃત્તિશૂન્યસુખાત્માહં વૃત્તિશૂન્યસુખાત્પરમ્ ॥ ૨૭.૩ ॥

જડાનન્દપ્રકાશાત્મા આત્માનન્દરસોઽસ્મ્યહમ્।
આત્માનન્દવિહીનોઽહં નાસ્ત્યાનન્દાત્મવિગ્રહઃ ॥ ૨૭.૪ ॥

કાર્યાનન્દવિહીનોઽહં કાર્યાનન્દકલાત્મકઃ।
ગુણાનન્દવિહીનોઽહં ગુહ્યાનન્દસ્વરૂપવાન્ ॥ ૨૭.૫ ॥

ગુપ્તાનન્દસ્વરૂપોઽહં કૃત્યાનન્દમહાનહમ્।
જ્ઞેયાનન્દવિહીનોઽહં ગોપ્યાનન્દવિવર્જિતઃ ॥ ૨૭.૬ ॥

સદાનન્દસ્વરૂપોઽહં મુદાનન્દનિજાત્મકઃ।
લોકાનન્દો મહાનન્દો લોકાતીતમહાનયમ્ ॥ ૨૭.૭ ॥

ભેદાનન્દશ્ચિદાનન્દઃ સુખાનન્દોઽહમદ્વયઃ।
ક્રિયાનન્દોઽક્ષયાનન્દો વૃત્ત્યાનન્દવિવર્જિતઃ ॥ ૨૭.૮ ॥

સર્વાનન્દોઽક્ષયાનન્દશ્ચિદાનન્દોઽહમવ્યયઃ।
સત્યાનન્દઃ પરાનન્દઃ સદ્યોનન્દઃ પરાત્પરઃ ॥ ૨૭.૯ ॥

વાક્યાનન્દમહાનન્દઃ શિવાનન્દોઽહમદ્વયઃ।
શિવાનન્દોત્તરાનન્દ આદ્યાનન્દવિવર્જિતઃ ॥ ૨૭.૧૦ ॥

અમલાત્મા પરાનન્દશ્ચિદાનન્દોઽહમદ્વયઃ।
વૃત્ત્યાનન્દપરાનન્દો વિદ્યાતીતો હિ નિર્મલઃ ॥ ૨૭.૧૧ ॥

કારણાતીત આનન્દશ્ચિદાનન્દોઽહમદ્વયઃ।
સર્વાનન્દઃ પરાનન્દો બ્રહ્માનન્દાત્મભાવનઃ ॥ ૨૭.૧૨ ॥

જીવાનન્દો લયાનન્દશ્ચિદાનન્દસ્વરૂપવાન્।
શુદ્ધાનન્દસ્વરૂપાત્મા બુદ્ધ્યાનન્દો મનોમયઃ ॥ ૨૭.૧૩ ॥

શબ્દાનન્દો મહાનન્દશ્ચિદાનન્દોઽહમદ્વયઃ।
આનન્દાનન્દશૂન્યાત્મા ભેદાનન્દવિશૂન્યકઃ ॥ ૨૭.૧૪ ॥

દ્વૈતાનન્દપ્રભાવાત્મા ચિદાનન્દોઽહમદ્વયઃ।
એવમાદિમહાનન્દ અહમેવેતિ ભાવય ॥ ૨૭.૧૫ ॥

શાન્તાનન્દોઽહમેવેતિ ચિદાનન્દપ્રભાસ્વરઃ।
એકાનન્દપરાનન્દ એક એવ ચિદવ્યયઃ ॥ ૨૭.૧૬ ॥

એક એવ મહાનાત્મા એકસંખ્યાવિવર્જિતઃ।
એકતત્ત્વમહાનન્દસ્તત્ત્વભેદવિવર્જિતઃ ॥ ૨૭.૧૭ ॥

વિજિતાનન્દહીનોઽહં નિર્જિતાનન્દહીનકઃ।
હીનાનન્દપ્રશાન્તોઽહં શાન્તોઽહમિતિ શાન્તકઃ ॥ ૨૭.૧૮ ॥

મમતાનન્દશાન્તોઽહમહમાદિપ્રકાશકમ્।
સર્વદા દેહશાન્તોઽહં શાન્તોઽહમિતિ વર્જિતઃ ॥ ૨૭.૧૯ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ન સંસારી ઇત્યેવમિતિ શાન્તકઃ।
અન્તરાદન્તરોઽહં વૈ અન્તરાદન્તરાન્તરઃ ॥ ૨૭.૨૦ ॥

એક એવ મહાનન્દ એક એવાહમક્ષરઃ।
એક એવાક્ષરં બ્રહ્મ એક એવાક્ષરોઽક્ષરઃ ॥ ૨૭.૨૧ ॥

એક એવ મહાનાત્મા એક એવ મનોહરઃ।
એક એવાદ્વયોઽહં વૈ એક એવ ન ચાપરઃ ॥ ૨૭.૨૨ ॥

એક એવ ન ભૂરાદિ એક એવ ન બુદ્ધયઃ।
એક એવ પ્રશાન્તોઽહં એક એવ સુખાત્મકઃ ॥ ૨૭.૨૩ ॥

એક એવ ન કામાત્મા એક એવ ન કોપકમ્।
એક એવ ન લોભાત્મા એક એવ ન મોહકઃ ॥ ૨૭.૨૪ ॥

એક એવ મદો નાહં એક એવ ન મે રસઃ।
એક એવ ન ચિત્તાત્મા એક એવ ન ચાન્યકઃ ॥ ૨૭.૨૫ ॥

એક એવ ન સત્તાત્મા એક એવ જરામરઃ।
એક એવ હિ પૂર્ણાત્મા એક એવ હિ નિશ્ચલઃ ॥ ૨૭.૨૬ ॥

એક એવ મહાનન્દ એક એવાહમેકવાન્।
દેહોઽહમિતિ હીનોઽહં શાન્તોઽહમિતિ શાશ્વતઃ ॥ ૨૭.૨૭ ॥

શિવોઽહમિતિ શાન્તોઽહં આત્મૈવાહમિતિ ક્રમઃ।
જીવોઽહમિતિ શાન્તોઽહં નિત્યશુદ્ધહૃદન્તરઃ ॥ ૨૭.૨૮ ॥

એવં ભાવય નિઃશઙ્કં સદ્યો મુક્તસ્ત્વમદ્વયે।
એવમાદિ સુશબ્દં વા નિત્યં પઠતુ નિશ્ચલઃ ॥ ૨૭.૨૯ ॥

કાલસ્વભાવો નિયતૈશ્ચ ભૂતૈઃ
જગદ્વિજાયેત ઇતિ શ્રુતીરિતમ્।
તદ્વૈ મૃષા સ્યાજ્જગતો જડત્વતઃ
ઇચ્છાભવં ચૈતદથેસ્વરસ્ય ॥ ૨૭.૩૦ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
આનન્દરૂપત્વનિરૂપણપ્રકરણં નામ સપ્તવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૨૮ ॥ અષ્ટાવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
બ્રહ્મૈવાહં ચિદેવાહં નિર્મલોઽહં નિરન્તરઃ।
શુદ્ધસ્વરૂપ એવાહં નિત્યરૂપઃ પરોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૨૮.૧ ॥

નિત્યનિર્મલરૂપોઽહં નિત્યચૈતન્યવિગ્રહઃ।
આદ્યન્તરૂપહીનોઽહમાદ્યન્તદ્વૈતહીનકઃ ॥ ૨૮.૨ ॥

અજસ્રસુખરૂપોઽહં અજસ્રાનન્દરૂપવાન્।
અહમેવાદિનિર્મુક્તઃ અહં કારણવર્જિતઃ ॥ ૨૮.૩ ॥

અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવાહમેવ હિ।
ઇત્યેવં ભાવયન્નિત્યં સુખમાત્મનિ નિર્મલઃ ॥ ૨૮.૪ ॥

સુખં તિષ્ઠ સુખં તિષ્ઠ સુચિરં સુખમાવહ।
સર્વવેદમનન્યસ્ત્વં સર્વદા નાસ્તિ કલ્પનમ્ ॥ ૨૮.૫ ॥

સર્વદા નાસ્તિ ચિત્તાખ્યં સર્વદા નાસ્તિ સંસૃતિઃ।
સર્વદા નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા જગદેવ ન ॥ ૨૮.૬ ॥

જગત્પ્રસઙ્ગો નાસ્ત્યેવ દેહવાર્તા કુતસ્તતઃ।
બ્રહ્મૈવ સર્વચિન્માત્રમહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૨૮.૭ ॥

ચિત્તમિત્યપિ નાસ્ત્યેવ ચિત્તમસ્તિ હિ નાસ્તિ હિ।
અસ્તિત્વભાવના નિષ્ઠા જગદસ્તિત્વવાઙ્મૃષા ॥ ૨૮.૮ ॥

અસ્તિત્વવક્તા વાર્તા હિ જગદસ્તીતિ ભાવના।
સ્વાત્મનોઽન્યજ્જગદ્રક્ષા દેહોઽહમિતિ નિશ્ચિતઃ ॥ ૨૮.૯ ॥

મહાચણ્ડાલ એવાસૌ મહાવિપ્રોઽપિ નિશ્ચયઃ।
તસ્માદિતિ જગન્નેતિ ચિત્તં વા બુદ્ધિરેવ ચ ॥ ૨૮.૧૦ ॥

નાસ્તિ નાસ્તીતિ સહસા નિશ્ચયં કુરુ નિર્મલઃ।
દૃશ્યં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ નાસ્તિ નાસ્તીતિ ભાવય ॥ ૨૮.૧૧ ॥

અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ હિ નિષ્કલઃ।
અહમેવ ન સન્દેહઃ અહમેવ સુખાત્ સુખમ્ ॥ ૨૮.૧૨ ॥

અહમેવ હિ દિવ્યાત્મા અહમેવ હિ કેવલઃ।
વાચામગોચરોઽહં વૈ અહમેવ ન ચાપરઃ ॥ ૨૮.૧૩ ॥

અહમેવ હિ સર્વાત્મા અહમેવ સદા પ્રિયઃ।
અહમેવ હિ ભાવાત્મા અહં વૃત્તિવિવર્જિતઃ ॥ ૨૮.૧૪ ॥

અહમેવાપરિચ્છિન્ન અહમેવ નિરન્તરઃ।
અહમેવ હિ નિશ્ચિન્ત અહમેવ હિ સદ્ગુરુઃ ॥ ૨૮.૧૫ ॥

અહમેવ સદા સાક્ષી અહમેવાહમેવ હિ।
નાહં ગુપ્તો ન વાઽગુપ્તો ન પ્રકાશાત્મકઃ સદા ॥ ૨૮.૧૬ ॥

નાહં જડો ન ચિન્માત્રઃ ક્વચિત્ કિઞ્ચિત્ તદસ્તિ હિ।
નાહં પ્રાણો જડત્વં તદત્યન્તં સર્વદા ભ્રમઃ ॥ ૨૮.૧૭ ॥

અહમત્યન્તમાનન્દ અહમત્યન્તનિર્મલઃ।
અહમત્યન્તવેદાત્મા અહમત્યન્તશાઙ્કરઃ ॥ ૨૮.૧૮ ॥

અહમિત્યપિ મે કિઞ્ચિદહમિત્યપિ ન સ્મૃતિઃ।
સર્વહીનોઽહમેવાગ્રે સર્વહીનઃ સુખાચ્છુભાત્ ॥ ૨૮.૧૯ ॥

પરાત્ પરતરં બ્રહ્મ પરાત્ પરતરઃ પુમાન્।
પરાત્ પરતરોઽહં વૈ સર્વસ્યાત્ પરતઃ પરઃ ॥ ૨૮.૨૦ ॥

સર્વદેહવિહીનોઽહં સર્વકર્મવિવર્જિતઃ।
સર્વમન્ત્રઃ પ્રશાન્તાત્મા સર્વાન્તઃકરણાત્ પરઃ ॥ ૨૮.૨૧ ॥

સર્વસ્તોત્રવિહીનોઽહં સર્વદેવપ્રકાશકઃ।
સર્વસ્નાનવિહીનાત્મા એકમગ્નોઽહમદ્વયઃ ॥ ૨૮.૨૨ ॥

આત્મતીર્થે હ્યાત્મજલે આત્માનન્દમનોહરે।
આત્મૈવાહમિતિ જ્ઞાત્વા આત્મારામોવસામ્યહમ્ ॥ ૨૮.૨૩ ॥

આત્મૈવ ભોજનં હ્યાત્મા તૃપ્તિરાત્મસુખાત્મકઃ।
આત્મૈવ હ્યાત્મનો હ્યાત્મા આત્મૈવ પરમો હ્યહમ્ ॥ ૨૮.૨૪ ॥

અહમાત્માઽહમાત્માહમહમાત્મા ન લૌકિકઃ।
સર્વાત્માહં સદાત્માહં નિત્યાત્માહં ગુણાન્તરઃ ॥ ૨૮.૨૫ ॥

એવં નિત્યં ભાવયિત્વા સદા ભાવય સિદ્ધયે।
સિદ્ધં તિષ્ઠતિ ચિન્માત્રો નિશ્ચયં માત્રમેવ સા।
નિશ્ચયં ચ લયં યાતિ સ્વયમેવ સુખી ભવ ॥ ૨૮.૨૬ ॥

શાખાદિભિશ્ચ શ્રુતયો હ્યનન્તા-
સ્ત્વામેકમેવ ભગવન્ બહુધા વદન્તિ।
વિષ્ણ્વિન્દ્રધાતૃરવિસૂન્વનલાનિલાદિ
ભૂતાત્મનાથ ગણનાથલલામ શમ્ભો ॥ ૨૮.૨૭ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
આત્મવૈલક્ષણ્યપ્રકરણં નામ અષ્ટાવિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૨૯ ॥ એકોનત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
અત્યન્તં તન્મયં વક્ષ્યે દુર્લભં યોગિનામપિ।
વેદશાસ્ત્રેષુ દેવેષુ રહસ્યમતિદુર્લભમ્ ॥ ૨૯.૧ ॥

યઃ પરં બ્રહ્મ સર્વાત્મા સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ।
સર્વાત્મા પરમાત્મા હિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૨ ॥

આત્મરૂપમિદં સર્વમાદ્યન્તરહિતોઽજયઃ।
કાર્યાકાર્યમિદં નાસ્તિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૩ ॥

યત્ર દ્વૈતભયં નાસ્તિ યત્રાદ્વૈતપ્રબોધનમ્।
શાન્તાશાન્તદ્વયં નાસ્તિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૪ ॥

યત્ર સઙ્કલ્પકં નાસ્તિ યત્ર ભ્રાન્તિર્ન વિદ્યતે।
તદેવ હિ મતિર્નાસ્તિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૫ ॥

યત્ર બ્રહ્મણિ નાસ્ત્યેવ યત્ર ભાવિ વિકલ્પનમ્।
યત્ર સર્વં જગન્નાસ્તિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૬ ॥

યત્ર ભાવમભાવં વા મનોભ્રાન્તિ વિકલ્પનમ્।
યત્ર ભ્રાન્તેર્ન વાર્તા વા તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૭ ॥

યત્ર નાસ્તિ સુખં નાસ્તિ દેહોઽહમિતિ રૂપકમ્।
સર્વસઙ્કલ્પનિર્મુક્તં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૮ ॥

યત્ર બ્રહ્મ વિના ભાવો યત્ર દોષો ન વિદ્યતે।
યત્ર દ્વન્દ્વભયં નાસ્તિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૯ ॥

યત્ર વાક્કાયકાર્યં વા યત્ર કલ્પો લયં ગતઃ।
યત્ર પ્રપઞ્ચં નોત્પન્નં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૧૦ ॥

યત્ર માયા પ્રકાશો ન માયા કાર્યં ન કિઞ્ચન।
યત્ર દૃશ્યમદૃશ્યં વા તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૧૧ ॥

વિદ્વાન્ વિદ્યાપિ નાસ્ત્યેવ યત્ર પક્ષવિપક્ષકૌ।
ન યત્ર દોષાદોષૌ વા તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૧૨ ॥

યત્ર વિષ્ણુત્વભેદો ન યત્ર બ્રહ્મા ન વિદ્યતે।
યત્ર શઙ્કરભેદો ન તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૧૩ ॥

ન યત્ર સદસદ્ભેદો ન યત્ર કલનાપદમ્।
ન યત્ર જીવકલના તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૧૪ ॥

ન યત્ર શઙ્કરધ્યાનં ન યત્ર પરમં પદમ્।
ન યત્ર કલનાકારં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૧૫ ॥

ન યત્રાણુર્મહત્ત્વં ચ યત્ર સન્તોષકલ્પનમ્।
યત્ર પ્રપઞ્ચમાભાસં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૧૬ ॥

ન યત્ર દેહકલનં ન યત્ર હિ કુતૂહલમ્।
ન યત્ર ચિત્તકલનં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૧૭ ॥

ન યત્ર બુદ્ધિવિજ્ઞાનં ન યત્રાત્મા મનોમયઃ।
ન યત્ર કામકલનં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૧૮ ॥

ન યત્ર મોક્ષવિશ્રાન્તિર્યત્ર બન્ધત્વવિગ્રહઃ।
ન યત્ર શાશ્વતં જ્ઞાનં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૧૯ ॥

ન યત્ર કાલકલનં યત્ર દુઃખત્વભાવનમ્।
ન યત્ર દેહકલનં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૨૦ ॥

ન યત્ર જીવવૈરાગ્યં યત્ર શાસ્ત્રવિકલ્પનમ્।
યત્રાહમહમાત્મત્વં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૨૧ ॥

ન યત્ર જીવન્મુક્તિર્વા યત્ર દેહવિમોચનમ્।
યત્ર સઙ્કલ્પિતં કાર્યં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૨૨ ॥

ન યત્ર ભૂતકલનં યત્રાન્યત્વપ્રભાવનમ્।
ન યત્ર જીવભેદો વા તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૨૩ ॥

યત્રાનન્દપદં બ્રહ્મ યત્રાનન્દપદં સુખમ્।
યત્રાનન્દગુણં નિત્યં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૨૪ ॥

ન યત્ર વસ્તુપ્રભવં ન યત્રાપજયોજયઃ।
ન યત્ર વાક્યકથનં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૨૫ ॥

ન યત્રાત્મવિચારાઙ્ગં ન યત્ર શ્રવણાકુલમ્।
ન યત્ર ચ મહાનન્દં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૨૬ ॥

ન યત્ર હિ સજાતીયં વિજાતીયં ન યત્ર હિ।
ન યત્ર સ્વગતં ભેદં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૨૭ ॥

ન યત્ર નરકો ઘોરો ન યત્ર સ્વર્ગસમ્પદઃ।
ન યત્ર બ્રહ્મલોકો વા તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૨૮ ॥

ન યત્ર વિષ્ણુસાયુજ્યં યત્ર કૈલાસપર્વતઃ।
બ્રહ્માણ્ડમણ્ડલં યત્ર તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૨૯ ॥

ન યત્ર ભૂષણં યત્ર દૂષણં વા ન વિદ્યતે।
ન યત્ર સમતા દોષં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૩૦ ॥

ન યત્ર મનસા ભાવો ન યત્ર સવિકલ્પનમ્।
ન યત્રાનુભવં દુઃખં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૩૧ ॥

યત્ર પાપભયં નાસ્તિ પઞ્ચપાપાદપિ ક્વચિત્।
ન યત્ર સઙ્ગદોષં વા તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૩૨ ॥

યત્ર તાપત્રયં નાસ્તિ યત્ર જીવત્રયં ક્વચિત્।
યત્ર વિશ્વવિકલ્પાખ્યં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૩૩ ॥

ન યત્ર બોધમુત્પન્નં ન યત્ર જગતાં ભ્રમઃ।
ન યત્ર કરણાકારં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૩૪ ॥

ન યત્ર હિ મનો રાજ્યં યત્રૈવ પરમં સુખમ્।
યત્ર વૈ શાશ્વતં સ્થાનં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૩૫ ॥

યત્ર વૈ કારણં શાન્તં યત્રૈવ સકલં સુખમ્।
યદ્ગત્વા ન નિવર્તન્તે તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૩૬ ॥

યદ્ જ્ઞાત્વા મુચ્યતે સર્વં યદ્ જ્ઞાત્વાઽન્યન્ન વિદ્યતે।
યદ્ જ્ઞાત્વા નાન્યવિજ્ઞાનં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૩૭ ॥

યત્રૈવ દોષં નોત્પન્નં યત્રૈવ સ્થાનનિશ્ચલઃ।
યત્રૈવ જીવસઙ્ઘાતઃ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૩૮ ॥

યત્રૈવ નિત્યતૃપ્તાત્મા યત્રૈવાનન્દનિશ્ચલમ્।
યત્રૈવ નિશ્ચલં શાન્તં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૩૯ ॥

યત્રૈવ સર્વસૌખ્યં વા યત્રૈવ સન્નિરૂપણમ્।
યત્રૈવ નિશ્ચયાકારં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૪૦ ॥

ન યત્રાહં ન યત્ર ત્વં ન યત્ર ત્વં સ્વયં સ્વયમ્।
યત્રૈવ નિશ્ચયં શાન્તં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૪૧ ॥

યત્રૈવ મોદતે નિત્યં યત્રૈવ સુખમેધતે।
યત્ર દુઃખભયં નાસ્તિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૪૨ ॥

યત્રૈવ ચિન્મયાકારં યત્રૈવાનન્દસાગરઃ।
યત્રૈવ પરમં સાક્ષાત્ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૪૩ ॥

યત્રૈવ સ્વયમેવાત્ર સ્વયમેવ તદેવ હિ।
સ્વસ્વાત્મનોક્તભેદોઽસ્તિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૪૪ ॥

યત્રૈવ પરમાનન્દં સ્વયમેવ સુખં પરમ્।
યત્રૈવાભેદકલનં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૪૫ ॥

ન યત્ર ચાણુમાત્રં વા ન યત્ર મનસો મલમ્।
ન યત્ર ચ દદામ્યેવ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૪૬ ॥

યત્ર ચિત્તં મૃતં દેહં મનો મરણમાત્મનઃ।
યત્ર સ્મૃતિર્લયં યાતિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૪૭ ॥

યત્રૈવાહં મૃતો નૂનં યત્ર કામો લયં ગતઃ।
યત્રૈવ પરમાનન્દં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૪૮ ॥

યત્ર દેવાસ્ત્રયો લીનં યત્ર દેહાદયો મૃતાઃ।
ન યત્ર વ્યવહારોઽસ્તિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૪૯ ॥

યત્ર મગ્નો નિરાયાસો યત્ર મગ્નો ન પશ્યતિ।
યત્ર મગ્નો ન જન્માદિસ્તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૫૦ ॥

યત્ર મગ્નો ન ચાભાતિ યત્ર જાગ્રન્ન વિદ્યતે।
યત્રૈવ મોહમરણં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૫૧ ॥

યત્રૈવ કાલમરણં યત્ર યોગો લયં ગતઃ।
યત્ર સત્સઙ્ગતિર્નષ્ટા તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૫૨ ॥

યત્રૈવ બ્રહ્મણો રૂપં યત્રૈવાનન્દમાત્રકમ્।
યત્રૈવ પરમાનન્દં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૫૩ ॥

યત્ર વિશ્વં ક્વચિન્નાસ્તિ યત્ર નાસ્તિ તતો જગત્।
યત્રાન્તઃકરણં નાસ્તિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૫૪ ॥

યત્રૈવ સુખમાત્રં ચ યત્રૈવાનન્દમાત્રકમ્।
યત્રૈવ પરમાનન્દં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૫૫ ॥

યત્ર સન્માત્રચૈતન્યં યત્ર ચિન્માત્રમાત્રકમ્।
યત્રાનન્દમયં ભાતિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૫૬ ॥

યત્ર સાક્ષાત્ પરં બ્રહ્મ યત્ર સાક્ષાત્ સ્વયં પરમ્।
યત્ર શાન્તં પરં લક્ષ્યં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૫૭ ॥

યત્ર સાક્ષાદખણ્ડાર્થં યત્ર સાક્ષાત્ પરાયણમ્।
યત્ર નાશાદિકં નાસ્તિ તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૫૮ ॥

યત્ર સાક્ષાત્ સ્વયં માત્રં યત્ર સાક્ષાત્સ્વયં જયમ્।
યત્ર સાક્ષાન્મહાનાત્મા તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૫૯ ॥

યત્ર સાક્ષાત્ પરં તત્ત્વં યત્ર સાક્ષાત્ સ્વયં મહત્।
યત્ર સાક્ષાત્તુ વિજ્ઞાનં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૬૦ ॥

યત્ર સાક્ષાદ્ગુણાતીતં યત્ર સાક્ષાદ્ધિ નિર્મલમ્।
યત્ર સાક્ષાત્ સદાશુદ્ધં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૬૧ ॥

યત્ર સાક્ષાન્મહાનાત્મા યત્ર સાક્ષાત્ સુખાત્ સુખમ્।
યત્રૈવ જ્ઞાનવિજ્ઞાનં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૬૨ ॥

યત્રૈવ હિ સ્વયં જ્યોતિર્યત્રૈવ સ્વયમદ્વયમ્।
યત્રૈવ પરમાનન્દં તન્મયો ભવ સર્વદા ॥ ૨૯.૬૩ ॥

એવં તન્મયભાવોક્તં એવં નિત્યશનિત્યશઃ।
બ્રહ્માહં સચ્ચિદાનન્દં અખણ્ડોઽહં સદા સુખમ્ ॥ ૨૯.૬૪ ॥

વિજ્ઞાનં બ્રહ્મમાત્રોઽહં સ શાન્તં પરમોઽસ્મ્યહમ્।
ચિદહં ચિત્તહીનોઽહં નાહં સોઽહં ભવામ્યહમ્ ॥ ૨૯.૬૫ ॥

તદહં ચિદહં સોઽહં નિર્મલોઽહમહં પરમ્।
પરોઽહં પરમોઽહં વૈ સર્વં ત્યજ્ય સુખીભવ ॥ ૨૯.૬૬ ॥

ઇદં સર્વં ચિત્તશેષં શુદ્ધત્વકમલીકૃતમ્।
એવં સર્વં પરિત્યજ્ય વિસ્મૃત્વા શુદ્ધકાષ્ઠવત્ ॥ ૨૯.૬૭ ॥

પ્રેતવદ્દેહં સંત્યજ્ય કાષ્ઠવલ્લોષ્ઠવત્ સદા।
સ્મરણં ચ પરિત્યજ્ય બ્રહ્મમાત્રપરો ભવ ॥ ૨૯.૬૮ ॥

એતત્ પ્રકરણં યસ્તુ શૃણોતિ સકૃદસ્તિ વા।
મહાપાતકયુક્તોઽપિ સર્વં ત્યક્ત્વા પરં ગતઃ ॥ ૨૯.૬૯ ॥

અઙ્ગાવબદ્ધાભિરુપાસનાભિ-
ર્વદન્તિ વેદાઃ કિલ ત્વામસઙ્ગમ્।
સમસ્તહૃત્કોશવિશેષસઙ્ગં
ભૂમાનમાત્માનમખણ્ડરૂપમ્ ॥ ૨૯.૭૦ ॥

ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
તન્મયભાવોપદેશપ્રકરણં નામ એકોનત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૩૦ ॥ ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
વક્ષ્યે પરં બ્રહ્મમાત્રં જગત્સન્ત્યાગપૂર્વકમ્।
સકૃચ્છ્રવણમાત્રેણ બ્રહ્મભાવં પરં લભેત્ ॥ ૩૦.૧ ॥

બ્રહ્મ બ્રહ્મપરં માત્રં નિર્ગુણં નિત્યનિર્મલમ્।
શાશ્વતં સમમત્યન્તં બ્રહ્મણોઽન્યન્ન વિદ્યતે ॥ ૩૦.૨ ॥

અહં સત્યઃ પરાનન્દઃ શુદ્ધો નિત્યો નિરઞ્જનઃ।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૩ ॥

અખણ્ડૈકરસૈવાસ્મિ પરિપૂર્ણોઽસ્મિ સર્વદા।
બ્રહ્મૈવ સર્વં નાન્યોઽસ્તિ સર્વં બ્રહ્મ ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૪ ॥

સર્વદા કેવલાત્માહં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિત્યશઃ।
આનન્દરૂપમેવાહં નાન્યત્ કિઞ્ચિન્ન શાશ્વતમ્ ॥ ૩૦.૫ ॥

શુદ્ધાનન્દસ્વરૂપોઽહં શુદ્ધવિજ્ઞાનમાત્મનઃ।
એકાકારસ્વરૂપોઽહં નૈકસત્તાવિવર્જિતઃ ॥ ૩૦.૬ ॥

અન્તરજ્ઞાનશુદ્ધોઽહમહમેવ પરાયણમ્।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૭ ॥

અનેકતત્ત્વહીનોઽહં એકત્વં ચ ન વિદ્યતે।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૮ ॥

સર્વપ્રકારરૂપોઽસ્મિ સર્વં ઇત્યપિ વર્જિતઃ।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૯ ॥

નિર્મલજ્ઞાનરૂપોઽહમહમેવ ન વિદ્યતે।
શુદ્ધબ્રહ્મસ્વરૂપોઽહં વિશુદ્ધપદવર્જિતઃ ॥ ૩૦.૧૦ ॥

નિત્યાનન્દસ્વરૂપોઽહં જ્ઞાનાનન્દમહં સદા।
સૂક્ષ્માત્ સૂક્ષ્મતરોઽહં વૈ સૂક્ષ્મ ઇત્યાદિવર્જિતઃ ॥ ૩૦.૧૧ ॥

અખણ્ડાનન્દમાત્રોઽહં અખણ્ડાનન્દવિગ્રહઃ।
સદાઽમૃતસ્વરૂપોઽહં સદા કૈવલ્યવિગ્રહઃ ॥ ૩૦.૧૨ ॥

બ્રહ્માનન્દમિદં સર્વં નાસ્તિ નાસ્તિ કદાચન।
જીવત્વધર્મહીનોઽહમીશ્વરત્વવિવર્જિતઃ ॥ ૩૦.૧૩ ॥

વેદશાસ્ત્રસ્વરૂપોઽહં શાસ્ત્રસ્મરણકારણમ્।
જગત્કારણકાર્યં ચ બ્રહ્મવિષ્ણુમહેશ્વરાઃ ॥ ૩૦.૧૪ ॥

વાચ્યવાચકભેદં ચ સ્થૂલસૂક્ષ્મશરીરકમ્।
જાગ્રત્સ્વપ્નસુષુપ્તાદ્યપ્રાજ્ઞતૈજસવિશ્વકાઃ ॥ ૩૦.૧૫ ॥

સર્વશાસ્ત્રસ્વરૂપોઽહં સર્વાનન્દમહં સદા।
અતીતનામરૂપાર્થ અતીતઃ સર્વકલ્પનાત્ ॥ ૩૦.૧૬ ॥

દ્વૈતાદ્વૈતં સુખં દુઃખં લાભાલાભૌ જયાજયૌ।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૧૭ ॥

સાત્ત્વિકં રાજસં ભેદં સંશયં હૃદયં ફલમ્।
દૃક્ દૃષ્ટં સર્વદ્રષ્ટા ચ ભૂતભૌતિકદૈવતમ્ ॥ ૩૦.૧૮ ॥

સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ।
તુર્યરૂપમહં સાક્ષાત્ જ્ઞાનરૂપમહં સદા ॥ ૩૦.૧૯ ॥

અજ્ઞાનં ચૈવ નાસ્ત્યેવ તત્કાર્યં કુત્ર વિદ્યતે।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૨૦ ॥

ચિત્તવૃત્તિવિલાસં ચ બુદ્ધીનામપિ નાસ્તિ હિ।
દેહસઙ્કલ્પહીનોઽહં બુદ્ધિસઙ્કલ્પકલ્પના ॥ ૩૦.૨૧ ॥

સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ।
બુદ્ધિનિશ્ચયરૂપોઽહં નિશ્ચયં ચ ગલત્યહો ॥ ૩૦.૨૨ ॥

અહંકારં બહુવિધં દેહોઽહમિતિ ભાવનમ્।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૨૩ ॥

બ્રહ્માહમપિ કાણોઽહં બધિરોઽહં પરોઽસ્મ્યહમ્।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૨૪ ॥

દેહોઽહમિતિ તાદાત્મ્યં દેહસ્ય પરમાત્મનઃ।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૨૫ ॥

સર્વોઽહમિતિ તાદાત્મ્યં સર્વસ્ય પરમાત્મનઃ।
ઇતિ ભાવય યત્નેન બ્રહ્મૈવાહમિતિ પ્રભો ॥ ૩૦.૨૬ ॥

દૃઢનિશ્ચયમેવેદં સત્યં સત્યમહં પરમ્।
દૃઢનિશ્ચયમેવાત્ર સદ્ગુરોર્વાક્યનિશ્ચયમ્ ॥ ૩૦.૨૭ ॥

દૃઢનિશ્ચયસામ્રાજ્યે તિષ્ઠ તિષ્ઠ સદા પરઃ।
અહમેવ પરં બ્રહ્મ આત્માનન્દપ્રકાશકઃ ॥ ૩૦.૨૮ ॥

શિવપૂજા શિવશ્ચાહં વિષ્ણુર્વિષ્ણુપ્રપૂજનમ્।
યદ્યત્ સંવેદ્યતે કિઞ્ચિત્ યદ્યન્નિશ્ચીયતે ક્વચિત્ ॥ ૩૦.૨૯ ॥

તદેવ ત્વં ત્વમેવાહં ઇત્યેવં નાસ્તિ કિઞ્ચન।
ઇદં ચિત્તમિદં દૃશ્યં ઇત્યેવમિતિ નાસ્તિ હિ ॥ ૩૦.૩૦ ॥

સદસદ્ભાવશેષોઽપિ તત્તદ્ભેદં ન વિદ્યતે।
સુખરૂપમિદં સર્વં સુખરૂપમિદં ન ચ ॥ ૩૦.૩૧ ॥

લક્ષભેદં સકૃદ્ભેદં સર્વભેદં ન વિદ્યતે।
બ્રહ્માનન્દો ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૩૨ ॥

બ્રહ્મભેદં તુર્યભેદં જીવભેદમભેદકમ્।
ઇદમેવ હિ નોત્પન્નં સર્વદા નાસ્તિ કિઞ્ચન ॥ ૩૦.૩૩ ॥

સ દેવમિતિ નિર્દેશો નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ સર્વદા।
અસ્તિ ચેત્ કિલ વક્તવ્યં નાસ્તિ ચેત્ કથમુચ્યતે ॥ ૩૦.૩૪ ॥

પરં વિશેષમેવેતિ નાસ્તિ કિઞ્ચિત્ સદા મયિ।
ચઞ્ચલં મનશ્ચૈવ નાસ્તિ નાસ્તિ ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૩૫ ॥

એવમેવ સદા પૂર્ણો નિરીહસ્તિષ્ઠ શાન્તધીઃ।
સર્વં બ્રહ્માસ્મિ પૂર્ણોઽસ્મિ એવં ચ ન કદાચન ॥ ૩૦.૩૬ ॥

આનન્દોઽહં વરિષ્ઠોઽહં બ્રહ્માસ્મીત્યપિ નાસ્તિ હિ।
બ્રહ્માનન્દમહાનન્દમાત્માનન્દમખણ્ડિતમ્ ॥ ૩૦.૩૭ ॥

ઇદં પરમહન્તા ચ સર્વદા નાસ્તિ કિઞ્ચન।
ઇદં સર્વમિતિ ખ્યાતિ આનન્દં નેતિ નો ભ્રમઃ ॥ ૩૦.૩૮ ॥

સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ।
લક્ષ્યલક્ષણભાવં ચ દૃશ્યદર્શનદૃશ્યતા ॥ ૩૦.૩૯ ॥

અત્યન્તાભાવમેવેતિ સર્વદાનુભવં મહત્।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૪૦ ॥

ગુહ્યં મન્ત્રં ગુણં શાસ્ત્રં સત્યં શ્રોત્રં કલેવરમ્।
મરણં જનનં કાર્યં કારણં પાવનં શુભમ્ ॥ ૩૦.૪૧ ॥

કામક્રોધૌ લોભમોહૌ મદો માત્સર્યમેવ હિ।
દ્વૈતદોષં ભયં શોકં સર્વં નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૩૦.૪૨ ॥

ઇદં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ સકલં સુખમ્।
ઇદં બ્રહ્મેતિ મનનમહં બ્રહ્મેતિ ચિન્તનમ્ ॥ ૩૦.૪૩ ॥

અહં બ્રહ્મેતિ મનનં ત્વં બ્રહ્મત્વવિનાશનમ્।
સત્યત્વં બ્રહ્મવિજ્ઞાનં અસત્યત્વં ન બાધ્યતે ॥ ૩૦.૪૪ ॥

એક એવ પરો હ્યાત્મા એકત્વશ્રાન્તિવર્જિતઃ।
સર્વં બ્રહ્મ સદા બ્રહ્મ તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૪૫ ॥

જીવરૂપા જીવભાવા જીવશબ્દત્રયં ન હિ।
ઈશરૂપં ચેશભાવં ઈશશબ્દં ચ કલ્પિતમ્ ॥ ૩૦.૪૬ ॥

નાક્ષરં ન ચ સર્વં વા ન પદં વાચ્યવાચકમ્।
હૃદયં મન્ત્રતન્ત્રં ચ ચિત્તં બુદ્ધિર્ન કિઞ્ચન ॥ ૩૦.૪૭ ॥

મૂઢો જ્ઞાની વિવેકી વા શુદ્ધ ઇત્યપિ નાસ્તિ હિ।
નિશ્ચયં પ્રણવં તારં આત્માયં ગુરુશિષ્યકમ્ ॥ ૩૦.૪૮ ॥

તૂષ્ણીં તૂષ્ણીં મહાતૂષ્ણીં મૌનં વા મૌનભાવનમ્।
પ્રકાશનં પ્રકાશં ચ આત્માનાત્મવિવેચનમ્ ॥ ૩૦.૪૯ ॥

ધ્યાનયોગં રાજયોગં ભોગમષ્ટાઙ્ગલક્ષણમ્।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૦.૫૦ ॥

અસ્તિત્વભાષણં ચાપિ નાસ્તિત્વસ્ય ચ ભાષણમ્।
પઞ્ચાશદ્વર્ણરૂપોઽહં ચતુઃષષ્ટિકલાત્મકઃ ॥ ૩૦.૫૧ ॥

સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ।
બ્રહ્મૈવાહં પ્રસન્નાત્મા બ્રહ્મૈવાહં ચિદવ્યયઃ ॥ ૩૦.૫૨ ॥

શાસ્ત્રજ્ઞાનવિદૂરોઽહં વેદજ્ઞાનવિદૂરકઃ।
ઉક્તં સર્વં પરં બ્રહ્મ નાસ્તિ સન્દેહલેશતઃ ॥ ૩૦.૫૩ ॥

સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ।
બ્રહ્મૈવાહં પ્રસન્નાત્મા બ્રહ્મૈવાહં ચિદવ્યયઃ ॥ ૩૦.૫૪ ॥

ઇત્યેવં બ્રહ્મતન્માત્રં તત્ર તુભ્યં પ્રિયં તતઃ।
યસ્તુ બુદ્ધ્યેત સતતં સર્વં બ્રહ્મ ન સંશયઃ।
નિત્યં શૃણ્વન્તિ યે મર્ત્યાસ્તે ચિન્માત્રમયામલાઃ ॥ ૩૦.૫૫ ॥

સન્દેહસન્દેહકરોઽર્યકાસ્વકૈઃ
કરાદિસન્દોહજગદ્વિકારિભિઃ।
યો વીતમોહં ન કરોતિ દુર્હૃદં
વિદેહમુક્તિં શિવદૃક્પ્રભાવતઃ ॥ ૩૦.૫૬ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
બ્રહ્મૈકરૂપત્વનિરૂપણપ્રકરણં નામ ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૩૧ ॥ એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
વક્ષ્યે રહસ્યમત્યન્તં સાક્ષાદ્બ્રહ્મપ્રકાશકમ્।
સર્વોપનિષદામર્થં સર્વલોકેષુ દુર્લભમ્ ॥ ૩૧.૧ ॥

પ્રજ્ઞાનં બ્રહ્મ નિશ્ચિત્ય પદદ્વયસમન્વિતમ્।
મહાવાક્યં ચતુર્વાક્યં ઋગ્યજુઃસામસંભવમ્ ॥ ૩૧.૨ ॥

મમ પ્રજ્ઞૈવ બ્રહ્માહં જ્ઞાનમાત્રમિદં જગત્।
જ્ઞાનમેવ જગત્ સર્વં જ્ઞાનાદન્યન્ન વિદ્યતે ॥ ૩૧.૩ ॥

જ્ઞાનસ્યાનન્તરં સર્વં દૃશ્યતે જ્ઞાનરૂપતઃ।
જ્ઞાનસ્ય બ્રહ્મણશ્ચાપિ મમેવ પૃથઙ્ ન હિ ॥ ૩૧.૪ ॥

જીવઃ પ્રજ્ઞાનશબ્દસ્ય બ્રહ્મશબ્દસ્ય ચેશ્વરઃ।
ઐક્યમસ્મીત્યખણ્ડાર્થમખણ્ડૈકરસં તતમ્ ॥ ૩૧.૫ ॥

અખણ્ડાકારવૃત્તિસ્તુ જીવન્મુક્તિરિતીરિતમ્।
અખણ્ડૈકરસં વસ્તુ વિદેહો મુક્તિરુચ્યતે ॥ ૩૧.૬ ॥

બ્રહ્મૈવાહં ન સંસારી સચ્ચિદાનન્દમસ્મ્યહમ્।
નિર્ગુણોઽહં નિરંશોઽહં પરમાનન્દવાનહમ્ ॥ ૩૧.૭ ॥

નિત્યોઽહં નિર્વિકલ્પોઽહં ચિદહં ચિદહં સદા।
અખણ્ડાકારવૃત્ત્યાખ્યં ચિત્તં બ્રહ્માત્મના સ્થિતમ્ ॥ ૩૧.૮ ॥

લવણં તોયમાત્રેણ યથૈકત્વમખણ્ડિતમ્।
અખણ્ડૈકરસં વક્ષ્યે વિદેહો મુક્તિલક્ષણમ્ ॥ ૩૧.૯ ॥

પ્રજ્ઞાપદં પરિત્યજ્ય બ્રહ્મૈવ પદમેવ હિ।
અહમસ્મિ મહાનસ્મિ સિદ્ધોઽસ્મીતિ પરિત્યજન્ ॥ ૩૧.૧૦ ॥

સ્મરણં ચ પરિત્યજ્ય ભાવનં ચિત્તકર્તૃકમ્।
સર્વમન્તઃ પરિત્યજ્ય સર્વશૂન્યં પરિસ્થિતિઃ ॥ ૩૧.૧૧ ॥

તૂષ્ણીં સ્થિતિં ચ સન્ત્યજ્ય તતો મૌનવિકલ્પનમ્।
યત્તચ્ચિત્તં વિકલ્પાંશં મનસા કલ્પિતં જગત્ ॥ ૩૧.૧૨ ॥

દેહોઽહમિત્યહઙ્કારં દ્વૈતવૃત્તિરિતીરિતમ્।
સર્વં સાક્ષિરહં બ્રહ્મ ઇત્યેવં દૃઢનિશ્ચયમ્ ॥ ૩૧.૧૩ ॥

સર્વદાઽસંશયં બ્રહ્મ સાક્ષિવૃત્તિરિતીરિતમ્।
દ્વૈતવૃત્તિઃ સાક્ષવૃત્તિરખણ્ડાકારવૃત્તિકમ્ ॥ ૩૧.૧૪ ॥

અખણ્ડૈકરસં ચેતિ લોકે વૃત્તિત્રયં ભવેત્।
પ્રથમે નિશ્ચિતે દ્વૈતે દ્વિતીયે સાક્ષિસંશયઃ ॥ ૩૧.૧૫ ॥

તૃતીયે પદભાગે હિ દૃઢનિશ્ચયમીરિતમ્।
એતત્ત્રયાર્થં સંશોધ્ય તં પરિત્યજ્ય નિશ્ચિનુ ॥ ૩૧.૧૬ ॥

અખણ્ડૈકરસાકારો નિત્યં તન્મયતાં વ્રજ।
અભ્યાસવાક્યમેતત્તુ સદાઽભ્યાસસ્ય કારણમ્ ॥ ૩૧.૧૭ ॥

મનનસ્ય પરં વાક્યં યોઽયં ચન્દનવૃક્ષવત્।
યુક્તિભિશ્ચિન્તનં વૃત્તં પદત્રયમુદાહૃતમ્ ॥ ૩૧.૧૮ ॥

અહં પદસ્ય જીવોઽર્થ ઈશો બ્રહ્મપદસ્ય હિ।
અસ્મીતિ પદભાગસ્ય અખણ્ડાકારવૃત્તિકમ્ ॥ ૩૧.૧૯ ॥

પદત્રયં પરિત્યજ્ય વિચાર્ય મનસા સહ।
અખણ્ડૈકરસં પ્રાપ્ય વિદેહો મુક્તિલક્ષણમ્ ॥ ૩૧.૨૦ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મિ ચિન્માત્રં સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ।
અહં બ્રહ્માસ્મિ વાક્યસ્ય શ્રવણાનન્તરં સદા ॥ ૩૧.૨૧ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મિ નિત્યોઽસ્મિ શાન્તોઽસ્મિ પરમોઽસ્મ્યહમ્।
નિર્ગુણોઽહં નિરીહોઽહં નિરંશોઽસ્મિ સદા સ્મૃતઃ ॥ ૩૧.૨૨ ॥ var was નિર્યશોઽસ્મિ
આત્મૈવાસ્મિ ન સન્દેહઃ અખણ્ડૈકરસોઽસ્મ્યહમ્।
એવં નિરન્તરં તજ્જ્ઞો ભાવયેત્ પરમાત્મનિ ॥ ૩૧.૨૩ ॥

યથા ચાનુભવં વાક્યં તસ્માદનુભવેત્ સદા।
આરંભાચ્ચ દ્વિતીયાત્તુ સ્મૃતમભ્યાસવાક્યતઃ ॥ ૩૧.૨૪ ॥

તૃતીયાન્તત્ત્વમસ્યેતિ વાક્યસામાન્યનિર્ણયમ્।
તત્પદં ત્વંપદં ત્વસ્ય પદત્રયમુદાહૃતમ્ ॥ ૩૧.૨૫ ॥

તત્પદસ્યેશ્વરો હ્યર્થો જીવોઽર્થસ્ત્વંપદસ્ય હિ।
ઐક્યસ્યાપિ પદસ્યાર્થમખણ્ડૈકરસં પદમ્ ॥ ૩૧.૨૬ ॥

દ્વૈતવૃત્તિઃ સાક્ષવૃત્તિરખણ્ડાકારવૃત્તિકઃ।
અખણ્ડં સચ્ચિદાનન્દં તત્ત્વમેવાસિ નિશ્ચયઃ ॥ ૩૧.૨૭ ॥

ત્વં બ્રહ્માસિ ન સન્દેહસ્ત્વમેવાસિ ચિદવ્યયઃ।
ત્વમેવ સચ્ચિદાનન્દસ્ત્વમેવાખણ્ડનિશ્ચયઃ ॥ ૩૧.૨૮ ॥

ઇત્યેવમુક્તો ગુરુણા સ એવ પરમો ગુરુઃ।
અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિત્ય સચ્છિષ્યઃ પરમાત્મવાન્ ॥ ૩૧.૨૯ ॥

નાન્યો ગુરુર્નાન્યશિષ્યસ્ત્વં બ્રહ્માસિ ગુરુઃ પરઃ।
સર્વમન્ત્રોપદેષ્ટારો ગુરવઃ સ ગુરુઃ પરઃ ॥ ૩૧.૩૦ ॥

ત્વં બ્રહ્માસીતિ વક્તારં ગુરુરેવેતિ નિશ્ચિનુ।
તથા તત્ત્વમસિ બ્રહ્મ ત્વમેવાસિ ચ સદ્ગુરુઃ ॥ ૩૧.૩૧ ॥

સદ્ગુરોર્વચને યસ્તુ નિશ્ચયં તત્ત્વનિશ્ચયમ્।
કરોતિ સતતં મુક્તેર્નાત્ર કાર્યા વિચારણા ॥ ૩૧.૩૨ ॥

મહાવાક્યં ગુરોર્વાક્યં તત્ત્વમસ્યાદિવાક્યકમ્।
શૃણોતુ શ્રવણં ચિત્તં નાન્યત્ શ્રવણમુચ્યતે ॥ ૩૧.૩૩ ॥

સર્વવેદાન્તવાક્યાનામદ્વૈતે બ્રહ્મણિ સ્થિતિઃ।
ઇત્યેવં ચ ગુરોર્વક્ત્રાત્ શ્રુતં બ્રહ્મેતિ તચ્છ્રવઃ ॥ ૩૧.૩૪ ॥

ગુરોર્નાન્યો મન્ત્રવાદી એક એવ હિ સદ્ગુરુઃ।
ત્વં બ્રહ્માસીતિ યેનોક્તં એષ એવ હિ સદ્ગુરુઃ ॥ ૩૧.૩૫ ॥

વેદાન્તશ્રવણં ચૈતન્નાન્યચ્છ્રવણમીરિતમ્।
યુક્તિભિશ્ચિન્તનં ચૈવ મનનં પરિકથ્યતે ॥ ૩૧.૩૬ ॥

એવં ચન્દનવૃક્ષોઽપિ શ્રુતોઽપિ પરિશોધ્યતે।
ત્વં બ્રહ્માસીતિ ચોક્તોઽપિ સંશયં પરિપશ્યતિ ॥ ૩૧.૩૭ ॥

સંશોધ્ય નિશ્ચિનોત્યેવમાત્માનં પરિશોધ્યતે।
યુક્તિર્નામ વદામ્યત્ર દેહોનાહં વિનાશતઃ ॥ ૩૧.૩૮ ॥

સ્થૂલદેહં સૂક્ષ્મદેહં સ્થૂલસૂક્ષ્મં ચ કારણમ્।
ત્રયં ચથુર્થે નાસ્તીતિ સર્વં ચિન્માત્રમેવ હિ ॥ ૩૧.૩૯ ॥

એતત્સર્વં જડત્વાચ્ચ દૃશ્યત્વાદ્ઘટવન્નહિ।
અહં ચૈતન્યમેવાત્ર દૃગ્રૂપત્વાલ્લયં ન હિ ॥ ૩૧.૪૦ ॥

સત્યં જ્ઞાનમનન્તં યદાત્મનઃ સહજા ગુણાઃ।
અન્તતં જડદુઃખાદિ જગતઃ પ્રથિતો ગુણઃ ॥ ૩૧.૪૧ ॥

તસ્માદહં બ્રહ્મ એવ ઇદં સર્વમસત્યકમ્।
એવં ચ મનનં નિત્યં કરોતિ બ્રહ્મવિત્તમઃ ॥ ૩૧.૪૨ ॥

વક્ષ્યે નિદિધ્યાસનં ચ ઉભયત્યાગલક્ષણમ્।
ત્વં બ્રહ્માસીતિ શ્રવણં મનનં ચાહમેવ હિ ॥ ૩૧.૪૩ ॥

એતત્ત્યાગં નિદિધ્યાસં સજાતીયત્વભાવનમ્।
વિજાતીયપરિત્યાગં સ્વગતત્વવિભાવનમ્ ॥ ૩૧.૪૪ ॥

સર્વત્યાગં પરિત્યજ્ય તુરીયત્વં ચ વર્જનમ્।
બ્રહ્મચિન્માત્રસારત્વં સાક્ષાત્કારં પ્રચક્ષતે ॥ ૩૧.૪૫ ॥

ઉપદેશે મહાવાક્યમસ્તિત્વમિતિ નિર્ણયઃ।
તથૈવાનુભવં વાક્યમહં બ્રહ્માસ્મિ નિર્ણયઃ ॥ ૩૧.૪૬ ॥

પ્રજ્ઞાનં બ્રહ્મવાક્યોત્થમભ્યાસાર્થમિતીરિતમ્।
અયમાત્મેતિ વાક્યોત્થદર્શનં વાક્યમીરિતમ્ ॥ ૩૧.૪૭ ॥

અયમેકપદં ચૈક આત્મેતિ બ્રહ્મ ચ ત્રયમ્।
અયંપદસ્ય જીવોઽર્થ આત્મનો ઈશ્વરઃ પરઃ ॥ ૩૧.૪૮ ॥

તથા બ્રહ્મપદસ્યાર્થ અખણ્ડાકારવૃત્તિકમ્।
અખણ્ડૈકરસં સર્વં પદત્રયલયં ગતમ્ ॥ ૩૧.૪૯ ॥

અખણ્ડૈકરસો હ્યાત્મા નિત્યશુદ્ધવિમુક્તકઃ।
તદેવ સર્વમુદ્ભૂતં ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૧.૫૦ ॥

અખણ્ડૈકરસો દેવ અયમેકમુદીરિતમ્।
આત્મેતિ પદમેકસ્ય બ્રહ્મેતિ પદમેકકમ્ ॥ ૩૧.૫૧ ॥

અયં પદસ્ય જીવોઽર્થ આત્મેતીશ્વર ઈરિતઃ।
અસ્યાર્થોઽસ્મીત્યખણ્ડાર્થમખણ્ડૈકરસં પદમ્ ॥ ૩૧.૫૨ ॥

દ્વૈતવૃત્તિઃ સાક્ષિવૃત્તિરખણ્ડાકારવૃત્તિકમ્।
અખણ્ડૈકરસં પશ્ચાત્ સોઽહમસ્મીતિ ભાવય ॥ ૩૧.૫૩ ॥

ઇત્યેવં ચ ચતુર્વાક્યતાત્પર્યાર્થં સમીરિતમ્।
ઉપાધિસહિતં વાક્યં કેવલં લક્ષ્યમીરિતમ્ ॥ ૩૧.૫૪ ॥

કિઞ્ચિજ્જ્ઞત્વાદિ જીવસ્ય સર્વ જ્ઞત્વાદિ ચેશ્વરઃ।
જીવોઽપરો સચૈતન્યમીશ્વરોઽહં પરોક્ષકઃ ॥ ૩૧.૫૫ ॥

સર્વશૂન્યમિતિ ત્યાજ્યં બ્રહ્માસ્મીતિ વિનિશ્ચયઃ।
અહં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ ॥ ૩૧.૫૬ ॥

અહમૈક્યં પરં ગત્વા સ્વસ્વભાવો ભવોત્તમ।
એતત્સર્વં મહામિથ્યા નાસ્તિ નાસ્તિ ન સંશયઃ ॥ ૩૧.૫૭ ॥

સર્વં નાસ્તિ ન સન્દેહઃ સર્વં બ્રહ્મ ન સંશયઃ।
એકાકારમખણ્ડાર્થં તદેવાહં ન સંશયઃ।
બ્રહ્મેદં વિતતાકારં તદ્બ્રહ્માહં ન સંશયઃ ॥ ૩૧.૫૮ ॥

સૂતઃ –
ભવોદ્ભવમુખોદ્ભવં ભવહરાદ્યહૃદ્યં ભુવિ
પ્રકૃષ્ટરસભાવતઃ પ્રથિતબોધબુદ્ધં ભવ।
ભજન્તિ ભસિતાઙ્ગકા ભરિતમોદભારાદરા
ભુજઙ્ગવરભૂષણં ભુવનમધ્યવૃન્દાવનમ્ ॥ ૩૧.૫૯ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
મહાવાક્યાર્થનિરૂપણપ્રકરણં નામ એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૩૨ ॥ દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
વક્ષ્યે પુનરસત્ત્યાગં બ્રહ્મનિશ્ચયમેવ ચ।
યસ્ય શ્રવણમાત્રેણ સદ્યો મુક્તો ભવેન્નરઃ ॥ ૩૨.૧ ॥

ચિત્તસત્તા મનઃસત્તા બ્રહ્મસત્તાઽન્યથા સ્થિતા।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૨ ॥

દેહસત્તા લિઙ્ગસત્તા ભાવસત્તાઽક્ષરા સ્થિતા।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૩ ॥

દૃશ્યં ચ દર્શનં દૃષ્ટા કર્તા કારયિતા ક્રિયા।var was દ્રષ્ટા
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૪ ॥

એકં દ્વિત્વં પૃથગ્ભાવં અસ્તિ નાસ્તીતિ નિર્ણયઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૫ ॥

શાસ્ત્રભેદં વેદભેદં મુક્તીનાં ભેદભાવનમ્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૬ ॥

જાતિભેદં વર્ણભેદં શુદ્ધાશુદ્ધવિનિર્ણયઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૭ ॥

અખણ્ડાકારવૃત્તિશ્ચ અખણ્ડૈકરસં પરમ્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૮ ॥

પરાપરવિકલ્પશ્ચ પુણ્યપાપવિકલ્પનમ્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૯ ॥

કલ્પનાકલ્પનાદ્વૈતં મનોકલ્પનભાવનમ્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૧૦ ॥

સિદ્ધં સાધ્યં સાધનં ચ નાશનં બ્રહ્મભાવનમ્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૧૧ ॥

આત્મજ્ઞાનં મનોધર્મં મનોઽભાવે કુતો ભવેત્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૧૨ ॥

અજ્ઞાનં ચ મનોધર્મસ્તદભાવે ચ તત્કુતઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૧૩ ॥

શમો દમો મનોધર્મસ્તદભાવે ચ તત્કુતઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૧૪ ॥

બન્ધમોક્ષૌ મનોધર્મૌ તદભાવે કુતો ભવેત્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૧૫ ॥

સર્વં મિથ્યા જગન્મિથ્યા દેહો મિથ્યા જડત્વતઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૧૬ ॥

બ્રહ્મલોકઃ સદા મિથ્યા બુદ્ધિરૂપં તદેવ હિ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૧૭ ॥

વિષ્ણુલોકઃ સદા મિથ્યા શિવમેવ હિ સર્વદા।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૧૮ ॥

રુદ્રલોકઃ સદા મિથ્યા અહંકારસ્વરૂપતઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૧૯ ॥

ચન્દ્રલોકઃ સદા મિથ્યા મનોરૂપવિકલ્પનમ્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૨૦ ॥

દિશો લોકઃ સદા મિથ્યા શ્રોત્રશબ્દસમન્વિતઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૨૧ ॥

સૂર્યલોકઃ સદા મિથ્યા નેત્રરૂપસમન્વિતઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૨૨ ॥

વરુણસ્ય સદા લોકો જિહ્વારસસમન્વિતઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૨૩ ॥

ત્વચો લોકઃ સદા મિથ્યા વાયોઃ સ્પર્શસમન્વિતઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૨૪ ॥

અશ્વિનોર્ઘ્રાણલોકશ્ચ ગન્ધદ્વૈતસમન્વિતઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૨૫ ॥

અગ્નેર્લોકઃ સદા મિથ્યા વાગેવ વચનેન તત્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૨૬ ॥

ઇન્દ્રલોકઃ સદા મિથ્યા પાણિપાદેન સંયુતઃ।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૨૭ ॥

ઉપેન્દ્રસ્ય મહર્લોકો ગમનેન પદં યુતમ્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૨૮ ॥

મૃત્યુરેવ સદા નાસ્તિ પાયુરેવ વિસર્ગકમ્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૨૯ ॥

પ્રજાપતેર્મહર્લોકો ગુહ્યમાનન્દસંયુતમ્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૩૦ ॥

સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહઃ સર્વમાત્મેતિ નિશ્ચિતમ્।
તિતિક્ષોશ્ચ સમાધાનં શ્રદ્ધા ચાચાર્યભાષણે ॥ ૩૨.૩૧ ॥

મુમુક્ષુત્વં ચ મોક્ષશ્ચ મોક્ષાર્થે મમ જીવને।
ચતુઃસાધનસમ્પન્નઃ સોઽધિકારીતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૩૨.૩૨ ॥

જીવબ્રહ્મૈક્યસદ્ભાવં વિયદ્બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
વેદાન્તબ્રહ્મણો બોધ્યં બોધકં બન્ધમુચ્યતે ॥ ૩૨.૩૩ ॥

સર્વજ્ઞાનનિર્વૃત્તિશ્ચેદાનન્દાવાપ્તિકં ફલમ્।var was નિવૃત્તિ
ઇત્યેવમાદિભિઃ શબ્દૈઃ પ્રોક્તં સર્વમસત્ સદા ॥ ૩૨.૩૪ ॥

સર્વશબ્દાર્થરૂપં ચ નિશ્ચયં ભાવનં તથા।
બ્રહ્મમાત્રં પરં સત્યમન્યત્ સર્વમસત્ સદા ॥ ૩૨.૩૫ ॥

અનેકશબ્દશ્રવણમનેકાર્થવિચારણમ્।
સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૩૬ ॥

નાનુધ્યાયાદ્બ્રહ્મશબ્દાન્ ઇત્યુક્ત્વા હ મહાનસિ।
બ્રહ્મોપદેશકાલે તુ સર્વં ચોક્તં ન સંશયઃ ॥ ૩૨.૩૭ ॥

બ્રહ્મૈવાહમિદં દ્વૈતં ચિત્તસત્તાવિભાવનમ્।
ચિન્માત્રોઽહમિદં દ્વૈતં જીવબ્રહ્મેતિ ભાવનમ્ ॥ ૩૨.૩૮ ॥

અહં ચિન્માત્રમન્ત્રં વા કાર્યકારણચિન્તનમ્।
અક્ષયાનન્દવિજ્ઞાનમખણ્ડૈકરસાદ્વયમ્ ॥ ૩૨.૩૯ ॥

પરં બ્રહ્મ ઇદં બ્રહ્મ શાન્તં બ્રહ્મ સ્વયં જગત્।
અન્તરિન્દ્રિયવિજ્ઞાનં બાહ્યેન્દ્રિયનિરોધનમ્ ॥ ૩૨.૪૦ ॥

સર્વોપદેશકાલં ચ સામ્યં શેષં મહોદયમ્।
ભૂમિરાપોઽનલો વાયુઃ ખં મનો બુદ્ધિરેવ ચ ॥ ૩૨.૪૧ ॥

કારણં કાર્યભેદં ચ શાસ્ત્રમાર્ગૈકકલ્પનમ્।
અહં બ્રહ્મ ઇદં બ્રહ્મ સર્વં બ્રહ્મેતિ શબ્દતઃ ॥ ૩૨.૪૨ ॥

સત્યરૂપં ક્વચિન્નાસ્તિ સત્યં નામ કદા નહિ।
સંશયં ચ વિપર્યાસં સઙ્કલ્પઃ કારણં ભ્રમઃ ॥ ૩૨.૪૩ ॥

આત્મનોઽન્યત્ ક્વચિન્નાસ્તિ સર્વં મિથ્યા ન સંશયઃ।
મહતાં હ્યદ્યતે મન્ત્રી મેધાશુદ્ધિશુભાશુભમ્ ॥ ૩૨.૪૪ ॥

દેશભેદં વસ્તુભેદં ન ચ ચૈતન્યભેદકમ્।
આત્મનોઽન્યત્ પૃથગ્ભાવમાત્મનોઽન્યન્નિરૂપણમ્ ॥ ૩૨.૪૫ ॥

આત્મનોઽન્યન્નામરૂપમાત્મનોઽન્યચ્છુભાશુભમ્।
આત્મનોઽન્યદ્વસ્તુસત્તા આત્મનોઽન્યજ્જગત્ત્રયમ્ ॥ ૩૨.૪૬ ॥

આત્મનોઽન્યત્ સુઃખં દુઃખમાત્મનોઽન્યદ્વિચિન્તનમ્।
આત્મનોઽન્યત્પ્રપઞ્ચં વા આત્મનોઽન્યજ્જયાજયૌ ॥ ૩૨.૪૭ ॥

આત્મનોઽન્યદ્દેવપૂજા આત્મનોઽન્યચ્છિવાર્ચનમ્।
આત્મનોઽન્યન્મહાધ્યાનમાત્મનોઽન્યત્ કલાક્રમમ્ ॥ ૩૨.૪૮ ॥

સર્વં મિથ્યા ન સન્દેહો બ્રહ્મ સર્વં ન સંશયઃ।
સર્વમુક્તં ભગવતા નિદિધ્યાસસ્તુ સર્વદા ॥ ૩૨.૪૯ ॥

સકૃચ્છ્રવણમાત્રેણ હૃદયગ્રન્થિરન્તિમમ્।
કર્મનાશં ચ મૂઢાનાં મહતાં મુક્તિરેવ હિ ॥ ૩૨.૫૦ ॥

અનેકકોટિજનનપાતકં ભસ્મસાદ્ભવેત્।
સત્યં સત્યં પુનઃ સત્યં સત્યં સર્વં વિનશ્યતિ।
સદ્યો મુક્તિર્ન સન્દેહો નાસ્તિ મઙ્ગલમઙ્ગલમ્ ॥ ૩૨.૫૧ ॥

ક્વ ભેદભાવદર્શનં ન ચૈવ શોકમોહહૃત્
પ્રપશ્યતાં શ્રુતે શિખાવિશેષમૈક્યભાવનાત્।
યતો ભવેજ્જગાદ તં મહેશ યેન જીવિતં
યદન્તરાઽવિશત્ સદા યથોર્ણનાભતન્તુવત્ ॥ ૩૨.૫૨ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
સર્વમિથ્યાત્વનિરૂપણપ્રકરણં નામ દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૩૩ ॥ ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
વક્ષ્યે પરં બ્રહ્મમાત્રમનુત્પન્નમિદં જગત્।
સત્પદાનન્દમાત્રોઽહમનુત્પન્નમિદં જગત્ ॥ ૩૩.૧ ॥

આત્મૈવાહં પરં બ્રહ્મ નાન્યત્ સંસારદૃષ્ટયઃ।
સત્પદાનન્દમાત્રોઽહમનુત્પન્નમિદં જગત્ ॥ ૩૩.૨ ॥

સત્પદાનન્દમાત્રોઽહં ચિત્પદાનન્દવિગ્રહમ્।
અહમેવાહમેવૈકમહમેવ પરાત્ પરઃ ॥ ૩૩.૩ ॥

સચ્ચિદાનદમેવૈકમહં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્।
અહમસ્મિ સદા ભામિ એવં રૂપં કુતોઽપ્યસત્ ॥ ૩૩.૪ ॥

ત્વમિત્યેવં પરં બ્રહ્મ ચિન્મયાનન્દરૂપવાન્।
ચિદાકારં ચિદાકાશં ચિદેવ પરમં સુખમ્ ॥ ૩૩.૫ ॥

આત્મૈવાહમસન્નાહં કૂટસ્થોઽહં ગુરુઃ પરઃ।
કાલં નાસ્તિ જગન્નાસ્તિ કલ્મષત્વાનુભાવનમ્ ॥ ૩૩.૬ ॥

અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ સદા શિવઃ।
શુદ્ધચૈતન્ય એવાહં શુદ્ધસત્વાનુભાવનઃ ॥ ૩૩.૭ ॥

અદ્વયાનન્દમાત્રોઽહમવ્યયોઽહં મહાનહમ્।
સર્વં બ્રહ્મૈવ સતતં સર્વં બ્રહ્મૈવ નિર્મલઃ ॥ ૩૩.૮ ॥

સર્વં બ્રહ્મૈવ નાન્યોઽસ્તિ સર્વં બ્રહ્મૈવ ચેતનઃ।
સર્વપ્રકાશરૂપોઽહં સર્વપ્રિયમનો હ્યહમ્ ॥ ૩૩.૯ ॥

એકાન્તૈકપ્રકાશોઽહં સિદ્ધાસિદ્ધવિવર્જિતઃ।
સર્વાન્તર્યામિરૂપોઽહં સર્વસાક્ષિત્વલક્ષણમ્ ॥ ૩૩.૧૦ ॥

શમો વિચારસન્તોષરૂપોઽહમિતિ નિશ્ચયઃ।
પરમાત્મા પરં જ્યોતિઃ પરં પરવિવર્જિતઃ ॥ ૩૩.૧૧ ॥

પરિપૂર્ણસ્વરૂપોઽહં પરમાત્માઽહમચ્યુતઃ।
સર્વવેદસ્વરૂપોઽહં સર્વશાસ્ત્રસ્ય નિર્ણયઃ ॥ ૩૩.૧૨ ॥

લોકાનન્દસ્વરૂપોઽહં મુખ્યાનન્દસ્ય નિર્ણયઃ।
સર્વં બ્રહ્મૈવ ભૂર્નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મૈવ કારણમ્ ॥ ૩૩.૧૩ ॥

સર્વં બ્રહ્મૈવ નાકાર્યં સર્વં બ્રહ્મ સ્વયં વરઃ।
નિત્યાક્ષરોઽહં નિત્યોઽહં સર્વકલ્યાણકારકમ્ ॥ ૩૩.૧૪ ॥

સત્યજ્ઞાનપ્રકાશોઽહં મુખ્યવિજ્ઞાનવિગ્રહઃ।
તુર્યાતુર્યપ્રકાશોઽહં સિદ્ધાસિદ્ધાદિવર્જિતઃ ॥ ૩૩.૧૫ ॥

સર્વં બ્રહ્મૈવ સતતં સર્વં બ્રહ્મ નિરન્તરમ્।
સર્વં બ્રહ્મ ચિદાકાશં નિત્યબ્રહ્મ નિરઞ્જનમ્ ॥ ૩૩.૧૬ ॥

સર્વં બ્રહ્મ ગુણાતીતં સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્।
સર્વં બ્રહ્મૈવ ઇત્યેવં નિશ્ચયં કુરુ સર્વદા ॥ ૩૩.૧૭ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વમિત્યેવં સર્વદા દૃઢનિશ્ચયઃ।
સર્વં બ્રહ્મૈવ ઇત્યેવં નિશ્ચયિત્વા સુખી ભવ ॥ ૩૩.૧૮ ॥

સર્વં બ્રહ્મૈવ સતતં ભાવાભાવૌ ચિદેવ હિ।
દ્વૈતાદ્વૈતવિવાદોઽયં નાસ્તિ નાસ્તિ ન સંશયઃ ॥ ૩૩.૧૯ ॥

સર્વવિજ્ઞાનમાત્રોઽહં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
ગુહ્યાદ્ગુહ્યતરં સોઽહં ગુણાતીતોઽહમદ્વયઃ ॥ ૩૩.૨૦ ॥

અન્વયવ્યતિરેકં ચ કાર્યાકાર્યં વિશોધય।
સચ્ચિદાનન્દરૂપોઽહમનુત્પન્નમિદં જગત્ ॥ ૩૩.૨૧ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વમેવેદં ચિદાકાશમિદં જગત્।
બ્રહ્મૈવ પરમાનન્દં આકાશસદૃશં વિભુ ॥ ૩૩.૨૨ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સદા વાચામગોચરમ્।
બ્રહ્મૈવ સર્વમેવેદમસ્તિ નાસ્તીતિ કેચન ॥ ૩૩.૨૩ ॥

આનન્દભાવના કિઞ્ચિત્ સદસન્માત્ર એવ હિ।
બ્રહ્મૈવ સર્વમેવેદં સદા સન્માત્રમેવ હિ ॥ ૩૩.૨૪ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વમેવદં ચિદ્ઘનાનન્દવિગ્રહમ્।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચ સત્યં ચ સનાતનમહં મહત્ ॥ ૩૩.૨૫ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં ઓતપ્રોતેવ તિષ્ઠતિ।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સર્વાકારં સનાતનમ્ ॥ ૩૩.૨૬ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં પરમાનદમવ્યયમ્।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં માયાતીતં નિરઞ્જનમ્ ॥ ૩૩.૨૭ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સત્તામાત્રં સુખાત્ સુખમ્।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં ચિન્માત્રૈકસ્વરૂપકમ્ ॥ ૩૩.૨૮ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સર્વભેદવિવર્જિતમ્।
સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મૈવ નાનાકારમિવ સ્થિતમ્ ॥ ૩૩.૨૯ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં કર્તા ચાવસરોઽસ્તિ હિ।
સચ્ચિદાનદં બ્રહ્મૈવ પરં જ્યોતિઃ સ્વરૂપકમ્ ॥ ૩૩.૩૦ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં નિત્યનિશ્ચલમવ્યયમ્।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં વાચાવધિરસાવયમ્ ॥ ૩૩.૩૧ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સ્વયમેવ સ્વયં સદા।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં ન કરોતિ ન તિષ્ઠતિ ॥ ૩૩.૩૨ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં ન ગચ્છતિ ન તિષ્ઠતિ।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મણોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૩૩.૩૩ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં ન શુક્લં ન ચ કૃષ્ણકમ્।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સર્વાધિષ્ઠાનમવ્યયમ્ ॥ ૩૩.૩૪ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં ન તૂષ્ણીં ન વિભાષણમ્।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સત્ત્વં નાહં ન કિઞ્ચન ॥ ૩૩.૩૫ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં પરાત્પરમનુદ્ભવમ્।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં તત્ત્વાતીતં મહોત્સવમ્ ॥ ૩૩.૩૬ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં પરમાકાશમાતતમ્।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સર્વદા ગુરુરૂપકમ્ ॥ ૩૩.૩૭ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સદા નિર્મલવિગ્રહમ્।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં શુદ્ધચૈતન્યમાતતમ્ ॥ ૩૩.૩૮ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સ્વપ્રકાશાત્મરૂપકમ્।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં નિશ્ચયં ચાત્મકારણમ્ ॥ ૩૩.૩૯ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સ્વયમેવ પ્રકાશતે।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં નાનાકાર ઇતિ સ્થિતમ્ ॥ ૩૩.૪૦ ॥

બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાકારં ભ્રાન્તાધિષ્ઠાનરૂપકમ્।
બ્રહ્મૈવ સચ્ચિદાનન્દં સર્વં નાસ્તિ ન મે સ્થિતમ્ ॥ ૩૩.૪૧ ॥

વાચામગોચરં બ્રહ્મ સચ્ચિદાનદવિગ્રહમ્।
સચ્ચિદાનન્દરૂપોઽહમનુત્પન્નમિદમ્ જગત્ ॥ ૩૩.૪૨ ॥

બ્રહ્મૈવેદં સદા સત્યં નિત્યમુક્તં નિરઞ્જનમ્।
સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મૈવ એકમેવ સદા સુખમ્ ॥ ૩૩.૪૩ ॥

સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મૈવ પૂર્ણાત્ પૂર્ણતરં મહત્।
સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મૈવ સર્વવ્યાપકમીશ્વરમ્ ॥ ૩૩.૪૪ ॥

સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મૈવ નામરૂપપ્રભાસ્વરમ્।
સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મૈવ અનન્તાનન્દનિર્મલમ્ ॥ ૩૩.૪૫ ॥

સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મૈવ પરમાનન્દદાયકમ્।
સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મૈવ સન્માત્રં સદસત્પરમ્ ॥ ૩૩.૪૬ ॥

સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મૈવ સર્વેષાં પરમવ્યયમ્।
સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મૈવ મોક્ષરૂપં શુભાશુભમ્ ॥ ૩૩.૪૭ ॥

સચ્ચિદાનન્દં બ્રહ્મૈવ પરિચ્છિન્નં ન હિ ક્વચિત્।
બ્રહ્મૈવ સર્વમેવેદં શુદ્ધબુદ્ધમલેપકમ્ ॥ ૩૩.૪૮ ॥

સચ્ચિદાનન્દરૂપોઽહમનુત્પન્નમિદં જગત્।
એતત્ પ્રકરણં સત્યં સદ્યોમુક્તિપ્રદાયકમ્ ॥ ૩૩.૪૯ ॥

સર્વદુઃખક્ષયકરં સર્વવિજ્ઞાનદાયકમ્।
નિત્યાનન્દકરં સત્યં શાન્તિદાન્તિપ્રદાયકમ્ ॥ ૩૩.૫૦ ॥

યસ્ત્વન્તકાન્તકમહેશ્વરપાદપદ્મ-
લોલમ્બસપ્રભહૃદા પરિશીલકશ્ચ।
વૃન્દારવૃન્દવિનતામલદિવ્યપાદો
ભાવો ભવોદ્ભવકૃપાવશતો ભવેચ્ચ ॥ ૩૩.૫૧ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
સચ્ચિદાનન્દરૂપતાપ્રકરણં નામ ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૩૪ ॥ ચતુસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
શૃણુષ્વ બ્રહ્મ વિજ્ઞાનમદ્ભુતં ત્વતિદુર્લભમ્।
એકૈકશ્રવણેનૈવ કૈવલ્યં પરમશ્નુતે ॥ ૩૪.૧ ॥

સત્યં સત્યં જગન્નાસ્તિ સંકલ્પકલનાદિકમ્।
નિત્યાનન્દમયં બ્રહ્મવિજ્ઞાનં સર્વદા સ્વયમ્ ॥ ૩૪.૨ ॥

આનન્દમવ્યયં શાન્તમેકરૂપમનામયમ્।
ચિત્તપ્રપઞ્ચં નૈવાસ્તિ નાસ્તિ કાર્યં ચ તત્ત્વતઃ ॥ ૩૪.૩ ॥

પ્રપઞ્ચભાવના નાસ્તિ દૃશ્યરૂપં ન કિઞ્ચન।
અસત્યરૂપં સઙ્કલ્પં તત્કાર્યં ચ જગન્ન હિ ॥ ૩૪.૪ ॥

સર્વમિત્યેવ નાસ્ત્યેવ કાલમિત્યેવમીશ્વરઃ।
વન્ધ્યાકુમારે ભીતિશ્ચ તદધીનમિદં જગત્ ॥ ૩૪.૫ ॥

ગન્ધર્વનગરે શૃઙ્ગે મદગ્રે દૃશ્યતે જગત્।
મૃગતૃષ્ણાજલં પીત્વા તૃપ્તિશ્ચેદસ્ત્વિદં જગત્ ॥ ૩૪.૬ ॥

નગે શૃઙ્ગે ન બાણેન નષ્ટં પુરુષમસ્ત્વિદમ્।
ગન્ધર્વનગરે સત્યે જગદ્ભવતુ સર્વદા ॥ ૩૪.૭ ॥

ગગને નીલમાસિન્ધૌ જગત્ સત્યં ભવિષ્યતિ।
શુક્તિકારજતં સત્યં ભૂષણં ચિજ્જગદ્ભવેત્ ॥ ૩૪.૮ ॥

રજ્જુસર્પેણ નષ્ટશ્ચેત્ નરો ભવતિ સંસૃતિઃ।
જાતિરૂપેણ બાણેન જ્વાલાગ્નૌ નાશિતે સતિ ॥ ૩૪.૯ ॥

રંભાસ્તમ્ભેન કાષ્ઠેન પાકસિદ્ધિર્જગદ્ભવેત્।
નિત્યાનન્દમયં બ્રહ્મ કેવલં સર્વદા સ્વયમ્ ॥ ૩૪.૧૦ ॥

સદ્યઃ કુમારિકારૂપૈઃ પાકે સિદ્ધે જગદ્ભવેત્।
નિત્યાનન્દમયં બ્રહ્મ કેવલં સર્વદા સ્વયમ્ ॥ ૩૪.૧૧ ॥

મિત્યાટવ્યાં વાયસાન્નં અસ્તિ ચેજ્જગદુદ્ભવમ્।
મૂલારોપણમન્ત્રસ્ય પ્રીતિશ્ચેદ્ભાષણં જગત્ ॥ ૩૪.૧૨ ॥

માસાત્ પૂર્વં મૃતો મર્ત્ય આગતશ્ચેજ્જગદ્ ભવેત્।
તક્રં ક્ષીરસ્વરૂપં ચેત્ કિઞ્ચિત્ કિઞ્ચિજ્જગદ્ભવેત્ ॥ ૩૪.૧૩ ॥

ગોસ્તનાદુદ્ભવં ક્ષીરં પુનરારોહણં જગત્।
ભૂરજસ્યાઅબ્દમુત્પન્નં જગદ્ભવતુ સર્વદા ॥ ૩૪.૧૪ ॥

કૂર્મરોમ્ણા ગજે બદ્ધે જગદસ્તુ મદોત્કટે।
મૃણાલતન્તુના મેરુશ્ચલિતશ્ચેજ્જગદ્ ભવેત્ ॥ ૩૪.૧૫ ॥

તરઙ્ગમાલયા સિન્ધુઃ બદ્ધશ્ચેદસ્ત્વિદં જગત્।
જ્વાલાગ્નિમણ્ડલે પદ્મં વૃદ્ધં ચેત્ તજ્જગદ્ભવેત્ ॥ ૩૪.૧૬ ॥

મહચ્છૈલેન્દ્રનિલયં સંભવશ્ચેદિદં ભવેત્।
નિત્યાનન્દમયં બ્રહ્મ કેવલં સર્વદા સ્વયમ્ ॥ ૩૪.૧૭ ॥

મીન આગત્ય પદ્માક્ષે સ્થિતશ્ચેદસ્ત્વિદં જગત્।
નિગીર્ણશ્ચેદ્ભઙ્ગસૂનુઃ મેરુપુચ્છવદસ્ત્વિદમ્ ॥ ૩૪.૧૮ ॥

મશકેનાશિતે સિંહે હતે ભવતુ કલ્પનમ્।
અણુકોટરવિસ્તીર્ણે ત્રૈલોક્યે ચેજ્જગદ્ભવેત્ ॥ ૩૪.૧૯ ॥

સ્વપ્ને તિષ્ઠતિ યદ્વસ્તુ જાગરે ચેજ્જગદ્ભવેત્।
નદીવેગો નિશ્ચલશ્ચેત્ જગદ્ભવતુ સર્વદા ॥ ૩૪.૨૦ ॥

જાત્યન્ધૈ રત્નવિષયઃ સુજ્ઞાતશ્ચેજ્જગદ્ભવેત્।
ચન્દ્રસૂર્યાદિકં ત્યક્ત્વા રાહુશ્ચેત્ દૃશ્યતે જગત્ ॥ ૩૪.૨૧ ॥

ભ્રષ્ટબીજેન ઉત્પન્ને વૃદ્ધિશ્ચેચ્ચિત્તસંભવઃ।
મહાદરિદ્રૈરાઢ્યાનાં સુખે જ્ઞાતે જગદ્ભવેત્ ॥ ૩૪.૨૨ ॥

દુગ્ધં દુગ્ધગતક્ષીરં પુનરારોહણં પુનઃ।
કેવલં દર્પણે નાસ્તિ પ્રતિબિમ્બં તદા જગત્ ॥ ૩૪.૨૩ ॥

યથા શૂન્યગતં વ્યોમ પ્રતિબિમ્બેન વૈ જગત્।
અજકુક્ષૌ ગજો નાસ્તિ આત્મકુક્ષૌ જગન્ન હિ ॥ ૩૪.૨૪ ॥

યથા તાન્ત્રે સમુત્પન્ને તથા બ્રહ્મમયં જગત્।
કાર્પાસકેઽગ્નિદગ્ધેન ભસ્મ નાસ્તિ તથા જગત્ ॥ ૩૪.૨૫ ॥

પરં બ્રહ્મ પરં જ્યોતિઃ પરસ્તાત્ પરતઃ પરઃ।
સર્વદા ભેદકલનં દ્વૈતાદ્વૈતં ન વિદ્યતે ॥ ૩૪.૨૬ ॥

ચિત્તવૃત્તિર્જગદ્દુઃખં અસ્તિ ચેત્ કિલ નાશનમ્।
મનઃસંકલ્પકં બન્ધ અસ્તિ ચેદ્બ્રહ્મભાવના ॥ ૩૪.૨૭ ॥

અવિદ્યા કાર્યદેહાદિ અસ્તિ ચેદ્દ્વૈતભાવનમ્।
ચિત્તમેવ મહારોગો વ્યાપ્તશ્ચેદ્બ્રહ્મભેષજમ્ ॥ ૩૪.૨૮ ॥

અહં શત્રુર્યદિ ભવેદહં બ્રહ્મૈવ ભાવનમ્।
દેહોઽહમિતિ દુખં ચેદ્બ્રહ્માહમિતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૩૪.૨૯ ॥

સંશયશ્ચ પિશાચશ્ચેદ્બ્રહ્મમાત્રેણ નાશય।
દ્વૈતભૂતાવિષ્ટરેણ અદ્વૈતં ભસ્મ આશ્રય ॥ ૩૪.૩૦ ॥

અનાત્મત્વપિશાચશ્ચેદાત્મમન્ત્રેણ બન્ધય।
નિત્યાનન્દમયં બ્રહ્મ કેવલં સર્વદા સ્વયમ્ ॥ ૩૪.૩૧ ॥

ચતુઃષષ્ટિકદૃષ્ટાન્તૈરેવં બ્રહ્મૈવ સાધિતમ્।
યઃ શૃણોતિ નરો નિત્યં સ મુક્તો નાત્ર સંશયઃ ॥ ૩૪.૩૨ ॥

કૃતાર્થ એવ સતતં નાત્ર કાર્યા વિચારણા ॥ ૩૪.૩૩ ॥

મનોવચોવિદૂરગં ત્વરૂપગન્ધવર્જિતં
હૃદર્ભકોકસન્તતં વિજાનતાં મુદે સદા।
સદાપ્રકાશદુજ્વલપ્રભાવિકાસસદ્યુતિ
પ્રકાશદં મહેશ્વર ત્વદીયપાદપઙ્કજમ્ ॥ ૩૪.૩૪ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
દૃષ્ટાન્તૈર્બ્રહ્મસાધનપ્રકરણં નામ ચતુસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૩૫ ॥ પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
નિદાઘ શૃણુ ગુહ્યં મે સદ્યો મુક્તિપ્રદં નૃણામ્।
આત્મૈવ નાન્યદેવેદં પરમાત્માહમક્ષતઃ ॥ ૩૫.૧ ॥

અહમેવ પરં બ્રહ્મ સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ।
અહમસ્મિ મહાનસ્મિ શિવોઽસ્મિ પરમોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૩૫.૨ ॥

અદૃશ્યં પરમં બ્રહ્મ નાન્યદસ્તિ સ્વભાવતઃ।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૩૫.૩ ॥

શાન્તં બ્રહ્મ પરં ચાસ્મિ સર્વદા નિત્યનિર્મલઃ।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ અહં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૩૫.૪ ॥

સર્વસઙ્કલ્પમુક્તોઽસ્મિ સર્વસન્તોષવર્જિતઃ।
કાલકર્મજગદ્દ્વૈતદ્રષ્ટૃદર્શનવિગ્રહઃ ॥ ૩૫.૫ ॥

આનન્દોઽસ્મિ સદાનન્દકેવલો જગતાં પ્રિયમ્।
સમરૂપોઽસ્મિ નિત્યોઽસ્મિ ભૂતભવ્યમજો જયઃ ॥ ૩૫.૬ ॥

ચિન્માત્રોઽસ્મિ સદા ભુક્તો જીવો બન્ધો ન વિદ્યતે।var was મુક્તઃ
શ્રવણં ષડ્વિધં લિઙ્ગં નૈવાસ્તિ જગદીદૃશમ્ ॥ ૩૫.૭ ॥

ચિત્તસંસારહીનોઽસ્મિ ચિન્માત્રત્વં જગત્ સદા।
ચિત્તમેવ હિતં દેહ અવિચારઃ પરો રિપુઃ ॥ ૩૫.૮ ॥

અવિચારો જગદ્દુઃખમવિચારો મહદ્ભયમ્।
સદ્યોઽસ્મિ સર્વદા તૃપ્તઃ પરિપૂર્ણઃ પરો મહાન્ ॥ ૩૫.૯ ॥

નિત્યશુદ્ધોઽસ્મિ બુદ્ધોઽસ્મિ ચિદાકાશોઽસ્મિ ચેતનઃ।
આત્મૈવ નાન્યદેવેદં પરમાત્માઽહમક્ષતઃ ॥ ૩૫.૧૦ ॥

સર્વદોષવિહીનોઽસ્મિ સર્વત્ર વિતતોઽસ્મ્યહમ્।
વાચાતીતસ્વરૂપોઽસ્મિ પરમાત્માઽહમક્ષતઃ ॥ ૩૫.૧૧ ॥

ચિત્રાતીતં પરં દ્વન્દ્વં સન્તોષઃ સમભાવનમ્।
અન્તર્બહિરનાદ્યન્તં સર્વભેદવિનિર્ણયમ્ ॥ ૩૫.૧૨ ॥

અહંકારં બલં સર્વં કામં ક્રોધં પરિગ્રહમ્।
બ્રહ્મેન્દ્રોવિષ્ણુર્વરુણો ભાવાભાવવિનિશ્ચયઃ ॥ ૩૫.૧૩ ॥

જીવસત્તા જગત્સત્તા માયાસત્તા ન કિઞ્ચન।
ગુરુશિષ્યાદિભેદં ચ કાર્યાકાર્યવિનિશ્ચયઃ ॥ ૩૫.૧૪ ॥

ત્વં બ્રહ્માસીતિ વક્તા ચ અહં બ્રહ્માસ્મિ સંભવઃ।
સર્વવેદાન્તવિજ્ઞાનં સર્વામ્નાયવિચારણમ્ ॥ ૩૫.૧૫ ॥

ઇદં પદાર્થસદ્ભાવમહં રૂપેણ સંભવમ્।
વેદવેદાન્તસિદ્ધાન્તજગદ્ભેદં ન વિદ્યતે ॥ ૩૫.૧૬ ॥

સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ સર્વમિત્યેવ નાસ્તિ હિ।
કેવલં બ્રહ્મશાન્તાત્મા અહમેવ નિરન્તરમ્ ॥ ૩૫.૧૭ ॥

શુભાશુભવિભેદં ચ દોષાદોષં ચ મે ન હિ।
ચિત્તસત્તા જગત્સત્તા બુદ્ધિવૃત્તિવિજૃમ્ભણમ્ ॥ ૩૫.૧૮ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વદા નાન્યત્ સત્યં સત્યં નિજં પદમ્।
આત્માકારમિદં દ્વૈતં મિથ્યૈવ ન પરઃ પુમાન્ ॥ ૩૫.૧૯ ॥

સચ્ચિદાનન્દમાત્રોઽહં સર્વં કેવલમવ્યયમ્।
બ્રહ્મા વિષ્ણુશ્ચ રુદ્રશ્ચ ઈશ્વરશ્ચ સદાશિવઃ ॥ ૩૫.૨૦ ॥

મનો જગદહં ભેદં ચિત્તવૃત્તિજગદ્ભયમ્।
સર્વાનન્દમહાનન્દમાત્માનન્દમનન્તકમ્ ॥ ૩૫.૨૧ ॥

અત્યન્તસ્વલ્પમલ્પં વા પ્રપઞ્ચં નાસ્તિ કિઞ્ચન।
પ્રપઞ્ચમિતિ શબ્દો વા સ્મરણં વા ન વિદ્યતે ॥ ૩૫.૨૨ ॥

અન્તરસ્થપ્રપઞ્ચં વા ક્વચિન્નાસ્તિ ક્વચિદ્બહિઃ।
યત્ કિઞ્ચિદેવં તૂષ્ણીં વા યચ્ચ કિઞ્ચિત્ સદા ક્વ વા ॥ ૩૫.૨૩ ॥

યેન કેન યદા કિઞ્ચિદ્યસ્ય કસ્ય ન કિઞ્ચન।
શુદ્ધં મલિનરૂપં વા બ્રહ્મવાક્યમબોધકમ્ ॥ ૩૫.૨૪ ॥

ઈદૃષં તાદૃષં વેતિ ન કિઞ્ચિત્ વક્તુમર્હતિ।
બ્રહ્મૈવ સર્વં સતતં બ્રહ્મૈવ સકલં મનઃ ॥ ૩૫.૨૫ ॥

આનન્દં પરમાનદં નિત્યાનન્દં સદાઽદ્વયમ્।
ચિન્માત્રમેવ સતતં નાસ્તિ નાસ્તિ પરોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૩૫.૨૬ ॥

પ્રપઞ્ચં સર્વદા નાસ્તિ પ્રપઞ્ચં ચિત્રમેવ ચ।
ચિત્તમેવ હિ સંસારં નાન્યત્ સંસારમેવ હિ ॥ ૩૫.૨૭ ॥

મન એવ હિ સંસારો દેહોઽહમિતિ રૂપકમ્।
સઙ્કલ્પમેવ સંસારં તન્નાશેઽસૌ વિનશ્યતિ ॥ ૩૫.૨૮ ॥

સઙ્કલ્પમેવ જનનં તન્નાશેઽસૌ વિનશ્યતિ।
સઙ્કલ્પમેવ દારિદ્ર્યં તન્નાશેઽસૌ વિનશ્યતિ ॥ ૩૫.૨૯ ॥

સઙ્કલ્પમેવ મનનં તન્નાશેઽસૌ વિનશ્યતિ।
આત્મૈવ નાન્યદેવેદં પરમાત્માઽહમક્ષતઃ ॥ ૩૫.૩૦ ॥

નિત્યમાત્મમયં બોધમહમેવ સદા મહાન્।
આત્મૈવ નાન્યદેવેદં પરમાત્માઽહમક્ષતઃ ॥ ૩૫.૩૧ ॥

ઇત્યેવં ભાવયેન્નિત્યં ક્ષિપ્રં મુક્તો ભવિષ્યતિ।
ત્વમેવ બ્રહ્મરૂપોઽસિ ત્વમેવ બ્રહ્મવિગ્રહઃ ॥ ૩૫.૩૨ ॥

એવં ચ પરમાનન્દં ધ્યાત્વા ધ્યાત્વા સુખીભવ।
સુખમાત્રં જગત્ સર્વં પ્રિયમાત્રં પ્રપઞ્ચકમ્ ॥ ૩૫.૩૩ ॥

જડમાત્રમયં લોકં બ્રહ્મમાત્રમયં સદા।
બ્રહ્મૈવ નાન્યદેવેદં પરમાત્માઽહમવ્યયઃ ॥ ૩૫.૩૪ ॥

એક એવ સદા એષ એક એવ નિરન્તરમ્।
એક એવ પરં બ્રહ્મ એક એવ ચિદવ્યયઃ ॥ ૩૫.૩૫ ॥

એક એવ ગુણાતીત એક એવ સુખાવહઃ।
એક એવ મહાનાત્મા એક એવ નિરન્તરમ્ ॥ ૩૫.૩૬ ॥

એક એવ ચિદાકાર એક એવાત્મનિર્ણયઃ।
બ્રહ્મૈવ નાન્યદેવેદં પરમાત્માઽહમક્ષતઃ ॥ ૩૫.૩૭ ॥

પરમાત્માહમન્યન્ન પરમાનન્દમન્દિરમ્।
ઇત્યેવં ભાવયન્નિત્યં સદા ચિન્મય એવ હિ ॥ ૩૫.૩૮ ॥

સૂતઃ –
વિરિઞ્ચિવઞ્ચનાતતપ્રપઞ્ચપઞ્ચબાણભિત્
સુકાઞ્ચનાદ્રિધારિણં કુલુઞ્ચનાં પતિં ભજે।
અકિઞ્ચનેઽપિ સિઞ્ચકે જલેન લિઙ્ગમસ્તકે
વિમુઞ્ચતિ ક્ષણાદઘં ન કિઞ્ચિદત્ર શિષ્યતે ॥ ૩૫.૩૯ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
બ્રહ્મભાવનોપદેશપ્રકરણં નામ પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૩૬ ॥ ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
શૃણુ વક્ષ્યામિ વિપ્રેન્દ્ર સર્વં બ્રહ્મૈવ નિર્ણયમ્।
યસ્ય શ્રવણમાત્રેણ સદ્યો મુક્તિમવાપ્નુયાત્ ॥ ૩૬.૧ ॥

ઇદમેવ સદા નાસ્તિ હ્યહમેવ હિ કેવલમ્।
આત્મૈવ સર્વદા નાસ્તિ આત્મૈવ સુખલક્ષણમ્ ॥ ૩૬.૨ ॥

આત્મૈવ પરમં તત્ત્વમાત્મૈવ જગતાં ગણઃ।
આત્મૈવ ગગનાકારમાત્મૈવ ચ નિરન્તરમ્ ॥ ૩૬.૩ ॥

આત્મૈવ સત્યં બ્રહ્મૈવ આત્મૈવ ગુરુલક્ષણમ્।
આત્મૈવ ચિન્મયં નિત્યમાત્મૈવાક્ષરમવ્યયમ્ ॥ ૩૬.૪ ॥

આત્મૈવ સિદ્ધરૂપં વા આત્મૈવાત્મા ન સંશયઃ।
આત્મૈવજગદાકારં આત્મૈવાત્મા સ્વયં સ્વયમ્ ॥ ૩૬.૫ ॥

આત્મૈવ શાન્તિકલનમાત્મૈવ મનસા વિયત્।
આત્મૈવ સર્વં યત્ કિઞ્ચિદાત્મૈવ પરમં પદમ્ ॥ ૩૬.૬ ॥

આત્મૈવ ભુવનાકારમાત્મૈવ પ્રિયમવ્યયમ્।
આત્મૈવાન્યન્ન ચ ક્વાપિ આત્મૈવાન્યં મનોમયમ્ ॥ ૩૬.૭ ॥

આત્મૈવ સર્વવિજ્ઞાનમાત્મૈવ પરમં ધનમ્।
આત્મૈવ ભૂતરૂપં વા આત્મૈવ ભ્રમણં મહત્ ॥ ૩૬.૮ ॥

આત્મૈવ નિત્યશુદ્ધં વા આત્મૈવ ગુરુરાત્મનઃ।
આત્મૈવ હ્યાત્મનઃ શિષ્ય આત્મૈવ લયમાત્મનિ ॥ ૩૬.૯ ॥

આત્મૈવ હ્યાત્મનો ધ્યાનમાત્મૈવ ગતિરાત્મનઃ।
આત્મૈવ હ્યાત્મનો હોમ આત્મૈવ હ્યાત્મનો જપઃ ॥ ૩૬.૧૦ ॥

આત્મૈવ તૃપ્તિરાત્મૈવ આત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન।
આત્મૈવ હ્યાત્મનો મૂલમાત્મૈવ હ્યાત્મનો વ્રતમ્ ॥ ૩૬.૧૧ ॥

આત્મજ્ઞાનં વ્રતં નિત્યમાત્મજ્ઞાનં પરં સુખમ્।
આત્મજ્ઞાનં પરાનન્દમાત્મજ્ઞાનં પરાયણમ્ ॥ ૩૬.૧૨ ॥

આત્મજ્ઞાનં પરં બ્રહ્મ આત્મજ્ઞાનં મહાવ્રતમ્।
આત્મજ્ઞાનં સ્વયં વેદ્યમાત્મજ્ઞાનં મહાધનમ્ ॥ ૩૬.૧૩ ॥

આત્મજ્ઞાનં પરં બ્રહ્મ આત્મજ્ઞાનં મહત્ સુખમ્।
આત્મજ્ઞાનં મહાનાત્મા આત્મજ્ઞાનં જનાસ્પદમ્ ॥ ૩૬.૧૪ ॥

આત્મજ્ઞાનં મહાતીર્થમાત્મજ્ઞાનં જયપ્રદમ્।
આત્મજ્ઞાનં પરં બ્રહ્મ આત્મજ્ઞાનં ચરાચરમ્ ॥ ૩૬.૧૫ ॥

આત્મજ્ઞાનં પરં શાસ્ત્રમાત્મજ્ઞાનમનૂપમમ્।
આત્મજ્ઞાનં પરો યોગ આત્મજ્ઞાનં પરા ગતિઃ ॥ ૩૬.૧૬ ॥

આત્મજ્ઞાનં પરં બ્રહ્મ ઇત્યેવં દૃઢનિશ્ચયઃ।
આત્મજ્ઞાનં મનોનાશઃ આત્મજ્ઞાનં પરો ગુરુઃ ॥ ૩૬.૧૭ ॥

આત્મજ્ઞાનં ચિત્તનાશઃ આત્મજ્ઞાનં વિમુક્તિદમ્।
આત્મજ્ઞાનં ભયનાશમાત્મજ્ઞાનં સુખાવહમ્ ॥ ૩૬.૧૮ ॥

આત્મજ્ઞાનં મહાતેજ આત્મજ્ઞાનં મહાશુભમ્।
આત્મજ્ઞાનં સતાં રૂપમાત્મજ્ઞાનં સતાં પ્રિયમ્ ॥ ૩૬.૧૯ ॥

આત્મજ્ઞાનં સતાં મોક્ષમાત્મજ્ઞાનં વિવેકજમ્।
આત્મજ્ઞાનં પરો ધર્મ આત્મજ્ઞાનં સદા જપઃ ॥ ૩૬.૨૦ ॥

આત્મજ્ઞાનસ્ય સદૃશમાત્મવિજ્ઞાનમેવ હિ।
આત્મજ્ઞાનેન સદૃશં ન ભૂતં ન ભવિષ્યતિ ॥ ૩૬.૨૧ ॥

આત્મજ્ઞાનં પરો મન્ત્ર આત્મજ્ઞાનં પરં તપઃ।
આત્મજ્ઞાનં હરિઃ સાક્ષાદાત્મજ્ઞાનં શિવઃ પરઃ ॥ ૩૬.૨૨ ॥

આત્મજ્ઞાનં પરો ધાતા આત્મજ્ઞાનં સ્વસંમતમ્।
આત્મજ્ઞાનં સ્વયં પુણ્યમાત્મજ્ઞાનં વિશોધનમ્ ॥ ૩૬.૨૩ ॥

આત્મજ્ઞાનં મહાતીર્થમાત્મજ્ઞાનં શમાદિકમ્।
આત્મજ્ઞાનં પ્રિયં મન્ત્રમાત્મજ્ઞાનં સ્વપાવનમ્ ॥ ૩૬.૨૪ ॥

આત્મજ્ઞાનં ચ કિન્નામ અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
અહં બ્રહ્મેતિ વિશ્વાસમાત્મજ્ઞાનં મહોદયમ્ ॥ ૩૬.૨૫ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મિ નિત્યોઽસ્મિ સિદ્ધોઽસ્મીતિ વિભાવનમ્।
આનન્દોઽહં પરાનન્દં શુદ્ધોઽહં નિત્યમવ્યયઃ ॥ ૩૬.૨૬ ॥

ચિદાકાશસ્વરૂપોઽસ્મિ સચ્ચિદાનન્દશાશ્વતમ્।
નિર્વિકારોઽસ્મિ શાન્તોઽહં સર્વતોઽહં નિરન્તરઃ ॥ ૩૬.૨૭ ॥

સર્વદા સુખરૂપોઽસ્મિ સર્વદોષવિવર્જિતઃ।
સર્વસઙ્કલ્પહીનોઽસ્મિ સર્વદા સ્વયમસ્મ્યહમ્ ॥ ૩૬.૨૮ ॥

સર્વં બ્રહ્મેત્યનુભવં વિના શબ્દં પઠ સ્વયમ્।
કોટ્યશ્વમેધે યત્ પુણ્યં ક્ષણાત્ તત્પુણ્યમાપ્નુયાત્ ॥ ૩૬.૨૯ ॥

અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિત્ય મેરુદાનફલં લભેત્।
બ્રહ્મૈવાહમિતિ સ્થિત્વા સર્વભૂદાનમપ્યણુ ॥ ૩૬.૩૦ ॥

બ્રહ્મૈવાહમિતિ સ્થિત્વા કોટિશો દાનમપ્યણુ।
બ્રહ્મૈવાહમિતિ સ્થિત્વા સર્વાનન્દં તૃણાયતે ॥ ૩૬.૩૧ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વમિત્યેવ ભાવિતસ્ય ફલં સ્વયમ્।
બ્રહ્મૈવાહમિતિ સ્થિત્વા સમાનં બ્રહ્મ એવ હિ ॥ ૩૬.૩૨ ॥

તસ્માત્ સ્વપ્નેઽપિ નિત્યં ચ સર્વં સન્ત્યજ્ય યત્નતઃ।
અહં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ અહમેવ ગતિર્મમ ॥ ૩૬.૩૩ ॥

અહમેવ સદા નાન્યદહમેવ સદા ગુરુઃ।
અહમેવ પરો હ્યાત્મા અહમેવ ન ચાપરઃ ॥ ૩૬.૩૪ ॥

અહમેવ ગુરુઃ શિષ્યઃ અહમેવેતિ નિશ્ચિનુ।
ઇદમિત્યેવ નિર્દેશઃ પરિચ્છિન્નો જગન્ન હિ ॥ ૩૬.૩૫ ॥

ન ભૂમિર્ન જલં નાગ્નિર્ન વાયુર્ન ચ ખં તથા।
સર્વં ચૈતન્યમાત્રત્વાત્ નાન્યત્ કિઞ્ચન વિદ્યતે ॥ ૩૬.૩૬ ॥

ઇત્યેવં ભાવનપરો દેહમુક્તઃ સુખીભવ।
અહમાત્મા ઇદં નાસ્તિ સર્વં ચૈતન્યમાત્રતઃ ॥ ૩૬.૩૭ ॥

અહમેવ હિ પૂર્ણાત્મા આનન્દાબ્ધિરનામયઃ।
ઇદમેવ સદા નાસ્તિ જડત્વાદસદેવ હિ।
ઇદં બ્રહ્મ સદા બ્રહ્મ ઇદં નેતિ સુખી ભવ ॥ ૩૬.૩૮ ॥

તુરઙ્ગશૃઙ્ગસન્નિભા શ્રુતિપરોચના ???
વિશેષકામવાસના વિનિશ્ચિતાત્મવૃત્તિતઃ।
નરાઃ સુરા મુનીશ્વરા અસઙ્ગસઙ્ગમપ્યુમા-
પતિં ??? ન તે ભજન્તિ કેચન ??? ॥ ૩૬.૩૯ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
બ્રહ્મભાવનોપદેશપ્રકરણં નામ ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૩૭ ॥ સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
નિદાઘ શૃણુ વક્ષ્યામિ રહસ્યં પરમદ્ભુતમ્।
શ્લોકૈકશ્રવણેનૈવ સદ્યો મોક્ષમવાપ્નુયાત્ ॥ ૩૭.૧ ॥

ઇદં દૃષ્ટં પરં બ્રહ્મ દૃશ્યવદ્ભાતિ ચિત્તતઃ।
સર્વં ચૈતન્યમાત્રત્વાત્ નાન્યત્ કિઞ્ચિન્ન વિદ્યતે ॥ ૩૭.૨ ॥

ઇદમેવ હિ નાસ્ત્યેવ અયમિત્યપિ નાસ્તિ હિ।
એક એવાપ્યણુર્વાપિ નાસ્તિ નાસ્તિ ન સંશયઃ ॥ ૩૭.૩ ॥

વ્યવહારમિદં ક્વાપિ વાર્તામાત્રમપિ ક્વ વા।
બન્ધરૂપં બન્ધવાર્તા બન્ધકાર્યં પરં ચ વા ॥ ૩૭.૪ ॥

સન્માત્રકાર્યં સન્માત્રમહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયમ્।
દુઃખં સુખં વા બોધો વા સાધકં સાધ્યનિર્ણયઃ ॥ ૩૭.૫ ॥

આત્મેતિ પરમાત્મેતિ જીવાત્મેતિ પૃથઙ્ ન હિ।
દેહોઽહમિતિ મૂર્તોઽહં જ્ઞાનવિજ્ઞાનવાનહમ્ ॥ ૩૭.૬ ॥

કાર્યકારણરૂપોઽહમન્તઃકરણકાર્યકમ્।
એકમિત્યેકમાત્રં વા નાસ્તિ નાસ્તીતિ ભાવય ॥ ૩૭.૭ ॥

સર્વસઙ્કલ્પમાત્રેતિ સર્વં બ્રહ્મેતિ વા જગત્।
તત્ત્વજ્ઞાનં પરં બ્રહ્મ ઓઙ્કારાર્થં સુખં જપમ્ ॥ ૩૭.૮ ॥

દ્વૈતાદ્વૈતં સદાદ્વૈતં તથા માનાવમાનકમ્।
સર્વં ચૈતન્યમાત્રત્વાત્ નાન્યત્ કિઞ્ચિન્ન વિદ્યતે ॥ ૩૭.૯ ॥

આત્માનન્દમહં બ્રહ્મ પ્રજ્ઞાનં બ્રહ્મ એવ હિ।
ઇદં રૂપમહં રૂપં પ્રિયાપ્રિયવિચારણમ્ ॥ ૩૭.૧૦ ॥

યદ્યત્ સંભાવ્યતે લોકે યદ્યત્ સાધનકલ્પનમ્।
યદ્યન્તરહિતં બ્રહ્મભાવનં ચિત્તનિર્મિતમ્ ॥ ૩૭.૧૧ ॥

સ્થૂલદેહોઽહમેવાત્ર સૂક્ષ્મદેહોઽહમેવ હિ।
બુદ્ધેર્ભેદં મનોભેદં અહંકારં જડં ચ તત્ ॥ ૩૭.૧૨ ॥

સર્વં ચૈતન્યમાત્રત્વાત્ નાન્યત્ કિઞ્ચિન્ન વિદ્યતે।
શ્રવણં મનનં ચૈવ સાક્ષાત્કારવિચારણમ્ ॥ ૩૭.૧૩ ॥

આત્મૈવાહં પરં ચૈવ નાહં મોહમયં સ્વયમ્।
બ્રહ્મૈવ સર્વમેવેદં બ્રહ્મૈવ પરમં પદમ્ ॥ ૩૭.૧૪ ॥

બ્રહ્મૈવ કારણં કાર્યં બ્રહ્મૈવ જગતાં જયઃ।
બ્રહ્મૈવ સર્વં ચૈતન્યં બ્રહ્મૈવ મનસાયતે ॥ ૩૭.૧૫ ॥

બ્રહ્મૈવ જીવવદ્ભાતિ બ્રહ્મૈવ ચ હરીયતે।
બ્રહ્મૈવ શિવવદ્ભાતિ બ્રહ્મૈવ પ્રિયમાત્મનઃ ॥ ૩૭.૧૬ ॥

બ્રહ્મૈવ શાન્તિવદ્ભાતિ બ્રહ્મણોઽન્યન્ન કિઞ્ચન।
નાહં ન ચાયં નૈવાન્યન્નોત્પન્નં ન પરાત્ પરમ્ ॥ ૩૭.૧૭ ॥

ન ચેદં ન ચ શાસ્ત્રાર્થં ન મીમાંસં ન ચોદ્ભવમ્।
ન લક્ષણં ન વેદાદિ નાપિ ચિત્તં ન મે મનઃ ॥ ૩૭.૧૮ ॥

ન મે નાયં નેદમિદં ન બુદ્ધિનિશ્ચયં સદા।
કદાચિદપિ નાસ્ત્યેવ સત્યં સત્યં ન કિઞ્ચન ॥ ૩૭.૧૯ ॥

નૈકમાત્રં ન ચાયં વા નાન્તરં ન બહિર્ન હિ।
ઈષણ્માત્રં ચ ન દ્વૈતં ન જન્યં ન ચ દૃશ્યકમ્ ॥ ૩૭.૨૦ ॥

ન ભાવનં ન સ્મરણં ન વિસ્મરણમણ્વપિ।
ન કાલદેશકલનં ન સઙ્કલ્પં ન વેદનમ્ ॥ ૩૭.૨૧ ॥

ન વિજ્ઞાનં ન દેહાન્યં ન વેદોઽહં ન સંસૃતિઃ।
ન મે દુઃખં ન મે મોક્ષં ન ગતિર્ન ચ દુર્ગતિઃ ॥ ૩૭.૨૨ ॥

નાત્મા નાહં ન જીવોઽહં ન કૂટસ્થો ન જાયતે।
ન દેહોઽહં ન ચ શ્રોત્રં ન ત્વગિન્દ્રિયદેવતા ॥ ૩૭.૨૩ ॥

સર્વં ચૈતન્યમાત્રત્વાત્ સર્વં નાસ્ત્યેવ સર્વદા।
અખણ્ડાકારરૂપત્વાત્ સર્વં નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૩૭.૨૪ ॥

હુંકારસ્યાવકાશો વા હુંકારજનનં ચ વા।
નાસ્ત્યેવ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ નાસ્તિ નાસ્તિ કદાચન ॥ ૩૭.૨૫ ॥

અન્યત્ પદાર્થમલ્પં વા અન્યદેવાન્યભાષણમ્।
આત્મનોઽન્યદસત્યં વા સત્યં વા ભ્રાન્તિરેવ ચ ॥ ૩૭.૨૬ ॥

નાસ્ત્યેવ નાસ્તિ નાસ્ત્યેવ નાસ્તિ શબ્દોઽપિ નાસ્તિ હિ।
સર્વં ચૈતન્યમાત્રત્વાત્ સર્વં નાસ્ત્યેવ સર્વદા ॥ ૩૭.૨૭ ॥

સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહો બ્રહ્મૈવાહં ન સંશયઃ।
વાક્યં ચ વાચકં સર્વં વક્તા ચ ત્રિપુટીદ્વયમ્ ॥ ૩૭.૨૮ ॥

જ્ઞાતા જ્ઞાનં જ્ઞેયભેદં માતૃમાનમિતિ પ્રિયમ્।
યદ્યચ્છાસ્ત્રેષુ નિર્ણીતં યદ્યદ્વેદેષુ નિશ્ચિતમ્ ॥ ૩૭.૨૯ ॥

પરાપરમતીતં ચ અતીતોઽહમવેદનમ્।
ગુરુર્ગુરૂપદેશશ્ચ ગુરું વક્ષ્યે ન કસ્યચિત્ ॥ ૩૭.૩૦ ॥

ગુરુરૂપા ગુરુશ્રદ્ધા સદા નાસ્તિ ગુરુઃ સ્વયમ્।
આત્મૈવ ગુરુરાત્મૈવ અન્યાભાવાન્ન સંશયઃ ॥ ૩૭.૩૧ ॥

આત્મનઃ શુભમાત્મૈવ અન્યાભાવાન્ન સંશયઃ।
આત્મનો મોહમાત્મૈવ આત્મનોઽસ્તિ ન કિઞ્ચન ॥ ૩૭.૩૨ ॥

આત્મનઃ સુખમાત્મૈવ અન્યન્નાસ્તિ ન સંશયઃ।
આત્મન્યેવાત્મનઃ શક્તિઃ આત્મન્યેવાત્મનઃ પ્રિયમ્ ॥ ૩૭.૩૩ ॥

આત્મન્યેવાત્મનઃ સ્નાનં આત્મન્યેવાત્મનો રતિઃ।
આત્મજ્ઞાનં પરં શ્રેયઃ આત્મજ્ઞાનં સુદુર્લભમ્ ॥ ૩૭.૩૪ ॥

આત્મજ્ઞાનં પરં બ્રહ્મ આત્મજ્ઞાનં સુખાત્ સુખમ્।
આત્મજ્ઞાનાત્ પરં નાસ્તિ આત્મજ્ઞાનાત્ સ્મૃતિર્ન હિ ॥ ૩૭.૩૫ ॥

બ્રહ્મૈવાત્મા ન સન્દેહ આત્મૈવ બ્રહ્મણઃ સ્વયમ્।
સ્વયમેવ હિ સર્વત્ર સ્વયમેવ હિ ચિન્મયઃ ॥ ૩૭.૩૬ ॥

સ્વયમેવ ચિદાકાશઃ સ્વયમેવ નિરન્તરમ્।
સ્વયમેવ ચ નાનાત્મા સ્વયમેવ ચ નાપરઃ ॥ ૩૭.૩૭ ॥

સ્વયમેવ ગુણાતીતઃ સ્વયમેવ મહત્ સુખમ્।
સ્વયમેવ હિ શાન્તાત્મા સ્વયમેવ હિ નિષ્કલઃ ॥ ૩૭.૩૮ ॥

સ્વયમેવ ચિદાનન્દઃ સ્વયમેવ મહત્પ્રભુઃ।
સ્વયમેવ સદા સાક્ષી સ્વયમેવ સદાશિવઃ ॥ ૩૭.૩૯ ॥

સ્વયમેવ હરિઃ સાક્ષાત્ સ્વયમેવ પ્રજાપતિઃ।
સ્વયમેવ પરં બ્રહ્મ બ્રહ્મ એવ સ્વયં સદા ॥ ૩૭.૪૦ ॥

સર્વં બ્રહ્મ સ્વયં બ્રહ્મ સ્વયં બ્રહ્મ ન સંશયઃ।
દૃઢનિશ્ચયમેવ ત્વં સર્વથા કુરુ સર્વદા ॥ ૩૭.૪૧ ॥

વિચારયન્ સ્વયં બ્રહ્મ બ્રહ્મમાત્રં સ્વયં ભવેત્।
એતદેવ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૩૭.૪૨ ॥

એષ એવ પરો મોક્ષ અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
એષ એવ કૃતાર્થો હિ એષ એવ સુખં સદા ॥ ૩૭.૪૩ ॥

એતદેવ સદા જ્ઞાનં સ્વયં બ્રહ્મ સ્વયં મહત્।
અહં બ્રહ્મ એતદેવ સદા જ્ઞાનં સ્વયં મહત્ ॥ ૩૭.૪૪ ॥

અહં બ્રહ્મ એતદેવ સ્વભાવં સતતં નિજમ્।
અહં બ્રહ્મ એતદેવ સદા નિત્યં સ્વયં સદા ॥ ૩૭.૪૫ ॥

અહં બ્રહ્મ એતદેવ બન્ધનાશં ન સંશયઃ।
અહં બ્રહ્મ એતદેવ સર્વસિદ્ધાન્તનિશ્ચયમ્ ॥ ૩૭.૪૬ ॥

એષ વેદાન્તસિદ્ધાન્ત અહં બ્રહ્મ ન સંશયઃ।
સર્વોપનિષદામર્થઃ સર્વાનન્દમયં જગત્ ॥ ૩૭.૪૭ ॥

મહાવાક્યસ્ય સિદ્ધાન્ત અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
સાક્ષાચ્છિવસ્ય સિદ્ધાન્ત અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૩૭.૪૮ ॥

નારાયણસ્ય સિદ્ધાન્ત અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
ચતુર્મુખસ્ય સિદ્ધાન્ત અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૩૭.૪૯ ॥

ઋષીણાં હૃદયં હ્યેતત્ દેવાનામુપદેશકમ્।
સર્વદેશિકસિદ્ધાન્ત અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૩૭.૫૦ ॥

યચ્ચ યાવચ્ચ ભૂતાનાં મહોપદેશ એવ તત્।
અહં બ્રહ્મ મહામોક્ષં પરં ચૈતદહં સ્વયમ્ ॥ ૩૭.૫૧ ॥

અહં ચાનુભવં ચૈતન્મહાગોપ્યમિદં ચ તત્।
અહં બ્રહ્મ એતદેવ સદા જ્ઞાનં સ્વયં મહત્ ॥ ૩૭.૫૨ ॥

મહાપ્રકાશમેવૈતત્ અહં બ્રહ્મ એવ તત્।
એતદેવ મહામન્ત્રં એતદેવ મહાજપઃ ॥ ૩૭.૫૩ ॥

એતદેવ મહાસ્નાનમહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
એતદેવ મહાતીર્થમહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૩૭.૫૪ ॥

એતદેવ મહાગઙ્ગા અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
એષ એવ પરો ધર્મ અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૩૭.૫૫ ॥

એષ એવ મહાકાશ અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ।
એતદેવ હિ વિજ્ઞાનમહં બ્રહ્માસ્મિ કેવલમ્।
સર્વસિદ્ધાન્તમેવૈતદહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૩૭.૫૬ ॥

સવ્યાસવ્યતયાદ્યવજ્ઞહૃદયા ગોપોદહાર્યઃ સ્રિયઃ
પશ્યન્ત્યમ્બુજમિત્રમણ્ડલગતં શંભું હિરણ્યાત્મકમ્।
સર્વત્ર પ્રસૃતૈઃ કરૈર્જગદિદં પુષ્ણાતિ મુષ્ણન્ ધનૈઃ
ઘૃષ્ટં ચૌષધિજાલમમ્બુનિકરૈર્વિશ્વોત્થધૂતં હરઃ ॥ ૩૭.૫૭ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
સર્વસિદ્ધાન્તપ્રકરણં નામ સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૩૮ ॥ અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
વક્ષ્યે અત્યદ્ભુતં વ્યક્તં સચ્ચિદાનન્દમાત્રકમ્।
સર્વપ્રપઞ્ચશૂન્યત્વં સર્વમાત્મેતિ નિશ્ચિતમ્ ॥ ૩૮.૧ ॥

આત્મરૂપપ્રપઞ્ચં વા આત્મરૂપપ્રપઞ્ચકમ્।
સર્વપ્રપઞ્ચં નાસ્ત્યેવ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિતમ્ ॥ ૩૮.૨ ॥

નિત્યાનુભવમાનન્દં નિત્યં બ્રહ્મેતિ ભાવનમ્।
ચિત્તરૂપપ્રપઞ્ચં વા ચિત્તસંસારમેવ વા ॥ ૩૮.૩ ॥

ઇદમસ્તીતિ સત્તાત્વમહમસ્તીતિ વા જગત્।
સ્વાન્તઃકરણદોષં વા સ્વાન્તઃકરણકાર્યકમ્ ॥ ૩૮.૪ ॥

સ્વસ્ય જીવભ્રમઃ કશ્ચિત્ સ્વસ્ય નાશં સ્વજન્મના।
ઈશ્વરઃ કશ્ચિદસ્તીતિ જીવોઽહમિતિ વૈ જગત્ ॥ ૩૮.૫ ॥

માયા સત્તા મહા સત્તા ચિત્તસત્તા જગન્મયમ્।
યદ્યચ્ચ દૃશ્યતે શાસ્ત્રૈર્યદ્યદ્વેદે ચ ભાષણમ્ ॥ ૩૮.૬ ॥

એકમિત્યેવ નિર્દેશં દ્વૈતમિત્યેવ ભાષણમ્।
શિવોઽસ્મીતિ ભ્રમઃ કશ્ચિત્ બ્રહ્માસ્મીતિ વિભ્રમઃ ॥ ૩૮.૭ ॥

વિષ્ણુરસ્મીતિ વિભ્રાન્તિર્જગદસ્તીતિ વિભ્રમઃ।var was જગદસ્મીતિ
ઈષદસ્તીતિ વા ભેદં ઈષદસ્તીતિ વા દ્વયમ્ ॥ ૩૮.૮ ॥

સર્વમસ્તીતિ નાસ્તીતિ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયમ્।
આત્મધ્યાનપ્રપઞ્ચં વા સ્મરણાદિપ્રપઞ્ચકમ્ ॥ ૩૮.૯ ॥

દુઃખરૂપપ્રપઞ્ચં વા સુખરૂપપ્રપઞ્ચકમ્।
દ્વૈતાદ્વૈતપ્રપઞ્ચં વા સત્યાસત્યપ્રપઞ્ચકમ્ ॥ ૩૮.૧૦ ॥

જાગ્રત્પ્રપઞ્ચમેવાપિ તથા સ્વપ્નપ્રપઞ્ચકમ્।
સુપ્તિજ્ઞાનપ્રપઞ્ચં વા તુર્યજ્ઞાનપ્રપઞ્ચકમ્ ॥ ૩૮.૧૧ ॥

વેદજ્ઞાનપ્રપઞ્ચં વા શાસ્ત્રજ્ઞાનપ્રપઞ્ચકમ્।
પાપબુદ્ધિપ્રપઞ્ચં વા પુણ્યભેદપ્રપઞ્ચકમ્ ॥ ૩૮.૧૨ ॥

જ્ઞાનરૂપપ્રપઞ્ચં વા નિર્ગુણજ્ઞાનપ્રપઞ્ચકમ્।
ગુણાગુણપ્રપઞ્ચં વા દોષાદોષવિનિર્ણયમ્ ॥ ૩૮.૧૩ ॥

સત્યાસત્યવિચારં વા ચરાચરવિચારણમ્।
એક આત્મેતિ સદ્ભાવં મુખ્ય આત્મેતિ ભાવનમ્ ॥ ૩૮.૧૪ ॥

સર્વપ્રપઞ્ચં નાસ્ત્યેવ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયમ્।
દ્વૈતાદ્વૈતસમુદ્ભેદં નાસ્તિ નાસ્તીતિ ભાષણમ્ ॥ ૩૮.૧૫ ॥

અસત્યં જગદેવેતિ સત્યં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયમ્।
કાર્યરૂપં કારણં ચ નાનાભેદવિજૃમ્ભણમ્ ॥ ૩૮.૧૬ ॥

સર્વમન્ત્રપ્રદાતારં દૂરે દૂરં તથા તથા।
સર્વં સન્ત્યજ્ય સતતં સ્વાત્મન્યેવ સ્થિરો ભવ ॥ ૩૮.૧૭ ॥

મૌનભાવં મૌનકાર્યં મૌનયોગં મનઃપ્રિયમ્।
પઞ્ચાક્ષરોપદેષ્ટારં તથા ચાષ્ટાક્ષરપ્રદમ્ ॥ ૩૮.૧૮ ॥

યદ્યદ્યદ્યદ્વેદશાસ્ત્રં યદ્યદ્ભેદો ગુરોઽપિ વા।
સર્વદા સર્વલોકેષુ સર્વસઙ્કલ્પકલ્પનમ્ ॥ ૩૮.૧૯ ॥

સર્વવાક્યપ્રપઞ્ચં હિ સર્વચિત્તપ્રપઞ્ચકમ્।
સર્વાકારવિકલ્પં ચ સર્વકારણકલ્પનમ્ ॥ ૩૮.૨૦ ॥

સર્વદોષપ્રપઞ્ચં ચ સુખદુઃખપ્રપઞ્ચકમ્।
સહાદેયમુપાદેયં ગ્રાહ્યં ત્યાજ્યં ચ ભાષણમ્ ॥ ૩૮.૨૧ ॥

વિચાર્ય જન્મમરણં વાસનાચિત્તરૂપકમ્।
કામક્રોધં લોભમોહં સર્વડમ્ભં ચ હુંકૃતિમ્ ॥ ૩૮.૨૨ ॥

ત્રૈલોક્યસંભવં દ્વૈતં બ્રહ્મેન્દ્રવરુણાદિકમ્।
જ્ઞાનેન્દ્રિયં ચ શબ્દાદિ દિગ્વાય્વર્કાદિદૈવતમ્ ॥ ૩૮.૨૩ ॥

કર્મેન્દ્રિયાદિસદ્ભાવં વિષયં દેવતાગણમ્।
અન્તઃકરણવૃત્તિં ચ વિષયં ચાધિદૈવતમ્ ॥ ૩૮.૨૪ ॥

ચિત્તવૃત્તિં વિભેદં ચ બુદ્ધિવૃત્તિનિરૂપણમ્।
માયામાત્રમિદં દ્વૈતં સદસત્તાદિનિર્ણયમ્ ॥ ૩૮.૨૫ ॥

કિઞ્ચિદ્ દ્વૈતં બહુદ્વૈતં જીવદ્વૈતં સદા હ્યસત્।
જગદુત્પત્તિમોહં ચ ગુરુશિષ્યત્વનિર્ણયમ્ ॥ ૩૮.૨૬ ॥

ગોપનં તત્પદાર્થસ્ય ત્વંપદાર્થસ્ય મેલનમ્।
તથા ચાસિપદાર્થસ્ય ઐક્યબુદ્ધ્યાનુભાવનમ્ ॥ ૩૮.૨૭ ॥

ભેદેષુ ભેદાભેદં ચ નાન્યત્ કિઞ્ચિચ્ચ વિદ્યતે।
એતત્ પ્રપઞ્ચં નાસ્ત્યેવ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૩૮.૨૮ ॥

સર્વં ચૈતન્યમાત્રત્વાત્ કેવલં બ્રહ્મ એવ સઃ।
આત્માકારમિદં સર્વમાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૩૮.૨૯ ॥

તુર્યાતીતં બ્રહ્મણોઽન્યત્ સત્યાસત્યં ન વિદ્યતે।
સર્વં ત્યક્ત્વા તુ સતતં સ્વાત્મન્યેવ સ્થિરો ભવ ॥ ૩૮.૩૦ ॥

ચિત્તં કાલં વસ્તુભેદં સઙ્કલ્પં ભાવનં સ્વયમ્।
સર્વં સંત્યજ્ય સતતં સર્વં બ્રહ્મૈવ ભાવય ॥ ૩૮.૩૧ ॥

યદ્યદ્ભેદપરં શાસ્ત્રં યદ્યદ્ ભેદપરં મનઃ।
સર્વં સંત્યજ્ય સતતં સ્વાત્મન્યેવ સ્થિરો ભવ ॥ ૩૮.૩૨ ॥

મનઃ કલ્પિતકલ્પં વા આત્માકલ્પનવિભ્રમમ્।
અહંકારપરિચ્છેદં દેહોઽહં દેહભાવના ॥ ૩૮.૩૩ ॥

સર્વં સંત્યજ્ય સતતમાત્મન્યેવ સ્થિરો ભવ।
પ્રપઞ્ચસ્ય ચ સદ્ભાવં પ્રપઞ્ચોદ્ભવમન્યકમ્ ॥ ૩૮.૩૪ ॥

બન્ધસદ્ભાવકલનં મોક્ષસદ્ભાવભાષણમ્।
દેવતાભાવસદ્ભાવં દેવપૂજાવિનિર્ણયમ્ ॥ ૩૮.૩૫ ॥

પઞ્ચાક્ષરેતિ યદ્દ્વૈતમષ્ટાક્ષરસ્ય દૈવતમ્।
પ્રાણાદિપઞ્ચકાસ્તિત્વમુપપ્રાણાદિપઞ્ચકમ્ ॥ ૩૮.૩૬ ॥

પૃથિવીભૂતભેદં ચ ગુણા યત્ કુણ્ઠનાદિકમ્।
વેદાન્તશાસ્ત્રસિદ્ધાન્તં શૈવાગમનમેવ ચ ॥ ૩૮.૩૭ ॥

લૌકિકં વાસ્તવં દોષં પ્રવૃત્તિં ચ નિવૃત્તિકમ્।
સર્વં સંત્યજ્ય સતતમાત્મન્યેવ સ્થિરો ભવ ॥ ૩૮.૩૮ ॥

આત્મજ્ઞાનસુખં બ્રહ્મ અનાત્મજ્ઞાનદૂષણમ્।
રેચકં પૂરકં કુમ્ભં ષડાધારવિશોધનમ્ ॥ ૩૮.૩૯ ॥

દ્વૈતવૃત્તિશ્ચ દેહોઽહં સાક્ષિવૃત્તિશ્ચિદંશકમ્।
અખણ્ડાકારવૃત્તિશ્ચ અખણ્ડાકારસંમતમ્ ॥ ૩૮.૪૦ ॥

અનન્તાનુભવં ચાપિ અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયમ્।
ઉત્તમં મધ્યમં ચાપિ તથા ચૈવાધમાધમમ્ ॥ ૩૮.૪૧ ॥

દૂષણં ભૂષણં ચૈવ સર્વવસ્તુવિનિન્દનમ્।
અહં બ્રહ્મ ઇદં બ્રહ્મ સર્વં બ્રહ્મૈવ તત્ત્વતઃ ॥ ૩૮.૪૨ ॥

અહં બ્રહ્માસ્મિ મુગ્ધોઽસ્મિ વૃદ્ધોઽસ્મિ સદસત્પરઃ।
વૈશ્વાનરો વિરાટ્ સ્થૂલપ્રપઞ્ચમિતિ ભાવનમ્ ॥ ૩૮.૪૩ ॥

આનન્દસ્ફારણેનાહં પરાપરવિવર્જિતઃ।
નિત્યાનન્દમયં બ્રહ્મ સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ ॥ ૩૮.૪૪ ॥

દૃગ્રૂપં દૃશ્યરૂપં ચ મહાસત્તાસ્વરૂપકમ્।
કૈવલ્યં સર્વનિધનં સર્વભૂતાન્તરં ગતમ્ ॥ ૩૮.૪૫ ॥

ભૂતભવ્યં ભવિષ્યચ્ચ વર્તમાનમસત્ સદા।
કાલભાવં દેહભાવં સત્યાસત્યવિનિર્ણયમ્ ॥ ૩૮.૪૬ ॥

પ્રજ્ઞાનઘન એવાહં શાન્તાશાન્તં નિરઞ્જનમ્।
પ્રપઞ્ચવાર્તાસ્મરણં દ્વૈતાદ્વૈતવિભાવનમ્ ॥ ૩૮.૪૭ ॥

શિવાગમસમાચારં વેદાન્તશ્રવણં પદમ્।
અહં બ્રહ્માસ્મિ શુદ્ધોઽસ્મિ ચિન્માત્રોઽસ્મિ સદાશિવઃ ॥ ૩૮.૪૮ ॥

સર્વં બ્રહ્મેતિ સન્ત્યજ્ય સ્વાત્મન્યેવ સ્થિરો ભવ।
અહં બ્રહ્મ ન સન્દેહ ઇદં બ્રહ્મ ન સંશયઃ ॥ ૩૮.૪૯ ॥

સ્થૂલદેહં સૂક્ષ્મદેહં કારણં દેહમેવ ચ।
એવં જ્ઞાતું ચ સતતં બ્રહ્મૈવેદં ક્ષણે ક્ષણે ॥ ૩૮.૫૦ ॥

શિવો હ્યાત્મા શિવો જીવઃ શિવો બ્રહ્મ ન સંશયઃ।
એતત્ પ્રકરણં યસ્તુ સકૃદ્વા સર્વદાપિ વા ॥ ૩૮.૫૧ ॥

પઠેદ્વા શૃણુયાદ્વાપિ સ ચ મુક્તો ન સંશયઃ।
નિમિષં નિમિષાર્ધં વા શ્રુત્વૈતબ્રહ્મભાગ્ભવેત્ ॥ ૩૮.૫૨ ॥

લોકાલોકજગત્સ્થિતિપ્રવિલયપ્રોદ્ભાવસત્તાત્મિકા
ભીતિઃ શઙ્કરનામરૂપમસ્કૃદ્વ્યાકુર્વતે કેવલમ્।
સત્યાસત્યનિરઙ્કુશશ્રુતિવચોવીચીભિરામૃશ્યતે
યસ્ત્વેતત્ સદિતીવ તત્ત્વવચનૈર્મીમાંસ્યતેઽયં શિવઃ ॥ ૩૮.૫૩ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
પ્રપઞ્ચશૂન્યત્વપ્રકરણં નામ અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૩૯ ॥ એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
પરં બ્રહ્મ પ્રવક્ષ્યામિ નિર્વિકલ્પં નિરામયમ્।
તદેવાહં ન સન્દેહઃ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૩૯.૧ ॥

ચિન્માત્રમમલં શાન્તં સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહમ્।
આનન્દં પરમાનન્દં નિર્વિકલ્પં નિરઞ્જનમ્ ॥ ૩૯.૨ ॥

ગુણાતીતં જનાતીતમવસ્થાતીતમવ્યયમ્।
એવં ભાવય ચૈતન્યમહં બ્રહ્માસ્મિ સોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૩૯.૩ ॥

સર્વાતીતસ્વરૂપોઽસ્મિ સર્વશબ્દાર્થવર્જિતઃ।
સત્યોઽહં સર્વહન્તાહં શુદ્ધોઽહં પરમોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૩૯.૪ ॥

અજોઽહં શાન્તરૂપોઽહં અશરીરોઽહમાન્તરઃ।
સર્વહીનોઽહમેવાહં સ્વયમેવ સ્વયં મહઃ ॥ ૩૯.૫ ॥

આત્મૈવાહં પરાત્માહં બ્રહ્મૈવાહં શિવોઽસ્મ્યહમ્।
ચિત્તહીનસ્વરૂપોઽહં બુદ્ધિહીનોઽહમસ્મ્યહમ્ ॥ ૩૯.૬ ॥

વ્યાપકોઽહમહં સાક્ષી બ્રહ્માહમિતિ નિશ્ચયઃ।
નિષ્પ્રપઞ્ચગજારૂઢો નિષ્પ્રપઞ્ચાશ્વવાહનઃ ॥ ૩૯.૭ ॥

નિષ્પ્રપઞ્ચમહારાજ્યો નિષ્પ્રપઞ્ચાયુધાદિમાન્।
નિષ્પ્રપઞ્ચમહાવેદો નિષ્પ્રપઞ્ચાત્મભાવનઃ ॥ ૩૯.૮ ॥

નિષ્પ્રપઞ્ચમહાનિદ્રો નિષ્પ્રપઞ્ચસ્વભાવકઃ।
નિષ્પ્રપઞ્ચસ્તુ જીવાત્મા નિષ્પ્રપઞ્ચકલેવરઃ ॥ ૩૯.૯ ॥

નિષ્પ્રપઞ્ચપરીવારો નિષ્પ્રપઞ્ચોત્સવો ભવઃ।
નિષ્પ્રપઞ્ચસ્તુ કલ્યાણો નિષ્પ્રપઞ્ચસ્તુ દર્પણઃ ॥ ૩૯.૧૦ ॥

નિષ્પ્રપઞ્ચરથારૂઢો નિષ્પ્રપઞ્ચવિચારણમ્।
નિષ્પ્રપઞ્ચગુહાન્તસ્થો નિષ્પ્રપઞ્ચપ્રદીપકમ્ ॥ ૩૯.૧૧ ॥

નિષ્પ્રપઞ્ચપ્રપૂર્ણાત્મા નિષ્પ્રપઞ્ચોઽરિમર્દનઃ।
ચિત્તમેવ પ્રપઞ્ચો હિ ચિત્તમેવ જગત્ત્રયમ્ ॥ ૩૯.૧૨ ॥

ચિત્તમેવ મહામોહશ્ચિત્તમેવ હિ સંસૃતિઃ।
ચિત્તમેવ મહાપાપં ચિત્તમેવ હિ પુણ્યકમ્ ॥ ૩૯.૧૩ ॥

ચિત્તમેવ મહાબન્ધશ્ચિત્તમેવ વિમોક્ષદમ્।
બ્રહ્મભાવનયા ચિત્તં નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૧૪ ॥

બ્રહ્મભાવનયા દુઃખં નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા દ્વૈતં નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૧૫ ॥

બ્રહ્મભાવનયા કામઃ નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા ક્રોધઃ નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૧૬ ॥

બ્રહ્મભાવનયા લોભઃ નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા ગ્રન્થિઃ નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૧૭ ॥

બ્રહ્મભાવનયા સર્વં બ્રહ્મભાવનયા મદઃ।
બ્રહ્મભાવનયા પૂજા નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૧૮ ॥

બ્રહ્મભાવનયા ધ્યાનં નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા સ્નાનં નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૧૯ ॥

બ્રહ્મભાવનયા મન્ત્રો નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા પાપં નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૨૦ ॥

બ્રહ્મભાવનયા પુણ્યં નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા દોષો નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૨૧ ॥

બ્રહ્મભાવનયા ભ્રાન્તિઃ નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા દૃશ્યં નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૨૨ ॥

બ્રહ્મભાવનયા સઙ્ગો નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા તેજો નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૨૩ ॥

બ્રહ્મભાવનયા પ્રજ્ઞા નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા સત્તા નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૨૪ ॥

બ્રહ્મભાવનયા ભીતિઃ નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા વેદઃ નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૨૫ ॥

બ્રહ્મભાવનયા શાસ્ત્રં નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા નિદ્રા નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૨૬ ॥

બ્રહ્મભાવનયા કર્મ નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા તુર્યં નાશમેતિ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૨૭ ॥

બ્રહ્મભાવનયા દ્વન્દ્વં નાશમેતિ ન સંશયઃ।
બ્રહ્મભાવનયા પૃચ્છેદહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચયમ્ ॥ ૩૯.૨૮ ॥

નિશ્ચયં ચાપિ સન્ત્યજ્ય સ્વસ્વરૂપાન્તરાસનમ્।
અહં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ ચિદ્બ્રહ્મ બ્રહ્મમાત્રકમ્ ॥ ૩૯.૨૯ ॥

જ્ઞાનમેવ પરં બ્રહ્મ જ્ઞાનમેવ પરં પદમ્।
દિવિ બ્રહ્મ દિશો બ્રહ્મ મનો બ્રહ્મ અહં સ્વયમ્ ॥ ૩૯.૩૦ ॥

કિઞ્ચિદ્બ્રહ્મ બ્રહ્મ તત્ત્વં તત્ત્વં બ્રહ્મ તદેવ હિ।
અજો બ્રહ્મ શુભં બ્રહ્મ આદિબ્રહ્મ બ્રવીમિ તમ્ ॥ ૩૯.૩૧ ॥

અહં બ્રહ્મ હવિર્બ્રહ્મ કાર્યબ્રહ્મ ત્વહં સદા।
નાદો બ્રહ્મ નદં બ્રહ્મ તત્ત્વં બ્રહ્મ ચ નિત્યશઃ ॥ ૩૯.૩૨ ॥

એતદ્બ્રહ્મ શિખા બ્રહ્મ તદ્બ્રહ્મ બ્રહ્મ શાશ્વતમ્।
નિજં બ્રહ્મ સ્વતો બ્રહ્મ નિત્યં બ્રહ્મ ત્વમેવ હિ ॥ ૩૯.૩૩ ॥

સુખં બ્રહ્મ પ્રિયં બ્રહ્મ મિત્રં બ્રહ્મ સદામૃતમ્।
ગુહ્યં બ્રહ્મ ગુરુર્બ્રહ્મ ઋતં બ્રહ્મ પ્રકાશકમ્ ॥ ૩૯.૩૪ ॥

સત્યં બ્રહ્મ સમં બ્રહ્મ સારં બ્રહ્મ નિરઞ્જનમ્।
એકં બ્રહ્મ હરિર્બ્રહ્મ શિવો બ્રહ્મ ન સંશયઃ ॥ ૩૯.૩૫ ॥

ઇદં બ્રહ્મ સ્વયં બ્રહ્મ લોકં બ્રહ્મ સદા પરઃ।
આત્મબ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ આત્મબ્રહ્મ નિરન્તરઃ ॥ ૩૯.૩૬ ॥

એકં બ્રહ્મ ચિરં બ્રહ્મ સર્વં બ્રહ્માત્મકં જગત્।
બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મ સદ્બ્રહ્મ તત્પરં બ્રહ્મ એવ હિ ॥ ૩૯.૩૭ ॥

ચિદ્બ્રહ્મ શાશ્વતં બ્રહ્મ જ્ઞેયં બ્રહ્મ ન ચાપરઃ।
અહમેવ હિ સદ્બ્રહ્મ અહમેવ હિ નિર્ગુણમ્ ॥ ૩૯.૩૮ ॥

અહમેવ હિ નિત્યાત્મા એવં ભાવય સુવ્રત।
અહમેવ હિ શાસ્ત્રાર્થ ઇતિ નિશ્ચિત્ય સર્વદા ॥ ૩૯.૩૯ ॥

આત્મૈવ નાન્યદ્ભેદોઽસ્તિ સર્વં મિથ્યેતિ નિશ્ચિનુ।
આત્મૈવાહમહં ચાત્મા અનાત્મા નાસ્તિ નાસ્તિ હિ ॥ ૩૯.૪૦ ॥

વિશ્વં વસ્તુતયા વિભાતિ હૃદયે મૂઢાત્મનાં બોધતો-
ઽપ્યજ્ઞાનં ન નિવર્તતે શ્રુતિશિરોવાર્તાનુવૃત્ત્યાઽપિ ચ।
વિશ્વેશસ્ય સમર્ચનેન સુમહાલિઙ્ગાર્ચનાદ્ભસ્મધૃક્
રુદ્રાક્ષામલધારણેન ભગવદ્ધ્યાનેન ભાત્યાત્મવત્ ॥ ૩૯.૪૧ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
સર્વલયપ્રકરણં નામ એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૪૦ ॥ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
સર્વસારાત્ સારતરં તતઃ સારતરાન્તરમ્।
ઇદમન્તિમત્યન્તં શૃણુ પ્રકરણં મુદા ॥ ૪૦.૧ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વમેવેદં બ્રહ્મૈવાન્યન્ન કિઞ્ચન।
નિશ્ચયં દૃઢમાશ્રિત્ય સર્વત્ર સુખમાસ્વ હ ॥ ૪૦.૨ ॥

બ્રહ્મૈવ સર્વભુવનં ભુવનં નામ સન્ત્યજ।
અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિત્ય અહં ભાવં પરિત્યજ ॥ ૪૦.૩ ॥

સર્વમેવં લયં યાતિ સ્વયમેવ પતત્રિવત્।
સ્વયમેવ લયં યાતિ સુપ્તહસ્તસ્થપદ્મવત્ ॥ ૪૦.૪ ॥

ન ત્વં નાહં ન પ્રપઞ્ચઃ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્।
ન ભૂતં ન ચ કાર્યં ચ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૪૦.૫ ॥

ન દૈવં ન ચ કાર્યાણિ ન દેહં નેન્દ્રિયાણિ ચ।
ન જાગ્રન્ન ચ વા સ્વપ્નો ન સુષુપ્તિર્ન તુર્યકમ્ ॥ ૪૦.૬ ॥

ઇદં પ્રપઞ્ચં નાસ્ત્યેવ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
સર્વં મિથ્યા સદા મિથ્યા સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૭ ॥

સદા બ્રહ્મ વિચારં ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
તથા દ્વૈતપ્રતીતિશ્ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૮ ॥

સદાહં ભાવરૂપં ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
નિત્યાનિત્યવિવેકં ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૯ ॥

ભાવાભાવપ્રતીતિં ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
ગુણદોષવિભાગં ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૧૦ ॥

કાલાકાલવિભાગં ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
અહં જીવેત્યનુભવં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૧૧ ॥

અહં મુક્તોઽસ્મ્યનુભવં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
સર્વં બ્રહ્મેતિ કલનં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૧૨ ॥

સર્વં નાસ્તીતિ વાર્તા ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
દેવતાન્તરસત્તાકં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૧૩ ॥

દેવતાન્તરપૂજા ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
દેહોઽહમિતિ સઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૧૪ ॥

બ્રહ્માહમિતિ સઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
ગુરુશિષ્યાદિ સઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૧૫ ॥

તુલ્યાતુલ્યાદિ સઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
વેદશાસ્ત્રાદિ સઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૧૬ ॥

ચિત્તસત્તાદિ સઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
બુદ્ધિનિશ્ચયસઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૧૭ ॥

મનોવિકલ્પસઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
અહંકારાદિ સઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૧૮ ॥

પઞ્ચભૂતાદિસઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
શબ્દાદિસત્તાસઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૧૯ ॥

દૃગ્વાર્તાદિકસઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
કર્મેન્દ્રિયાદિસઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૨૦ ॥

વચનાદાનસઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
મુનીન્દ્રોપેન્દ્રસઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૨૧ ॥

મનોબુદ્ધ્યાદિસઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
સઙ્કલ્પાધ્યાસ ઇત્યાદિ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૨૨ ॥

રુદ્રક્ષેત્રાદિ સઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
પ્રાણાદિદશસઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૨૩ ॥

માયા વિદ્યા દેહજીવાઃ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
સ્થૂલવ્યષ્ટાદિસઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૨૪ ॥

સૂક્ષ્મવ્યષ્ટિસમષ્ટ્યાદિ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
વ્યષ્ટ્યજ્ઞાનાદિ સઙ્કલ્પં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૨૫ ॥

વિશ્વવૈશ્વાનરત્વં ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
તૈજસપ્રાજ્ઞભેદં ચ સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૨૬ ॥

વાચ્યાર્થં ચાપિ લક્ષ્યાર્થં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
જહલ્લક્ષણયાનૈક્યં અજહલ્લક્ષણા ધ્રુવમ્ ॥ ૪૦.૨૭ ॥

ભાગત્યાગેન નિત્યૈક્યં સર્વં બ્રહ્મ ઉપાધિકમ્।
લક્ષ્યં ચ નિરુપાધ્યૈક્યં સર્વં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ ॥ ૪૦.૨૮ ॥

એવમાહુર્મહાત્માનઃ સર્વં બ્રહ્મેતિ કેવલમ્।
સર્વમન્તઃ પરિત્યજ્ય અહં બ્રહ્મેતિ ભાવય ॥ ૪૦.૨૯ ॥

અસઙ્કલિતકાપિલૈર્મધુહરાક્ષિપૂજ્યામ્બુજ-
પ્રભાઙ્ઘ્રિજનિમોત્તમો પરિષિચેદ્યદિન્દુપ્રભમ્।
તં ડિણ્ડીરનિભોત્તમોત્તમ મહાખણ્ડાજ્યદધ્ના પરં
ક્ષીરાદ્યૈરભિષિચ્ય મુક્તિપરમાનન્દં લભે શામ્ભવમ્ ॥ ૪૦.૩૦ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
ચિત્તવૃત્તિનિરોધપ્રકરણં નામ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૪૧ ॥ એકચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
અહં બ્રહ્મ ન સન્દેહઃ અહં બ્રહ્મ ન સંશયઃ।
અહં બ્રહ્મૈવ નિત્યાત્મા અહમેવ પરાત્પરઃ ॥ ૪૧.૧ ॥

ચિન્માત્રોઽહં ન સન્દેહ ઇતિ નિશ્ચિત્ય તં ત્યજ।
સત્યં સત્યં પુનઃ સત્યમાત્મનોઽન્યન્ન કિઞ્ચન ॥ ૪૧.૨ ॥

શિવપાદદ્વયં સ્પૃષ્ટ્વા વદામીદં ન કિઞ્ચન।
ગુરુપાદદ્વયં સ્પૃષ્ટ્વા વદામીદં ન કિઞ્ચન ॥ ૪૧.૩ ॥

જિહ્વયા પરશું તપ્તં ધારયામિ ન સંશયઃ।
વેદશાસ્ત્રાદિકં સ્પૃષ્ટ્વા વદામીદં વિનિશ્ચિતમ્ ॥ ૪૧.૪ ॥

નિશ્ચયાત્મન્ નિશ્ચયસ્ત્વં નિશ્ચયેન સુખી ભવ।
ચિન્મયસ્ત્વં ચિન્મયત્વં ચિન્મયાનન્દ એવ હિ ॥ ૪૧.૫ ॥

બ્રહ્મૈવ બ્રહ્મભૂતાત્મા બ્રહ્મૈવ ત્વં ન સંશયઃ।
સર્વમુક્તં ભગવતા યોગિનામપિ દુર્લભમ્ ॥ ૪૧.૬ ॥

દેવાનાં ચ ઋષીણાં ચ અત્યન્તં દુર્લભં સદા।
ઐશ્વરં પરમં જ્ઞાનમુપદિષ્ટં શિવેન હિ ॥ ૪૧.૭ ॥

એતત્ જ્ઞાનં સમાનીતં કૈલાસાચ્છઙ્કરાન્તિકાત્।
દેવાનાં દક્ષિણામૂર્તિર્દશસાહસ્રવત્સરાન્ ॥ ૪૧.૮ ॥

વિઘ્નેશો બહુસાહસ્રં વત્સરં ચોપદિષ્ટવાન્।
સાક્ષાચ્છિવોઽપિ પાર્વત્યૈ વત્સરં ચોપદિષ્ટવાન્ ॥ ૪૧.૯ ॥

ક્ષીરાબ્ધૌ ચ મહાવિષ્ણુર્બ્રહ્મણે ચોપદિષ્ટવાન્।
કદાચિત્બ્રહ્મલોકે તુ મત્પિતુશ્ચોક્તવાનહમ્ ॥ ૪૧.૧૦ ॥

નારદાદિ ઋષીણાં ચ ઉપદિષ્ટં મહદ્બહુ।
અયાતયામં વિસ્તારં ગૃહીત્વાઽહમિહાગતઃ ॥ ૪૧.૧૧ ॥

ન સમં પાદમેકં ચ તીર્થકોટિફલં લભેત્।
ન સમં ગ્રન્થમેતસ્ય ભૂમિદાનફલં લભેત્ ॥ ૪૧.૧૨ ॥

એકાનુભવમાત્રસ્ય ન સર્વં સર્વદાનકમ્।
શ્લોકાર્ધશ્રવણસ્યાપિ ન સમં કિઞ્ચિદેવ હિ ॥ ૪૧.૧૩ ॥

તાત્પર્યશ્રવણાભાવે પઠંસ્તૂષ્ણીં સ મુચ્યતે।
સર્વં સન્ત્યજ્ય સતતમેતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્ ॥ ૪૧.૧૪ ॥

સર્વમન્ત્રં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્।
સર્વદેવાંશ્ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્ ॥ ૪૧.૧૫ ॥

સર્વસ્નાનં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્।
સર્વભાવં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્ ॥ ૪૧.૧૬ ॥

સર્વહોમં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્।
સર્વદાનં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્ ॥ ૪૧.૧૭ ॥

સર્વપૂજાં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્।
સર્વગુહ્યં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્ ॥ ૪૧.૧૮ ॥

સર્વસેવાં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્।
સર્વાસ્તિત્વં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્ ॥ ૪૧.૧૯ ॥

સર્વપાઠં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્।
સર્વાભ્યાસં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્ ॥ ૪૧.૨૦ ॥

દેશિકં ચ પરિત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્।
ગુરું વાપિ પરિત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્ ॥ ૪૧.૨૧ ॥

સર્વલોકં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્।
સર્વૈશ્વર્યં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્ ॥ ૪૧.૨૨ ॥

સર્વસઙ્કલ્પકં ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્।
સર્વપુણ્યં ચ સન્ત્યજ્ય એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્ ॥ ૪૧.૨૩ ॥

એતદ્ગ્રન્થં પરં બ્રહ્મ એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસેત્।
અત્રૈવ સર્વવિજ્ઞાનં અત્રૈવ પરમં પદમ્ ॥ ૪૧.૨૪ ॥

અત્રૈવ પરમો મોક્ષ અત્રૈવ પરમં સુખમ્।
અત્રૈવ ચિત્તવિશ્રાન્તિરત્રૈવ ગ્રન્થિભેદનમ્ ॥ ૪૧.૨૫ ॥

અત્રૈવ જીવન્મુક્તિશ્ચ અત્રૈવ સકલો જપઃ।
એતદ્ગ્રન્થં પઠંસ્તૂષ્ણીં સદ્યો મુક્તિમવાપ્નુયાત્ ॥ ૪૧.૨૬ ॥

સર્વશાસ્ત્રં ચ સન્ત્યજ્ય એતન્માત્રં સદાભ્યસેત્।
દિને દિને ચૈકવારં પઠેચ્ચેન્મુક્ત એવ સઃ ॥ ૪૧.૨૭ ॥

જન્મમધ્યે સકૃદ્વાપિ શ્રુતં ચેત્ સોઽપિ મુચ્યતે।
સર્વશાસ્ત્રસ્ય સિદ્ધાન્તં સર્વવેદસ્ય સંગ્રહમ્ ॥ ૪૧.૨૮ ॥

સારાત્ સારતરં સારં સારાત્ સારતરં મહત્।
એતદ્ગ્રન્થસ્ય ન સમં ત્રૈલોક્યેઽપિ ભવિષ્યતિ ॥ ૪૧.૨૯ ॥

ન પ્રસિદ્ધિં ગતે લોકે ન સ્વર્ગેઽપિ ચ દુર્લભમ્।
બ્રહ્મલોકેષુ સર્વેષુ શાસ્ત્રેષ્વપિ ચ દુર્લભમ્ ॥ ૪૧.૩૦ ॥

એતદ્ગ્રન્થં કદાચિત્તુ ચૌર્યં કૃત્વા પિતામહઃ।
ક્ષીરાબ્ધૌ ચ પરિત્યજ્ય સર્વે મુઞ્ચન્તુ નો ઇતિ ॥ ૪૧.૩૧ ॥

જ્ઞાત્વા ક્ષીરસમુદ્રસ્ય તીરે પ્રાપ્તં ગૃહીતવાન્।
ગૃહીતં ચાપ્યસૌ દૃષ્ટ્વા શપથં ચ પ્રદત્તવાન્ ॥ ૪૧.૩૨ ॥

તત્ આરભ્ય તલ્લોકં ત્યક્ત્વાહમિમમાગતઃ।
અત્યદ્ભુતમિદં જ્ઞાનં ગ્રન્થં ચૈવ મહાદ્ભુતમ્ ॥ ૪૧.૩૩ ॥

તદ્ જ્ઞો વક્તા ચ નાસ્ત્યેવ ગ્રન્થશ્રોતા ચ દુર્લભઃ।
આત્મનિષ્ઠૈકલભ્યોઽસૌ સદ્ગુરુર્નૈષ લભ્યતે ॥ ૪૧.૩૪ ॥

ગ્રન્થવન્તો ન લભ્યન્તે તેન ન ખ્યાતિરાગતા।
ભવતે દર્શિતં હ્યેતદ્ગમિષ્યામિ યથાગતમ્ ॥ ૪૧.૩૫ ॥

એતાવદુક્તમાત્રેણ નિદાઘ ઋષિસત્તમઃ।
પતિત્વા પાદયોસ્તસ્ય આનન્દાશ્રુપરિપ્લુતઃ ॥ ૪૧.૩૬ ॥

ઉવાચ વાક્યં સાનન્દં સાષ્ટાઙ્ગં પ્રણિપત્ય ચ।

નિદાઘઃ –
અહો બ્રહ્મન્ કૃતાર્થોઽસ્મિ કૃતાર્થોઽસ્મિ ન સંશયઃ।
ભવતાં દર્શનેનૈવ મજ્જન્મ સફલં કૃતમ્ ॥ ૪૧.૩૭ ॥

એકવાક્યસ્ય મનને મુક્તોઽહં નાત્ર સંશયઃ।
નમસ્કરોમિ તે પાદૌ સોપચારં ન વાસ્તવૌ ॥ ૪૧.૩૮ ॥

તસ્યાપિ નાવકાશોઽસ્તિ અહમેવ ન વાસ્તવમ્।
ત્વમેવ નાસ્તિ મે નાસ્તિ બ્રહ્મેતિ વચનં ન ચ ॥ ૪૧.૩૯ ॥

બ્રહ્મેતિ વચનં નાસ્તિ બ્રહ્મભાવં ન કિઞ્ચન।
એતદ્ગ્રન્થં ન મે નાસ્તિ સર્વં બ્રહ્મેતિ વિદ્યતે ॥ ૪૧.૪૦ ॥

સર્વં બ્રહ્મેતિ વાક્યં ન સર્વં બ્રહ્મેતિ તં ન હિ।
તદિતિ દ્વૈતભિન્નં તુ ત્વમિતિ દ્વૈતમપ્યલમ્ ॥ ૪૧.૪૧ ॥

એવં કિઞ્ચિત્ ક્વચિન્નાસ્તિ સર્વં શાન્તં નિરામયમ્।
એકમેવ દ્વયં નાસ્તિ એકત્વમપિ નાસ્તિ હિ ॥ ૪૧.૪૨ ॥

ભિન્નદ્વન્દ્વં જગદ્દોષં સંસારદ્વૈતવૃત્તિકમ્।
સાક્ષિવૃત્તિપ્રપઞ્ચં વા અખણ્ડાકારવૃત્તિકમ્ ॥ ૪૧.૪૩ ॥

અખણ્ડૈકરસો નાસ્તિ ગુરુર્વા શિષ્ય એવ વા।
ભવદ્દર્શનમાત્રેણ સર્વમેવં ન સંશયઃ ॥ ૪૧.૪૪ ॥

બ્રહ્મજ્યોતિરહં પ્રાપ્તો જ્યોતિષાં જ્યોતિરસ્મ્યહમ્।
નમસ્તે સુગુરો બ્રહ્મન્ નમસ્તે ગુરુનન્દન।
એવં કૃત્ય નમસ્કારં તૂષ્ણીમાસ્તે સુખી સ્વયમ્ ॥ ૪૧.૪૫ ॥

કિં ચણ્ડભાનુકરમણ્ડલદણ્ડિતાનિ
કાષ્ઠામુખેષુ ગલિતાનિ નમસ્તતીતિ।
યાદૃક્ચ તાદૃગથ શઙ્કરલિઙ્ગસઙ્ગ-
ભઙ્ગીનિ પાપકલશૈલકુલાનિ સદ્યઃ।
શ્રીમૃત્યુઞ્જય રઞ્જય ત્રિભુવનાધ્યક્ષ પ્રભો પાહિ નઃ ॥ ૪૧.૪૬ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
ગ્રન્થપ્રશસ્તિનિરૂપણં નામ એકચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૪૨ ॥ દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
શ્રુતં કિઞ્ચિન્મયા પ્રોક્તં બ્રહ્મજ્ઞાનં સુદુર્લભમ્।
મનસા ધારિતં બ્રહ્મ ચિત્તં કીદૃક્ સ્થિતં વદ ॥ ૪૨.૧ ॥

નિદાઘઃ –
શૃણુ ત્વં સુગુરો બ્રહ્મંસ્ત્વત્પ્રસાદાદ્વદામ્યહમ્।
મમાજ્ઞાનં મહાદોષં મહાજ્ઞાનનિરોધકમ્ ॥ ૪૨.૨ ॥

સદા કર્મણિ વિશ્વાસં પ્રપઞ્ચે સત્યભાવનમ્।
નષ્ટં સર્વં ક્ષણાદેવ ત્વત્પ્રસાદાન્મહદ્ભયમ્ ॥ ૪૨.૩ ॥

એતાવન્તમિમં કાલમજ્ઞાનરિપુણા હૃતમ્।
મહદ્ભયં ચ નષ્ટં મે કર્મતત્ત્વં ચ નાશિતમ્ ॥ ૪૨.૪ ॥

અજ્ઞાનં મનસા પૂર્વમિદાનીં બ્રહ્મતાં ગતમ્।
પુરાહં ચિત્તવદ્ભૂતઃ ઇદાનીં સન્મયોઽભવમ્ ॥ ૪૨.૫ ॥

પૂર્વમજ્ઞાનવદ્ભાવં ઇદાનીં સન્મયં ગતમ્।
અજ્ઞાનવત્ સ્થિતોઽહં વૈ બ્રહ્મૈવાહં પરં ગતઃ ॥ ૪૨.૬ ॥

પુરાઽહં ચિત્તવદ્ભ્રાન્તો બ્રહ્મૈવાહં પરં ગતઃ।
સર્વો વિગલિતો દોષઃ સર્વો ભેદો લયં ગતઃ ॥ ૪૨.૭ ॥

સર્વઃ પ્રપઞ્ચો ગલિતશ્ચિત્તમેવ હિ સર્વગમ્।
સર્વાન્તઃકરણં લીનં બ્રહ્મસદ્ભાવભાવનાત્ ॥ ૪૨.૮ ॥

અહમેવ ચિદાકાશ અહમેવ હિ ચિન્મયઃ।
અહમેવ હિ પૂર્ણાત્મા અહમેવ હિ નિર્મલઃ ॥ ૪૨.૯ ॥

અહમેવાહમેવેતિ ભાવનાપિ વિનિર્ગતા।
અહમેવ ચિદાકાશો બ્રાહ્મણત્વં ન કિઞ્ચન ॥ ૪૨.૧૦ ॥

શૂદ્રોઽહં શ્વપચોઽહં વૈ વર્ણી ચાપિ ગૃહસ્થકઃ।
વાનપ્રસ્થો યતિરહમિત્યયં ચિત્તવિભ્રમઃ ॥ ૪૨.૧૧ ॥

તત્તદાશ્રમકર્માણિ ચિત્તેન પરિકલ્પિતમ્।
અહમેવ હિ લક્ષ્યાત્મા અહમેવ હિ પૂર્ણકઃ ॥ ૪૨.૧૨ ॥

અહમેવાન્તરાત્મા હિ અહમેવ પરાયણમ્।
અહમેવ સદાધાર અહમેવ સુખાત્મકઃ ॥ ૪૨.૧૩ ॥

ત્વત્પ્રસાદાદહં બ્રહ્મા ત્વત્પ્રસાદાજ્જનાર્દનઃ।
ત્વત્પ્રસાદાચ્ચિદાકાશઃ શિવોઽહં નાત્ર સંશયઃ ॥ ૪૨.૧૪ ॥

ત્વત્પ્રસાદાદહં ચિદ્વૈ ત્વત્પ્રસાદાન્ન મે જગત્।
ત્વત્પ્રસાદાદ્વિમુક્તોઽસ્મિ ત્વત્પ્રસાદાત્ પરં ગતઃ ॥ ૪૨.૧૫ ॥

ત્વત્પ્રસાદાદ્વ્યાપકોઽહં ત્વત્પ્રસાદાન્નિરઙ્કુશઃ।
ત્વત્પ્રસાદેન તીર્ણોઽહં ત્વત્પ્રસાદાન્મહત્સુખમ્ ॥ ૪૨.૧૬ ॥

ત્વત્પ્રસાદાદહં બ્રહ્મ ત્વત્પ્રસાદાત્ ત્વમેવ ન।
ત્વત્પ્રસાદાદિદં નાસ્તિ ત્વત્પ્રસાદાન્ન કિઞ્ચન ॥ ૪૨.૧૭ ॥

ત્વત્પ્રસાદાન્ન મે કિઞ્ચિત્ ત્વત્પ્રસાદાન્ન મે વિપત્।
ત્વત્પ્રસાદાન્ન મે ભેદસ્ત્વત્પ્રસાદાન્ન મે ભયમ્ ॥ ૪૨.૧૮ ॥

ત્વત્પ્રસાદાન્નમે રોગસ્ત્વત્પ્રસાદાન્ન મે ક્ષતિઃ।
યત્પાદામ્બુજપૂજયા હરિરભૂદર્ચ્યો યદંઘ્ર્યર્ચના-
દર્ચ્યાઽભૂત્ કમલા વિધિપ્રભૃતયો હ્યર્ચ્યા યદાજ્ઞાવશાત્।
તં કાલાન્તકમન્તકાન્તકમુમાકાન્તં મુહુઃ સન્તતં
સન્તઃ સ્વાન્તસરોજરાજચરણામ્ભોજં ભજન્ત્યાદરાત્ ॥ ૪૨.૧૯ ॥

કિં વા ધર્મશતાયુતાર્જિતમહાસૌખ્યૈકસીમાયુતં
નાકં પાતમહોગ્રદુઃખનિકરં દેવેષુ તુષ્ટિપ્રદમ્।
તસ્માચ્છઙ્કરલિઙ્ગપૂજનમુમાકાન્તપ્રિયં મુક્તિદં
ભૂમાનન્દઘનૈકમુક્તિપરમાનન્દૈકમોદં મહઃ ॥ ૪૨.૨૦ ॥

યે શાંભવાઃ શિવરતાઃ શિવનામમાત્ર-
શબ્દાક્ષરજ્ઞહૃદયા ભસિતત્રિપુણ્ડ્રાઃ।
યાં પ્રાપ્નુવન્તિ ગતિમીશપદાંબુજોદ્યદ્-
ધ્યાનાનુરક્તહૃદયા ન હિ યોગસાંખ્યૈઃ ॥ ૪૨.૨૧ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
નિદાઘાનુભવવર્ણનપ્રકરણં નામ દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૪૩ ॥ ત્રિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

નિદાઘઃ –
ન પશ્યામિ શરીરં વા લિઙ્ગં કરણમેવ વા।
ન પશ્યામિ મનો વાપિ ન પશ્યામિ જડં તતઃ ॥ ૪૩.૧ ॥

ન પશ્યામિ ચિદાકાશં ન પશ્યામિ જગત્ ક્વચિત્।
ન પશ્યામિ હરિં વાપિ ન પશ્યામિ શિવં ચ વા ॥ ૪૩.૨ ॥

આનન્દસ્યાન્તરે લગ્નં તન્મયત્વાન્ન ચોત્થિતઃ।
ન પશ્યામિ સદા ભેદં ન જડં ન જગત્ ક્વચિત્ ॥ ૪૩.૩ ॥

ન દ્વૈતં ન સુખં દુઃખં ન ગુરુર્ન પરાપરમ્।
ન ગુણં વા ન તુર્યં વા ન બુદ્ધિર્ન ચ સંશયઃ ॥ ૪૩.૪ ॥

ન ચ કાલં ન ચ ભયં ન ચ શોકં શુભાશુભમ્।
ન પશ્યામિ સન્દીનં ન બન્ધં ન ચ સંભવમ્ ॥ ૪૩.૫ ॥

ન દેહેન્દ્રિયસદ્ભાવો ન ચ સદ્વસ્તુ સન્મનઃ।
ન પશ્યામિ સદા સ્થૂલં ન કૃશં ન ચ કુબ્જકમ્ ॥ ૪૩.૬ ॥

ન ભૂમિર્ન જલં નાગ્નિર્ન મોહો ન ચ મન્ત્રકમ્।
ન ગુરુર્ન ચ વાક્યં વા ન દૃઢં ન ચ સર્વકમ્ ॥ ૪૩.૭ ॥

ન જગચ્છ્રવણં ચૈવ નિદિધ્યાસં ન ચાપરઃ।
આનન્દસાગરે મગ્નસ્તન્મયત્વાન્ન ચોત્થિતઃ ॥ ૪૩.૮ ॥

આનન્દોઽહમશેષોઽહમજોઽહમમૃતોસ્મ્યહમ્।
નિત્યોઽહમિતિ નિશ્ચિત્ય સદા પૂર્ણોઽસ્મિ નિત્યધીઃ ॥ ૪૩.૯ ॥

પૂર્ણોઽહં પૂર્ણચિત્તોઽહં પુણ્યોઽહં જ્ઞાનવાનહમ્।
શુદ્ધોઽહં સર્વમુક્તોઽહં સર્વાકારોઽહમવ્યયઃ ॥ ૪૩.૧૦ ॥

ચિન્માત્રોઽહં સ્વયં સોઽહં તત્ત્વરૂપોઽહમીશ્વરઃ।
પરાપરોઽહં તુર્યોઽહં પ્રસન્નોઽહં રસોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૪૩.૧૧ ॥

બ્રહ્માઽહં સર્વલક્ષ્યોઽહં સદા પૂર્ણોઽહમક્ષરઃ।
મમાનુભવરૂપં યત્ સર્વમુક્તં ચ સદ્ગુરો ॥ ૪૩.૧૨ ॥

નમસ્કરોમિ તે નાહં સર્વં ચ ગુરુદક્ષિણા।
મદ્દેહં ત્વત્પદે દત્તં ત્વયા ભસ્મીકૃતં ક્ષણાત્ ॥ ૪૩.૧૩ ॥

મમાત્મા ચ મયા દત્તઃ સ્વયમાત્મનિ પૂરિતઃ।
ત્વમેવાહમહં ચ ત્વમહમેવ ત્વમેવ હિ ॥ ૪૩.૧૪ ॥

ઐક્યાર્ણવનિમગ્નોઽસ્મિ ઐક્યજ્ઞાનં ત્વમેવ હિ।
એકં ચૈતન્યમેવાહં ત્વયા ગન્તું ન શક્યતે ॥ ૪૩.૧૫ ॥

ગન્તવ્યદેશો નાસ્ત્યેવ એકાકારં ન ચાન્યતઃ।
ત્વયા ગન્તવ્યદેશો ન મયા ગન્તવ્યમસ્તિ ન ॥ ૪૩.૧૬ ॥

એકં કારણમેકં ચ એકમેવ દ્વયં ન હિ।
ત્વયા વક્તવ્યકં નાસ્તિ મયા શ્રોતવ્યમપ્યલમ્ ॥ ૪૩.૧૭ ॥

ત્વમેવ સદ્ગુરુર્નાસિ અહં નાસ્મિ સશિષ્યકઃ।
બ્રહ્મમાત્રમિદં સર્વમસ્મિન્માનોઽસ્મિ તન્મયઃ ॥ ૪૩.૧૮ ॥

ભેદાભેદં ન પશ્યામિ કાર્યાકાર્યં ન કિઞ્ચન।
મમૈવ ચેન્નમસ્કારો નિષ્પ્રયોજન એવ હિ ॥ ૪૩.૧૯ ॥

તવૈવ ચેન્નમસ્કારો ભિન્નત્વાન્ન ફલં ભવેત્।
તવ ચેન્મમ ચેદ્ભેદઃ ફલાભાવો ન સંશયઃ ॥ ૪૩.૨૦ ॥

નમસ્કૃતોઽહં યુષ્માકં ભવાનજ્ઞીતિ વક્ષ્યતિ।
મમૈવાપકરિષ્યામિ પરિચ્છિન્નો ભવામ્યહમ્ ॥ ૪૩.૨૧ ॥

મમૈવ ચેન્નમસ્કારઃ ફલં નાસ્તિ સ્વતઃ સ્થિતે।
કસ્યાપિ ચ નમસ્કારઃ કદાચિદપિ નાસ્તિ હિ ॥ ૪૩.૨૨ ॥

સદા ચૈતન્યમાત્રત્વાત્ નાહં ન ત્વં ન હિ દ્વયમ્।
ન બન્ધં ન પરો નાન્યે નાહં નેદં ન કિઞ્ચન ॥ ૪૩.૨૩ ॥

ન દ્વયં નૈકમદ્વૈતં નિશ્ચિતં ન મનો ન તત્।
ન બીજં ન સુખં દુઃખં નાશં નિષ્ઠા ન સત્સદા ॥ ૪૩.૨૪ ॥

નાસ્તિ નાસ્તિ ન સન્દેહઃ કેવલાત્ પરમાત્મનિ।
ન જીવો નેશ્વરો નૈકો ન ચન્દ્રો નાગ્નિલક્ષણઃ ॥ ૪૩.૨૫ ॥

ન વાર્તા નેન્દ્રિયો નાહં ન મહત્ત્વં ગુણાન્તરમ્।
ન કાલો ન જગન્નાન્યો ન વા કારણમદ્વયમ્ ॥ ૪૩.૨૬ ॥

નોન્નતોઽત્યન્તહીનોઽહં ન મુક્તસ્ત્વત્પ્રસાદતઃ।
સર્વં નાસ્ત્યેવ નાસ્ત્યેવ સર્વં બ્રહ્મૈવ કેવલમ્ ॥ ૪૩.૨૭ ॥

અહં બ્રહ્મ ઇદં બ્રહ્મ આત્મ બ્રહ્માહમેવ હિ।
સર્વં બ્રહ્મ ન સન્દેહસ્ત્વત્પ્રસાદાન્મહેશ્વરઃ ॥ ૪૩.૨૮ ॥

ત્વમેવ સદ્ગુરુર્બ્રહ્મ ન હિ સદ્ગુરુરન્યતઃ।
આત્મૈવ સદ્ગુરુર્બ્રહ્મ શિષ્યો હ્યાત્મૈવ સદ્ગુરુઃ ॥ ૪૩.૨૯ ॥

ગુરુઃ પ્રકલ્પતે શિષ્યો ગુરુહીનો ન શિષ્યકઃ।
શિષ્યે સતિ ગુરુઃ કલ્પ્યઃ શિષ્યાભાવે ગુરુર્ન હિ ॥ ૪૩.૩૦ ॥

ગુરુશિષ્યવિહીનાત્મા સર્વત્ર સ્વયમેવ હિ।
ચિન્માત્રાત્મનિ કલ્પ્યોઽહં ચિન્માત્રાત્મા ન ચાપરઃ ॥ ૪૩.૩૧ ॥

ચિન્માત્રાત્માહમેવૈકો નાન્યત્ કિઞ્ચિન્ન વિદ્યતે।
સર્વસ્થિતોઽહં સતતં નાન્યં પશ્યામિ સદ્ગુરોઃ ॥ ૪૩.૩૨ ॥

નાન્યત્ પશ્યામિ ચિત્તેન નાન્યત્ પશ્યામિ કિઞ્ચન।
સર્વાભાવાન્ન પશ્યામિ સર્વં ચેદ્ દૃશ્યતાં પૃથક્ ॥ ૪૩.૩૩ ॥

એવં બ્રહ્મ પ્રપશ્યામિ નાન્યદસ્તીતિ સર્વદા।
અહો ભેદં પ્રકુપિતં અહો માયા ન વિદ્યતે ॥ ૪૩.૩૪ ॥

અહો સદ્ગુરુમાહાત્મ્યમહો બ્રહ્મસુખં મહત્।
અહો વિજ્ઞાનમાહાત્મ્યમહો સજ્જનવૈભવઃ ॥ ૪૩.૩૫ ॥

અહો મોહવિનાશશ્ચ અહો પશ્યામિ સત્સુખમ્।
અહો ચિત્તં ન પશ્યામિ અહો સર્વં ન કિઞ્ચન ॥ ૪૩.૩૬ ॥

અહમેવ હિ નાન્યત્ર અહમાનન્દ એવ હિ।
મમાન્તઃકરણે યદ્યન્નિશ્ચિતં ભવદીરિતમ્ ॥ ૪૩.૩૭ ॥

સર્વં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ ન કિઞ્ચિદન્યદૈવતમ્।
એવં પશ્યામિ સતતં નાન્યત્ પશ્યામિ સદ્ગુરો ॥ ૪૩.૩૮ ॥

એવં નિશ્ચિત્ય તિષ્ઠામિ સ્વસ્વરૂપે મમાત્મનિ ॥ ૪૩.૩૯ ॥

અગાધવેદવાક્યતો ન ચાધિભેષજં ભવે-
દુમાધવાઙ્ઘ્રિપઙ્કજસ્મૃતિઃ પ્રબોધમોક્ષદા।
પ્રબુદ્ધભેદવાસનાનિરુદ્ધહૃત્તમોભિદે
મહારુજાઘવૈદ્યમીશ્વરં હૃદમ્બુજે ભજે ॥ ૪૩.૪૦ ॥

દ્યતત્પ્રદગ્ધકામદેહ દુગ્ધસન્નિભં પ્રમુગ્ધસામિ।
સોમધારિણં શ્રુતીડ્યગદ્યસંસ્તુતં ત્વભેદ્યમેકશઙ્કરમ્ ॥ ૪૩.૪૧ ॥

વરઃ કઙ્કઃ કાકો ભવદુભયજાતેષુ નિયતં
મહાશઙ્કાતઙ્કૈર્વિધિવિહિતશાન્તેન મનસા।
યદિ સ્વૈરં ધ્યાયન્નગપતિસુતાનાયકપદં
સ એવાયં ધુર્યો ભવતિ મુનિજાતેષુ નિયતમ્ ॥ ૪૩.૪૨ ॥

કઃ કાલાન્તકપાદપદ્મભજનાદન્યદ્ધૃદા કષ્ટદાં
ધર્માભાસપરંપરાં પ્રથયતે મૂર્ખો ખરીં તૌરગીમ્।
કર્તું યત્નશતૈરશક્યકરણૈર્વિન્દેત દુઃખાદિકંvar was દુઃખાધિકમ્
તદ્વત્ સાંબપદાંબુજાર્ચનરતિં ત્યક્ત્વા વૃથા દુઃખભાક્ ॥ ૪૩.૪૩ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
નિદાઘાનુભવવર્ણનપ્રકરણં નામ ત્રિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૪૪ ॥ ચતુશ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

નિદાઘઃ –
શૃણુશ્વ સદ્ગુરો બ્રહ્મન્ ત્વત્પ્રસાદાન્વિનિશ્ચિતમ્।
અહમેવ હિ તદ્બ્રહ્મ અહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૪૪.૧ ॥

અહમેવ હિ નિત્યાત્મા અહમેવ સદાઽજરઃ।
અહમેવ હિ શાન્તાત્મા અહમેવ હિ નિષ્કલઃ ॥ ૪૪.૨ ॥

અહમેવ હિ નિશ્ચિન્તઃ અહમેવ સુખાત્મકઃ।
અહમેવ ગુરુસ્ત્વં હિ અહં શિષ્યોઽસ્મિ કેવલમ્ ॥ ૪૪.૩ ॥

અહમાનન્દ એવાત્મા અહમેવ નિરઞ્જનઃ।
અહં તુર્યાતિગો હ્યાત્મા અહમેવ ગુણોજ્ઝિતઃ ॥ ૪૪.૪ ॥

અહં વિદેહ એવાત્મા અહમેવ હિ શઙ્કરઃ।
અહં વૈ પરિપૂર્ણાત્મા અહમેવેશ્વરઃ પરઃ ॥ ૪૪.૫ ॥

અહમેવ હિ લક્ષ્યાત્મા અહમેવ મનોમયઃ।
અહમેવ હિ સર્વાત્મા અહમેવ સદાશિવઃ ॥ ૪૪.૬ ॥

અહં વિષ્ણુરહં બ્રહ્મા અહમિન્દ્રસ્ત્વહં સુરાઃ।
અહં વૈ યક્ષરક્ષાંસિ પિશાચા ગુહ્યકાસ્તથા ॥ ૪૪.૭ ॥

અહં સમુદ્રાઃ સરિત અહમેવ હિ પર્વતાઃ।
અહં વનાનિ ભુવનં અહમેવેદમેવ હિ ॥ ૪૪.૮ ॥

નિત્યતૃપ્તો હ્યહં શુદ્ધબુદ્ધોઽહં પ્રકૃતેઃ પરઃ।
અહમેવ હિ સર્વત્ર અહમેવ હિ સર્વગઃ ॥ ૪૪.૯ ॥

અહમેવ મહાનાત્મા સર્વમઙ્ગલવિગ્રહઃ।
અહમેવ હિ મુક્તોઽસ્મિ શુદ્ધોઽસ્મિ પરમઃ શિવઃ ॥ ૪૪.૧૦ ॥

અહં ભૂમિરહં વાયુરહં તેજો હ્યહં નભઃ।
અહં જલમહં સૂર્યશ્ચન્દ્રમા ભગણા હ્યહમ્ ॥ ૪૪.૧૧ ॥

અહં લોકા અલોકાશ્ચ અહં લોક્યા અહં સદા।
અહમાત્મા પારદૃશ્ય અહં પ્રજ્ઞાનવિગ્રહઃ ॥ ૪૪.૧૨ ॥

અહં શૂન્યો અશૂન્યોઽહં સર્વાનન્દમયોઽસ્મ્યહમ્।
શુભાશુભફલાતીતો હ્યહમેવ હિ કેવલમ્ ॥ ૪૪.૧૩ ॥

અહમેવ ઋતં સત્યમહં સચ્ચિત્સુખાત્મકઃ।
અહમાનન્દ એવાત્મા બહુધા ચૈકધા સ્થિતઃ ॥ ૪૪.૧૪ ॥

અહં ભૂતભવિષ્યં ચ વર્તમાનમહં સદા।
અહમેકો દ્વિધાહં ચ બહુધા ચાહમેવ હિ ॥ ૪૪.૧૫ ॥

અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ પ્રજાપતિઃ।
સ્વરાટ્ સમ્રાડ્ જગદ્યોનિરહમેવ હિ સર્વદા ॥ ૪૪.૧૬ ॥

અહં વિશ્વસ્તૈજસશ્ચ પ્રાજ્ઞોઽહં તુર્ય એવ હિ।
અહં પ્રાણો મનશ્ચાહમહમિદ્રિયવર્ગકઃ ॥ ૪૪.૧૭ ॥

અહં વિશ્વં હિ ભુવનં ગગનાત્માહમેવ હિ।
અનુપાધિ ઉપાધ્યં યત્તત્સર્વમહમેવ હિ ॥ ૪૪.૧૮ ॥

ઉપાધિરહિતશ્ચાહં નિત્યાનન્દોઽહમેવ હિ।
એવં નિશ્ચયવાનન્તઃ સર્વદા સુખમશ્નુતે।
એવં યઃ શૃણુયાન્નિત્યં સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ ૪૪.૧૯ ॥

નિત્યોઽહં નિર્વિકલ્પો જનવનભુવને પાવનોઽહં મનીષી
વિશ્વો વિશ્વાતિગોઽહં પ્રકૃતિવિનિકૃતો એકધા સંસ્થિતોઽહમ્।
નાનાકારવિનાશજન્મરહિતસ્વજ્ઞાનકાર્યોજ્ઝિતૈઃ
ભૂમાનન્દઘનોઽસ્મ્યહં પરશિવઃ સત્યસ્વરૂપોઽસ્મ્યહમ્ ॥ ૪૪.૨૦ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
નિદાઘાનુભવવર્ણનં નામ ચતુશ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૪૫ ॥ પઞ્ચચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

નિદાઘઃ –
પુણ્યે શિવરહસ્યેઽસ્મિન્નિતિહાસે શિવોદિતે।
દેવ્યૈ શિવેન કથિતે દેવ્યા સ્કન્દાય મોદતઃ ॥ ૪૫.૧ ॥

તદેતસ્મિન્ હિ ષષ્ઠાંશે ષડાસ્યકમલોદિતે।
પારમેશ્વરવિજ્ઞાનં શ્રુતમેતન્મહાઘભિત્ ॥ ૪૫.૨ ॥

મહામાયાતમસ્તોમવિનિવારણભાસ્કરમ્।
અસ્યાધ્યાયૈકકથનાદ્ વિજ્ઞાનં મહદશ્નુતે ॥ ૪૫.૩ ॥

શ્લોકસ્ય શ્રવણેનાપિ જીવન્મુક્તો ન સંશયઃ।
એતદ્ગ્રન્થપ્રવક્તા હિ ષણ્મુખઃ શિવ એવ હિ ॥ ૪૫.૪ ॥

જૈગીષવ્યો મહાયોગી સ એવ શ્રવણેઽર્હતિ।
ભસ્મરુદ્રાક્ષધૃઙ્ નિત્યં સદા હ્યત્યાશ્રમી મુનિઃ ॥ ૪૫.૫ ॥

એતદ્ગ્રન્થપ્રવક્તા હિ સ ગુરુર્નાત્ર સંશયઃ।
એતદ્ગ્રન્થપ્રવક્તા હિ પરં બ્રહ્મ ન સંશયઃ ॥ ૪૫.૬ ॥

એતદ્ગ્રન્થપ્રવક્તા હિ શિવ એવ ન ચાપરઃ।
એતદ્ગ્રન્થપ્રવક્તા હિ સાક્ષાદ્દેવી ન સંશયઃ ॥ ૪૫.૭ ॥

એતદ્ગ્રન્થપ્રવક્તા હિ ગણેશો નાત્ર સંશયઃ।
એતદ્ગ્રન્થપ્રવક્તા હિ સ્કન્દઃ સ્કન્દિતતારકઃ ॥ ૪૫.૮ ॥

એતદ્ગ્રન્થપ્રવક્તા હિ નન્દિકેશો ન સંશયઃ।
એતદ્ગ્રન્થપ્રવક્તા હિ દત્તાત્રેયો મુનિઃ સ્વયમ્ ॥ ૪૫.૯ ॥

એતદ્ગ્રન્થપ્રવક્તા હિ દક્ષિણામૂર્તિરેવ હિ।
એતદ્ગ્રન્થાર્થકથને ભાવને મુનયઃ સુરાઃ ॥ ૪૫.૧૦ ॥

ન શક્તા મુનિશાર્દૂલ ત્વદૃતેઽહં શિવં શપે।
એતદ્ગ્રન્થાર્થવક્તારં ગુરું સર્વાત્મના યજેત્ ॥ ૪૫.૧૧ ॥

એતદ્ગ્રન્થપ્રવક્તા તુ શિવો વિઘ્નેશ્વરઃ સ્વયમ્।
પિતા હિ જન્મદો દાતા ગુરુર્જન્મવિનાશકઃ ॥ ૪૫.૧૨ ॥

એતદ્ગ્રન્થં સમભ્યસ્ય ગુરોર્વાક્યાદ્વિશેષતઃ।
ન દુહ્યેત ગુરું શિષ્યો મનસા કિઞ્ચ કાયતઃ ॥ ૪૫.૧૩ ॥

ગુરુરેવ શિવઃ સાક્ષાત્ ગુરુરેવ શિવઃ સ્વયમ્।
શિવે રુષ્ટે ગુરુસ્ત્રાતા ગુરૌ રુષ્ટે ન કશ્ચન ॥ ૪૫.૧૪ ॥

એતદ્ગ્રન્થપદાભ્યાસે શ્રદ્ધા વૈ કારણં પરમ્।
અશ્રદ્ધધાનઃ પુરુષો નૈતલ્લેશમિહાર્હતિ ॥ ૪૫.૧૫ ॥

શ્રદ્ધૈવ પરમં શ્રેયો જીવબ્રહ્મૈક્યકારણમ્।
અસ્તિ બ્રહ્મેતિ ચ શ્રુત્વા ભાવયન્ સન્ત એવ હિ ॥ ૪૫.૧૬ ॥

શિવપ્રસાદહીનો યો નૈતદ્ગ્રન્થાર્થવિદ્ભવેત્।
ભાવગ્રાહ્યોઽયમાત્માયં પર એકઃ શિવો ધ્રુવઃ ॥ ૪૫.૧૭ ॥

સર્વમન્યત્ પરિત્યજ્ય ધ્યાયીતેશાનમવ્યયમ્।
શિવજ્ઞાનમિદં શુદ્ધં દ્વૈતાદ્વૈતવિનાશનમ્ ॥ ૪૫.૧૮ ॥

અન્યેષુ ચ પુરાણેષુ ઇતિહાસેષુ ન ક્વચિત્।
એતાદૃશં શિવજ્ઞાનં શ્રુતિસારમહોદયમ્ ॥ ૪૫.૧૯ ॥

ઉક્તં સાક્ષાચ્છિવેનૈતદ્ યોગસાંખ્યવિવર્જિતમ્।
ભાવનામાત્રસુલભં ભક્તિગમ્યમનામયમ્ ॥ ૪૫.૨૦ ॥

મહાનન્દપ્રદં સાક્ષાત્ પ્રસાદેનૈવ લભ્યતે।
તસ્યૈતે કથિતા હ્યર્થાઃ પ્રકાશન્તે મહાત્મનઃ ॥ ૪૫.૨૧ ॥

એતદ્ગ્રન્થં ગુરોઃ શ્રુત્વા ન પૂજાં કુરુતે યદિ।
શ્વાનયોનિશતં પ્રાપ્ય ચણ્ડાલઃ કોટિજન્મસુ ॥ ૪૫.૨૨ ॥

એતદ્ગ્રન્થસ્ય માહાત્મ્યં ન યજન્તીશ્વરં હૃદા।
સ સૂકરો ભવત્યેવ સહસ્રપરિવત્સરાન્ ॥ ૪૫.૨૩ ॥

એતદ્ગ્રન્થાર્થવક્તારમભ્યસૂયેત યો દ્વિજઃ।
અનેકબ્રહ્મકલ્પં ચ વિષ્ઠાયાં જાયતે ક્રિમિઃ ॥ ૪૫.૨૪ ॥

એતદ્ગ્રન્થાર્થવિદ્બ્રહ્મા સ બ્રહ્મ ભવતિ સ્વયમ્।
કિં પુનર્બહુનોક્તેન જ્ઞાનમેતદ્વિમુક્તિદમ્ ॥ ૪૫.૨૫ ॥

યસ્ત્વેતચ્છૃણુયાચ્છિવોદિમહાવેદાન્તાંબુધિ (?)
વીચિજાતપુણ્યં નાપેક્ષત્યનિશં ન ચાબ્દકલ્પૈઃ।
શબ્દાનાં નિખિલો રસો હિ સ શિવઃ કિં વા તુષાદ્રિ
પરિખંડનતો ભવેત્ સ્યાત્ તણ્ડુલોઽપિ સ મૃષા ભવમોહજાલમ્ ॥ ૪૫.૨૬ ॥

તદ્વત્ સર્વમશાસ્ત્રમિત્યેવ હિ સત્યં
દ્વૈતોત્થં પરિહાય વાક્યજાલમ્।
એવં ત્વં ત્વનિશં ભજસ્વ નિત્યં
શાન્તોદ્યખિલવાક્ સમૂહભાવના ॥ ૪૫.૨૭ ॥

સત્યત્વાભાવભાવિતોઽનુરૂપશીલઃ।
સમ્પશ્યન્ જગદિદમાસમઞ્જસં સદા હિ ॥ ૪૫.૨૮ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
નિદાઘકૃતગુરુસ્તુતિવર્ણનં નામ પઞ્ચચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૪૬ ॥ ષટ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

નિદાઘઃ –
એતદ્ગ્રન્થં સદા શ્રુત્વા ચિત્તજાડ્યમકુર્વતઃ।
યાવદ્દેહં સદા વિત્તૈઃ શુશ્રૂષેત્ પૂજયેદ્ગુરુમ્ ॥ ૪૬.૧ ॥

તત્પૂજયૈવ સતતં અહં બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિનુ।
નિત્યં પૂર્ણોઽસ્મિ નિત્યોઽસ્મિ સર્વદા શાન્તવિગ્રહઃ ॥ ૪૬.૨ ॥

એતદેવાત્મવિજ્ઞાનં અહં બ્રહ્મેતિ નિર્ણયઃ।
નિરઙ્કુશસ્વરૂપોઽસ્મિ અતિવર્ણાશ્રમી ભવ ॥ ૪૬.૩ ॥

અગ્નિરિત્યાદિભિર્મન્ત્રૈઃ સર્વદા ભસ્મધારણમ્।
ત્રિયાયુષૈસ્ત્ર્યંબકૈશ્ચ કુર્વન્તિ ચ ત્રિપુણ્ડ્રકમ્ ॥ ૪૬.૪ ॥

ત્રિપુણ્ડ્રધારિણામેવ સર્વદા ભસ્મધારણમ્।
શિવપ્રસાદસમ્પત્તિર્ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ ૪૬.૫ ॥

શિવપ્રસાદાદેતદ્વૈ જ્ઞાનં સમ્પ્રાપ્યતે ધ્રુવમ્।
શિરોવ્રતમિદં પ્રોક્તં કેવલં ભસ્મધારણમ્ ॥ ૪૬.૬ ॥

ભસ્મધારણમાત્રેણ જ્ઞાનમેતદ્ભવિષ્યતિ।
અહં વત્સરપર્યન્તં કૃત્વા વૈ ભસ્મધારણમ્ ॥ ૪૬.૭ ॥

ત્વત્પાદાબ્જં પ્રપન્નોઽસ્મિ ત્વત્તો લબ્ધાત્મ નિર્વૃતિઃ।
સર્વાધારસ્વરૂપોઽહં સચ્ચિદાનન્દમાત્રકમ્ ॥ ૪૬.૮ ॥

બ્રહ્માત્માહં સુલક્ષણ્યો બ્રહ્મલક્ષણપૂર્વકમ્।
આનન્દાનુભવં પ્રાપ્તઃ સચ્ચિદાનન્દવિગ્રહઃ ॥ ૪૬.૯ ॥

ગુણરૂપાદિમુક્તોઽસ્મિ જીવન્મુક્તો ન સંશયઃ।
મૈત્ર્યાદિગુણસમ્પન્નો બ્રહ્મૈવાહં પરો મહાન્ ॥ ૪૬.૧૦ ॥

સમાધિમાનહં નિત્યં જીવન્મુક્તેષુ સત્તમઃ।
અહં બ્રહ્માસ્મિ નિત્યોઽસ્મિ સમાધિરિતિ કથ્યતે ॥ ૪૬.૧૧ ॥

પ્રારબ્ધપ્રતિબન્ધશ્ચ જીવન્મુક્તેષુ વિદ્યતે।
પ્રારબ્ધવશતો યદ્યત્ પ્રાપ્યં ભુઞ્જે સુખં વસ ॥ ૪૬.૧૨ ॥

દૂષણં ભૂષણં ચૈવ સદા સર્વત્ર સંભવેત્।
સ્વસ્વનિશ્ચયતો બુદ્ધ્યા મુક્તોઽહમિતિ મન્યતે ॥ ૪૬.૧૩ ॥

અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ પરા ગતિઃ।
એવં નિશ્ચયવાન્ નિત્યં જીવન્મુક્તેતિ કથ્યતે ॥ ૪૬.૧૪ ॥

એતદ્ભેદં ચ સન્ત્યજ્ય સ્વરૂપે તિષ્ઠતિ પ્રભુઃ।
ઇન્દ્રિયાર્થવિહીનોઽહમિન્દ્રિયાર્થવિવર્જિતઃ ॥ ૪૬.૧૫ ॥

સર્વેન્દ્રિયગુણાતીતઃ સર્વેન્દ્રિયવિવર્જિતઃ।
સર્વસ્ય પ્રભુરેવાહં સર્વં મય્યેવ તિષ્ઠતિ ॥ ૪૬.૧૬ ॥

અહં ચિન્માત્ર એવાસ્મિ સચ્ચિદાન્દવિગ્રહઃ।
સર્વં ભેદં સદા ત્યક્ત્વા બ્રહ્મભેદમપિ ત્યજેત્ ॥ ૪૬.૧૭ ॥

અજસ્રં ભાવયન્ નિત્યં વિદેહો મુક્ત એવ સઃ।
અહં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્મ અહં બ્રહ્મ જગત્પ્રભુઃ ॥ ૪૬.૧૮ ॥

અહમેવ ગુણાતીતઃ અહમેવ મનોમયઃ।
અહં મય્યો મનોમેયઃ પ્રાણમેયઃ સદામયઃ ॥ ૪૬.૧૯ ॥

સદૃઙ્મયો બ્રહ્મમયોઽમૃતમયઃ સભૂતોમૃતમેવ હિ।
અહં સદાનન્દધનોઽવ્યયઃ સદા।
સ વેદમય્યો પ્રણવોઽહમીશઃ ॥ ૪૬.૨૦ ॥

અપાણિપાદો જવનો ગૃહીતા
અપશ્યઃ પશ્યામ્યાત્મવત્ સર્વમેવ।
યત્તદ્ભૂતં યચ્ચ ભવ્યોઽહમાત્મા
સર્વાતીતો વર્તમાનોઽહમેવ ॥ ૪૬.૨૨ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
જ્ઞાનોપાયભૂતશિવવ્રતનિરૂપણં નામ ષટ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૪૭ ॥ સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

ઋભુઃ –
નિદાઘ શૃણુ વક્ષ્યામિ દૃઢીકરણમસ્તુ તે।
શિવપ્રસાદપર્યન્તમેવં ભાવય નિત્યશઃ ॥ ૪૭.૧ ॥

અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ સદાશિવઃ।
અહમેવ હિ ચિન્માત્રમહમેવ હિ નિર્ગુણઃ ॥ ૪૭.૨ ॥

અહમેવ હિ ચૈતન્યમહમેવ હિ નિષ્કલઃ।
અહમેવ હિ શૂન્યાત્મા અહમેવ હિ શાશ્વતઃ ॥ ૪૭.૩ ॥

અહમેવ હિ સર્વાત્મા અહમેવ હિ ચિન્મયઃ।
અહમેવ પરં બ્રહ્મ અહમેવ મહેશ્વરઃ ॥ ૪૭.૪ ॥

અહમેવ જગત્સાક્ષી અહમેવ હિ સદ્ગુરુઃ।
અહમેવ હિ મુક્તાત્મા અહમેવ હિ નિર્મલઃ ॥ ૪૭.૫ ॥

અહમેવાહમેવોક્તઃ અહમેવ હિ શઙ્કરઃ।
અહમેવ હિ મહાવિષ્ણુરહમેવ ચતુર્મુખઃ ॥ ૪૭.૬ ॥

અહમેવ હિ શુદ્ધાત્મા હ્યહમેવ હ્યહં સદા।
અહમેવ હિ નિત્યાત્મા અહમેવ હિ મત્પરઃ ॥ ૪૭.૭ ॥

અહમેવ મનોરૂપં અહમેવ હિ શીતલઃ।
અહમેવાન્તર્યામી ચ અહમેવ પરેશ્વરઃ ॥ ૪૭.૮ ॥

એવમુક્તપ્રકારેણ ભાવયિત્વા સદા સ્વયમ્।
દ્રવ્યોઽસ્તિ ચેન્ન કુર્યાત્તુ વંચકેન ગુરું પરમ્ ॥ ૪૭.૯ ॥

કુમ્ભીપાકે સુઘોરે તુ તિષ્ઠત્યેવ હિ કલ્પકાન્।
શ્રુત્વા નિદાઘશ્ચોથાય પુત્રદારાન્ પ્રદત્તવાન્ ॥ ૪૭.૧૦ ॥

સ્વશરીરં ચ પુત્રત્વે દત્વા સાદરપૂર્વકમ્।
ધનધાન્યં ચ વસ્ત્રાદીન્ દત્વાઽતિષ્ઠત્ સમીપતઃ ॥ ૪૭.૧૧ ॥

ગુરોસ્તુ દક્ષિણાં દત્વા નિદાઘસ્તુષ્ટવાનૃભુમ્।
સન્તુષ્ટોઽસ્મિ મહાભાગ તવ શુશ્રૂષયા સદા ॥ ૪૭.૧૨ ॥

બ્રહ્મવિજ્ઞાનમાપ્તોઽસિ સુકૃતાર્થો ન સંશયઃ।
બ્રહ્મરૂપમિદં ચેતિ નિશ્ચયં કુરુ સર્વદા ॥ ૪૭.૧૩ ॥

નિશ્ચયાદપરો મોક્ષો નાસ્તિ નાસ્તીતિ નિશ્ચિનુ।
નિશ્ચયં કારણં મોક્ષો નાન્યત્ કારણમસ્તિ વૈ ॥ ૪૭.૧૪ ॥

સકલભુવનસારં સર્વવેદાન્તસારં
સમરસગુરુસારં સર્વવેદાર્થસારમ્।
સકલભુવનસારં સચ્ચિદાનન્દસારં
સમરસજયસારં સર્વદા મોક્ષસારમ્ ॥ ૪૭.૧૫ ॥

સકલજનનમોક્ષં સર્વદા તુર્યમોક્ષં
સકલસુલભમોક્ષં સર્વસામ્રાજ્યમોક્ષમ્।
વિષયરહિતમોક્ષં વિત્તસંશોષમોક્ષં
શ્રવણમનનમાત્રાદેતદત્યન્તમોક્ષમ્ ॥ ૪૭.૧૬ ॥

તચ્છુશ્રૂષા ચ ભવતઃ તચ્છ્રુત્વા ચ પ્રપેદિરે।
એવં સર્વવચઃ શ્રુત્વા નિદાઘઋષિદર્શિતમ્।
શુકાદયો મહાન્તસ્તે પરં બ્રહ્મમવાપ્નુવન્ ॥ ૪૭.૧૭ ॥

શ્રુત્વા શિવજ્ઞાનમિદં ઋભુસ્તદા
નિદાઘમાહેત્થં મુનીન્દ્રમધ્યે।
મુદા હિ તેઽપિ શ્રુતિશબ્દસારં
શ્રુત્વા પ્રણમ્યાહુરતીવ હર્ષાત્ ॥ ૪૭.૧૮ ॥

મુનયઃ –
પિતા માતા ભ્રાતા ગુરુરસિ વયસ્યોઽથ હિતકૃત્
અવિદ્યાબ્ધેઃ પારં ગમયસિ ભવાનેવ શરણમ્।
બલેનાસ્માન્ નીત્વા મમ વચનબલેનૈવ સુગમં
પથં પ્રાપ્ત્યૈવાર્થૈઃ શિવવચનતોઽસ્માન્ સુખયસિ ॥ ૪૭.૧૯ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
ઋભુકૃતસંગ્રહોપદેશવર્ણનં નામ સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૪૮ ॥ અષ્ટચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

સ્કન્દઃ –
જ્ઞાનાઙ્ગસાધનં વક્ષ્યે શૃણુ વક્ષ્યામિ તે હિતમ્।
યત્ કૃત્વા જ્ઞાનમાપ્નોતિ તત્ પ્રાદાત્ પરમેષ્ઠિનઃ ॥ ૪૮.૧ ॥

જૈગીષવ્ય શૃણુષ્વૈતત્ સાવધાનેન ચેતસા।
પ્રથમં વેદસમ્પ્રોક્તં કર્માચરણમિષ્યતે ॥ ૪૮.૨ ॥

ઉપનીતો દ્વિજો વાપિ વૈશ્યઃ ક્ષત્રિય એવ વા।
અગ્નિરિત્યાદિભિર્મન્ત્રૈર્ભસ્મધૃક્ પૂયતે ત્વઘૈઃ ॥ ૪૮.૩ ॥

ત્રિયાયુષૈસ્ત્ર્યમ્બકૈશ્ચ ત્રિપુણ્ડ્રં ભસ્મનાઽઽચરેત્।
લિઙ્ગાર્ચનપરો નિત્યં રુદ્રાક્ષાન્ ધારયન્ ક્રમૈઃ ॥ ૪૮.૪ ॥

કણ્ઠે બાહ્વોર્વક્ષસી ચ માલાભિઃ શિરસા તથા।
ત્રિપુણ્ડ્રવદ્ધારયેત રુદ્રાક્ષાન્ ક્રમશો મુને ॥ ૪૮.૫ ॥

એકાનનં દ્વિવક્ત્રં વા ત્રિવક્ત્રં ચતુરાસ્યકમ્।
પઞ્ચવક્ત્રં ચ ષટ્ સપ્ત તથાષ્ટદશકં નવ ॥ ૪૮.૬ ॥

એકાદશં દ્વાદશં વા તથોર્ધ્વં ધારયેત્ ક્રમાત્।
ભસ્મધારણમાત્રેણ પ્રસીદતિ મહેશ્વરઃ ॥ ૪૮.૭ ॥

રુદ્રાક્ષધારણાદેવ નરો રુદ્રત્વમાપ્નુયાત્।
ભસ્મરુદ્રાક્ષધૃઙ્મર્ત્યો જ્ઞાનાઙ્ગી ભવતિ પ્રિયઃ ॥ ૪૮.૮ ॥

રુદ્રાધ્યાયી ભસ્મનિષ્ઠઃ પઞ્ચાક્ષરજપાધરઃ।
ભસ્મોદ્ધૂલિતદેહોઽયં શ્રીરુદ્રં પ્રજપન્ દ્વિજઃ ॥ ૪૮.૯ ॥

સર્વપાપૈર્વિમુક્તશ્ચ જ્ઞાનનિષ્ઠો ભવેન્મુને।
ભસ્મસંછન્નસર્વાઙ્ગો ભસ્મફાલત્રિપુણ્ડ્રકઃ ॥ ૪૮.૧૦ ॥

વેદમૌલિજવાક્યેષુ વિચારાધિકૃતો ભવેત્।
નાન્યપુણ્ડ્રધરો વિપ્રો યતિર્વા વિપ્રસત્તમ ॥ ૪૮.૧૧ ॥

શમાદિનિયમોપેતઃ ક્ષમાયુક્તોઽપ્યસંસ્કૃતઃ।
શિરોવ્રતમિદં પ્રોક્તં ભસ્મધારણમેવ હિ ॥ ૪૮.૧૨ ॥

શિરોવ્રતં ચ વિધિવદ્યૈશ્ચીર્ણં મુનિસત્તમ।
તેષામેવ બ્રહ્મવિદ્યાં વદેત ગુરુરાસ્તિકઃ ॥ ૪૮.૧૩ ॥

શાંભવા એવ વેદેષુ નિષ્ઠા નષ્ટાશુભાઃ પરમ્।
શિવપ્રસાદસમ્પન્નો ભસ્મરુદ્રાક્ષધારકઃ ॥ ૪૮.૧૪ ॥

રુદ્રાધ્યાયજપાસક્તઃ પઞ્ચાક્ષરપરાયણઃ।
સ એવ વેદવેદાન્તશ્રવણેઽધિકૃતો ભવેત્ ॥ ૪૮.૧૫ ॥

નાન્યપુણ્ડ્રધરો વિપ્રઃ કૃત્વાપિ શ્રવણં બહુ।
નૈવ લભ્યેત તદ્જ્ઞાનં પ્રસાદેન વિનેશિતુઃ ॥ ૪૮.૧૬ ॥

પ્રસાદજનકં શમ્ભોર્ભસ્મધારણમેવ હિ।
શિવપ્રસાદહીનાનાં જ્ઞાનં નૈવોપજાયતે ॥ ૪૮.૧૭ ॥

પ્રસાદે સતિ દેવસ્ય વિજ્ઞાનસ્ફુરણં ભવેત્।
રુદ્રાધ્યાયજાપિનાં તુ ભસ્મધારણપૂર્વકમ્ ॥ ૪૮.૧૮ ॥

પ્રસાદો જાયતે શમ્ભોઃ પુનરાવૃત્તિવર્જિતઃ।
પ્રસાદે સતિ દેવસ્ય વેદાન્તસ્ફુરણં ભવેત્ ॥ ૪૮.૧૯ ॥

તસ્યૈવાકથિતા હ્યર્થાઃ પ્રકાશન્તે મહાત્મનઃ।
પઞ્ચાક્ષરજપાદેવ પઞ્ચાસ્યધ્યાનપૂર્વકમ્ ॥ ૪૮.૨૦ ॥

તસ્યૈવ ભવતિ જ્ઞાનં શિવપ્રોક્તમિદં ધ્રુવમ્।
સર્વં શિવાત્મકં ભાતિ જગદેતત્ ચરાચરમ્ ॥ ૪૮.૨૧ ॥

સ પ્રસાદો મહેશસ્ય વિજ્ઞેયઃ શાંભવોત્તમૈઃ।
શિવલિઙ્ગાર્ચનાદેવ પ્રસાદઃ શાંભવોત્તમે ॥ ૪૮.૨૨ ॥

નિયમાદ્બિલ્વપત્રૈશ્ચ ભસ્મધારણપૂર્વકમ્।
પ્રસાદો જાયતે શમ્ભોઃ સાક્ષાદ્જ્ઞાનપ્રકાશકઃ ॥ ૪૮.૨૩ ॥

શિવક્ષેત્રનિવાસેન જ્ઞાનં સમ્યક્ દૃઢં ભવેત્।
શિવક્ષેત્રનિવાસે તુ ભસ્મધાર્યધિકારવાન્ ॥ ૪૮.૨૪ ॥

નક્તાશનાર્ચનાદેવ પ્રીયેત ભગવાન્ ભવઃ।
પ્રદોષપૂજનં શંભોઃ પ્રસાદજનકં પરમ્ ॥ ૪૮.૨૫ ॥

સોમવારે નિશીથેષુ પૂજનં પ્રિયમીશિતુઃ।
ભૂતાયાં ભૂતનાથસ્ય પૂજનં પરમં પ્રિયમ્ ॥ ૪૮.૨૬ ॥

શિવશબ્દોચ્ચારણં ચ પ્રસાદજનકં મહત્।
જ્ઞાનાઙ્ગસાધનેષ્વેવં શિવભક્તાર્ચનં મહત્ ॥ ૪૮.૨૭ ॥

ભક્તાનામર્ચનાદેવ શિવઃ પ્રીતો ભવિષ્યતિ।
ઇત્યેતત્તં સમાસેન જ્ઞાનાઙ્ગં કથિતં મયા।
અકૈતવેન ભાવેન શ્રવણીયો મહેશ્વરઃ ॥ ૪૮.૨૮ ॥

સૂતઃ –
યઃ કોઽપિ પ્રસભં પ્રદોષસમયે બિલ્વીદલાલઙ્કૃતં
લિઙ્ગં તુઙ્ગમપારપુણ્યવિભવૈઃ પશ્યેદથાર્ચેત વા।
પ્રાપ્તં રાજ્યમવાપ્ય કામહૃદયસ્તુષ્યેદકામો યદિ
મુક્તિદ્વારમપાવૃતં સ તુ લભેત્ શમ્ભોઃ કટાક્ષાઙ્કુરૈઃ ॥ ૪૮.૨૯ ॥

અચલાતુલરાજકન્યકાકુચલીલામલબાહુજાલમીશમ્।
ભજતામનલાક્ષિપાદપદ્મં ભવલીલં ન ભવેત ચિત્તબાલમ્ ॥ ૪૮.૩૦ ॥

ભસ્મત્રિપુણ્ડ્રરચિતાઙ્ગકબાહુફાલ-
રુદ્રાક્ષજાલકવચાઃ શ્રુતિસૂક્તિમાલાઃ।
વેદોરુરત્નપદકાઙ્કિતશમ્ભુનામ-
લોલા હિ શાંભવવરાઃ પરિશીલયન્તિ ॥ ૪૮.૩૧ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે ઋભુનિદાઘસંવાદે
સ્કન્દકૃતશિવવ્રતોપદેશવર્ણનં નામ અષ્ટચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥

૪૯ ॥ એકોનપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥

સ્કન્દઃ –
પુરા મગધદેશીયો બ્રાહ્મણો વેદપારગઃ।
ઉચથ્યતનયો વાગ્મી વેદાર્થપ્રવણે ધૃતઃ ॥ ૪૯.૧ ॥

નામ્ના સુદર્શનો વિપ્રાન્ પાઠયન્ શાસ્ત્રમુત્તમમ્।
વેદાન્તપરયા ભક્ત્યા વર્ણાશ્રમરતઃ સદા ॥ ૪૯.૨ ॥

મોક્ષમિચ્છેદપિ સદા વિપ્રોઽપિ ચ જનાર્દનાત્।
વિષ્ણુપૂજાપરો નિત્યં વિષ્ણુક્ષેત્રેષુ સંવસન્ ॥ ૪૯.૩ ॥

ગોપીચન્દનફાલોસૌ તુલસ્યૈવાર્ચયદ્ધરિમ્।
ઉવાસ નિયતં વિપ્રો વિષ્ણુધ્યાનપરાયણઃ ॥ ૪૯.૪ ॥

દશવર્ષમિદં તસ્ય કૃત્યં દૃષ્ટ્વા જનાર્દનઃ।
મોક્ષેચ્છોરાજુહાવૈનં પુરતોદ્ભૂય તં દ્વિજમ્ ॥ ૪૯.૫ ॥

વિષ્ણુઃ –
ઔચથ્ય મુનિશાર્દૂલ તપસ્યભિરતઃ સદા।
વૃણુ કામં દદામ્યેવ વિના જ્ઞાનં દ્વિજોત્તમ ॥ ૪૯.૬ ॥

સૂતઃ –
ઇતિ વિષ્ણોર્ગિરં શ્રુત્વા વિપ્રઃ કિઞ્ચિદ્ભયાન્વિતઃ।
પ્રણિપત્યાહ તં વિષ્ણું સ્તુવન્નારાયણેતિ તમ્ ॥ ૪૯.૭ ॥

સુદર્શનઃ –
વિષ્ણો જિષ્ણો નમસ્તેઽસ્તુ શઙ્ખચક્રગદાધર।
ત્વત્પાદનલિનં પ્રાપ્તો જ્ઞાનાયાનર્હણઃ કિમુ ॥ ૪૯.૮ ॥

કિમન્યૈર્ધર્મકામાર્થૈર્નશ્વરૈરિહ શઙ્ખભૃત્।
ઇત્યુક્તં તદ્વચઃ શ્રુત્વા વિષ્ણુ પ્રાહ સુદર્શનમ્ ॥ ૪૯.૯ ॥

વિષ્ણુઃ –
સુદર્શન શૃણુષ્વૈતન્મત્તો નાન્યમના દ્વિજ।
વદામિ તે હિતં સત્યં મયા પ્રાપ્તં યથા તવ ॥ ૪૯.૧૦ ॥

મદર્ચનેન ધ્યાનેન મોક્ષેચ્છા જાયતે નૃણામ્।
મોક્ષદાતા મહાદેવો જ્ઞાનવિજ્ઞાનદાયકઃ ॥ ૪૯.૧૧ ॥

તદર્ચનેન સમ્પ્રાપ્તં મયા પૂર્વં સુદર્શનમ્।
સહસ્રારં દૈત્યહન્તૃ સાક્ષાત્ ત્ર્યક્ષપ્રપૂજયા ॥ ૪૯.૧૨ ॥

તમારાધય યત્નેન ભસ્મધારણપૂર્વકમ્।
અગ્નિરિત્યાદિભિર્મન્ત્રૈસ્ત્રિયાયુષત્રિપુણ્ડ્રકૈઃ ॥ ૪૯.૧૩ ॥

રુદ્રાક્ષધારકો નિત્યં રુદ્રપઞ્ચાક્ષરાદરઃ।
શિવલિઙ્ગં બિલ્વપત્રૈઃ પૂજયન્ જ્ઞાનવાન્ ભવ ॥ ૪૯.૧૪ ॥

વસન્ ક્ષેત્રે મહેશસ્ય સ્નાહિ તીર્થે ચ શાઙ્કરે।
અહં બ્રહ્માદયો દેવાઃ પૂજયૈવ પિનાકિનઃ ॥ ૪૯.૧૫ ॥

બલિનઃ શિવલિઙ્ગસ્ય પૂજયા વિપ્રસત્તમ।
યસ્ય ફાલતલં મેઽદ્ય ત્રિપુણ્ડ્રપરિચિન્હિતમ્ ॥ ૪૯.૧૬ ॥

બ્રહ્મેન્દ્રદેવમુનિભિસ્ત્રિપુણ્ડ્રં ભસ્મના ધૃતમ્।
પશ્ય વક્ષસિ બાહ્વોર્મે રુદ્રાક્ષાણાં સ્રજં શુભામ્ ॥ ૪૯.૧૭ ॥

પઞ્ચાક્ષરજપાસક્તો રુદ્રાધ્યાયપરાયણઃ।
ત્રિકાલમર્ચયામીશં બિલ્વપત્રૈરહં શિવમ્ ॥ ૪૯.૧૮ ॥

કમલા વિમલા નિત્યં કોમલૈર્બિલ્વપલ્લવૈઃ।
પૂજયત્યનિશં લિઙ્ગે તથા બ્રહ્માદયઃ સુરાઃ ॥ ૪૯.૧૯ ॥

મુનયો મનવોઽપ્યેવં તથાન્યે દ્વિજસત્તમાઃ।
નૃપાસુરાસ્તથા દૈત્યા બલિનઃ શિવપૂજયા ॥ ૪૯.૨૦ ॥

જ્ઞાનં મોક્ષસ્તથા ભાગ્યં લભ્યતે શઙ્કરાર્ચનાત્।
તસ્માત્ ત્વમપિ ભક્ત્યૈવ સમારાધય શઙ્કરમ્ ॥ ૪૯.૨૧ ॥

પશવો વિષ્ણુવિધયસ્તથાન્યે મુનયઃ સુરાઃ।
સર્વેષાં પતિરીશાનસ્તત્પ્રસાદાદ્વિમુક્તિભાક્ ॥ ૪૯.૨૨ ॥

પ્રસાદજનકં તસ્ય ભસ્મધારણમેવ હિ।
પ્રસાદજનકં તસ્ય મુને રુદ્રાક્ષધારણમ્ ॥ ૪૯.૨૩ ॥

પ્રસાદજનકસ્તસ્ય રુદ્રાધ્યાયજપઃ સદા।
પ્રસાદજનકસ્તસ્ય પઞ્ચાક્ષરજપો દ્વિજ ॥ ૪૯.૨૪ ॥

પ્રસાદજનકં તસ્ય શિવલિઙ્ગૈકપૂજનમ્।
પ્રસાદે શાંભવે જાતે ભુક્તિમુક્તી કરે સ્થિતે ॥ ૪૯.૨૫ ॥

તસ્ય ભક્ત્યૈવ સર્વેષાં મોચનં ભવપાશતઃ।
તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાદ્બિલ્વૈર્લિઙ્ગસ્ય પૂજનમ્ ॥ ૪૯.૨૬ ॥

તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાચ્છિવક્ષેત્રેષુ વર્તનમ્।
તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાત્ શિવતીર્થનિષેવણમ્ ॥ ૪૯.૨૭ ॥

તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાત્ ભસ્મરુદ્રાક્ષધારણમ્।
તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાત્ પ્રદોષે શિવપૂજનમ્ ॥ ૪૯.૨૮ ॥

તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાદ્ રુદ્રપઞ્ચાક્ષરાવૃતિઃ।
તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાચ્છિવભક્તજનાર્ચનમ્ ॥ ૪૯.૨૯ ॥

તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાત્ સોમે સાયન્તનાર્ચનમ્।
તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાત્ તન્નિર્માલ્યૈકભોજનમ્ ॥ ૪૯.૩૦ ॥

તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાદ્ અષ્ટમીષ્વર્ચનં નિશિ।
તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાત્ ચતુર્દશ્યર્ચનં નિશિ ॥ ૪૯.૩૧ ॥

તસ્ય પ્રીતિકરં સાક્ષાત્ તન્નામ્નાં સ્મૃતિરેવ હિ।
એતાવાનેન ધર્મો હિ શમ્ભોઃ પ્રિયકરો મહાન્ ॥ ૪૯.૩૨ ॥

અન્યદભ્યુદયં વિપ્ર શ્રુતિસ્મૃતિષુ કીર્તિતમ્।
ધર્મો વર્ણાશ્રમપ્રોક્તો મુનિભિઃ કથિતો મુને ॥ ૪૯.૩૩ ॥

અવિમુક્તે વિશેષેણ શિવો નિત્યં પ્રકાશતે।
તસ્માત્ કાશીતિ તત્ પ્રોક્તં યતો હીશઃ પ્રકાશતે ॥ ૪૯.૩૪ ॥

તત્રૈવામરણં તિષ્ઠેદિતિ જાબાલિકી શ્રુતિઃ।
તત્ર વિશ્વેશ્વરે લિઙ્ગે નિત્યં બ્રહ્મ પ્રકાશતે ॥ ૪૯.૩૫ ॥

તત્રાન્નપૂર્ણા સર્વેષાં ભુક્ત્યન્નં સમ્પ્રયચ્છતિ।
તત્રાસ્તિ મણિકર્ણાખ્યં મણિકુણ્ડં વિનિર્મિતમ્ ॥ ૪૯.૩૬ ॥

જ્ઞાનોદયોઽપિ તત્રાસ્તિ સર્વેષાં જ્ઞાનદાયકઃ।
તત્ર યાહિ મયા સાર્ધં તત્રૈવ વસ વૈ મુને ॥ ૪૯.૩૭ ॥

તત્રાન્તે મોક્ષદં જ્ઞાનં દદાતીશ્વર એવ હિ।
ઇત્યુક્ત્વા તેન વિપ્રેણ યયૌ કાશીં હરિઃ સ્વયમ્ ॥ ૪૯.૩૮ ॥

સ્નાત્વા તીર્થે ચક્રસંજ્ઞે જ્ઞાનવાપ્યાં હરિદ્વિજઃ।
તં દ્વિજં સ્નાપયામાસ ભસ્મનાપાદમસ્તકમ્ ॥ ૪૯.૩૯ ॥

ધૃતત્રિપુણ્ડ્રરુદ્રાક્ષં કૃત્વા તં ચ સુદર્શનમ્।
પૂજયચ્ચાથ વિશ્વેશં પૂજયામાસ ચ દ્વિજાન્ ॥ ૪૯.૪૦ ॥

બિલ્વૈર્ગન્ધાક્ષતૈર્દીપૈર્નૈવેદ્યૈશ્ચ મનોહરૈઃ।
તુષ્ટાવ પ્રણિપત્યૈવં સ દ્વિજો મધુસૂદનઃ ॥ ૪૯.૪૧ ॥

સુદર્શનવિષ્ણૂ –
ભજ ભજ ભસિતાનલોજ્વલાક્ષં
ભુજગાભોગભુજઙ્ગસઙ્ગહસ્તમ્।
ભવભીમમહોગ્રરુદ્રમીડ્યં
ભવભર્જકતર્જકં મહૈનસામ્ ॥ ૪૯.૪૨ ॥

વેદઘોષભટકાટકાવધૃક્ દેહદાહદહનામલ કાલ।
જૂટકોટિસુજટાતટિદુદ્યદ્રાગરઞ્જિતટિનીશશિમૌલે ॥ ૪૯.૪૩ ॥

શંબરાઙ્કવરભૂષ પાહિ મામમ્બરાન્તરચરસ્ફુટવાહ।
વારિજાદ્યઘનઘોષ શઙ્કર ત્રાહિ વારિજભવેડ્ય મહેશ ॥ ૪૯.૪૪ ॥

મદગજવરકૃત્તિવાસ શંભો
મધુમદનાક્ષિસરોરુહાર્ચ્યપાદ।
યમમદદમનાન્ધશિક્ષ શંભો
પુરહર પાહિ દયાકટાક્ષસારૈઃ ॥ ૪૯.૪૫ ॥

અપાં પુષ્પં મૌલૌ હિમભયહરઃ ફાલનયનઃ
જટાજૂટે ગઙ્ગાઽમ્બુજવિકસનઃ સવ્યનયનઃ।
ગરં કણ્ઠે યસ્ય ત્રિભુવનગુરોઃ શંબરહર
મતઙ્ગોદ્યત્કૃત્તેર્ભવહરણપાદાબ્જભજનમ્ ॥ ૪૯.૪૬ ॥

શ્રીબિલ્વમૂલશિતિકણ્ઠમહેશલિઙ્ગં
બિલ્વામ્બુજોત્તમવરૈઃ પરિપૂજ્ય ભક્ત્યા।
સ્તમ્બેરમાઙ્ગવદનોત્તમસઙ્ગભઙ્ગ
રાજદ્વિષાઙ્ગપરિસઙ્ગમહેશશાઙ્ગમ્ ॥ ૪૯.૪૭ ॥

યો ગૌરીરમણાર્ચનોદ્યતમતિર્ભૂયો ભવેચ્છાંભવો
ભક્તો જન્મપરંપરાસુ તુ ભવેન્મુક્તોઽથ મુક્ત્યઙ્ગના-
કાન્તસ્વાન્તનિતાન્તશાન્તહૃદયે કાર્તાન્તવાર્તોજ્ઝિતઃ।
વિષ્ણુબ્રહ્મસુરેન્દ્રરઞ્જિતમુમાકાન્તાંઘ્રિપઙ્કેરુહ-
ધ્યાનાનન્દનિમગ્નસર્વહૃદયઃ કિઞ્ચિન્ન જાનાત્યપિ ॥ ૪૯.૪૮ ॥

કામારાતિપદામ્બુજાર્ચનરતઃ પાપાનુતાપાધિક-
વ્યાપારપ્રવણપ્રકીર્ણમનસા પુણ્યૈરગણ્યૈરપિ।
નો દૂયેત વિશેષસન્તતિમહાસારાનુકારાદરા-
દારાગ્રાહકુમારમારસુશરાદ્યાઘાતભીતૈરપિ ॥ ૪૯.૪૯ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે વિષ્ણૂચથ્યસંવાદે
શિવસ્ય જ્ઞાનદાતૃત્વનિરૂપણં નામ એકોનપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥

૫૦ ॥ પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥

સ્કન્દઃ –
વિષ્ણુસ્તવાન્તે વિપ્રોઽસૌ સુદર્શનસમાહ્વયઃ।
સ્નાત્વાઽથ મણિકર્ણ્યાં સ ભસ્મરુદ્રાક્ષભૂષણઃ ॥ ૫૦.૧ ॥

સઞ્જપન્ શતરુદ્રીયં પઞ્ચાક્ષરપરાયણઃ।
સમ્પાદ્ય બિલ્વપત્રાણિ કમલાન્યમલાન્યપિ ॥ ૫૦.૨ ॥

ગન્ધાક્ષતૈર્ધૂપદીપૈર્નૈવેદ્યૈર્વિવિધૈરપિ।
વિષ્ણૂપદિષ્ટમાર્ગેણ નિત્યમન્તર્ગૃહસ્ય હિ ॥ ૫૦.૩ ॥

પ્રદક્ષિણં ચકારાસૌ લિઙ્ગાન્યભ્યર્ચયંસ્તથા।
વિશ્વેશ્વરાવિમુક્તેશૌ વીરેશં ચ ત્રિલોચનમ્ ॥ ૫૦.૪ ॥

કૃત્તિવાસં વૃદ્ધકાલે કેદારં શૂલટઙ્કકમ્।
રત્નેશં ભારભૂતેશં ચન્દ્રેશં સિદ્ધકેશ્વરમ્ ॥ ૫૦.૫ ॥

ઘણ્ટાકર્ણેશ્વરં ચૈવ નારદેશં યમેશ્વરમ્।
પુલસ્તિપુલહેશં ચ વિકર્ણેશં ફલેશ્વરમ્ ॥ ૫૦.૬ ॥

કદ્રુદ્રેશમખણ્ડેશં કેતુમાલિં ગભસ્તિકમ્।
યમુનેશં વર્ણકેશં ભદ્રેશં જ્યેષ્ઠશઙ્કરમ્ ॥ ૫૦.૭ ॥

નન્દિકેશં ચ રામેશં કરમર્દેશ્વરં તથા।
આવર્દેશં મતઙ્ગેશં વાસુકીશં દ્રુતીશ્વરમ્ ॥ ૫૦.૮ ॥

સૂર્યેશમર્યમેશં ચ તૂણીશં ગાલવેશ્વરમ્।
કણ્વકાત્યાયનેશં ચ ચન્દ્રચૂડેશ્વરં તથા ॥ ૫૦.૯ ॥

ઉદાવર્તેશ્વરં ચૈવ તૃણજ્યોતીશ્વરં સદા।
કઙ્કણેશં તઙ્કણેશં સ્કન્દેશં તારકેશ્વરમ્ ॥ ૫૦.૧૦ ॥

જમ્બુકેશં ચ જ્ઞાનેશં નન્દીશં ગણપેશ્વરમ્।
એતાન્યન્તર્ગૃહે વિપ્રઃ પૂજયન્ પરયા મુદા ॥ ૫૦.૧૧ ॥

ઢુણ્ઢ્યાદિગણપાંશ્ચૈવ ભૈરવં ચાપિ નિત્યશઃ।
અન્નપૂર્ણામન્નદાત્રીં સાક્ષાલ્લોકૈકમાતરમ્ ॥ ૫૦.૧૨ ॥

દણ્ડપાણિં ક્ષેત્રપાલં સમ્યગભ્યર્ચ્ય તસ્થિવાન્।
તીર્થાન્યન્યાન્યપિ મુનિર્મણિકર્ણ્યાદિ સત્તમ ॥ ૫૦.૧૩ ॥

જ્ઞાનોદં સિદ્ધકૂપં ચ વૃદ્ધકૂપં પિશાચકમ્।
ઋણમોચનતીર્થં ચ ગર્ગતીર્થં મહત્તરમ્ ॥ ૫૦.૧૪ ॥

સ્નાત્વા સનિયમં વિપ્રો નિત્યં પઞ્ચનદે હૃદે।
કિરણાં ધૂતપાપાં ચ પઞ્ચગઙ્ગામપિ દ્વિજઃ ॥ ૫૦.૧૫ ॥

ગઙ્ગાં મનોરમાં તુઙ્ગાં સર્વપાપપ્રણાશિનીમ્।
મુક્તિમણ્ટપમાસ્થાય સ જપન્ શતરુદ્રિયમ્ ॥ ૫૦.૧૬ ॥

અષ્ટોત્તરસહસ્રં વૈ જપન્ પઞ્ચાક્ષરં દ્વિજઃ।
પક્ષે પક્ષે તથા કુર્વન્ પઞ્ચક્રોશપ્રદક્ષિણમ્ ॥ ૫૦.૧૭ ॥

અન્તર્ગૃહાદ્બહિર્દેશે ચકારાવસથં તદા।
એવં સંવસતસ્તસ્ય કાલો ભૂયાનવર્તત ॥ ૫૦.૧૮ ॥

તત્ર દૃષ્ટ્વા તપોનિષ્ઠં સુદર્શનસમાહ્વયમ્।
વિષ્ણુસ્તદા વૈ તં વિપ્રં સમાહૂય શિવાર્ચકમ્ ॥ ૫૦.૧૯ ॥

પુનઃ પ્રાહ પ્રસન્નેન ચેતસા મુનિસત્તમમ્।

વિષ્ણુઃ –
ભોઃ સુદર્શનવિપ્રેન્દ્ર શિવાર્ચનપરાયણ।
જ્ઞાનપાત્રં ભવાનેવ વિશ્વેશકૃપયાઽધુના ॥ ૫૦.૨૦ ॥

ત્વયા તપાંસિ તપ્તાનિ ઇષ્ટા યજ્ઞાસ્ત્વયૈવ હિ।
અધીતાશ્ચ ત્વયા વેદાઃ કાશ્યાં વાસો યતસ્તવ ॥ ૫૦.૨૧ ॥

બહુભિર્જન્મભિર્યેન કૃતં ક્ષેત્રે મહત્તપઃ।
તસ્યૈવ સિદ્ધ્યત્યમલા કાશીયં મુક્તિકાશિકા ॥ ૫૦.૨૨ ॥

તવ ભાગ્યસ્ય નાન્તોઽસ્તિ મુને ત્વં ભાગ્યવાનસિ।
કિઞ્ચૈકં તવ વક્ષ્યામિ હિતમાત્યન્તિકં શૃણુ ॥ ૫૦.૨૩ ॥

વિશ્વેશકૃપયા તેઽદ્ય મુક્તિરન્તે ભવિષ્યતિ।
રુદ્રાક્ષનામપુણ્યં યત્ નામ્નાં સાહસ્રમુત્તમમ્ ॥ ૫૦.૨૪ ॥

ઉપદેક્ષ્યામિ તે વિપ્ર નામસાહસ્રમીશિતુઃ।
તેનાર્ચયેશં વિશ્વેશં બિલ્વપત્રૈર્મનોહરૈઃ ॥ ૫૦.૨૫ ॥

વર્ષમેકં નિરાહારો વિશ્વેશં પૂજયન્ સદા।
સંવત્સરાન્તે મુક્તસ્ત્વં ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ ૫૦.૨૬ ॥

ત્વદ્દેહાપગમે મન્ત્રં પઞ્ચાક્ષરમનુત્તમમ્।
દદાતિ દેવો વિશ્વેશસ્તેન મુક્તો ભવિષ્યતિ ॥ ૫૦.૨૭ ॥

શૈવેભ્યઃ સન્નજીવેભ્યો દદાતીમં મહામનુમ્।

સ્કન્દઃ –
ઇતિ વિષ્ણુવચઃ શ્રુત્વા પ્રણમ્યાહ હરિં તદા।
સુદર્શનો યયાચેત્થં નામ્નાં સાહસ્રમુત્તમમ્ ॥ ૫૦.૨૮ ॥

ભગવન્ દૈત્યવૃન્દઘ્ન વિષ્ણો જિષ્ણો નમોઽસ્તુ તે।
સહસ્રનામ્નાં યદ્દિવ્યં વિશ્વેશસ્યાશુ તદ્વદ ॥ ૫૦.૨૯ ॥

યેન જપ્તેન દેવેશઃ પૂજિતો બિલ્વપત્રકૈઃ।
દદાતિ મોક્ષસામ્રાજ્યં દેહાન્તે તદ્વદાશુ મે ॥ ૫૦.૩૦ ॥

તદા વિપ્રવચઃ શ્રુત્વા તસ્મૈ ચોપાદિશત્ સ્વયમ્।
સહસ્રનામ્નાં દેવસ્ય હિરણ્યસ્યેત્યાદિ સત્તમ ॥ ૫૦.૩૧ ॥

તેન સમ્પૂજ્ય વિશ્વેશં વર્ષમેકમતન્દ્રિતઃ।
કોમલારક્તબિલ્વૈશ્ચ સ્તોત્રેણાનેન તુષ્ટુવે ॥ ૫૦.૩૨ ॥

સુદર્શનઃ –
આશીવિષાઙ્ગપરિમણ્ડલકણ્ઠભાગ-
રાજત્સુસાગરભવોગ્રવિષોરુશોભ।
ફાલસ્ફુરજ્જ્વલનદીપ્તિવિદીપિતાશા-
શોકાવકાશ તપનાક્ષ મૃગાઙ્કમૌલે ॥ ૫૦.૩૩ ॥

ક્રુદ્ધોડુજાયાપતિધૃતાર્ધશરીરશોભ
પાહ્યાશુ શાસિતમખાન્ધકદક્ષશત્રો।
સુત્રામવજ્રકરદણ્ડવિખણ્ડિતોરુ-
પક્ષાદ્યઘક્ષિતિધરોર્ધ્વશયાવ શંભો ॥ ૫૦.૩૪ ॥

ઉત્ફુલ્લહલ્લકલસત્કરવીરમાલા-
ભ્રાજત્સુકન્ધરશરીર પિનાકપાણે।
ચઞ્ચત્સુચન્દ્રકલિકોત્તમચારુમૌલિં
લિઙ્ગે કુલુઞ્ચપતિમમ્બિકયા સમેતમ્ ॥ ૫૦.૩૫ ॥

છાયાધવાનુજલસચ્છદનૈઃ પરિપૂજ્ય ભક્ત્યા
મુક્તેન સ્વસ્ય ચ વિરાજિતવંશકોટ્યા।
સાયં સઙ્ગવપુઙ્ગવોરુવહનં શ્રીતુઙ્ગલિઙ્ગાર્ચકઃ
શાઙ્ગઃ પાતકસઙ્ગભઙ્ગચતુરશ્ચાસઙ્ગનિત્યાન્તરઃ ॥ ૫૦.૩૬ ॥

ફાલાક્ષસ્ફુરદક્ષિજસ્ફુરદુરુસ્ફૂલિઙ્ગદગ્ધાઙ્ગકા-
નઙ્ગોત્તુઙ્ગમતઙ્ગકૃત્તિવસનં લિઙ્ગં ભજે શાઙ્કરમ્।
અચ્છાચ્છાગવહાં સુરતામીક્ષાશિનાન્તે વિભો
વૃષ્યં શાઙ્કરવાહનામનિરતાઃ સોમં તથા વાજિનમ્ ॥ ૫૦.૩૭ ॥

ત્યક્ત્વા જન્મવિનાશનં ત્વિતિ મુહુસ્તે જિહ્વયા સત્તમાઃ
યે શંભોઃ સકૃદેવ નામનિરતાઃ શાઙ્ગાઃ સ્વતઃ પાવનાઃ ॥ ૫૦.૩૮ ॥

મૃગાઙ્ક મૌલિમીશ્વરં મૃગેન્દ્રશત્રુજત્વચમ્।
વસાનમિન્દુસપ્રભં મૃગાદ્યબાલસત્કરમ્।
ભજે મૃગેન્દ્રસપ્રભં ??? ??? ॥ ૫૦.૩૯ ॥

સ્કન્દઃ –
એવં સ્તુવન્તં વિશ્વેશં સુદર્શનમતન્દ્રિતમ્।
પ્રાહેત્થં શૌરિમાભાષ્ય શંભોર્ભક્તિવિવર્ધનમ્ ॥ ૫૦.૪૦ ॥

વિષ્ણુઃ –
અત્રૈવામરણં વિપ્ર વસ ત્વં નિયતાશનઃ।
નામ્નાં સહસ્રં પ્રજપન્ શતરુદ્રીયમેવ ચ ॥ ૫૦.૪૧ ॥

અન્તર્ગૃહાત્ બહિઃ સ્થિત્વા પૂજયાશુ મહેશ્વરમ્।
તવાન્તે ભૂરિકરુણો મોક્ષં દાસ્યત્યસંશયમ્ ॥ ૫૦.૪૨ ॥

સ પ્રણમ્યાહ વિશ્વેશં દૃષ્ટ્વા પ્રાહ સુદર્શનમ્।
ધન્યસ્ત્વં લિઙ્ગેઽપ્યનુદિનગલિતસ્વાન્તરઙ્ગાઘસઙ્ઘઃ
પુંસાં વર્યાદ્યભક્ત્યા યમનિયમવરૈર્વિશ્વવન્દ્યં પ્રભાતે।
દત્વા બિલ્વવરં સદંબુજદલં કિઞ્ચિજ્જલં વા મુહુઃ
પ્રાપ્નોતીશ્વરપાદપઙ્કજમુમાનાથાદ્ય મુક્તિપ્રદમ્ ॥ ૫૦.૪૩ ॥

કો વા ત્વત્સદૃશો ભવેદગપતિપ્રેમૈકલિઙ્ગાર્ચકો
મુક્તાનાં પ્રવરોર્ધ્વકેશવિલસચ્છ્રીભક્તિબીજાઙ્કુરૈઃ।
દેવા વાપ્યસુરાઃ સુરા મુનિવરા ભારા ભુવઃ કેવલં
વીરા વા કરવીરપુષ્પવિલસન્માલાપ્રદે નો સમઃ ॥ ૫૦.૪૪ ॥

વને વા રાજ્યે વાપ્યગપતિસુતાનાયકમહો
સ્ફુરલ્લિઙ્ગાર્ચાયાં નિયમમતભાવેન મનસા।
હરં ભક્ત્યા સાધ્ય ત્રિભુવનતૃણાડમ્બરવર-
પ્રરૂઢૈર્ભાગ્યૈર્વા ન હિ ખલુ સ સજ્જેત ભુવને ॥ ૫૦.૪૫ ॥

ન દાનૈર્યોગૈર્વા વિધિવિહિતવર્ણાશ્રમભરૈઃ
અપારૈર્વેદાન્તપ્રતિવચનવાક્યાનુસરણૈઃ।
ન મન્યેઽહં સ્વાન્તે ભવભજનભાવેન મનસા
મુહુર્લિઙ્ગં શાઙ્ગં ભજતિ પરમાનન્દકુહરઃ ॥ ૫૦.૪૬ ॥

શર્વં પરવતનન્દિનીપતિમહાનન્દામ્બુધેઃ પારગા
રાગત્યાગહૃદા વિરાગપરમા ભસ્માઙ્ગરાગાદરાઃ।
મારાપારશરાભિઘાતરહિતા ધીરોરુધારારસૈઃ
પારાવારમહાઘસંસૃતિભરં તીર્ણાઃ શિવાભ્યર્ચનાત્ ॥ ૫૦.૪૭ ॥

માર્કણ્ડેયસુતં પુરાઽન્તકભયાદ્યોઽરક્ષદીશો હરઃ
તત્પાદામ્બુજરાગરઞ્જિતમના નાપ્નોતિ કિં વા ફલમ્।
તં મૃત્યુઞ્જયમઞ્જસા પ્રણમતામોજોજિમધ્યે જયં
જેતારોતપરાજયો જનિજરારોગૈર્વિમુક્તિં લભેત્ ॥ ૫૦.૪૮ ॥

ભૂતાયાં ભૂતનાથં ત્વઘમતિતિલકાકારભિલ્લોત્થશલ્યૈઃ
ધાવન્ ભલ્લૂકપૃષ્ઠે નિશિ કિલ સુમહદ્વ્યાઘ્રભીત્યાઽરુરોહ।
બિલ્વં નલ્વપ્રભં તચ્છદઘનમસકૃત્ પાતયામાસ મૂલે
નિદ્રાતન્દ્રોજ્ઝિતોઽસૌ મૃગગણકલને મૂલલિઙ્ગેઽથ શાઙ્ગે ॥ ૫૦.૪૯ ॥

તેનાભૂદ્ભગવાન્ ગણોત્તમવરો મુક્તાઘસઙ્ઘસ્તદા
ચણ્ડાંશોસ્તનયેન પૂજિતપદઃ સારૂપ્યમાપેશિતુઃ।
ગઙ્ગાચન્દ્રકલાકપર્દવિલસત્ફાલસ્ફુલિઙ્ગોજ્જ્વલદ્
વાલન્યઙ્કુકરાગ્રસંગતમહાશૂલાહિ ટંકોદ્યતઃ ॥ ૫૦.૫૦ ॥

ચૈત્રે ચિત્રૈઃ પાતકૈર્વિપ્રમુક્તો વૈશાખે વૈ દુઃખશાખાવિમુક્તઃ।
જ્યેષ્ઠે શ્રેષ્ઠો ભવતેષાઢમાસિ પુત્રપ્રાપ્તિઃ શ્રાવણે શ્રાન્તિનાશઃ ॥ ૫૦.૫૧ ॥

ભાદ્રે ભદ્રો ભવતે ચાશ્વિને વૈ અશ્વપ્રાપ્તિઃ કાર્તિકે કીર્તિલાભઃ।
માર્ગે મુક્તેર્માર્ગમેતલ્લભેત પુષ્યે પુણ્યં માઘકે ચાઘનાશઃ ॥ ૫૦.૫૨ ॥

ફલ્ગુ ત્વંહો ફાલ્ગુને માસિ
નશ્યેદીશાર્ચાતો બિલ્વપત્રૈશ્ચલિઙ્ગે।
એવં તત્તન્માસિ પૂજ્યેશલિઙ્ગં
ચિત્રૈઃ પાપૈર્વિપ્રમુક્તો દ્વિજેન્દ્રઃ ॥ ૫૦.૫૩ ॥

દૂર્વાઙ્કુરૈરભિનવૈઃ શશિધામચૂડ-
લિઙ્ગાર્ચનેન પરિશેષયદઙ્કુરાણિ।
સંસારઘોરતરરૂપકરાણિ સદ્યઃ
મુક્ત્યઙ્કુરાણિ પરિવર્ધયતીહ ધન્યઃ ॥ ૫૦.૫૪ ॥

ગોક્ષીરેક્ષુક્ષૌદ્રખણ્ડાજ્યદધ્ના
સન્નારેલૈઃ પાનસામ્રાદિસારૈઃ।
વિશ્વેશાનં સત્સિતારત્નતોયૈઃ
ગન્ધોદૈર્વા સિઞ્ચ્ય દોષૈર્વિમુક્તઃ ॥ ૫૦.૫૫ ॥

લિઙ્ગં ચન્દનલેપસઙ્ગતમુમાકાન્તસ્ય પશ્યન્તિ યે
તે સંસારભુજઙ્ગભઙ્ગપતનાનઙ્ગાઙ્ગસઙ્ગોજ્ઝિતાઃ।
વ્યઙ્ગં સર્વસમર્ચનં ભગવતઃ સાઙ્ગં ભવેચ્છાઙ્કરં
શઙ્ગાપાઙ્ગકૃપાકટાક્ષલહરી તસ્મિંશ્ચિરં તિષ્ઠતિ ॥ ૫૦.૫૬ ॥

મુરલિસરલિરાગૈર્મર્દલૈસ્તાલશઙ્ખૈઃ
પટુપટહનિનાદધ્વાન્તસન્ધાનઘોષૈઃ।
દુન્દુભ્યાઘાતવાદૈર્વરયુવતિમહાનૃત્તસંરંભરઙ્ગૈઃ
દર્શેષ્વાદર્શદર્શો ભગવતિ ગિરિજાનાયકે મુક્તિહેતુઃ ॥ ૫૦.૫૭ ॥

સ્વચ્છચ્છત્રછવીનાં વિવિધજિતમહાચ્છાયયા છન્નમૈશં
શીર્ષં વિચ્છિન્નપાપો ભવતિ ભવહરઃ પૂજકઃ શમ્ભુભક્ત્યા।
ચઞ્ચચ્ચન્દ્રાભકાણ્ડપ્રવિલસદમલસ્વર્ણરત્નાગ્રભાભિ-
ર્દીપ્યચ્ચામરકોટિભિઃ સ્ફુટપટઘટિતૈશ્ચાકચક્યૈઃ પતાકૈઃ ॥ ૫૦.૫૮ ॥

સમ્પશ્યારુણભૂરુહોત્તમશિખાસંલેઢિતારાગણં
તારાનાથકલાધરોરુસુમહાલિઙ્ગૌઘસંસેવિતમ્।
બિલ્વાનાં કુલમેતદત્ર સુમહાપાપૌઘસંહારકૃત્
વારાણાં નિખિલપ્રમોદજનકં શમ્ભોઃ પ્રિયં કેવલમ્ ॥ ૫૦.૫૯ ॥

અન્નં પોત્રિમલાયતે ધનરસં કૌલેયમૂત્રાયતે
સંવેશો નિગલાયતે મમ સદાનન્દો કન્દાયતે।
શમ્ભો તે સ્મરણાન્તરાયભરિત પ્રાણઃ કૃપાણાયતે ॥ ૫૦.૬૦ ॥

કઃ કલ્પદ્રુમુપેક્ષ્ય ચિત્તફલદં તૂલાદિદાનક્ષયં
બબ્બૂલં પરિસેવતે ક્ષુદધિકો વાતૂલદાનક્ષમમ્।
તદ્વચ્છઙ્કરકિઙ્કરો વિધિહરિબ્રહ્મેન્દ્રચન્દ્રાનલાન્
સેવેદ્યો વિધિવઞ્ચિતઃ કલિબલપ્રાચુર્યતો મૂઢધીઃ ॥ ૫૦.૬૧ ॥

સુવર્ણાણ્ડોદ્ભૂતસ્તુતિગતિસમર્ચ્યાણ્ડજવર-
પ્રપાદં ત્વાં કશ્ચિદ્ ભજતિ ભુવને ભક્તિપરમઃ।
મહાચણ્ડોદ્દણ્ડપ્રકટિતભુવં તાણ્ડવપરં
વિભું સન્તં નિત્યં ભજ ભગણનાથામલજટમ્ ॥ ૫૦.૬૨ ॥

અજગવકર વિષ્ણુબાણ શમ્ભો
દુરિતહરાન્તકનાશ પાહિ મામનાથમ્।
ભવદભયપદાબ્જવર્યમેત
મમ ચિત્તસરસ્તટાન્નયાતુ ચાદ્ય ॥ ૫૦.૬૩ ॥

ઇત્થં વિષ્ણુશ્ચ કાશ્યાં પ્રમથપતિમગાત્ પૂજ્ય વિશ્વેશ્વરં તં
ક્ષિતિસુરવરવર્યં ચાનુશાસ્યેત્થમિષ્ટમ્।
સ ચ મુનિગણમધ્યે પ્રાપ્ય મુક્તિં તથાન્તે
પ્રમથપતિપદાબ્જે લીનહીનાઙ્ગસઙ્ગઃ ॥ ૫૦.૬૪ ॥

સૂતઃ –
ઇત્થં શ્રુત્વા મુનીન્દ્રોઽસૌ જૈગીષવ્યોઽવદદ્વિભુમ્।
પ્રણિપત્ય પ્રહૃષ્ટાત્મા ષષ્ઠાંશં વૈ ષડાસ્યતઃ ॥ ૫૦.૬૫ ॥

જૈગીષવ્યઃ –
મારમારકજાનન્દવસતેર્મહિમા કથમ્।
નામ્નાં સહસ્રમેતચ્ચ વદ મે કરુણાનિધે ॥ ૫૦.૬૬ ॥

ક્ષેત્રાણાં ચાપ્યથાન્યાનાં મહિમાં વદ સદ્ગુરો।
શૂરતારકસંહર્તસ્ત્વત્તો નાન્યો ગુરુર્મમ ॥ ૫૦.૬૭ ॥

તચ્છ્રુત્વા તુ મુનેર્વાક્યં સ્કન્દઃ પ્રાહાથ તં મુનિમ્।

સ્કન્દઃ –
આગામિન્યંશકેઽસ્મિંસ્તવ હૃદયમહાનન્દસિન્ધૌ વિધૂત્થ-
પ્રાચુર્યપ્રકટૈઃ કરોપમમહાસપ્તમાંશે વિશેષે।
નામ્નાં ચાપિ સહસ્રકં ભગવતઃ શમ્ભોઃ પ્રિયં કેવલં
અસ્યાનન્દવનસ્ય ચૈવ મહિમા ત્વં વૈ શૃણુષ્વાદરાત્ ॥ ૫૦.૬૮ ॥

ઉગ્રોંઽશઃ શશિશેખરેણ કથિતો વેદાન્તસારાત્મકઃ
ષષ્ઠઃ ષણ્મુખસત્તમાય સ દદૌ તદ્બ્રહ્મણે સોઽપ્યદાત્।
પુત્રાયાત્મભવાય તદ્ભવહરં શ્રુત્વા ભવેદ્ જ્ઞાનવિત્
ચોક્ત્વા જન્મશતાયુતાર્જિતમહાપાપૈર્વિમુક્તો ભવેત્ ॥ ૫૦.૬૯ ॥

શ્રુત્વાંશમેતદ્ ભવતાપપાપહં શિવાસ્પદજ્ઞાનદમુત્તમં મહત્।
ધ્યાનેન વિજ્ઞાનદમાત્મદર્શનં દદાતિ શમ્ભોઃ પદભક્તિભાવતઃ ॥ ૫૦.૭૦ ॥

સૂતઃ –
અધ્યાયપાદાધ્યયનેઽપિ વિદ્યા બુદ્ધ્યા હૃદિ ધ્યાયતિ બન્ધમુક્ત્યૈ।
સ્વાધ્યાયતાન્તાય શમાન્વિતાય દદ્યાદ્યદદ્યાન્ન વિભેદ્યમેતત્ ॥ ૫૦.૭૧ ॥

ઇત્થં સૂતવચોદ્યતમહાનન્દૈકમોદપ્રભા
ભાસ્વદ્ભાસ્કરસપ્રભા મુનિવરાઃ સંતુષ્ટુવુસ્તં તદા।
વેદોદ્યદ્વચનાશિષા પ્રહૃષિતાઃ સૂતં જયેત્યુચ્ચરન્
પ્યાહો જગ્મુરતીવ હર્ષિતહૃદા વિશ્વેશ્વરં વીક્ષિતુમ્ ॥ ૫૦.૭૨ ॥

॥ ઇતિ શ્રીશિવરહસ્યે શઙ્કરાખ્યે ષષ્ઠાંશે સુદર્શનસ્ય
મુક્તિલાભવર્ણનં અંશશ્રવણફલનિરૂપણં ચ નામ પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥

॥ શઙ્કરાખ્યઃ ષષ્ઠાંશઃ સમાપ્તઃ ॥

॥ સર્વં શ્રીરમણાર્પણમસ્તુ ॥

Also Read:

Ribhu Gita from Shiva Rahasya in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil