Ribhu Gita from Shiva Rahasya Lyrics in Malayalam

Ribhu Gita from Shiva Rahasya in Malayalam:

॥ ശ്രീശിവരഹസ്യാന്തർഗതാ ഋഭുഗീതാ ॥

1 ॥ പ്രഥമോഽധ്യായഃ ॥

ഹേമാദ്രിം കില മാതുലുംഗഫലമിത്യാദായ മോദാധികോ
മൗഢ്യാന്നാകനിവാസിനാം ഭയപരൈർവാക്യൈരിവ പ്രാർഥിതഃ ।
നീലീശാംബരനീലമംബരതലം ജംബൂഫലം ഭാവയൻ
തം മുഞ്ചൻ ഗിരിമംബരം പരിമൃശൻ ലംബോദരഃ പാതു മാം ॥ 1.1 ॥

വാമം യസ്യ വപുഃ സമസ്തജഗതാം മാതാ പിതാ ചേതരത്
യത്പാദാംബുജനൂപുരോദ്ഭവരവഃ ശബ്ദാർഥവാക്യാസ്പദം ।
യന്നേത്രത്രിതയം സമസ്തജഗതാമാലോകഹേതുഃ സദാ
പായാദ്ദൈവതസാർവഭൗമഗിരിജാലങ്കാരമൂർതിഃ ശിവഃ ॥ 1.2 ॥

സൂതഃ –
ജൈഗീഷവ്യഃ പുനർനത്വാ ഷൺമുഖം ശിവസംഭവം ।
പപ്രച്ഛ ഹൃഷ്ടസ്തം തത്ര മുനിഭിർഗണപുംഗവൈഃ ॥ 1.3 ॥

ജൈഗീഷവ്യഃ –
കരുണാകര സർവജ്ഞ ശരണാഗതപാലക ।
അരുണാധിപനേത്രാബ്ജ ചരണസ്മരണോന്മുഖ ॥ 1.4 ॥

കരുണാവരുണാംഭോധേ തരണിദ്യുതിഭാസ്കര ।
ദിവ്യദ്വാദശലിംഗാനാം മഹിമാ സംശ്രുതോ മയാ ॥ 1.5 ॥

ത്വത്തോഽന്യത് ശ്രോതുമിച്ഛാമി ശിവാഖ്യാനമനുത്തമം ।
ത്വദ്വാക്യകഞ്ജപീയൂഷധാരാഭിഃ പാവയാശു മാം ॥ 1.6 ॥

സൂതഃ –
ഇതി തസ്യ ഗിരാ തുഷ്ടഃ ഷൺമുഖഃ പ്രാഹ തം മുനിം ॥ 1.7 ॥

ശ്രീഷൺമുഖഃ –
ശൃണു ത്വമഗജാകാന്തേനോക്തം ജ്ഞാനമഹാർണവം ।
ഋഭവേ യത്പുരാ പ്രാഹ കൈലാസേ ശങ്കരഃ സ്വയം ॥ 1.8 ॥

ബ്രഹ്മസൂനുഃ പുരാ വിപ്രോ ഗത്വാ നത്വാ മഹേശ്വരം ।
ഋഭുർവിഭും തദാ ശംഭും തുഷ്ടാവ പ്രണതോ മുദാ ॥ 1.9 ॥

ഋഭുഃ –
ദിവാമണിനിശാപതിസ്ഫുടകൃപീടയോനിസ്ഫുര-
ല്ലലാടഭസിതോല്ലസദ്വരത്രിപുണ്ഡ്രഭാഗോജ്വലം ।var was ത്രിപുണ്ട്ര
ഭജാമി ഭുജഗാംഗദം വിധൃതസാമിസോമപ്രഭാ-
വിരാജിതകപർദകം കരടികൃത്തിഭൂഷ്യത്കടിം ॥ 1.10 ॥

ഫാലാക്ഷാധ്വരദക്ഷശിക്ഷകവലക്ഷോക്ഷേശവാഹോത്തമ-
ത്ര്യക്ഷാക്ഷയ്യ ഫലപ്രദാവഭസിതാലങ്കാരരുദ്രാക്ഷധൃക് ।
ചക്ഷുഃശ്രോത്രവരാംഗഹാരസുമഹാവക്ഷഃസ്ഥലാധ്യക്ഷ മാം
ഭക്ഷ്യീഭൂതഗരപ്രഭക്ഷ ഭഗവൻ ഭിക്ഷ്വർച്യപാദാംബുജ ॥ 1.11 ॥

ഗംഗാചന്ദ്രകലാലലാമ ഭഗവൻ ഭൂഭൃത്കുമാരീസഖ
സ്വാമിംസ്തേ പദപദ്മഭാവമതുലം കഷ്ടാപഹം ദേഹി മേ ।
തുഷ്ടോഽഹം ശിപിവിഷ്ടഹൃഷ്ടമനസാ ഭ്രഷ്ടാന്ന മന്യേ ഹരി-
ബ്രഹ്മേന്ദ്രാനമരാൻ ത്രിവിഷ്ടപഗതാൻ നിഷ്ഠാ ഹി മേ താദൃശീ ॥ 1.12 ॥

നൃത്താഡംബരസജ്ജടാപടലികാഭ്രാമ്യന്മഹോഡുച്ഛടാ
ത്രുട്യത്സോമകലാലലാമകലികാ ശമ്യാകമൗലീനതം ।
ഉഗ്രാനുഗ്രഭവോഗ്രദുർഗജഗദുദ്ധാരാഗ്രപാദാംബുജം
രക്ഷോവക്ഷകുഠാരഭൂതമുമയാ വീക്ഷേ സുകാമപ്രദം ॥ 1.13 ॥

ഫാലം മേ ഭസിതത്രിപുണ്ഡ്രരചിതം ത്വത്പാദപദ്മാനതം ??
പാഹീശാന ദയാനിധാന ഭഗവൻ ഫാലാനലാക്ഷ പ്രഭോ ।
കണ്ഠോ മേ ശിതികണ്ഠനാമ ഭവതോ രുദ്രാക്ഷധൃക് പാഹി മാം
കർണൗ മേ ഭുജഗാധിപോരുസുമഹാകർണ പ്രഭോ പാഹി മാം ॥ 1.14 ॥

നിത്യം ശങ്കരനാമബോധിതകഥാസാരാദരം ശങ്കരം
വാചം രുദ്രജപാദരാം സുമഹതീം പഞ്ചാക്ഷരീമിന്ദുധൃക് ।
ബാഹൂ മേ ശശിഭൂഷണോത്തമ മഹാലിംഗാർചനായോദ്യതൗ
പാഹി പ്രേമരസാർദ്രയാഽദ്യ സുദൃശാ ശംഭോ ഹിരണ്യപ്രഭ ॥ 1.15 ॥

ഭാസ്വദ്ബാഹുചതുഷ്ടയോജ്ജ്വല സദാ നേത്രേ ത്രിനേത്രേ പ്രഭോ
ത്വല്ലിംഗോത്തമദർശനേന സുതരാം തൃപ്തൈഃ സദാ പാഹി മേ ।
പാദൗ മേ ഹരിനേത്രപൂജിതപദദ്വന്ദ്വാവ നിത്യം പ്രഭോ
ത്വല്ലിംഗാലയപ്രക്രമപ്രണതിഭിർമാന്യൗ ച ധന്യൗ വിഭോ ॥ 1.16 ॥

ധന്യസ്ത്വല്ലിംഗസംഗേപ്യനുദിനഗലിതാനംഗസംഗാന്തരംഗഃ
പുംസാമർഥൈകശക്ത്യാ യമനിയമവരൈർവിശ്വവന്ദ്യ പ്രഭോ യഃ ।
ദത്വാ ബിൽവദലം സദംബുജവരം കിഞ്ചിജ്ജലം വാ മുഹുഃ
പ്രാപ്നോതീശ്വരപാദപങ്കജമുമാനാഥാദ്യ മുക്തിപ്രദം ॥ 1.17 ॥

ഉമാരമണ ശങ്കര ത്രിദശവന്ദ്യ വേദേഡ്യ ഹൃത്
ത്വദീയപരഭാവതോ മമ സദൈവ നിർവാണകൃത് ।
ഭവാർണവനിവാസിനാം കിമു ഭവത്പദാംഭോരുഹ-
പ്രഭാവഭജനാദരം ഭവതി മാനസം മുക്തിദം ॥ 1.18 ॥

സംസാരാർഗലപാദബദ്ധജനതാസംമോചനം ഭർഗ തേ
പാദദ്വന്ദ്വമുമാസനാഥ ഭജതാം സംസാരസംഭർജകം ।
ത്വന്നാമോത്തമഗർജനാദഘകുലം സന്തർജിതം വൈ ഭവേദ്
ദുഃഖാനാം പരിമാർജകം തവകൃപാവീക്ഷാവതാം ജായതേ ॥ 1.19 ॥

വിധിമുണ്ഡകരോത്തമോരുമേരുകോദണ്ഡഖണ്ഡിതപുരാണ്ഡജവാഹബാണ
പാഹി ക്ഷമാരഥവികർഷസുവേദവാജിഹേഷാന്തഹർഷിതപദാംബുജ വിശ്വനാഥ ॥ 1.20 ॥

വിഭൂതീനാമന്തോ ന ഹി ഖലു ഭവാനീരമണ തേ
ഭവേ ഭാവം കശ്ചിത് ത്വയി ഭവഹ ഭാഗ്യേന ലഭതേ ।
അഭാവം ചാജ്ഞാനം ഭവതി ജനനാദ്യൈശ്ച രഹിതഃ
ഉമാകാന്ത സ്വാന്തേ ഭവദഭയപാദം കലയതഃ ॥ 1.21 ॥

വരം ശംഭോ ഭാവൈർഭവഭജനഭാവേന നിതരാം
ഭവാംഭോധിർനിത്യം ഭവതി വിതതഃ പാംസുബഹുലഃ ।
വിമുക്തിം ഭുക്തിം ച ശ്രുതികഥിതഭസ്മാക്ഷവരധൃക്
ഭവേ ഭർതുഃ സർവോ ഭവതി ച സദാനന്ദമധുരഃ ॥ 1.22 ॥

സോമസാമജസുകൃത്തിമൗലിധൃക് സാമസീമശിരസി സ്തുതപാദ ।
സാമികായഗിരിജേശ്വര ശംഭോ പാഹി മാമഖിലദുഃഖസമൂഹാത് ॥ 1.23 ॥

ഭസ്മാംഗരാഗ ഭുജഗാംഗ മഹോക്ഷസംഗ
ഗംഗാംബുസംഗ സുജടാ നിടില സ്ഫുലിംഗ ।
ലിംഗാംഗ ഭംഗിതമനംഗ വിഹംഗവാഹ-
സമ്പൂജ്യപാദ സദസംഗ ജനാന്തരംഗ ॥ 1.24 ॥

വാത്സല്യം മയി താദൃശം തവനചേച്ചന്ദ്രാർധ ചൂഡാമണേ
ധിക്കൃത്യാപി വിമുച്യ വാ ത്വയി യതോ ധന്യോ ധരണ്യാമഹം ।
സക്ഷാരം ലവണാർണവസ്യ സലിലം ധാരാ ധരേണ ക്ഷണാത്
ആദായോജ്ഝിതമാക്ഷിതൗ ഹി ജഗതാം ആസ്വാദനീയാം ദൃശാം ॥ 1.25 ॥

ത്വത് കൈലാസവരേ വിശോകഹൃദയാഃ ക്രോധോജ്ഝിതാച്ചാണ്ഡജാഃ
തസ്മാന്മാമപി ഭേദബുദ്ധിരഹിതം കുർവീശ തേഽനുഗ്രഹാത് ।
ത്വദ്വക്ത്രാമല നിർജരോജ്ഝിത മഹാസംസാര സന്താപഹം
വിജ്ഞാനം കരുണാഽദിശാദ്യ ഭഗവൻ ലോകാവനായ പ്രഭോ ॥ 1.26 ॥

സാരംഗീ സിംഹശാബം സ്പൃശതി സുതധിയാ നന്ദിനീ വ്യാഘ്രപോതം
മാർജാരീ ഹംസബാലം പ്രണയപരവശാ കേകികാന്താ ഭുജംഗം ।
വൈരാണ്യാജന്മജാതാന്യപി ഗലിതമദാ ജന്തവോഽന്യേ ത്യജന്തി
ഭക്താസ്ത്വത്പാദപദ്മേ കിമു ഭജനവതഃ സർവസിദ്ധിം ലഭന്തേ ॥ 1.27 ॥

സ്കന്ദഃ –
ഇത്ഥം ഋഭുസ്തുതിമുമാവരജാനിരീശഃ
ശ്രുത്വാ തമാഹ ഗണനാഥവരോ മഹേശഃ ।
ജ്ഞാനം ഭവാമയവിനാശകരം തദേവ
തസ്മൈ തദേവ കഥയേ ശൃണു പാശമുക്ത്യൈ ॥ 1.28 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ
ഋഭുസ്തുതിർനാമ പ്രഥമോഽധ്യായഃ ॥

2 ॥ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥

ഈശ്വരഃ –
ശ്രുണു പദ്മജസംഭൂത മത്തഃ സൂത്രവിധിക്രമം ।
ജ്ഞാനോത്പാദകഹേതൂനി ശ്രുതിസാരാണി തത്ത്വതഃ ॥ 2.1 ॥

വ്യാസാ മന്വന്തരേഷു പ്രതിയുഗജനിതാഃ ശാംഭവജ്ഞാനസിദ്ധ്യൈ
ഭസ്മാഭ്യക്തസമസ്തഗാത്രനിവഹാ രുദ്രാക്ഷമാലാധരാഃ ।
കൈലാസം സമവാപ്യ ശങ്കരപദധ്യാനേന സൂത്രാണ്യുമാ-
കാന്താത് പ്രാപ്യ വിതന്വതേ സ്വകധിയാ പ്രാമാണ്യവാദാനഹോ ॥ 2.2 ॥

ജിജ്ഞാസ്യം ബ്രഹ്മ ഏവേത്യഥപദവിദിതൈഃ സാധനപ്രാപ്ത്യുപായൈ-
ര്യോഗൈര്യോഗാദ്യുപായൈര്യമനിയമമഹാസാംഖ്യവേദാന്തവാക്യൈഃ ।
ശ്രോതവ്യോ ഭഗവാൻ ന രൂപഗുണതോ മന്തവ്യ ഇത്യാഹ ഹി
വേദോദ്ബോധദവാക്യഹേതുകരണൈർധ്യേയഃ സ സാക്ഷാത്കൃതേഃ ॥ 2.3 ॥

ജന്മാദ്യസ്യ യതോഽസ്യ ചിത്രജഗതോ മിഥ്യൈവ തത്കാരണം
ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മാത്മനൈവ പ്രകൃതിപരമദോ വർതമാനം വിവർതേത് ।
ശ്രുത്യാ യുക്ത്യാ യതോ വാ ഇതിപദഘടിതോ ബോധതോ വക്തി ശംഭും
നാണുഃ കാലവിപാകകർമജനിതേത്യാചോദനാ വൈ മൃഷാ ॥ 2.4 ॥

യോനിഃ ശാസ്ത്രസ്യ വേദസ്തദുഭയമനനാദ്ബ്രഹ്മണഃ പ്രത്യഭിജ്ഞാ
നിഃശ്വാസാദ്വേദജാലം ശിവവരവദനാദ്വേധസാ പ്രാപ്തമേതത് ।
തസ്മാത് തർകവിതർകകർകശധിയാ നാതിക്രമേത് താം ധിയം
സ്വാമ്നായക്രിയയാ തദപ്രകരണേ യോനിർമഹേശോ ധ്രുവം ॥ 2.5 ॥

തത്ത്വസ്യാപി സമന്വയാത് ശ്രുതിഗിരാം വിശ്വേശ്വരേ ചോദനാ
സാ ചാനിർവചനീയതാമുപഗതാ വാചോ നിവൃത്താ ഇതി ।
ആത്മൈവൈഷ ഇതീവ വാക്യസുവൃതിർവൃത്തിം വിധത്തേ ധിയാ
വേദാന്താദിഷു ഏക ഏവ ഭഗവാനുക്തോ മഹേശോ ധ്രുവം ॥ 2.6 ॥

നാസദ്വാ വീക്ഷതേ യജ്ജഡമിതി കരണൈർഗന്ധരൂപാദിഹീനം
ശബ്ദസ്പർശാദിഹീനം ജഗദനുഗതമപി തദ്ബ്രഹ്മ കിംരൂപമീഷ്ടേ ।
ഗൗണം ചേദപി ശബ്ദതോ ജഗദിദം യന്നാമരൂപാത്മകം
തച്ചാത്രാവിശദീശ്വരോഽർഥവചസാ മോക്ഷസ്യ നിഷ്ഠാക്രമഃ ॥ 2.7 ॥

ഹേയത്വാവചനാച്ച തച്ഛ്രുതിഗിരാം സ്ഥൂലം പ്രദൃഷ്ടം ഭവേ-
ദ്രൂപം നാരൂപതോഽപി പ്രകരണവചനം വാ വികാരഃ കിലേദം ।
സ്വാപ്യായാദപി തദ്വദാപി പരമാനന്ദോ യദീത്ഥം പരഃ
സാമാന്യാച്ച ഗതേരഥാപ്യനുഭവേ വിദ്യോതതേ ശങ്കരഃ ॥ 2.8 ॥

ശ്രുതത്വാദ്വേദാന്തപ്രതിപദവചഃ കാരണമുമാ-
സനാഥോ നാഥാനാം സ ച കില ന കശ്ചിജ്ജനിഭവഃ ।
സ ഏവാനന്ദാത്മാ ശ്രുതികഥിതകോശാദിരഹിതോ
വികാരപ്രാചുര്യാന്ന ഹി ഭവതി കാര്യം ച കരണം ॥ 2.9 ॥

തദ്ധേതുവ്യപദേശതോഽപി ശിവ ഏവേതി ചാനന്ദകൃത്
മന്ത്രൈർവർണകൃതക്രമേണ ഭഗവാൻ സത്യാദ്യനന്തോച്യതേ ।
നൈരന്തര്യാനുപപത്തിതോഽപി സുഖിതാ ചാനന്ദഭേദോഽർഥതഃ
കാമാച്ചാനനുഭാവതോ ഹൃദി ഭിദാ ജായേദ്ഭയം സംസൃതേഃ ॥ 2.10 ॥

പുച്ഛം ബ്രഹ്മ പ്രതിഷ്ഠിതേതി വചനാച്ഛേഷീ മഹേശോഽവ്യയഃ ।
ആകാശാന്തരതോഽപി ഭൗതികഹൃദാകാശാത്മതാ വാക്യതോ
ബ്രഹ്മൈവ പ്രതിഭാതി ഭേദകലനേ ചാകൽപനാ കൽപതഃ ॥ 2.11 ॥

സുഷുപ്ത്യുത്ക്രാന്ത്യോർവാ ന ഹി ഖലു ന ഭേദഃ പരശിവേ
അതോത്ഥാനം ദ്വൈതേ ന ഭവതി പരേ വൈ വിലയനേ ।
തദർഹം യത്സൂക്ഷ്മം ജഗദിദമനാകാരമരസം
ന ഗന്ധം ന സ്പർശം ഭവതി പരമേശേ വിലസിതം ॥ 2.12 ॥

അധീനം ചാർഥം തദ്ഭവതി പുനരേവേക്ഷണപരം
സ്വതന്ത്രേച്ഛാ ശംഭോർന ഖലു കരണം കാര്യമപി ന ॥ 2.13 ॥

ജ്ഞേയത്വാവചനാച്ച ശങ്കര പരാനന്ദേ പ്രമോദാസ്പദേ
പ്രജ്ഞാനം ന ഹി കാരണം പ്രകൃതികം പ്രശ്നത്രയസ്യാർഥവത് ।
ന വിജ്ഞേയം ദേഹപ്രവിലയശതോത്ഥാനഗണനാ
സ മൃത്യോർമൃത്യുസ്തദ്ഭവതി കില ഭേദേന ജഗതഃ ॥ 2.14 ॥

മഹദ്വച്ചാണീയോ ഭവതി ച സമോ ലോകസദൃശാ
തഥാ ജ്യോതിസ്ത്വേകം പ്രകരണപരം കൽപിതവതഃ ।
ന സംഖ്യാഭേദേന ത്രിഭുവനവിഭവാദതികരം
സ്വഭാവോഽയം ശശ്വന്മുഖരയതി മോദായ ജഗതാം ॥ 2.15 ॥

പ്രാണാദുദ്ഗതപഞ്ചസംഖ്യജനിതാ തദ്വസ്ത്രിവച്ച ശ്രുതം
തച്ഛ്രോത്രം മനസോ ന സിദ്ധപരമാനന്ദൈകജന്യം മഹഃ ।
ജ്യോതിഷ്കാരണദർശിതേ ച കരണേ സത്താ സദിത്യന്വഹം
ചാകർഷാ ഭവതി പ്രകർഷജനിതേ ത്വത്തീതി വാക്യോത്തരം ॥ 2.16 ॥

ജാഗ്രത്ത്വാവചനേന ജീവജഗതോർഭേദഃ കഥം കഥ്യതേ
ലിംഗം പ്രാണഗതം ന ചേശ്വരപരം ജ്യോതിഃ കിലൈക്യപ്രദം ।
അന്യാർഥത്വവിവേകതോഽർഥഗതികം ചാകൽപയദ്വാക്യതഃ ।
പ്രജ്ഞാമിത്യപരഃ ക്രമസ്ഥിതിരസാവന്യോ വദന്തം മൃഷാ ॥ 2.17 ॥

പ്രകൃത്യൈവം സിദ്ധം ഭവതി പരമാനന്ദവിധുരം
അഭിധ്യോപാദേശാദ് ഭവതി ഉഭയാമ്നായവചനൈഃ ।
ഭവത്യാത്മാ കർതാ കൃതിവിരഹിതോ യോനിരപി ച
പ്രതിഷ്ഠാ നിഷ്ഠാ ച ത്രിഭുവനഗുരുഃ പ്രേമസദനഃ ॥ 2.18 ॥

അഭിധ്യോപാദേശാത് സ ബഹു ഭവദീക്ഷാദിവശതഃ
സമാസാചോഭാഭ്യാം പ്രകൃതിജസമാമ്നായവചനാത് ।
അതോ ഹ്യാത്മാ ശുദ്ധഃ പ്രകൃതിപരിണാമേന ജഗതാം
മൃദീവ വ്യാപാരോ ഭവതി പരിണാമേഷു ച ശിവഃ ॥ 2.19 ॥

ആനന്ദാഭ്യാസയോഗാദ്വികൃതജഗദാനന്ദജഗതോ
അതോ ഹേതോർധർമോ ന ഭവതി ശിവഃ കാരണപരഃ ।
ഹിരണ്യാത്മാഽഽദിത്യേഽക്ഷിണി ഉദേതീഹ ഭഗവാൻ
നതേശ്ചാധാരാണാം ശ്രവണവചനൈർഗോപിതധിയഃ ॥ 2.20 ॥

ഭേദാദിവ്യപദേശതോഽസ്തി ഭഗവാനന്യോ ഭവേത് കിം തതഃ
ആകാശാദിശരീരലിംഗനിയമാദ്വ്യാപ്യം ഹി സർവം തതഃ ।
തജ്ജ്യോതിഃ പരമം മഹേശ്വരമുമാകാന്താഖ്യശാന്തം മഹോ
വേദാന്തേഷു നിതാന്തവാക്യകലനേ ഛന്ദോഽഭിധാനാദപി ॥ 2.21 ॥

ഭൂതാദിവ്യപദേശതോഽപി ഭഗവത്യസ്മിൻ മഹേശേ ധ്രുവം
യസ്മാദ്ഭൂതവരാണി ജായത ഇതി ശ്രുത്യാഽസ്യ ലേശാംശതഃ ।
വിശ്വം വിശ്വപതേരഭൂത് തദുഭയം പ്രാമാണ്യതോ ദർശനാത്
പ്രാണസ്യാനുഗമാത് സ ഏവ ഭഗവാൻ നാന്യഃ പഥാ വിദ്യതേ ॥ 2.22 ॥

ന വക്തുശ്ചാത്മാ വൈ സ ഖലു ശിവഭൂമാദിവിഹിതഃ
തഥൈവായുർദേഹേ അരണിവഹവത് ചക്രഗമഹോ ।
അദൃശ്യോ ഹ്യാത്മാ വൈ സ ഹി സുദൃശതഃ ശാസ്ത്രനിവഹൈഃ
ശിവോ ദേവോ വാമോ മുനിരപി ച സാർവാത്മ്യമഭജത് ॥ 2.23 ॥

പ്രസിദ്ധിഃ സർവത്ര ശ്രുതിഷു വിധിവാക്യൈർഭഗവതോ
മഹാഭൂതൈർജാതം ജഗദിതി ച തജ്ജാദിവചനൈഃ ।
അതോഽണീയാൻ ജ്യായാനപി ദ്വിവിധഭേദവ്യപഗതാ
വിവക്ഷാ നോഽസ്തീതി പ്രഥയതി ഗുണൈരേവ ഹി ശിവഃ ॥ 2.24 ॥

സംഭോഗപ്രാപ്തിരേവ പ്രകടജഗതഃ കാരണതയാ
സദാ വ്യോമൈവേത്ഥം ഭവതി ഹൃദയേ സർവജഗതാം ।
അതോഽത്താ വൈ ശർവശ്ചരമചരഭൂതം ജഗദിദം
മഹാമൃത്യുർദേശോ ഭവതി ശിഖരന്നാദ ഇതി ച ॥ 2.25 ॥

പ്രകരണവചനേന വേദജാതേ
ഭഗവതി ഭവനാശനേ മഹേശേ ।
പ്രവിശതി ശിവ ഏവ ഭോഗഭോക്തൃ-
നിയമനദർശനതോ ഹി വാക്യജാതം ॥ 2.26 ॥

വിശേഷണൈഃ ശങ്കരമേവ നിത്യം
ദ്വിധാ വദത്യേവമുപാധിയോഗാത് ।
അതോഽന്തരാ വാക്യപദൈഃ സമർഥിതഃ
സ്ഥാനാദിയോഗൈർഭഗവാനുമാപതിഃ ॥ 2.27 ॥

സുഖാഭിധാനാത് സുഖമേവ ശംഭുഃ
കം ബ്രഹ്മ ഖം ബ്രഹ്മ ഇതി ശ്രുതീരിതഃ ।
ശ്രുതോപവാക്യോപനിഷത്പ്രചോദിതഃ
ഗതിം പ്രപദ്യേത ബുധോഽപി വിദ്യയാ ॥ 2.28 ॥

അനവസ്ഥിതിതോഽപി നേതരോ ഭഗവാനേവ സ ചക്ഷുഷി പ്രബുധ്യേത് ।
ഭയഭീതാഃ ഖലു യസ്യ സോമസൂര്യാനലവായ്വംബുജസംഭവാ ഭ്രമന്തി ॥ 2.29 ॥

അന്തര്യാമിതയൈവ ലോകമഖിലം ജാനാത്യുമായാഃ പതിഃ ।
ഭൂതേഷ്വന്തരഗോഽപി ഭൂതനിവഹാ നോ ജാനതേ ശങ്കരം ॥ 2.30 ॥

ന തത്സ്മൃത്യാ ധർമൈരഭിലഷണതോ ഭേദവിധുരം
ന ശാരീരം ഭേദേ ഭവതി അഗജാനായകവരേ ।
അദൃശ്യത്വാദ്ധർമൈർന ഖലു ഭഗവാനന്യദിതി ച
പരാദാദിത്യം ചാമതിരപി ച ഭേദപ്രകലനേ ॥ 2.31 ॥

ഭേദാദേശ്ച വിശേഷണം പരശിവേ രൂപം ന നാമ പ്രഭാ ।
ഭാവോ വാ ഭവതി പ്രഭാവിരഹിതം ബ്രഹ്മാത്മനാ ചാഹ തത് ॥ 2.32 ॥

സ്മൃതം മാനം ശംഭൗ ഭഗവതി ച തത്സാധനതയാ-
പ്യതോ ദൈവം ഭൂതം ന ഭവതി ച സാക്ഷാത് പരശിവേ ।
അഭിവ്യക്തീ ചാന്യഃ സ്മൃതിമപി തഥാഽന്യോഽപി മനുതേ
തഥാ സമ്പത്തിർവൈ ഭുവി ഭവതി കിം ശംഭുകലനേ ॥ 2.33 ॥

യം മുക്തിവ്യപദേശതഃ ശ്രുതിശിഖാശാഖാശതൈഃ കൽപിതേ
ഭിദ്യേദ്ഗ്രന്ഥിരപി പ്രകീർണവചനാത് സാക്ഷ്യേവ ബാഹ്യാന്തരാ ।
ശബ്ദോ ബ്രഹ്മതയൈവ ന പ്രഭവതേ പ്രാണപ്രഭേദേന ച
തച്ചാപ്യുത്ക്രമണസ്ഥിതിശ്ച വിലയേ ഭുങ്ക്ത്യേഽപ്യസൗ ശങ്കരഃ ॥ 2.34 ॥

തം ഭൂമാ സമ്പ്രസാദാച്ഛിവമജരമാത്മാനമധുനാ
ശൃണോതീക്ഷേദ്വാപി ക്ഷണമപി തഥാന്യം ന മനുതേ ।
തഥാ ധർമാപത്തിർഭവതി പരമാകാശജനിതം
പ്രശസ്തം വ്യാവൃത്തം ദഹരമപി ദധ്യാദ്യപദിശത് ॥ 2.35 ॥

അലിംഗം ലിംഗസ്ഥം വദതി വിധിവാക്യൈഃ ശ്രുതിരിയം
ധൃതേരാകാശാഖ്യം മഹിമനി പ്രസിദ്ധേർവിമൃശതാ ।
അതോ മർശാന്നായം ഭവതി ഭവഭാവാത്മകതയാ
ശിവാവിർഭാവോ വാ ഭവതി ച നിരൂപേ ഗതധിയാം ॥ 2.36 ॥

പരാമർശേ ചാന്യദ്ഭവതി ദഹരം കിം ശ്രുതിവചോ
നിരുക്തം ചാൽപം യത് ത്വനുകൃതി തദീയേഽഹ്നി മഹസാ ।
വിഭാതീദം ശശ്വത് പ്രമതിവരശബ്ദൈഃ ശ്രുതിഭവൈഃ ॥ 2.37 ॥

യോ വ്യാപകോഽപി ഭഗവാൻ പുരുഷോഽന്തരാത്മാ ।
വാലാഗ്രമാത്രഹൃദയേ കിമു സന്നിവിഷ്ടഃ ॥ 2.38 ॥

പ്രത്യക്ഷാനുഭവപ്രമാണപരമം വാക്യം കിലൈകാർഥദം
മാനേനാപി ച സംഭവാഭ്രമപരോ വർണം തഥൈവാഹ ഹി ।
ശബ്ദം ചാപി തഥൈവ നിത്യമപി തത് സാമ്യാനുപത്തിക്രിയാ
മധ്വാദിഷ്വനധീകൃതോഽപി പുരുഷോ ജ്യോതിഷ്യഭാവോ ഭവേത് ॥ 2.39 ॥

ഭാവം ചാപി ശുഗസ്യ തച്ഛ്രവണതോ ജാത്യന്തരാസംഭവാത്
സംസ്കാരാധികൃതോഽപി ശങ്കരപദം യേ വക്തുകാമാ മനാക് ।
ജ്യോതിർദർശനതഃ പ്രസാദപരമാദസ്മാച്ഛരീരാത് പരം
ജ്യോതിശ്ചാഭിനിവിശ്യ വ്യോമ പരമാനന്ദം പരം വിന്ദതി ॥ 2.40 ॥

സ്മൃതീനാം വാദോഽത്ര ശ്രുതിവിഭവദോഷാന്യവചസാ
സ ഏവാത്മാ ദോഷൈർവിഗതമതികായഃ പരശിവഃ ।
സ വിശ്വം വിശ്വാത്മാ ഭവതി സ ഹി വിശ്വാധികതയാ
സമസ്തേഷു പ്രോതോ ഭവതി സ ഹി കാര്യേഷു കരണം ॥ 2.41 ॥

പ്രധാനാനാം തേഷാം ഭവതി ഇതരേഷാമനുപമോ-
പ്യലബ്ധോഽപ്യാത്മായം ശ്രുതിശിരസി ചോക്തോഽണുരഹിതഃ ।
സ ദൃശ്യോഽചിന്ത്യാത്മാ ഭവതി വരകാര്യേഷു കരണം
അസദ്വാ സദ്വാ സോഽപ്യസദിതി ന ദൃഷ്ടാന്തവശഗം ॥ 2.42 ॥

അസംഗോ ലക്ഷണ്യഃ സ ഭവതി ഹി പഞ്ചസ്വപി മുധാ
അഭീമാനോദ്ദേശാദനുഗതിരഥാക്ഷാദിരഹിതഃ ।
സ്വപക്ഷാദൗ ദോഷാശ്രുതിരപി ന ഈഷ്ടേ പരമതം
ത്വനിർമോക്ഷോ ഭൂയാദനുമിതികുതർകൈർന ഹി ഭവേത് ॥ 2.43 ॥

ഭോക്ത്രാപത്തേരപി വിഷയതോ ലോകവേദാർഥവാദോ
നൈനം ശാസ്തി പ്രഭുമതിപരം വാചി വാരംഭണേഭ്യഃ ।
ഭോക്താ ഭോഗവിലക്ഷണോ ഹി ഭഗവാൻ ഭാവോഽപി ലബ്ധോ ഭവേത്
സത്ത്വാച്ചാപി പരസ്യ കാര്യവിവശം സദ്വാക്യവാദാന്വയാത് ॥ 2.44 ॥

യുക്തേഃ ശബ്ദാന്തരാച്ചാസദിതി ന ഹി കാര്യം ച കരണം
പ്രമാണൈര്യുക്ത്യാ വാ ന ഭവതി വിശേഷേണ മനസാ ।
പരഃ പ്രാണോദ്ദേശാദ്ധിതകരണദോഷാഭിധധിയാ
തഥാശ്മാദ്യാ ദിവ്യാ ??? ദ്യോതന്തി ദേവാ ദിവി ॥ 2.45 ॥

പ്രസക്തിർവാ കൃത്സ്നാ ശ്രുതിവരബലാദാത്മനി ചിരം
സ്വപക്ഷേ ദോഷാണാം പ്രഭവതി ച സർവാദിസുദൃശാ ।
വികാരാണാം ഭേദോ ന ഭവതി വിയോജ്യോ ഗുണധിയാം
അതോ ലോകേ ലീലാപരവിഷമനൈർഘൃണ്യവിധുരം ॥ 2.46 ॥

സ കർമാരംഭാദ്വാ ഉപലഭതി യദ്യേതി ച പരം
സർവൈർധർമപദൈരയുക്തവചനാപത്തേഃ പ്രവൃത്തേർഭവേത് ।
ഭൂതാനാം ഗതിശോപയുജ്യപയസി ക്ഷാരം യഥാ നോപയുക്
അവസ്ഥാനം നൈവ പ്രഭവതി തൃണേഷൂദ്യതമതേ-
സ്തഥാഭാവാത് പുംസി പ്രകടയതി കാര്യം ച കരണം ॥ 2.47 ॥

അംഗിത്വാനുപപത്തിതോഽപ്യനുമിതോ ശക്തിജ്ഞഹീനം ജഗത്
പ്രതിഷിദ്ധേ സിദ്ധേ പ്രസഭമിതി മൗനം ഹി ശരണം ।
മഹദ്ദീർഘം ഹസ്വം ഉഭയമപി കർമൈവ കരണേ
തഥാ സാമ്യേ സ്ഥിത്യാ പ്രഭവതി സ്വഭാവാച്ച നിയതം ॥ 2.48 ॥

ന സ്ഥാനതോഽപി ശ്രുതിലിംഗസമന്വയേന
പ്രകാശവൈയർഥ്യമതോ ഹി മാത്രാ ।
സൂര്യോപമാ പ്രമവതിത്വതഥാ ഉദത്വാ-
ത്തദ്ദർശനാച്ച നിയതം പ്രതിബിംബരൂപം ॥ 2.49 ॥

തദവ്യക്തം ന തതോ ലിംഗമേതത്
തഥോഭയവ്യപദേശാച്ച തേജഃ ।
പ്രതിഷേധാച്ച പരമഃ സേതുരീശഃ
സാമാന്യതഃ സ്ഥാനവിശേഷബുദ്ധ്യാ ॥ 2.50 ॥

വിശേഷതശ്ചോപപത്തേസ്തഥാന്യദതഃ ഫലം ചോപപദ്യേത യസ്മാത് ।
മഹേശ്വരാച്ഛ്രുതിഭിശ്ചോദിതം യത് ധർമം പരേ ചേശ്വരം ചേതി ചാന്യേ ।
ന കർമവച്ചേശ്വരേ ഭേദധീർനഃ ॥ 2.51 ॥

ഭേദാന്ന ചേതി പരതഃ പരമാർഥദൃഷ്ട്യാ
സ്വാധ്യായഭേദാദുപസംഹാരഭേദഃ ।
അഥാന്യഥാത്വം വചസോഽസൗ വരീയാൻ
സഞ്ജ്ഞാതശ്ചേദ്വ്യാപ്തിരേവ പ്രമാണം ॥ 2.52 ॥

സർവത്രാഭേദാദനയോസ്തഥാന്യത്
പ്രാധാന്യമാനന്ദമയഃ ശിരസ്ത്വം ।
തഥേതരേ ത്വർഥസാമാന്യയോഗാത്
പ്രയോജനാഭാവതയാഽപ്യയായ തേ ॥ 2.53 ॥

ശബ്ദാത്തഥാ ഹ്യാത്മഗൃഹീതിരുത്തരാത്
തഥാന്വയാദിതരാഖ്യാനപൂർവം ।
അശബ്ദത്വാദേവമേതത് സമാന-
മേവം ച സംവിദ്വചനാവിശേഷാത് ॥ 2.54 ॥

തദ്ദർശനാത് സംഭൃതം ചൈവമേഷോഽനാമ്നായാദ്വേദ്യഭേദാത് പരേതി ।
ഗതേരർഥാദുപപന്നാർഥലോകേ ശബ്ദാനുമാനൈഃ സഗുണോഽവ്യയാത്മാ ॥ 2.55 ॥

യഥാധികാരം സ്ഥിതിരേവ ചാന്തരാ
തത്രൈവ ഭേദാദ്വിശിഷൻഹീതരവത് ।
അന്യത്തഥാ സത്യകൃത്യാ തഥൈകേ
കാമാദിരത്രായതനേഷു ചാദരാത് ॥ 2.56 ॥

ഉപസ്ഥിതേ തദ്വചനാത് തഥാഗ്നേഃ
സംലോപ ഏവാഗ്നിഭവഃ പ്രദാനേ ।
അതോഽന്യചിന്താർഥഭേദലിംഗം ബലീയഃ
ക്രിയാ പരം ചാസമാനാച്ച ദൃഷ്ടേഃ ॥ 2.57 ॥

ശ്രുതേർബലാദനുബന്ധേമഖേ വൈ
ഭാവാപത്തിശ്ചാത്മനശ്ചൈക ഏവ ।
തദ്ഭാവഭാവദുപലബ്ധിരീശേ
സദ്ഭാവഭാവാദനുഭാവതശ്ച ॥ 2.58 ॥

അംഗാവബദ്ധാ ഹി തഥൈവ മന്ത്രതോ
ഭൂമ്നഃ ക്രതോർജായതേ ദർശനേന ॥ 2.59 ॥

രൂപാദേശ്ച വിപര്യയേണ തു ദൃശാ ദോഷോഭയത്രാപ്യയം
അഗ്രാഹ്യാഃ സകലാനപേക്ഷ്യകരണം പ്രാധാന്യവാദേന ഹി ।
തത്പ്രാപ്തിഃ സമുദായകേഽപി ഇതരേ പ്രത്യായികേനാപി യത്
വിദ്യാഽവിദ്യാ അസതി ബലതോ ധുര്യമാര്യാഭിശംസീ ॥ 2.60 ॥

ദോഷോഭയോരപി തദാ സ്വഗമോഽഭ്യുപേയാ ।
സ്മൃത്യാ സതോ ദൃശി ഉദാസീനവദ്ഭജേത ॥ 2.61 ॥

നാഭാവാദുപലബ്ധിതോഽപി ഭഗവദ്വൈധർമ്യസ്വന്യാദിവത്
ഭാവേനാപ്യുപലബ്ധിരീശിതുരഹോ സാ വൈ ക്ഷണം കൽപ്യതേ ।
സർവാർഥാനുപപത്തിതോഽപി ഭഗവത്യേകാദ്വിതീയേ പുനഃ ।
കാർത്സ്ന്യേനാത്മനി നോ വികാരകലനം നിത്യം പതേർധർമതഃ ॥ 2.62 ॥

സംബന്ധാനുഅപപത്തിതോഽപി സമധിഷ്ഠാനോപപത്തേരപി
തച്ചൈവാകരണം ച ഭോഗവിധുരം ത്വം തത്ത്വസർവജ്ഞതാ ।
ഉത്പത്തേരപി കർതുരേവ കാരണതയാ വിജ്ഞാനഭാവോ യദി
??? നിഷേധപ്രതിപത്തിതോഽപി മരുതശ്ചാകാശതഃ പ്രാണതഃ ॥ 2.63 ॥

അസ്തിത്വം തദപീതി ഗൗണപരതാ വാക്യേഷു ഭിന്നാ ക്രിയാ
കാര്യദ്രവ്യസമന്വയായകരണം ശബ്ദാച്ച ബ്രഹ്മൈവ തത് ।
ശബ്ദേഭ്യോഽപ്യമതം ശ്രുതം ഭവതി തദ് ജ്ഞാനം പരം ശാംഭവം
യാവല്ലോകവിഭാഗകൽപനവശാത് ഭൂതക്രമാത് സർജതി ॥ 2.64 ॥

തസ്യാസംഭവതോ ഭവേജ്ജഗദിദം തേജഃപ്രസൂതം ശ്രുതിഃ
ചാപഃ ക്ഷ്മാ മരുദേവ ഖാത്മകഥയന്തല്ലിംഗസഞ്ജ്ഞാനതഃ ॥ 2.65 ॥

വിപര്യയേണ ക്രമതോഽന്തരാ ഹി വിജ്ഞാനമാനക്രമതോ വിശേഷാത് ।
ന ചാത്മനഃ കാരണതാവിപര്യശ്ചരാചരവ്യാപകതോ ഹി ഭാവൈഃ ॥ 2.66 ॥

നാത്മാ ശ്രുതോ നിത്യതാശക്തിയോഗാന്നാനേവ ഭാസത്യവികൽപകോ ഹി ।
സഞ്ജ്ഞാന ഏവാത്ര ഗതാഗതാനാം സ്വാത്മാനം ചോത്തരണേനാണുരേവ ॥ 2.67 ॥

സ്വശബ്ദോന്മാനാഭ്യാം സുഖയതി സദാനന്ദനതനും
വിരോധശ്ചാന്ദ്രോപദ്രവ ഇവ സദാത്മാ നിഖിലഗഃ ।
ഗുണാദാലോകേഷു വ്യതികരവതോ ഗന്ധവഹതഃ
പരോ ദൃഷ്ടോ ഹ്യാത്മാ വ്യപദിശതി പ്രജ്ഞാനുഭവതഃ ॥ 2.68 ॥

യാവച്ചാത്മാ നൈവാ ദൃശ്യേത ദോഷൈഃ
പുംസ്ത്വാദിവത്ത്വസതോ വ്യക്തിയോഗാത് ।
മനോഽന്യത്രായദി കാര്യേഷു ഗൗണം വിമുഖഃ
കർതാ ശാശ്വതോ വിഹരതി ഉപാദാനവശതഃ ॥ 2.69 ॥

അസ്യാത്മവ്യപദേശതഃ ശ്രുതിരിയം കർതൃത്വവാദം വദത്
ഉപാലബ്ധും ശക്തേർവിപരതി സമാധ്യാ ക്ഷുഭിതയാ ।
പരാത്തത്തു ശ്രുത്യാപ്യനുകൃതി സുരത്വക്ഷുഭിതയാ
പരോ മന്ത്രോ വർണൈർഭഗവതി അനുജ്ഞാപരിഹരൗ ।
തനോഃ സംബന്ധേന പ്രവിശതി പരം ജ്യോതികലനേ ॥ 2.70 ॥

ആസന്നതേവ്യതികരം പരരൂപഭേദേ
ആഭാസ ഏവ സുദൃശാ നിയതോ നിയമ്യാത് ।
ആകാശവത് സർവഗതോഽവ്യയാത്മാ
ആസന്ധിഭേദാത് പ്രതിദേശഭാവാത് ॥ 2.71 ॥

തഥാ പ്രാണോ ഗൗണഃ പ്രകൃതിവിധിപൂർവാർഥകലനാ-
ദഘസ്തോയേ സൃത്യഃ പ്രഥിതഗതിശേഷേണ കഥിതഃ ।
ഹസ്താദയസ്ത്വണവഃ പ്രാണവായോഃ
ചക്ഷുസ്തഥാ കരണത്വാന്ന ദോഷഃ ॥ 2.72 ॥

യഃ പഞ്ചവൃത്തിർമനവച്ച ദൃശ്യതേ തഥാണുതോ ജ്യോതിരസുശ്ച ഖാനി ।
ഭേദശ്രുതേർലക്ഷണവിപ്രയോഗാദാത്മാദിഭേദേ തു വിശേഷ വാദഃ ॥ 2.73 ॥

ആത്മൈകത്വാത് പ്രാണഗതേശ്ച വഹ്നേഃ തേ ജാഗതീവാശ്രുതത്ത്വാന്ന ചേഷ്ടാ ।
ഭോക്തുർന ചാത്മന്യവിദീകൃതാ യേ തേ ധൂമമാർഗേണ കില പ്രയാന്തി ॥ 2.74 ॥

ചരണാദിതി ചാന്യകൽപനാം സ്മരന്തി സപ്തൈവ ഗതിപ്രരോഹാത് ।
വ്യാപാരവൈധുര്യസമൂഹവിദ്യാ തേ കർമണൈവേഹ തൃതീയലബ്ധാം ॥ 2.75 ॥

തദ്ദർശനം തദ്ഗദതോഽപ്യവിദ്യാ സവ്യോപപത്തേരുത ദൗവിശേഷാത് ।
ചിരന്തപഃ ശുദ്ധിരതോ വിശേഷാത് തേ സ്ഥാവരേ ചാവിശേഷാർഥവാദഃ ॥ 2.76 ॥

സന്ധ്യാംശസൃഷ്ട്യാ കില നിർമമേ ജഗത് പുത്രേഷു മായാമയതോഽവ്യയാത്മാ ।
കൃത്സ്നം മായാമയം തജ്ജഗദിദമസതോ നാമരൂപം തു ജാതം ।
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തിതോഽപി പരമാനന്ദം തിരോധാനകൃത് ॥ 2.77 ॥

ദേഹയോഗാത് ഹ്രസതേ വർധതേ യഃ
തത്രൈവാന്യത് പശ്യതേ സോഽഥ ബോധാത് ।
സ ശോശുചാനസ്മൃതിശബ്ദബോധഃ ॥ 2.78 ॥

നാനാശബ്ദാദിഭേദാത് ഫലവിവിധമഹാകർമവൈചിത്ര്യയോഗാത്
ഈഷ്ടേ താം ഗുണധാരണാം ശ്രുതിഹിതാം തദ്ദർശനോദ്ബോധതഃ ।
തദ്ദർശനാത് സിദ്ധിത ഏവ സിദ്ധ്യതേ ആചാരയോഗാദൃതതച്ഛ്രുതേശ്ച ॥ 2.79 ॥

വാചാ സമാരംഭണതോ നിയാമതഃ
തസ്യാധികാപ്രാത്വകസ്യോപദേശാത് ।
തുല്യം ദൃശാ സർവതഃ സ്യാദ്വിഭാഗഃ
അധ്യാപയാത്രാന്നവിശേഷതസ്തു തേ ॥ 2.80 ॥

കാമോപമർദേന തദൂർധ്വരേതസാ
വിമർശതോ യാതി സ്വതത്ത്വതോഽന്യഃ ।
അനുഷ്ഠേയം ചാന്യത് ശ്രുതിശിരസി നിഷ്ഠാഭ്രമവശാത് ।
വിധിസ്തുത്യാ ഭാവം പ്രവദതി
രഥാഗ്നേരാധാനമനുവദതി ജ്ഞാനാംഗമപി ച ॥ 2.81 ॥

പ്രാണാത്യയേ വാപി സമം തഥാന്നം
അബാധതഃ സ്മൃതിതഃ കാമകാരേ ।
വിഹിതാശ്രമകർമതഃ സഹൈവ കാര്യാത്
തഥോഭയോർലിംഗഭംഗം ച ദർശയേത് ॥ 2.82 ॥

തഥാന്തരാ ചാപി സ്മൃതേർവിശേഷതഃ
ജ്യായോഽപി ലിംഗാഭയഭാവനാധികാ ।
സൈവാധികാരാദർശനാത് തദുക്തം
ആചാരതഃ സ്വാമിന ഈജ്യവൃത്ത്യാ ॥ 2.83 ॥

സ്മൃതേ ഋത്വിക്സഹകാര്യം ച കൃത്സ്നം ।
തന്മൗനവാചാ വചനേന കുർവൻ ।
തദൈഹികം തദവസ്ഥാധൃതേശ്ച ॥ 2.84 ॥

ആവൃത്ത്യാപ്യസകൃത്തഥോപദിശതി ഹ്യാത്മന്നുപാഗച്ഛതി
ഗ്രാഹം യാതി ച ശാസ്ത്രതോ പ്രതീകകലനാത് സാ ബ്രഹ്മദൃഷ്ടിഃ പ്രഭോഃ ।
ആദിത്യാദികൃതീഷു തഥാ സതീരപി കർമാംഗതാധ്യാനതഃ
തസ്മാച്ചാസ്ഥിരതാം സ്മരന്തി ച പുനര്യത്രൈവ തത്ര ശ്രുതാ ॥ 2.85 ॥

ആപ്രായണാത് തത്ര ദൃഷ്ടം ഹി യത്ര തത്രാഗമാത് പൂർവയോഽശ്ലേഷനാശൗ ।
തഥേതരസ്യാപി പതേദസംസൃതൗ അനാരബ്ധാഗ്നിഹോത്രാദികാര്യേ ॥ 2.86 ॥

അതോഽന്യേഷാമുഭയോര്യത്ര യോഗാത്
വിദ്യാഭോഗേന വാങ്മനസീ ദർശനാച്ച ।
സർവാണ്യനുമനസാ പ്രാണ ഏവ
സോഽധ്യക്ഷേത ഉപദർശേന കച്ചിത് ॥ 2.87 ॥

സമാനവൃത്ത്യാ ക്രമതേ ചാസു വൃത്ത്യാ
സംസാരതോ വ്യപദേശോപപത്തേഃ ।
സൂക്ഷ്മപ്രമാണോപമർദോപലബ്ധസ്ഥിതിശ്ച
തഥോപപത്തേരേഷ ഊഷ്മാ രസൈകേ ॥ 2.88 ॥

അത്ര സ്മര്യനാനുപരതാവിധിവാക്യസിദ്ധേ-
ര്വൈയാസകിർമുനിരേഷോവ്യയാത്മാ ।
അവിഭാഗോ വചനാദ്ധാർദ ഏവ
രശ്മ്യനുസാരീ നിശിതോ ദക്ഷിണായനേ ।
യോഗിനഃ പ്രതിസൃതൈസ്തഥാർചിരാത്
വായുമദ്ഘടിതോ വരുണേന ॥ 2.89 ॥

അതിവാഹികവിധേസ്തദലിംഗാത് തദ്വദത്ര ഉഭയോരപി സിദ്ധിഃ ।
തദ്വൈതേന ഗതിരപ്യുപാവൃതോ വിശേഷസാമീപ്യസകാര്യഹേതൗ ॥ 2.90 ॥

സ്മൃതിസ്തഥാഽന്യോഽപി ച ദർശനേന കായേ തഥാ പ്രതിപത്തിപ്രതീകഃ ।
വിശേഷദൃഷ്ട്യാ സമ്പദാവിർഭവേന സ്വേനാംശത്വാന്മുക്തിവിജ്ഞാനതോ ഹി ॥ 2.91 ॥

ആത്മപ്രകാശാദവിഭാഗേന ദൃഷ്ടഃ തദ്ബ്രഹ്മണോഽന്യദ്ദ്യുതിതന്മാത്രതോഽന്യഃ ।
ഉപന്യാസാദന്യസങ്കൽപഭൂത്യാ രഥവാന്യോഽപ്യുഥാഹ ॥ 2.92 ॥

ഭാവമന്യോ ഉഭയം ന സ്വഭാവാ
ഭാവേ സമ്പത്തിരേവം ജഗത് സ്യാത് ।
പ്രത്യക്ഷേണോപദേശാത് സ്ഥിതിരപി
ജഗതോ വ്യക്തിഭാവാദുപാസാ
ഭേദാഭാസസ്ഥിതിരവികാരാവർതിരിതി ച ॥ 2.93 ॥

തഥാ ദൃഷ്ടേർദ്രഷ്ടുർവിപരീതദൃഷ്ടേഃ ശ്രുതിവശാത്
തഥാ ബുദ്ധേർബോദ്ധാ ഭവതി അനുമാനേന ഹി ബുധഃ ।
ഭോഗേ സാമാന്യലിംഗാത് ശിവഭജനഭവേ മാന്യമനസാ
അനാവൃത്തിഃ ശബ്ദോ ഭവതി വിധിവാക്യേന നിയതം ॥ 2.94 ॥

തവോക്തഃ സൂത്രാണാം വിധിരപി ച സാമാന്യമുഭയ-
പ്രകൃഷ്ട ശ്രുത്യൈവ പ്രഭവതി മഹാനന്ദസദനേ ॥ 2.95 ॥

സ്കന്ദഃ –
ത്രിനേത്രവക്ത്രസുചരിത്രരൂപം മന്ത്രാർഥവാദാംബുജമിത്രരൂപാഃ ।
പ്രഹൃഷ്ടരൂപാ മുനയോ വിതേനിരേ മതാനുസാരീണ്യഥ സൂത്രിതാനി ॥ 2.96 ॥

ന താനി ബുദ്ധ്യുദ്ഭവബോധദാനി വിശ്വേശപാദാംബുജഭക്തിദാനി ॥ 2.97 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ശിവേന
ഋഭും പ്രതി സൂത്രോപദേശോ നാമ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥

3 ॥ തൃതീയോഽധ്യായഃ ॥

സൂതഃ –
തതോ മഹേശാത് സംശ്രുത്യ സൂത്രാണി ഋഭുരേവ ഹി ।
കൈലാസേശം മഹാദേവം തുഷ്ടാവ വിനയാഞ്ജലിഃ ॥ 3.1 ॥

ലബ്ധജ്ഞാനോ മഹാദേവാൻ മുനിഭ്യോഽകഥയച്ച തത് ।
തത് സ്തുതിം ച ശൃണുഷ്വേതി ജഗാദ ഗിരിജാസുതഃ ॥ 3.2 ॥

ജൈഗീഷവ്യം മഹാത്മാനം ജിതഷഡ്വർഗമുത്തമം ।

സ്കന്ദഃ –
സംസ്തുത്യ സാംബമീശാനമൃഭുർജ്ഞാനമവിന്ദത ।
ശാംഭവഃ സ മഹായോഗീ തുഷ്ടാവാഷ്ടതനും ഹരം ॥ 3.3 ॥

ഋഭുഃ –
ഗന്ധദ്വിപവരവൃന്ദത്വചിരുചിബന്ധോദ്യതപട
ഗന്ധപ്രമുഖ മദാന്ധവ്രജദലി ഹരിമുഖനഖരോദ്യത്
സ്കന്ധോദ്യന്മുഖ ബന്ധക്ഷുരനിഭ നിര്യദ്രസദസൃഭിന്ദന്നഗധര
വിന്ധ്യപ്രഭശിവ മേധ്യപ്രഭുവര ।
മേധ്യോത്തമശിവ ഭേദ്യാഖിലജഗദുദ്യദ്ഭവഗത
വേദ്യാഗമശിവ ഗദ്യസ്തുതപദ പദ്യപ്രകടഹൃ –
ദുദ്യദ്ഭവഗദ വൈദ്യോത്തമ പാഹി ശംഭോ ॥ 3.4 ॥

ചണ്ഡദ്വിപകര കാണ്ഡപ്രഭഭുജ ദണ്ഡോദ്യതനഗ
ഖണ്ഡത്രിപുര മഹാണ്ഡസ്ഫുടദുഡുപശിഖണ്ഡ ।
ദ്യുതിവര ഗണ്ഡദ്വയ കോദണ്ഡാന്തക ദണ്ഡിതപാദ പാഹി ശംഭോ ॥ 3.5 ॥

കിഞ്ചിജ്ജലലവ സിഞ്ചദ്ദ്വിജകുല മുഞ്ചദ്വൃജിന
കുലുഞ്ചദ്വിജപതി ചഞ്ചച്ഛവിജട കുഞ്ചത്പദനഖ
മുഞ്ചന്നതവര കരുണാ പാഹി ശംഭോ ॥ 3.6 ॥

ദേവ ശങ്കര ഹരമഹേശ്വര പാപതസ്കര അമരമയസ്കര ।
ശിവദശങ്കര പുരമഹേശ്വര ഭവഹരേശ്വര പാഹി ശംഭോ ॥ 3.7 ॥

അംഗജഭംഗ തുരംഗരഥാംഗ ജലധിനിഷംഗ
ധൃതഭുജംഗാംഗ ദൃശി സുപതംഗ
കരസുകുരംഗ ജടധൃതഗംഗ
യമിഹൃദിസംഗ ഭജശിവലിംഗ ഭവഭയഭംഗ ॥ 3.8 ॥

ശംബരകരശര ദംബരവരചര ഡംബരഘോഷണ ദുംബരഫലജഗ
നികുരുംബഭരഹര ബിംബിതഹൃദിചിര ലംബിതപദയുഗ
ലംബോദരജനകാന്തകഹര ശിവ ബിന്ദുവരാസന
ബിന്ദുഗഹന ശരദിന്ദുവദനവര കുന്ദധവല ഗണവൃന്ദവിനത
ഭവഭയഹര പരവര കരുണാകര ഫണിവരഭൂഷണ
സ്മര ഹര ഗരധര പരിപാഹി ॥ 3.9 ॥

രാസഭവൃഷഭേഭ ശരഭാനനഗണഗുണനന്ദിത-
ത്രിഗുണപഥാതിഗ ശരവണഭവനുത തരണിസ്ഥിത വരുണാലയ
കൃതപാരണ മുനിശരണായിത പദപദ്മാരുണ പിംഗജടാധര
കുരു കരുണാം ശങ്കര ശം കുരു മേ ॥ 3.10 ॥

ജംഭപ്രഹരണ കുംഭോദ്ഭവനുത കുംഭപ്രമഥ നിശുംഭദ്യുതിഹര
ഭിന്ദദ്രണഗണ ഡിംഭായിതസുര താരകഹരസുത
കുംഭ്യുദ്യതപദ വിന്ധ്യസ്ഥിതദിതിമാന്ദ്യപ്രഹര മദാന്ധദ്വിപവര
കൃത്തിപ്രവര സുധാന്ധോനുതപദ ബുദ്ധ്യാഗമശിവ
മേധ്യാതിഥിവരദ മമാവന്ധ്യം കുരു ദിവസം
തവ പൂജനതഃ പരിപാഹി ശംഭോ ॥ 3.11 ॥

കുന്ദസദൃശ മകരന്ദനിഭസുരവൃന്ദവിനുത കുരുവിന്ദമണിഗണ
വൃന്ദനിഭാംഘ്രിജമന്ദര വസദിന്ദുമകുട ശരദംബുജകൃശ
ഗരനിന്ദനഗല സുന്ദരഗിരിതനയാകൃതി
ദേഹവരാംഗബിന്ദുകലിത ശിവലിംഗഗഹന സുതസിന്ദുരവരമുഖ
ബന്ധുരവരസിന്ധുനദീതട ലിംഗനിവഹവരദിഗ്വസ പാഹി ശംഭോ ॥ 3.12 ॥

പന്നഗാഭരണ മാരമാരണ വിഭൂതിഭൂഷണ ശൈലജാരമണ ।
ആപദുദ്ധരണ യാമിനീരമണശേഖര സുഖദ പാഹി ശംഭോ ॥ 3.13 ॥

ദക്ഷാധ്വരവരശിക്ഷ പ്രഭുവര ത്ര്യക്ഷ പ്രബലമഹോക്ഷസ്ഥിത
സിതവക്ഷസ്സ്ഥലകുലചക്ഷുഃശ്രവസ വരാക്ഷസ്രജ ഹര ।
വീക്ഷാനിഹതാധോക്ഷജാത്മജ വരകക്ഷാശ്രയ പുരപക്ഷവിദാരണ
ലീക്ഷായിതസുര ഭിക്ഷാശന ഹര പദ്മാക്ഷാർചനതുഷ്ട
ഭഗാക്ഷിഹരാവ്യയ ശങ്കര മോക്ഷപ്രദ പരിപാഹി മഹേശ്വര ॥ 3.14 ॥

അക്ഷയഫലദ ശുഭാക്ഷ ഹരാക്ഷതതക്ഷകകര
ഗരഭക്ഷ പരിസ്ഫുരദക്ഷ ക്ഷിതിരഥ സുരപക്ഷാവ്യയ ।
പുരഹര ഭവ ഹര ഹരിശര ശിവ ശിവ
ശങ്കര കുരു കുരു കരുണാം ശശിമൗലേ ॥ 3.15 ॥

ഭജാമ്യഗസുതാധവം പശുപതിം മഹോക്ഷധ്വജം
വലക്ഷഭസിതോജ്ജ്വലം പ്രകടദക്ഷദാഹാക്ഷികം ।
ഭഗാക്ഷിഹരണം ശിവം പ്രമഥിതോരുദക്ഷാധ്വരം
പ്രപക്ഷസുരതാമുനിപ്രമഥശിക്ഷിതാധോക്ഷജം ॥ 3.16 ॥

ശ്രീനാഥാക്ഷിസരോജരാജിതപദാംഭോജൈകപൂജോത്സവൈ-
ര്നിത്യം മാനസമേതദസ്തു ഭഗവൻ സദ്രാജമൗലേ ഹര ।
ഭൂഷാഭൂതഭുജംഗസംഗത മഹാഭസ്മാംഗനേത്രോജ്വല-
ജ്ജ്വാലാദഗ്ധമനംഗപതംഗദൃഗുമാകാന്താവ ഗംഗാധര ॥ 3.17 ॥

സ്വാത്മാനന്ദപരായണാംബുജഭവസ്തുത്യാഽധുനാ പാഹി മാം
MISSING ।
ഗിരിജാമുഖസഖ ഷൺമുഖ പഞ്ചമുഖോദ്യതദുർമുഖമുഖ-
ഹര ആഖുവഹോന്മുഖ ലേഖഗണോന്മുഖ ശങ്കര ഖഗഗമപരിപൂജ്യ ॥ 3.18 ॥

കോടിജന്മവിപ്രകർമശുദ്ധചിത്തവർത്മനാം
ശ്രൗതസിദ്ധശുദ്ധഭസ്മദഗ്ധസർവവർഷ്മണാം ।
രുദ്രഭുക്തമേധ്യഭുക്തിദഗ്ധസർവപാപ്മനാം
രുദ്രസൂക്തി ഉക്തിഭക്തിഭുക്തിമുക്തിദായികാം ।
പുരഹര ഇഷ്ടതുഷ്ടിമുക്തിലാസ്യവാസനാ
ഭക്തിഭാസകൈലാസമീശ ആശു ലഭ്യതേ ॥ 3.19 ॥

സ്കന്ദഃ –
തത്സ്തുത്യാ തോഷിതഃ ശംഭുസ്തമാഹ ഋഭുമീശ്വരഃ ।
പ്രസന്നഃ കരുണാംഭോധിരംഭോജസുതമോദനഃ ॥ 3.20 ॥

ഈശ്വരഃ –
വേദാന്തപാഠപഠനേന ഹഠാദിയോഗൈഃ
ശ്രീനീലകണ്ഠപദഭക്തിവികുണ്ഠഭാവാഃ ।
യേ കർമഠാ യതിവരാ ഹരിസൗരിഗേഹേ
സാലാവൃകൈർവരകഠോരകുഠാരഘാതൈഃ ॥ 3.21 ॥

ഭിന്നോത്തമാംഗഹൃദയാശ്ച ഭുസുണ്ഡിഭിസ്തേ ।
ഭിക്ഷാശനാ ജരഠരാസഭവദ്ഭ്രമന്തി ॥ 3.22 ॥

വിദ്യുച്ചഞ്ചലജീവിതേഽപി ന മനാഗുത്പദ്യതേ ശാംഭവീ
ഭക്തിർഭീമപദാംബുജോത്തമപദേ ഭസ്മത്രിപുണ്ഡ്രേഽപി ച ।
രുദ്രാക്ഷാമലരുദ്രസൂക്തിജപനേ നിഷ്ഠാ കനിഷ്ഠാത്മനാം
വിഷ്ഠാവിഷ്ടകുനിഷ്ഠകഷ്ടകുധിയാം ദുഷ്ടാത്മനാം സർവദാ ॥ 3.23 ॥

ഭ്രഷ്ടാനാം ദുരദൃഷ്ടതോ ജനിജരാനാശേന നഷ്ടാത്മനാം
ജ്യേഷ്ഠശ്രീശിപിവിഷ്ടചാരുചരണാംഭോജാർചനാനാദരഃ ।
തേനാനിഷ്ടപരമ്പരാസമുദയൈരഷ്ടാകൃതേർന സ്മൃതിഃ
വിഷ്ഠാപൂരിതദുർമുഖേഷു നരകേ ഭ്രഷ്ടേ ചിരം സംസ്ഥിതിഃ ॥ 3.24 ॥

അജ്ഞായത്തേഷ്വഭിജ്ഞാഃ സുരവരനികരം സ്തോത്രശാസ്ത്രാദിതുഷ്ടം
സത്രാശം മന്ത്രമാത്രൈർവിധിവിഹിതധിയാ സാമഭാഗൈര്യജന്തി ।
ശ്രാദ്ധേ ശ്രദ്ധാഭരണഹരണഭ്രാന്തരൂപാൻപിതൄംസ്തേ
തത്തച്ഛ്രദ്ധാസമുദിതമനഃ സ്വാന്തരാ ശംഭുമീശം ॥

നാഭ്യർചന്തി പ്രണതശരണം മോക്ഷദം മാം മഹേശം ॥ 3.25 ॥

ആര്യാഃ ശർവസമർചനേന സതതം ദൂർവാദലൈഃ കോമലൈഃ
ബിൽവാഖർവദലൈശ്ച ശങ്കരമഹാഭാഗം ഹൃദന്തഃ സദാ ।
പർവസ്വപ്യവിശേഷിതേന മനസാ ഗർവം വിഹായാദരാത്
ദുർഗാണ്യാശു തരന്തി ശങ്കരകൃപാപീയൂഷധാരാരസൈഃ ॥ 3.26 ॥

ശ്രീചന്ദ്രചൂഡചരണാംബുജ പൂജനേന
കാലം നയന്തി പശുപാശവിമുക്തിഹേതോഃ ।
ഭാവാഃ പരം ഭസിതഫാലലസത്ത്രിപുണ്ഡ്ര-
രുദ്രാക്ഷകങ്കണലസത്കരദണ്ഡയുഗ്മാഃ ॥ 3.27 ॥

പഞ്ചാക്ഷരപ്രണവസൂക്തധിയാ വദന്തി
നാമാനി ശാംഭവമനോഹരദാനി ശംഭോ ।
മുക്തിപ്രദാനി സതതം ശിവഭക്തവര്യാഃ
യേ ബിൽവമൂലശിവലിംഗസമർചനേന ॥ 3.28 ॥

കാലം നയേദ്വിമലകോമലബിൽവപത്രൈഃ
നോ തസ്യ കാലജഭയം ഭവതാപപാപം ।
സന്താപഭൂപജനിതം ഭജതാം മഹേശം ॥ 3.29 ॥

ശശ്വദ്വിശ്വേശപാദൗ യമശമനിയമൈർഭൂതിരുദ്രാക്ഷഗാത്രോ
വിശ്വത്രസ്തോ ഭുജംഗാംഗദവരഗിരിജാനായകേ ലബ്ധഭക്തിഃ ।
മുഗ്ധോഽപ്യധ്യാത്മവിദ് യോ ഭവതി ഭവഹരസ്യാർചയാ പ്രാപ്തകാമഃ ॥ 3.30 ॥

ശബ്ദൈരബ്ദശതേഽപി നൈവ സ ലഭേത് ജ്ഞാനം ന തർകഭ്രമൈഃ
മീമാംസാ ദ്വയതസ്തഥാദ്വയപദം കിം സാംഖ്യസംഖ്യാ വദ ।
യോഗായാസപരമ്പരാദിവിഹിതൈർവേദാന്തകാന്താരകേ
ശ്രാമ്യൻ ഭക്തിവിവർജിതേന മനസാ ശംഭോഃ പദേ മുക്തയേ ॥ 3.31 ॥

കിം ഗംഗയാ വാ മകരേ പ്രയാഗ-
സ്നാനേന വാ യോഗമഖക്രിയാദ്യൈഃ ।
യത്രാർചിതം ലിംഗവരം ശിവസ്യ
തത്രൈവ സർവാർഥപരമ്പരാ സ്യാത് ॥ 3.32 ॥

ശ്രീശൈലോ ഹിമഭൂധരോഽരുണഗിരിർവൃദ്ധാദ്രിഗോപർവതൗ
ശ്രീമദ്ധേമസഭാവിഹാര ഭഗവൻ നൃത്തം ത്രിനേത്രോ ഗിരിഃ ।
കൈലാസോത്തരദക്ഷിണൗ ച ഭഗവാൻ യത്രാർചനേ ശങ്കരോ
ലിംഗേ സന്നിഹിതോ വസത്യനുദിനം ശാംഗസ്യ ഹൃത്പങ്കജേ ॥ 3.33 ॥

തത്രാവിമുക്തം ശശിചൂഡവാസം
ഓങ്കാരകാലഞ്ജര രുദ്രകോടിം ।
ഗംഗാബുധേഃ സംഗമമംബികാപതി-
പ്രിയം തു ഗോകർണകസഹ്യജാതടം ॥ 3.34 ॥

യത്രാഭ്യർണഗതം മഹേശകരുണാപൂർണം തു തൂർണം ഹൃദാ
ലിംഗം പൂജിതമപ്യപാസ്തദുരിതം തീർഥാനി ഗംഗാദയഃ ।
പുണ്യാശ്ചാശ്രമസംഘകാ ഗിരിവരക്ഷേത്രാണി ശംഭോഃ പദം
ഭക്തിയുക്തഭജനേന മഹേശേ ശക്തിവജ്ജഗദിദം പരിഭാതി ॥ 3.35 ॥

കർമന്ദിവൃന്ദാ അപി വേദമൗലി-
സിദ്ധാന്തവാക്യകലനേഽപി ഭവന്തി മന്ദാഃ ।
കാമാദിബദ്ധഹൃദയാഃ സിതഭസ്മപുണ്ഡ്ര-
രുദ്രാക്ഷ ശങ്കരസമർചനതോ വിഹീനാഃ ॥ 3.36 ॥

ഹീനാ ഭവന്തി ബഹുധാപ്യബുധാ ഭവന്തി
മത്പ്രേമവാസഭവനേഷു വിഹീനവാസാഃ ॥ 3.37 ॥

അഷ്ടമ്യാമഷ്ടമൂർതിർനിശി ശശിദിവസേ സോമചൂഡം തു മുക്ത്യൈ
ഭൂതായാം ഭൂതനാഥം ധൃതഭസിതതനുർവീതദോഷേ പ്രദോഷേ ।
ഗവ്യൈഃ പഞ്ചാമൃതാദ്യൈഃ ഫലവരജരസൈർബിൽവപത്രൈശ്ച ലിംഗേ
തുംഗേ ശാംഗേഽപ്യസംഗോ ഭജതി യതഹൃദാ നക്തഭുക്ത്യൈകഭക്തഃ ॥ 3.38 ॥

ജ്ഞാനാനുത്പത്തയേ തദ്ധരിവിധിസമതാബുദ്ധിരീശാനമൂർതൗ
ഭസ്മാക്ഷാധൃതിരീശലിംഗഭജനാശൂന്യം തു ദുർമാനസം ।
ശംഭോസ്തീർഥമഹത്സുതീർഥവരകേ നിന്ദാവരേ ശാങ്കരേ
ശ്രീമദ്രുദ്രജപാദ്യദ്രോഹകരണാത് ജ്ഞാനം ന ചോത്പദ്യതേ ॥ 3.39 ॥

ഈശോത്കർഷധിയൈകലിംഗനിയമാദഭ്യർചനം ഭസ്മധൃക്
രുദ്രാക്ഷാമല സാരമന്ത്ര സുമഹാപഞ്ചാക്ഷരേ ജാപിനാം ।
ഈശസ്ഥാനനിവാസശാംഭവകഥാ ഭക്തിശ്ച സങ്കീർതനം
ഭക്തസ്യാർചനതോ ഭവേത് സുമഹാജ്ഞാനം പരം മുക്തിദം ॥ 3.40 ॥

ആദ്യന്തയോര്യഃ പ്രണവേന യുക്തം
ശ്രീരുദ്രമന്ത്രം പ്രജപത്യഘഘ്നം ।
തസ്യാംഘ്രിരേണും ശിരസാ വഹന്തി
ബ്രഹ്മാദയഃ സ്വാഘനിവൃത്തികാമാഃ ॥ 3.41 ॥

അപൂർവാഥർവോക്ത ശ്രുതിശിരസി വിജ്ഞാനമനഘം
മഹാഖർവാജ്ഞാനപ്രശമനകരം യോ വിരചയേത് ।
മുനേ ഹൃത്പർവാണാം വിശസനകരം സപ്തമനുഭി-
ര്വ്രതം ശീർഷണ്യം യോ വിരചയതി തസ്യേദമുദിതം ॥ 3.42 ॥

ഗുരൗ യസ്യ പ്രേമ ശ്രുതിശിരസി സൂത്രാർഥപദഗം
മയി ശ്രദ്ധാ വൃദ്ധാ ഭവതി കില തസ്യൈഷ സുലഭഃ ।
അനന്യോ മാർഗോഽയം അകഥിതമിദം ത്വയ്യപി മുദാ
യദാ ഗോപ്യോ മുഗ്ധേ സുവിഹിതമുനിഷ്വേവ ദിശ വൈ ॥ 3.43 ॥

സ്കന്ദഃ –
ഇതി സ്തുത്വാ ശംഭോഃ പ്രമുദിതമനാസ്ത്വേഷ സ ഋഭുഃ
മുനിർനത്വാ ദേവം നഗമഗപദീശസ്യ നിലയം ।
യതോ ഗംഗാ തുംഗാ പ്രപതതി ഹിമാദ്രേഃ ശിഖരതോ
മുനീന്ദ്രേഷ്വാഹേദം തദപി ശൃണു വിപ്രോത്തമ ഹൃദാ ॥ 3.44 ॥

ഋഭുഃ –
പതന്ത്വശനയോ മുഹുർഗിരിവരൈഃ സമുദ്രോർവരാ
ഭവത്വധരസമ്പ്ലവാ ഗ്രഹഗണാഃ സുരാ യാന്ത്വഘഃ ।
ഭവജ്ജനിമ പൂജനാന്മമ മനോ ന യാത്യന്യതഃ
ശപാമി പ്രപദേ പ്രഭോസ്തവ സരോരുഹാഭേ ഹര ॥ 3.45 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ
ശിവഋഭുസംവാദോ നാമ തൃതീയോഽധ്യായഃ ॥

4 ॥ ചതുർഥോഽധ്യായഃ ॥

സ്കന്ദഃ –
ഹിമാദ്രിശിഖരേ തത്ര കേദാരേ സംസ്ഥിതം ഋഭും ।
കേദാരേശം പൂജയന്തം ശാംഭവം മുനിസത്തമം ।
ഭസ്മരുദ്രാക്ഷസമ്പന്നം നിഃസ്പൃഹം മുനയോഽബ്രുവൻ ॥ 4.1 ॥

മുനയഃ –
പദ്മോദ്ഭവസുതശ്രേഷ്ഠ ത്വയാ കൈലാസപർവതേ ।
ആരാധ്യ ദേവമീശാനം തസ്മാത് സൂത്രശ്രുതീരിതം ॥ 4.2 ॥

ജ്ഞാനം ലബ്ധം മുനിശ്രേഷ്ഠ ത്വം നോ ബ്രൂഹി വിമുക്തയേ ।
യേന സംസാരവാരാശേഃ സമുത്തീർണാ ഭവാമഹേ ॥ 4.3 ॥

സൂതഃ –
ഋഭുർമുനീനാം വചസാ തുഷ്ടഃ ശിഷ്ടാൻ സമീക്ഷ്യ താൻ ।
അഷ്ടമൂർതിപദധ്യാനനിഷ്ഠാംസ്താനഭ്യുവാച ഹ ॥ 4.4 ॥

ഋഭുഃ –
നാഗോപ്യം ഭവതാമസ്തി ശാംഭവേഷു മഹാത്മസു ।var was അസ്മി
ത്രിനേത്രപ്രേമസദനാൻ യുഷ്മാൻ പ്രേക്ഷ്യ വദാമി തത് ॥ 4.5 ॥

ശാങ്കരം സൂത്രവിജ്ഞാനം ശ്രുതിശീർഷമഹോദയം ।
ശൃണുധ്വം ബ്രഹ്മവിച്ഛ്രേഷ്ഠാഃ ശിവജ്ഞാനമഹോദയം ॥ 4.6 ॥

യേന തീർണാഃ സ്ഥ സംസാരാത് ശിവഭക്ത്യാ ജിതേന്ദ്രിയാഃ ।var was തീർണാസ്ഥ
നമസ്കൃത്വാ മഹാദേവം വക്ഷ്യേ വിജ്ഞാനമൈശ്വരം ॥ 4.7 ॥

ഋഭുഃ –
വിശ്വസ്യ കാരണമുമാപതിരേവ ദേവോ
വിദ്യോതകോ ജഡജഗത്പ്രമദൈകഹേതുഃ ।
ന തസ്യ കാര്യം കരണം മഹേശിതുഃ
സ ഏവ തത്കാരണമീശ്വരോ ഹരഃ ॥ 4.8 ॥

സൂതഃ സായകസംഭവഃ സമുദിതാഃ സൂതാനനേഭ്യോ ഹയാഃ
നേത്രേ തേ രഥിനോ രഥാംഗയുഗലീ യുഗ്യാന്തമൃഗ്യോ രഥീ ।
മൗവീമൂർധ്നി രഥഃ സ്ഥിതോ രഥവഹശ്ചാപം ശരവ്യം പുരഃ
യോദ്ധും കേശചരാഃ സ ഏവ നിഖിലസ്ഥാണോരണുഃ പാതു വഃ ॥ 4.9 ॥var was നഃ
നിദാഘമഥ സംബോധ്യ തതോ ഋഭുരുവാച ഹ ।
അധ്യാത്മനിർണയം വക്ഷ്യേ നാസ്തി കാലത്രയേഷ്വപി ॥ 4.10 ॥

ശിവോപദിഷ്ടം സങ്ക്ഷിപ്യ ഗുഹ്യാത് ഗുഹ്യതരം സദാ ।
അനാത്മേതി പ്രസംഗാത്മാ അനാത്മേതി മനോഽപി വാ ।
അനാത്മേതി ജഗദ്വാപി നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.11 ॥

സർവസങ്കൽപശൂന്യത്വാത് സർവാകാരവിവർജനാത്
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.12 ॥

ചിത്താഭാവേ ചിന്തനീയോ ദേഹാഭാവേ ജരാ ച ന ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.13 ॥var was ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
പാദാഭാവാദ്ഗതിർനാസ്തി ഹസ്താഭാവാത് ക്രിയാ ച ന ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.14 ॥var was ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
ബ്രഹ്മാഭാവാജ്ജഗന്നാസ്തി തദഭാവേ ഹരിർന ച ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.15 ॥var was ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
മൃത്യുർനാസ്തി ജരാഭാവേ ലോകവേദദുരാധികം ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.16 ॥var was ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
ധർമോ നാസ്തി ശുചിർനാസ്തി സത്യം നാസ്തി ഭയം ന ച ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.17 ॥var was ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
അക്ഷരോച്ചാരണം നാസ്തി അക്ഷരത്യജഡം മമ ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.18 ॥var was ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
ഗുരുരിത്യപി നാസ്ത്യേവ ശിഷ്യോ നാസ്തീതി തത്ത്വതഃ ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.19 ॥var was ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
ഏകാഭാവാന്ന ദ്വിതീയം ന ദ്വിതീയാന്ന ചൈകതാ ।
സത്യത്വമസ്തി ചേത് കിഞ്ചിദസത്യത്വം ച സംഭവേത് ॥ 4.20 ॥

അസത്യത്വം യദി ഭവേത് സത്യത്വം ച ഘടിഷ്യതി ।
ശുഭം യദ്യശുഭം വിദ്ധി അശുഭം ശുഭമസ്തി ചേത് ॥ 4.21 ॥

ഭയം യദ്യഭയം വിദ്ധി അഭയാദ്ഭയമാപതേത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.22 ॥var was ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
ബദ്ധത്വമസ്തി ചേന്മോക്ഷോ ബന്ധാഭാവേ ന മോക്ഷതാ ।
മരണം യദി ചേജ്ജന്മ ജന്മാഭാവേ മൃതിർന ച ॥ 4.23 ॥

ത്വമിത്യപി ഭവേച്ചാഹം ത്വം നോ ചേദഹമേവ ന ।
ഇദം യദി തദേവാപി തദഭാവേ ഇദം ന ച ॥ 4.24 ॥

അസ്തി ചേദിതി തന്നാസ്തി നാസ്തി ചേദസ്തി കിഞ്ച ന ।
കാര്യം ചേത് കാരണം കിഞ്ചിത് കാര്യാഭാവേ ന കാരണം ॥ 4.25 ॥

ദ്വൈതം യദി തദാഽദ്വൈതം ദ്വൈതാഭാവേഽദ്വയം ച ന ।
ദൃശ്യം യദി ദൃഗപ്യസ്തി ദൃശ്യാഭാവേ ദൃഗേവ ന ॥ 4.26 ॥

അന്തര്യദി ബഹിഃ സത്യമന്താഭാവേ ബഹിർന ച ।
പൂർണത്വമസ്തി ചേത് കിഞ്ചിദപൂർണത്വം പ്രസജ്യതേ ॥ 4.27 ॥

കിഞ്ചിദസ്തീതി ചേച്ചിത്തേ സർവം ഭവതി ശീഘ്രതഃ ।
യത്കിഞ്ചിത് കിമപി ക്വാപി നാസ്തി ചേന്ന പ്രസജ്യതി ॥ 4.28 ॥

തസ്മാദേതത് ക്വചിന്നാസ്തി ത്വം നാഹം വാ ഇമേ ഇദം ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.29 ॥var was ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
നാസ്തി ദൃഷ്ടാന്തകം ലോകേ നാസ്തി ദാർഷ്ടാന്തികം ക്വചിത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 4.30 ॥var was ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത്
പരം ബ്രഹ്മാഹമസ്മീതി സ്മരണസ്യ മനോ ന ഹി ।
ബ്രഹ്മമാത്രം ജഗദിദം ബ്രഹ്മമാത്രത്വമപ്യ ഹി ॥ 4.31 ॥

ചിന്മാത്രം കേവലം ചാഹം നാസ്ത്യനാത്മേതി നിശ്ചിനു ।
ഇത്യാത്മനിർണയം പ്രോക്തം ഭവതേ സർവസംഗ്രഹം ॥ 4.32 ॥var was നിർണ്യഃ പ്രോക്തഃ
സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 4.33 ॥

നിദാഘഃ-var was ഋഭുഃ-
ഭഗവൻ കോ ഭവാൻ കോ നു വദ മേ വദതാം വര ।var was നിദാഘ
യച്ഛ്രുത്വാ തത്ക്ഷണാന്മുച്യേന്മഹാസംസാരസങ്കടാത് ॥ 4.34 ॥

ഋഭുഃ-
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരം സുഖം ।
അഹമേവാഹമേവാഹമഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.35 ॥

അഹം ചൈതന്യമേവാസ്മി ദിവ്യജ്ഞാനാത്മകോ ഹ്യഹം ।
സർവാക്ഷരവിഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.36 ॥

അഹമർഥവിഹീനോഽസ്മി ഇദമർഥവിവർജിതഃ ।
സർവാനർഥവിമുക്തോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.37 ॥

നിത്യശുദ്ധോഽസ്മി ബുദ്ധോഽസ്മി നിത്യോഽസ്മ്യത്യന്തനിർമലഃ ।
നിത്യാനദസ്വരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.38 ॥

നിത്യപൂർണസ്വരൂപോഽസ്മി സച്ചിദാനന്ദമസ്മ്യഹം ।
കേവലാദ്വൈതരൂപോഽഹമഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.39 ॥

അനിർദേശ്യസ്വരൂപോഽസ്മി ആദിഹീനോഽസ്മ്യനന്തകഃ ।
അപ്രാകൃതസ്വരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.40 ॥

സ്വസ്വസങ്കൽപഹീനോഽഹം സർവാവിദ്യാവിവർജിതഃ ।
സർവമസ്മി തദേവാസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.41 ॥

സർവനാമാദിഹീനോഽഹം സർവരൂപവിവർജിതഃ ।
സർവസംഗവിഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.42 ॥

സർവവാചാം വിധിശ്ചാസ്മി സർവവേദാവധിഃ പരഃ ।
സർവകാലാവധിശ്ചാസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.43 ॥

സർവരൂപാവധിശ്ചാഹം സർവനാമാവധിഃ സുഖം ।
സർവകൽപാവധിശ്ചാസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.44 ॥

അഹമേവ സുഖം നാന്യദഹമേവ ചിദവ്യയഃ ।
അഹമേവാസ്മി സർവത്ര അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.45 ॥

കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രാത്മാ കേവലം ശുദ്ധചിദ്ഘനഃ ।
കേവലാഖണ്ഡോസാരോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.46 ॥

കേവലം ജ്ഞാനരൂപോഽസ്മി കേവലാകാരരൂപവാൻ ।
കേവലാത്യന്തസാരോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.47 ॥

സത്സ്വരൂപോഽസ്മി കൈവല്യസ്വരൂപോഽസ്മ്യഹമേവ ഹി ।
അർഥാനർഥവിഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.48 ॥

അപ്രമേയസ്വരൂപോഽസ്മി അപ്രതർക്യസ്വരൂപവാൻ ।
അപ്രഗൃഹ്യസ്വരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.49 ॥

അരസസ്യുതരൂപോഽസ്മി അനുതാപവിവർജിതഃ ।
അനുസ്യൂതപ്രകാശോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.50 ॥

സർവകർമവിഹീനോഽഹം സർവഭേദവിവർജിതഃ ।
സർവസന്ദേഹഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.51 ॥

അഹംഭാവവിഹീനോഽസ്മി വിഹീനോഽസ്മീതി മേ ന ച ।
സർവദാ ബ്രഹ്മരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.52 ॥

ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മാദിഹീനോഽസ്മി കേശവത്വാദി ന ക്വചിത് ।
ശങ്കരാദിവിഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 4.53 ॥

തൂഷ്ണീമേവാവഭാസോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ।
കിഞ്ചിന്നാസ്തി പരോ നാസ്തി കിഞ്ചിദസ്മി പരോഽസ്മി ച ॥ 4.54 ॥

ന ശരീരപ്രകാശോഽസ്മി ജഗദ്ഭാസകരോ ന ച ।
ചിദ്ഘനോഽസ്മി ചിദംശോഽസ്മി സത്സ്വരൂപോഽസ്മി സർവദാ ॥ 4.55 ॥

മുദാ മുദിതരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ।
ന ബാലോഽസ്മി ന വൃദ്ധോഽസ്മി ന യുവാഽസ്മി പരാത് പരഃ ॥ 4.56 ॥

ന ച നാനാസ്വരൂപോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ।
ഇമം സ്വാനുഭവം പ്രോക്തം സർവോപനിഷദാം പരം രസം ॥ 4.57 ॥

യോ വാ കോ വാ ശൃണോതീദം ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 4.58 ॥

ന സ്ഥൂലോഽപ്യനണുർന തേജമരുതാമാകാശനീരക്ഷമാ
ഭൂതാന്തർഗതകോശകാശഹൃദയാദ്യാകാശമാത്രാക്രമൈഃ ।
ഉദ്ഗ്രന്ഥശ്രുതിശാസ്ത്രസൂത്രകരണൈഃ കിഞ്ചിജ്ജ്ഞ സർവജ്ഞതാ
ബുദ്ധ്യാ മോഹിതമായയാ ശ്രുതിശതൈർഭോ ജാനതേ ശങ്കരം ॥ 4.59 ॥

॥ ഇതി ശ്രീ ശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ
ഋഭുനിദാഘസംവാദോ നാമ ചതുർഥോഽധ്യായഃ ॥

5 ॥ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ –
ഏവം സ്ഥിതേ ഋഭോ കോ വൈ ബ്രഹ്മഭാവായ കൽപതേ ।
തന്മേ വദ വിശേഷേണ ജ്ഞാനം ശങ്കരവാക്യജം ॥ 5.1 ॥

ഋഭുഃ –
ത്വമേവ ബ്രഹ്മ ഏവാസി ത്വമേവ പരമോ ഗുരുഃ ।
ത്വമേവാകാശരൂപോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.2 ॥

ത്വമേവ സർവഭാവോഽസി ത്വമേവാർഥസ്ത്വമവ്യയഃ ।
ത്വം സർവഹീനസ്ത്വം സാക്ഷീ സാക്ഷിഹീനോഽസി സർവദാ ॥ 5.3 ॥

കാലസ്ത്വം സർവഹീനസ്ത്വം സാക്ഷിഹീനോഽസി സർവദാ ।
കാലഹീനോഽസി കാലോഽസി സദാ ബ്രഹ്മാസി ചിദ്ഘനഃ ।
സർവതത്ത്വസ്വരൂപോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.4 ॥

സത്യോഽസി സിദ്ധോഽസി സനാതനോഽസി
മുക്തോഽസി മോക്ഷോഽസി സദാഽമൃതോഽസി ।
ദേവോഽസി ശാന്തോഽസി നിരാമയോഽസി
ബ്രഹ്മാസി പൂർണോഽസി പരാവരോഽസി ॥ 5.5 ॥

സമോഽസി സച്ചാസി സനാതനോഽസി
സത്യാദിവാക്യൈഃ പ്രതിപാദിതോഽസി ।
സർവാംഗഹീനോഽസി സദാസ്ഥിതോഽസി
ബ്രഹ്മാസി പൂർണോഽസി പരാവരോഽസി ॥ 5.6 ॥var was പരാപരോഽസി
സർവപ്രപഞ്ചഭ്രമവർജിതോഽസി സർവേഷു ഭൂതേഷു സദോദിതോഽസി ।
സർവത്ര സങ്കൽപവിവർജിതോഽസി ബ്രഹ്മാസി പൂർണോഽസി പരാവരോഽസി ॥ 5.7 ॥

സർവത്ര സന്തോഷസുഖാസനോഽസി സർവത്ര വിദ്വേഷവിവർജിതോഽസി ।
സർവത്ര കാര്യാദിവിവർജിതോഽസി ബ്രഹ്മാസി പൂർണോഽസി പരാവരോഽസി ॥ 5.8 ॥

ചിദാകാരസ്വരൂപോഽസി ചിന്മാത്രോഽസി നിരങ്കുശഃ ।
ആത്മന്യേവാവസ്ഥിതോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.9 ॥

ആനന്ദോഽസി പരോഽസി ത്വം സർവശൂന്യോഽസി നിർഗുണഃ ।
ഏക ഏവാദ്വിതീയോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.10 ॥

ചിദ്ഘനാനന്ദരൂപോഽസി ചിദാനന്ദോഽസി സർവദാ ।
പരിപൂർണസ്വരൂപോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.11 ॥

തദസി ത്വമസി ജ്ഞോഽസി സോഽസി ജാനാസി വീക്ഷ്യസി ।
ചിദസി ബ്രഹ്മഭൂതോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.12 ॥

അമൃതോഽസി വിഭുശ്ചാസി ദേവോഽസി ത്വം മഹാനസി ।
ചഞ്ചലോഷ്ഠകലങ്കോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.13 ॥

സർവോഽസി സർവഹീനോഽസി ശാന്തോഽസി പരമോ ഹ്യസി ।
കാരണം ത്വം പ്രശാന്തോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.14 ॥

സത്താമാത്രസ്വരൂപോഽസി സത്താസാമാന്യകോ ഹ്യസി ।
നിത്യശുദ്ധസ്വരൂപോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.15 ॥

ഈഷൺമാത്രവിഹീനോഽസി അണുമാത്രവിവർജിതഃ ।
അസ്തിത്വവർജിതോഽസി ത്വം നാസ്തിത്വാദിവിവർജിതഃ ॥ 5.16 ॥

യോഽസി സോഽസി മഹാന്തോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.17 ॥

ലക്ഷ്യലക്ഷണഹീനോഽസി ചിന്മാത്രോഽസി നിരാമയഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസോ നിത്യം ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.18 ॥

സർവാധാരസ്വരൂപോഽസി സർവതേജഃ സ്വരൂപകഃ ।
സർവാർഥഭേദഹീനോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.19 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ഭേദശൂന്യോഽസി വിപ്ലുത്യാദിവിവർജിതഃ ।
ശിവോഽസി ഭേദഹീനോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.20 ॥

പ്രജ്ഞാനവാക്യഹീനോഽസി സ്വസ്വരൂപം പ്രപശ്യസി ।
സ്വസ്വരൂപസ്ഥിതോഽസി ത്വം ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.21 ॥

സ്വസ്വരൂപാവശേഷോഽസി സ്വസ്വരൂപോ മതോ ഹ്യസി ।
സ്വാനന്ദസിന്ധുമഗ്നോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.22 ॥

സ്വാത്മരാജ്യേ ത്വമേവാസി സ്വയമാത്മാനമോ ഹ്യസി ।
സ്വയം പൂർണസ്വരൂപോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.23 ॥

സ്വസ്മിൻ സുഖേ സ്വയം ചാസി സ്വസ്മാത് കിഞ്ചിന്ന പശ്യസി ।
സ്വാത്മന്യാകാശവദ്ഭാസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.24 ॥

സ്വസ്വരൂപാന്ന ചലസി സ്വസ്വരൂപാന്ന പശ്യസി ।
സ്വസ്വരൂപാമൃതോഽസി ത്വം ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.25 ॥

സ്വസ്വരൂപേണ ഭാസി ത്വം സ്വസ്വരൂപേണ ജൃംഭസി ।
സ്വസ്വരൂപാദനന്യോഽസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.26 ॥

സ്വയം സ്വയം സദാഽസി ത്വം സ്വയം സർവത്ര പശ്യസി ।
സ്വസ്മിൻ സ്വയം സ്വയം ഭുങ്ക്ഷേ ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 5.27 ॥

സൂതഃ –
തദാ നിധാഘവചസാ തുഷ്ടോ ഋഭുരുവാച തം ।
ശിവപ്രേമരസേ പാത്രം തം വീക്ഷ്യാബ്ജജനന്ദനഃ ॥ 5.28 ॥

ഋഭുഃ –
കൈലാസേ ശങ്കരഃ പുത്രം കദാചിദുപദിഷ്ടവാൻ ।
തദേവ തേ പ്രവക്ഷ്യാമി സാവധാനമനാഃ ശൃണു ॥ 5.29 ॥

അയം പ്രപഞ്ചോ നാസ്ത്യേവ നോത്പന്നോ ന സ്വതഃ ക്വചിത് ।
ചിത്രപ്രപഞ്ച ഇത്യാഹുർനാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.30 ॥

ന പ്രപഞ്ചോ ന ചിത്താദി നാഹങ്കാരോ ന ജീവകഃ ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.31 ॥

മായകാര്യാദികം നാസ്തി മായാകാര്യഭയം നഹി ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.32 ॥

കർതാ നാസ്തി ക്രിയാ നാസ്തി കരണം നാസ്തി പുത്രക ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.33 ॥

ഏകം നാസ്തി ദ്വയം നാസ്തി മന്ത്രതന്ത്രാദികം ച ന ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.34 ॥

ശ്രവണം മനനം നാസ്തി നിദിധ്യാസനവിഭ്രമഃ ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.35 ॥

സമാധിദ്വിവിധം നാസ്തി മാതൃമാനാദി നാസ്തി ഹി ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.36 ॥

അജ്ഞാനം ചാപി നാസ്ത്യേവ അവിവേകകഥാ ന ച ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.37 ॥

അനുബന്ധചതുഷ്കം ച സംബന്ധത്രയമേവ ന ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.38 ॥

ഭൂതം ഭവിഷ്യന്ന ക്വാപി വർതമാനം ന വൈ ക്വചിത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.39 ॥

ഗംഗാ ഗയാ തഥാ സേതുവ്രതം വാ നാന്യദസ്തി ഹി ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.40 ॥

ന ഭൂമിർന ജലം വഹ്നിർന വായുർന ച ഖം ക്വചിത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.41 ॥

നൈവ ദേവാ ന ദിക്പാലാ ന പിതാ ന ഗുരുഃ ക്വചിത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 5.42 ॥

ന ദൂരം നാന്തികം നാന്തം ന മധ്യം ന ക്വചിത് സ്ഥിതിഃ ।
നാദ്വൈതദ്വൈതസത്യത്വമസത്യം വാ ഇദം ന ച ॥ 5.43 ॥

ന മോക്ഷോഽസ്തി ന ബന്ധോഽസ്തി ന വാർതാവസരോഽസ്തി ഹി ।
ക്വചിദ്വാ കിഞ്ചിദേവം വാ സദസദ്വാ സുഖാനി ച ॥ 5.44 ॥

ദ്വന്ദ്വം വാ തീർഥധർമാദി ആത്മാനാത്മേതി ന ക്വചിത് ।
ന വൃദ്ധിർനോദയോ മൃന്യുർന ഗമാഗമവിഭ്രമഃ ॥ 5.45 ॥

ഇഹ നാസ്തി പരം നാസ്തി ന ഗുരുർന ച ശിഷ്യകഃ ।
സദസന്നാസ്തി ഭൂർനാസ്തി കാര്യം നാസ്തി കൃതം ച ന ॥ 5.46 ॥

ജാതിർനാസ്തി ഗതിർനാസ്തി വർണോ നാസ്തി ന ലൗകികം ।
ശമാദിഷട്കം നാസ്ത്യേവ നിയമോ വാ യമോഽപി വാ ॥ 5.47 ॥

സർവം മിഥ്യേതി നാസ്ത്യേവ ബ്രഹ്മ ഇത്യേവ നാസ്തി ഹി ।
ചിദിത്യേവ ഹി നാസ്ത്യേവ ചിദഹം ഭാഷണം ന ഹി ॥ 5.48 ॥

അഹമിത്യേവ നാസ്ത്യേവ നിത്യോഽസ്മീതി ച ന ക്വചിത് ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവഥാ ॥ 5.49 ॥

വാചാ യദുച്യതേ കിഞ്ചിന്മനസാ മനുതേ ച യത് ।
ബുദ്ധ്യാ നിശ്ചീയതേ യച്ച ചിത്തേന ജ്ഞായതേ ഹി യത് ॥ 5.50 ॥

യോഗേന യുജ്യതേ യച്ച ഇന്ദ്രിയാദ്യൈശ്ച യത് കൃതം ।
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തിം ച സ്വപ്നം വാ ന തുരീയകം ॥ 5.51 ॥

സർവം നാസ്തീതി വിജ്ഞേയം യദുപാധിവിനിശ്ചിതം ।
സ്നാനാച്ഛുദ്ധിർന ഹി ക്വാപി ധ്യാനാത് ശുദ്ധിർന ഹി ക്വചിത് ॥ 5.52 ॥

ഗുണത്രയം നാസ്തി കിഞ്ചിദ്ഗുണത്രയമഥാപി വാ ।
ഏകദ്വിത്വപദം നാസ്തി ന ബഹുഭ്രമവിഭ്രമഃ ॥ 5.53 ॥

ഭ്രാന്ത്യഭ്രാന്തി ച നാസ്ത്യേവ കിഞ്ചിന്നാസ്തീതി നിശ്ചിനു ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് ന കിഞ്ചിദവശിഷ്യതേ ॥ 5.54 ॥

ഇദം ശൃണോതി യഃ സമ്യക് സ ബ്രഹ്മ ഭവതി സ്വയം ॥ 5.55 ॥

ഈശ്വരഃ –
വാരാശ്യംബുനി ബുദ്ബുദാ ഇവ ഘനാനന്ദാംബുധാവപ്യുമാ-
കാന്തേഽനന്തജഗദ്ഗതം സുരനരം ജാതം ച തിര്യങ് മുഹുഃ ।
ഭൂതം ചാപി ഭവിഷ്യതി പ്രതിഭവം മായാമയം ചോർമിജം
സമ്യങ് മാമനുപശ്യതാമനുഭവൈർനാസ്ത്യേവ തേഷാം ഭവഃ ॥ 5.56 ॥

ഹരം വിജ്ഞാതാരം നിഖിലതനുകാര്യേഷു കരണം
ന ജാനന്തേ മോഹാദ്യമിതകരണാ അപ്യതിതരാം ।
ഉമാനാഥാകാരം ഹൃദയദഹരാന്തർഗതസരാ
പയോജാതേ ഭാസ്വദ്ഭവഭുജഗനാശാണ്ഡജവരം ॥ 5.57 ॥

॥ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ശിവേന കുമാരോപദേശവർണനം നാമ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ ॥

6 ॥ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥

ഈശ്വരഃ –
വ്രതാനി മിഥ്യാ ഭുവനാനി മിഥ്യാ
ഭാവാദി മിഥ്യാ ഭവനാനി മിഥ്യാ ।
ഭയം ച മിഥ്യാ ഭരണാദി മിഥ്യാ
ഭുക്തം ച മിഥ്യാ ബഹുബന്ധമിഥ്യാ ॥ 6.1 ॥

വേദാശ്ച മിഥ്യാ വചനാനി മിഥ്യാ
വാക്യാനി മിഥ്യാ വിവിധാനി മിഥ്യാ ।
വിത്താനി മിഥ്യാ വിയദാദി മിഥ്യാ
വിധുശ്ച മിഥ്യാ വിഷയാദി മിഥ്യാ ॥ 6.2 ॥

ഗുരുശ്ച മിഥ്യാ ഗുണദോഷമിഥ്യാ
ഗുഹ്യം ച മിഥ്യാ ഗണനാ ച മിഥ്യാ ।
ഗതിശ്ച മിഥ്യാ ഗമനം ച മിഥ്യാ
സർവം ച മിഥ്യാ ഗദിതം ച മിഥ്യാ ॥ 6.3 ॥

വേദശാസ്ത്രപുരാണം ച കാര്യം കാരണമീശ്വരഃ ।
ലോകോ ഭൂതം ജനം ചൈവ സർവം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.4 ॥

ബന്ധോ മോക്ഷഃ സുഖം ദുഃഖം ധ്യാനം ചിത്തം സുരാസുരാഃ ।
ഗൗണം മുഖ്യം പരം ചാന്യത് സർവം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.5 ॥

വാചാ വദതി യത്കിഞ്ചിത് സർവം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ।
സങ്കൽപാത് കൽപ്യതേ യദ്യത് മനസാ ചിന്ത്യതേ ച യത് ॥ 6.6 ॥

ബുദ്ധ്യാ നിശ്ചീയതേ കിഞ്ചിത് ചിത്തേന നീയതേ ക്വചിത് ।
പ്രപഞ്ചേ പഞ്ചതേ യദ്യത് സർവം മിഥ്യേതി നിശ്ചയഃ ॥ 6.7 ॥

ശ്രോത്രേണ ശ്രൂയതേ യദ്യന്നേത്രേണ ച നിരീക്ഷ്യതേ ।
നേത്രം ശ്രോത്രം ഗാത്രമേവ സർവം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.8 ॥

ഇദമിത്യേവ നിർദിഷ്ടമിദമിത്യേവ കൽപിതം ।
യദ്യദ്വസ്തു പരിജ്ഞാതം സർവം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.9 ॥

കോഽഹം കിന്തദിദം സോഽഹം അന്യോ വാചയതേ നഹി ।
യദ്യത് സംഭാവ്യതേ ലോകേ സർവം മിഥ്യേതി നിശ്ചയഃ ॥ 6.10 ॥

സർവാഭ്യാസ്യം സർവഗോപ്യം സർവകാരണവിഭ്രമഃ ।
സർവഭൂതേതി വാർതാ ച മിഥ്യേതി ച വിനിശ്ചയഃ ॥ 6.11 ॥

സർവഭേദപ്രഭേദോ വാ സർവസങ്കൽപവിഭ്രമഃ ।
സർവദോഷപ്രഭേദശ്ച സർവം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.12 ॥

രക്ഷകോ വിഷ്ണുരിത്യാദി ബ്രഹ്മസൃഷ്ടേസ്തു കാരണം ।
സംഹാരേ ശിവ ഇത്യേവം സർവം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.13 ॥

സ്നാനം ജപസ്തപോ ഹോമഃ സ്വാധ്യായോ ദേവപൂജനം ।
മന്ത്രോ ഗോത്രം ച സത്സംഗഃ സർവം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.14 ॥

സർവം മിഥ്യാ ജഗന്മിഥ്യാ ഭൂതം ഭവ്യം ഭവത്തഥാ ।
നാസ്തി നാസ്തി വിഭാവേന സർവം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ॥ 6.15 ॥

ചിത്തഭേദോ ജഗദ്ഭേദഃ അവിദ്യായാശ്ച സംഭവഃ ।
അനേകകോടിബ്രഹ്മാണ്ഡാഃ സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.16 ॥

ലോകത്രയേഷു സദ്ഭാവോ ഗുണദോഷാദിജൃംഭണം ।
സർവദേശികവാർതോക്തിഃ സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.17 ॥

ഉത്കൃഷ്ടം ച നികൃഷ്ടം ച ഉത്തമം മധ്യമം ച തത് ।
ഓങ്കാരം ചാപ്യകാരം ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.18 ॥

യദ്യജ്ജഗതി ദൃശ്യേത യദ്യജ്ജഗതി വീക്ഷ്യതേ ।
യദ്യജ്ജഗതി വർതേത സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.19 ॥

യേന കേനാക്ഷരേണോക്തം യേന കേനാപി സംഗതം ।
യേന കേനാപി നീതം തത് സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.20 ॥

യേന കേനാപി ഗദിതം യേന കേനാപി മോദിതം ।
യേന കേനാപി ച പ്രോക്തം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.21 ॥

യേന കേനാപി യദ്ദത്തം യേന കേനാപി യത് കൃതം ।
യത്ര കുത്ര ജലസ്നാനം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.22 ॥

യത്ര യത്ര ശുഭം കർമ യത്ര യത്ര ച ദുഷ്കൃതം ।
യദ്യത് കരോഷി സത്യേന സർവം മിഥ്യേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.23 ॥

ഇദം സർവമഹം സർവം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
യത് കിഞ്ചിത് പ്രതിഭാതം ച സർവം മിഥ്യേതി നിശ്ചിനു ॥ 6.24 ॥

ഋഭുഃ –
പുനർവക്ഷ്യേ രഹസ്യാനാം രഹസ്യം പരമാദ്ഭുതം ।
ശങ്കരേണ കുമാരായ പ്രോക്തം കൈലാസ പർവതേ ॥ 6.25 ॥

തന്മാത്രം സർവചിന്മാത്രമഖണ്ഡൈകരസം സദാ ।
ഏകവർജിതചിന്മാത്രം സർവം ചിന്മയമേവ ഹി ॥ 6.26 ॥

ഇദം ച സർവം ചിന്മാത്രം സർവം ചിന്മയമേവ ഹി ।
ആത്മാഭാസം ച ചിന്മാത്രം സർവം ചിന്മയമേവ ഹി ॥ 6.27 ॥

സർവലോകം ച ചിന്മാത്രം സർവം ചിന്മയമേവ ഹി ।
ത്വത്താ മത്താ ച ചിന്മാത്രം ചിന്മാത്രാന്നാസ്തി കിഞ്ചന ॥ 6.28 ॥

ആകാശോ ഭൂർജലം വായുരഗ്നിർബ്രഹ്മാ ഹരിഃ ശിവഃ ।
യത്കിഞ്ചിദന്യത് കിഞ്ചിച്ച സർവം ചിന്മയമേവ ഹി ॥ 6.29 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം സർവം യദ്യച്ചിന്മാത്രമേവ ഹി ।
ഭൂതം ഭവ്യം ച ചിന്മാത്രം സർവം ചിന്മയമേവ ഹി ॥ 6.30 ॥

ദ്രവ്യം കാലശ്ച ചിന്മാത്രം ജ്ഞാനം ചിന്മയമേവ ച ।
ജ്ഞേയം ജ്ഞാനം ച ചിന്മാത്രം സർവം ചിന്മയമേവ ഹി ॥ 6.31 ॥

സംഭാഷണം ച ചിന്മാത്രം വാക് ച ചിന്മാത്രമേവ ഹി ।
അസച്ച സച്ച ചിന്മാത്രം സർവം ചിന്മയമേവ ഹി ॥ 6.32 ॥

ആദിരന്തം ച ചിന്മാത്രം അസ്തി ചേച്ചിന്മയം സദാ ।
ബ്രഹ്മാ യദ്യപി ചിന്മാത്രം വിഷ്ണുശ്ചിന്മാത്രമേവ ഹി ॥ 6.33 ॥

രുദ്രോഽപി ദേവാശ്ചിന്മാത്രം അസ്തി നരതിര്യക്സുരാസുരം ।
ഗുരുശിഷ്യാദി സന്മാത്രം ജ്ഞാനം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ॥ 6.34 ॥

ദൃഗ്ദൃശ്യം ചാപി ചിന്മാത്രം ജ്ഞാതാ ജ്ഞേയം ധ്രുവാധ്രുവം ।
സർവാശ്ചര്യം ച ചിന്മാത്രം ദേഹം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ॥ 6.35 ॥

ലിംഗം ചാപി ച ചിന്മാത്രം കാരണം കാര്യമേവ ച ।
മൂർതാമൂർതം ച ചിന്മാത്രം പാപപുണ്യമഥാപി ച ॥ 6.36 ॥

ദ്വൈതാദ്വൈതം ച ചിന്മാത്രം വേദവേദാന്തമേവ ച ।
ദിശോഽപി വിദിശശ്ചൈവ ചിന്മാത്രം തസ്യ പാലകാഃ ॥ 6.37 ॥

ചിന്മാത്രം വ്യവഹാരാദി ഭൂതം ഭവ്യം ഭവത്തഥാ ।
ചിന്മാത്രം നാമരൂപം ച ഭൂതാനി ഭുവനാനി ച ॥ 6.38 ॥

ചിന്മാത്രം പ്രാണ ഏവേഹ ചിന്മാത്രം സർവമിന്ദ്രിയം ।
ചിന്മാത്രം പഞ്ചകോശാദി ചിന്മാത്രാനന്ദമുച്യതേ ॥ 6.39 ॥

നിത്യാനിത്യം ച ചിന്മാത്രം സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ।
ചിന്മാത്രം നാസ്തി നിത്യം ച ചിന്മാത്രം നാസ്തി സത്യകം ॥ 6.40 ॥

ചിന്മാത്രമപി വൈരാഗ്യം ചിന്മാത്രകമിദം കില ।
ആധാരാദി ഹി ചിന്മാത്രം ആധേയം ച മുനീശ്വര ॥ 6.41 ॥

യച്ച യാവച്ച ചിന്മാത്രം യച്ച യാവച്ച ദൃശ്യതേ ।
യച്ച യാവച്ച ദൂരസ്ഥം സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ॥ 6.42 ॥

യച്ച യാവച്ച ഭൂതാനി യച്ച യാവച്ച വക്ഷ്യതേ ।
യച്ച യാവച്ച വേദോക്തം സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ॥ 6.43 ॥

ചിന്മാത്രം നാസ്തി ബന്ധം ച ചിന്മാത്രം നാസ്തി മോക്ഷകം ।
ചിന്മാത്രമേവ സന്മാത്രം സത്യം സത്യം ശിവം സ്പൃശേ ॥ 6.44 ॥

സർവം വേദത്രയപ്രോക്തം സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ।
ശിവപ്രോക്തം കുമാരായ തദേതത് കഥിതം ത്വയി ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 6.45 ॥

സൂതഃ –
ഈശാവാസ്യാദിമന്ത്രൈർവരഗഗനതനോഃ ക്ഷേത്രവാസാർഥവാദൈഃ
തല്ലിംഗാഗാരമധ്യസ്ഥിതസുമഹദീശാന ലിംഗേഷു പൂജാ ।
അക്ലേദ്യേ ചാഭിഷേകോ ??? ??? ??? ദിഗ്വാസസേ വാസദാനം
നോ ഗന്ധഘ്രാണഹീനേ രൂപദൃശ്യാദ്വിഹീനേ ഗന്ധപുഷ്പാർപണാനി ॥ 6.46 ॥

സ്വഭാസേ ദീപദാനം ??? സർവഭക്ഷേ മഹേശേ
നൈവേദ്യം നിത്യതൃപ്തേ സകലഭുവനഗേ പ്രക്രമോ വാ നമസ്യാ ।
കുര്യാം കേനാപി ഭാവൈർമമ നിഗമശിരോഭാവ ഏവ പ്രമാണം ॥ 6.47 ॥

അവിച്ഛിന്നൈശ്ഛിന്നൈഃ പരികരവരൈഃ പൂജനധിയാ
ഭജന്ത്യജ്ഞാസ്തദ്ജ്ഞാഃ വിധിവിഹിതബുദ്ധ്യാഗതധിയഃ ।var was തദജ്ഞാഃ
തഥാപീശം ഭാവൈർഭജതി ഭജതാമാത്മപദവീം
ദദാതീശോ വിശ്വം ഭ്രമയതി ഗതജ്ഞാംശ്ച കുരുതേ ॥ 6.48 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
പ്രപഞ്ചസ്യ സച്ചിന്മയത്വകഥനം നാമ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥

7 ॥ സപ്തമോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
അത്യദ്ഭുതം പ്രവക്ഷ്യാമി സർവലോകേഷു ദുർലഭം ।
വേദശാസ്ത്രമഹാസാരം ദുർലഭം ദുർലഭം സദാ ॥ 7.1 ॥

അഖണ്ഡൈകരസോ മന്ത്രമഖണ്ഡൈകരസം ഫലം ।
അഖണ്ഡൈകരസോ ജീവ അഖണ്ഡൈകരസാ ക്രിയാ ॥ 7.2 ॥

അഖണ്ഡൈകരസാ ഭൂമിരഖണ്ഡൈകരസം ജലം ।
അഖണ്ഡൈകരസോ ഗന്ധ അഖണ്ഡൈകരസം വിയത് ॥ 7.3 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം ശാസ്ത്രം അഖണ്ഡൈകരസം ശ്രുതിഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസം ബ്രഹ്മ അഖണ്ഡൈകരസം വ്രതം ॥ 7.4 ॥

അഖണ്ഡൈകരസോ വിഷ്ണുരഖണ്ഡൈകരസഃ ശിവഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസോ ബ്രഹ്മാ അഖണ്ഡൈകരസാഃ സുരാഃ ॥ 7.5 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം സർവമഖണ്ഡൈകരസഃ സ്വയം ।
അഖണ്ഡൈകരസശ്ചാത്മാ അഖണ്ഡൈകരസോ ഗുരുഃ ॥ 7.6 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം വാച്യമഖണ്ഡൈകരസം മഹഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസം ദേഹ അഖണ്ഡൈകരസം മനഃ ॥ 7.7 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം ചിത്തം അഖണ്ഡൈകരസം സുഖം ।
അഖണ്ഡൈകരസാ വിദ്യാ അഖണ്ഡൈകരസോഽവ്യയഃ ॥ 7.8 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം നിത്യമഖണ്ഡൈകരസഃ പരഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസാത് കിഞ്ചിദഖണ്ഡൈകരസാദഹം ॥ 7.9 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം വാസ്തി അഖണ്ഡൈകരസം ന ഹി ।
അഖണ്ഡൈകരസാദന്യത് അഖണ്ഡൈകരസാത് പരഃ ॥ 7.10 ॥

അഖണ്ഡൈകരസാത് സ്ഥൂലം അഖണ്ഡൈകരസം ജനഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസം സൂക്ഷ്മമഖണ്ഡൈകരസം ദ്വയം ॥ 7.11 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം നാസ്തി അഖണ്ഡൈകരസം ബലം ।
അഖണ്ഡൈകരസാദ്വിഷ്ണുരഖണ്ഡൈകരസാദണുഃ ॥ 7.12 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം നാസ്തി അഖണ്ഡൈകരസാദ്ഭവാൻ ।
അഖണ്ഡൈകരസോ ഹ്യേവ അഖണ്ഡൈകരസാദിതം ॥ 7.13 ॥

അഖണ്ഡിതരസാദ് ജ്ഞാനം അഖണ്ഡിതരസാദ് സ്ഥിതം ।
അഖണ്ഡൈകരസാ ലീലാ അഖണ്ഡൈകരസഃ പിതാ ॥ 7.14 ॥var was ലീനാ
അഖണ്ഡൈകരസാ ഭക്താ അഖണ്ഡൈകരസഃ പതിഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസാ മാതാ അഖണ്ഡൈകരസോ വിരാട് ॥ 7.15 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം ഗാത്രം അഖണ്ഡൈകരസം ശിരഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസം ഘ്രാണം അഖണ്ഡൈകരസം ബഹിഃ ॥ 7.16 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം പൂർണമഖണ്ഡൈകരസാമൃതം ।
അഖണ്ഡൈകരസം ശ്രോത്രമഖണ്ഡൈകരസം ഗൃഹം ॥ 7.17 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം ഗോപ്യമഖണ്ഡൈകരസഃ ശിവഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസം നാമ അഖണ്ഡൈകരസോ രവിഃ ॥ 7.18 ॥

അഖണ്ഡൈകരസഃ സോമഃ അഖണ്ഡൈകരസോ ഗുരുഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസഃ സാക്ഷീ അഖണ്ഡൈകരസഃ സുഹൃത് ॥ 7.19 ॥

അഖണ്ഡൈകരസോ ബന്ധുരഖണ്ഡൈകരസോഽസ്മ്യഹം ।
അഖണ്ഡൈകരസോ രാജാ അഖണ്ഡൈകരസം പുരം ॥ 7.20 ॥

അഖണ്ഡൈകരസൈശ്വര്യം അഖണ്ഡൈകരസം പ്രഭുഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസോ മന്ത്ര അഖണ്ഡൈകരസോ ജപഃ ॥ 7.21 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം ധ്യാനമഖണ്ഡൈകരസം പദം ।
അഖണ്ഡൈകരസം ഗ്രാഹ്യമഖണ്ഡൈകരസം മഹാൻ ॥ 7.22 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം ജ്യോതിരഖണ്ഡൈകരസം പരം ।
അഖണ്ഡൈകരസം ഭോജ്യമഖണ്ഡൈകരസം ഹവിഃ ॥ 7.23 ॥

അഖണ്ഡൈകരസോ ഹോമഃ അഖണ്ഡൈകരസോ ജയഃ ।
അഖണ്ഡൈകരസഃ സ്വർഗഃ അഖണ്ഡൈകരസഃ സ്വയം ॥ 7.24 ॥

അഖണ്ഡൈകരസാകാരാദന്യന്നാസ്തി നഹി ക്വചിത് ।
ശൃണു ഭൂയോ മഹാശ്ചര്യം നിത്യാനുഭവസമ്പദം ॥ 7.25 ॥

ദുർലഭം ദുർലഭം ലോകേ സർവലോകേഷു ദുർലഭം ।
അഹമസ്മി പരം ചാസ്മി പ്രഭാസ്മി പ്രഭവോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.26 ॥

സർവരൂപഗുരുശ്ചാസ്മി സർവരൂപോഽസ്മി സോഽസ്മ്യഹം ।
അഹമേവാസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി ഋദ്ധോഽസ്മി പരമോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.27 ॥

അഹമസ്മി സദാ ജ്ഞോഽസ്മി സത്യോഽസ്മി വിമലോഽസ്മ്യഹം ।
വിജ്ഞാനോഽസ്മി വിശേഷോഽസ്മി സാമ്യോഽസ്മി സകലോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.28 ॥

ശുദ്ധോഽസ്മി ശോകഹീനോഽസ്മി ചൈതന്യോഽസ്മി സമോഽസ്മ്യഹം ।
മാനാവമാനഹീനോഽസ്മി നിർഗുണോഽസ്മി ശിവോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.29 ॥

ദ്വൈതാദ്വൈതവിഹീനോഽസ്മി ദ്വന്ദ്വഹീനോഽസ്മി സോഽസ്മ്യഹം ।
ഭാവാഭാവവിഹീനോഽസ്മി ഭാഷാഹീനോഽസ്മി സോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.30 ॥

ശൂന്യാശൂന്യപ്രഭാവോഽസ്മി ശോഭനോഽസ്മി മനോഽസ്മ്യഹം ।
തുല്യാതുല്യവിഹീനോഽസ്മി തുച്ഛഭാവോഽസ്മി നാസ്മ്യഹം ॥ 7.31 ॥

സദാ സർവവിഹീനോഽസ്മി സാത്വികോഽസ്മി സദാസ്മ്യഹം ।
ഏകസംഖ്യാവിഹീനോഽസ്മി ദ്വിസംഖ്യാ നാസ്തി നാസ്മ്യഹം ॥ 7.32 ॥

സദസദ്ഭേദഹീനോഽസ്മി സങ്കൽപരഹിതോഽസ്മ്യഹം ।
നാനാത്മഭേദഹീനോഽസ്മി യത് കിഞ്ചിന്നാസ്തി സോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.33 ॥

നാഹമസ്മി ന ചാന്യോഽസ്മി ദേഹാദിരഹിതോഽസ്മ്യഹം ।
ആശ്രയാശ്രയഹീനോഽസ്മി ആധാരരഹിതോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.34 ॥

ബന്ധമോക്ഷാദിഹീനോഽസ്മി ശുദ്ധബ്രഹ്മാദി സോഽസ്മ്യഹം ।
ചിത്താദിസർവഹീനോഽസ്മി പരമോഽസ്മി പരോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.35 ॥

സദാ വിചാരരൂപോഽസ്മി നിർവിചാരോഽസ്മി സോഽസ്മ്യഹം ।
ആകാരാദിസ്വരൂപോഽസ്മി ഉകാരോഽസ്മി മുദോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.36 ॥

ധ്യാനാധ്യാനവിഹീനോഽസ്മി ധ്യേയഹീനോഽസ്മി സോഽസ്മ്യഹം ।
പൂർണാത് പൂർണോഽസ്മി പൂർണോഽസ്മി സർവപൂർണോഽസ്മി സോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.37 ॥

സർവാതീതസ്വരൂപോഽസ്മി പരം ബ്രഹ്മാസ്മി സോഽസ്മ്യഹം ।
ലക്ഷ്യലക്ഷണഹീനോഽസ്മി ലയഹീനോഽസ്മി സോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.38 ॥

മാതൃമാനവിഹീനോഽസ്മി മേയഹീനോഽസ്മി സോഽസ്മ്യഹം ।
അഗത് സർവം ച ദ്രഷ്ടാസ്മി നേത്രാദിരഹിതോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.39 ॥

പ്രവൃദ്ധോഽസ്മി പ്രബുദ്ധോഽസ്മി പ്രസന്നോഽസ്മി പരോഽസ്മ്യഹം ।
സർവേന്ദ്രിയവിഹീനോഽസ്മി സർവകർമഹിതോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.40 ॥

സർവവേദാന്തതൃപ്തോഽസ്മി സർവദാ സുലഭോഽസ്മ്യഹം ।
മുദാ മുദിതശൂന്യോഽസ്മി സർവമൗനഫലോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.41 ॥

നിത്യചിന്മാത്രരൂപോഽസ്മി സദസച്ചിന്മയോഽസ്മ്യഹം ।
യത് കിഞ്ചിദപി ഹീനോഽസ്മി സ്വൽപമപ്യതി നാഹിതം ॥ 7.42 ॥

ഹൃദയഗ്രന്ഥിഹീനോഽസ്മി ഹൃദയാദ്വ്യാപകോഽസ്മ്യഹം ।
ഷഡ്വികാരവിഹീനോഽസ്മി ഷട്കോശരഹിതോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.43 ॥

അരിഷഡ്വർഗമുക്തോഽസ്മി അന്തരാദന്തരോഽസ്മ്യഹം ।
ദേശകാലവിഹീനോഽസ്മി ദിഗംബരമുഖോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.44 ॥

നാസ്തി ഹാസ്തി വിമുക്തോഽസ്മി നകാരരഹിതോഽസ്മ്യഹം ।
സർവചിന്മാത്രരൂപോഽസ്മി സച്ചിദാനന്ദമസ്മ്യഹം ॥ 7.45 ॥

അഖണ്ഡാകാരരൂപോഽസ്മി അഖണ്ഡാകാരമസ്മ്യഹം ।
പ്രപഞ്ചചിത്തരൂപോഽസ്മി പ്രപഞ്ചരഹിതോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.46 ॥

സർവപ്രകാരരൂപോഽസ്മി സദ്ഭാവാവർജിതോഽസ്മ്യഹം ।
കാലത്രയവിഹീനോഽസ്മി കാമാദിരഹിതോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.47 ॥

കായകായിവിമുക്തോഽസ്മി നിർഗുണപ്രഭവോഽസ്മ്യഹം ।
മുക്തിഹീനോഽസ്മി മുക്തോഽസ്മി മോക്ഷഹീനോഽസ്മ്യഹം സദാ ॥ 7.48 ॥

സത്യാസത്യവിഹീനോഽസ്മി സദാ സന്മാത്രമസ്മ്യഹം ।
ഗന്തവ്യദേശഹീനോഽസ്മി ഗമനാരഹിതോഽസ്മ്യഹം ॥ 7.49 ॥

സർവദാ സ്മരരൂപോഽസ്മി ശാന്തോഽസ്മി സുഹിതോഽസ്മ്യഹം ।
ഏവം സ്വാനുഭവം പ്രോക്തം ഏതത് പ്രകരണം മഹത് ॥ 7.50 ॥

യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ।
പിണ്ഡാണ്ഡസംഭവജഗദ്ഗതഖണ്ഡനോദ്യ-
ദ്വേതണ്ഡശുണ്ഡനിഭപീവരബാഹുദണ്ഡ ।
ബ്രഹ്മോരുമുണ്ഡകലിതാണ്ഡജവാഹബാണ
കോദണ്ഡഭൂധരധരം ഭജതാമഖണ്ഡം ॥ 7.51 ॥

വിശ്വാത്മന്യദ്വിതീയേ ഭഗവതി ഗിരിജാനായകേ കാശരൂപേ
നീരൂപേ വിശ്വരൂപേ ഗതദുരിതധിയഃ പ്രാപ്നുവന്ത്യാത്മഭാവം ।
അന്യേ ഭേദധിയഃ ശ്രുതിപ്രകഥിതൈർവർണാശ്രമോത്ഥശ്രമൈഃ
താന്താഃ ശാന്തിവിവർജിതാ വിഷയിണോ ദുഃഖം ഭജന്ത്യന്വഹം ॥ 7.52 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സ്വാത്മനിരൂപണം നാമ സപ്തമോഽധ്യായഃ ॥

8 ॥ അഷ്ടമോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
വക്ഷ്യേ പ്രപഞ്ചശൂന്യത്വം ശശശൃംഗേണ സംമിതം ।
ദുർലഭം സർവലോകേഷു സാവധാനമനാഃ ശൃണു ॥ 8.1 ॥

ഇദം പ്രപഞ്ചം യത് കിഞ്ചിദ്യഃ ശൃണോതി ച പശ്യതി ।
ദൃശ്യരൂപം ച ദൃഗ്രൂപം സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.2 ॥

ഭൂമിരാപോഽനലോ വായുഃ ഖം മനോ ബുദ്ധിരേവ ച ।
അഹങ്കാരശ്ച തേജശ്ച സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.3 ॥

നാശ ജന്മ ച സത്യം ച ലോകം ഭുവനമണ്ഡലം ।
പുണ്യം പാപം ജയോ മോഹഃ സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.4 ॥

കാമക്രോധൗ ലോഭമോഹൗ മദമോഹൗ രതിർധൃതിഃ ।
ഗുരുശിഷ്യോപദേശാദി സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.5 ॥

അഹം ത്വം ജഗദിത്യാദി ആദിരന്തിമമധ്യമം ।
ഭൂതം ഭവ്യം വർതമാനം സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.6 ॥

സ്ഥൂലദേഹം സൂക്ഷ്മദേഹം കാരണം കാര്യമപ്യയം ।
ദൃശ്യം ച ദർശനം കിഞ്ചിത് സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.7 ॥

ഭോക്താ ഭോജ്യം ഭോഗരൂപം ലക്ഷ്യലക്ഷണമദ്വയം ।
ശമോ വിചാരഃ സന്തോഷഃ സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.8 ॥

യമം ച നിയമം ചൈവ പ്രാണായാമാദിഭാഷണം ।
ഗമനം ചലനം ചിത്തം സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.9 ॥

ശ്രോത്രം നേത്രം ഗാത്രഗോത്രം ഗുഹ്യം ജാഡ്യം ഹരിഃ ശിവഃ ।
ആദിരന്തോ മുമുക്ഷാ ച സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.10 ॥

ജ്ഞാനേന്ദ്രിയം ച തന്മാത്രം കർമേന്ദ്രിയഗണം ച യത് ।
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്ത്യാദി സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.11 ॥

ചതുർവിംശതിതത്ത്വം ച സാധനാനാം ചതുഷ്ടയം ।
സജാതീയം വിജാതീയം സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.12 ॥

സർവലോകം സർവഭൂതം സർവധർമം സതത്വകം ।
സർവാവിദ്യാ സർവവിദ്യാ സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.13 ॥

സർവവർണഃ സർവജാതിഃ സർവക്ഷേത്രം ച തീർഥകം ।
സർവവേദം സർവശാസ്ത്രം സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.14 ॥

സർവബന്ധം സർവമോക്ഷം സർവവിജ്ഞാനമീശ്വരഃ ।
സർവകാലം സർവബോധ സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.15 ॥

സർവാസ്തിത്വം സർവകർമ സർവസംഗയുതിർമഹാൻ ।
സർവദ്വൈതമസദ്ഭാവം സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.16 ॥

സർവവേദാന്തസിദ്ധാന്തഃ സർവശാസ്ത്രാർഥനിർണയഃ ।
സർവജീവത്വസദ്ഭാവം സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.17 ॥

യദ്യത് സംവേദ്യതേ കിഞ്ചിത് യദ്യജ്ജഗതി ദൃശ്യതേ ।
യദ്യച്ഛൃണോതി ഗുരുണാ സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.18 ॥

യദ്യദ്ധ്യായതി ചിത്തേ ച യദ്യത് സങ്കൽപ്യതേ ക്വചിത് ।
ബുദ്ധ്യാ നിശ്ചീയതേ യച്ച സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.19 ॥

യദ്യദ് വാചാ വ്യാകരോതി യദ്വാചാ ചാർഥഭാഷണം ।
യദ്യത് സർവേന്ദ്രിയൈർഭാവ്യം സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.20 ॥

യദ്യത് സന്ത്യജ്യതേ വസ്തു യച്ഛൃണോതി ച പശ്യതി ।
സ്വകീയമന്യദീയം ച സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.21 ॥

സത്യത്വേന ച യദ്ഭാതി വസ്തുത്വേന രസേന ച ।
യദ്യത് സങ്കൽപ്യതേ ചിത്തേ സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.22 ॥

യദ്യദാത്മേതി നിർണീതം യദ്യന്നിത്യമിതം വചഃ ।
യദ്യദ്വിചാര്യതേ ചിത്തേ സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.23 ॥

ശിവഃ സംഹരതേ നിത്യം വിഷ്ണുഃ പാതി ജഗത്ത്രയം ।
സ്രഷ്ടാ സൃജതി ലോകാൻ വൈ സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.24 ॥

ജീവ ഇത്യപി യദ്യസ്തി ഭാഷയത്യപി ഭാഷണം ।
സംസാര ഇതി യാ വാർതാ സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.25 ॥

യദ്യദസ്തി പുരാണേഷു യദ്യദ്വേദേഷു നിർണയഃ ।
സർവോപനിഷദാം ഭാവം സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 8.26 ॥

ശശശൃംഗവദേവേദമുക്തം പ്രകരണം തവ ।
യഃ ശൃണോതി രഹസ്യം വൈ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 8.27 ॥

ഭൂയഃ ശൃണു നിദാഘ ത്വം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
സുദുർലഭമിദം നൄണാം ദേവാനാമപി സത്തമ ॥ 8.28 ॥

ഇദമിത്യപി യദ്രൂപമഹമിത്യപി യത്പുനഃ ।
ദൃശ്യതേ യത്തദേവേദം സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.29 ॥

ദേഹോഽയമിതി സങ്കൽപസ്തദേവ ഭയമുച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.30 ॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപസ്തദന്തഃകരണം സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.31 ॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപഃ സ ഹി സംസാര ഉച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.32 ॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപസ്തദ്ബന്ധനമിഹോച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.33 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യദ് ജ്ഞാനം തദേവ നരകം സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.34 ॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപോ ജഗത് സർവമിതീര്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.35 ॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപോ ഹൃദയഗ്രന്ഥിരീരിതഃ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.36 ॥

ദേഹത്രയേഽപി ഭാവം യത് തദ്ദേഹജ്ഞാനമുച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.37 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യദ്ഭാവം സദസദ്ഭാവമേവ ച ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.38 ॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപസ്തത്പ്രപഞ്ചമിഹോച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.39 ॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപസ്തദേവാജ്ഞാനമുച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.40 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിർമലിനാ വാസനോച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.41 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിഃ സത്യം ജീവഃ സ ഏവ സഃ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.42 ॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപോ മഹാനരകമീരിതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.43 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിർമന ഏവേതി നിശ്ചിതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.44 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിഃ പരിച്ഛിന്നമിതീര്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.45 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യദ് ജ്ഞാനം സർവം ശോക ഇതീരിതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.46 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യദ് ജ്ഞാനം സംസ്പർശമിതി കഥ്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.47 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിസ്തദേവ മരണം സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.48 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിസ്തദേവാശോഭനം സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.49 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിർമഹാപാപമിതി സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.50 ॥

ദേഹോഽഹമിതി യാ ബുദ്ധിഃ തുഷ്ടാ സൈവ ഹി ചോച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.51 ॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപഃ സർവദോഷമിതി സ്മൃതം ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.52 ॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപസ്തദേവ മലമുച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.53 ॥

ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപോ മഹത്സംശയമുച്യതേ ।
കാലത്രയേഽപി തന്നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ॥ 8.54 ॥

യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം ദുഃഖം യത്കിഞ്ചിത് സ്മരണം ജഗത് ।
യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം കാമോ യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം മലം ॥ 8.55 ॥

യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം പാപം യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം മനഃ ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം മഹാരോഗേതി കഥ്യതേ ॥ 8.56 ॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം മഹാമോഹേതി കഥ്യതേ ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം താപത്രയമുദാഹൃതം ॥ 8.57 ॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം കാമക്രോധം ച കഥ്യതേ ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം സംബന്ധോ നേതരത് ക്വചിത് ॥ 8.58 ॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം സർവദുഃഖേതി നേതരത് ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം ജഗത്സത്യത്വവിഭ്രമം ॥ 8.59 ॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം മഹാദോഷം ച നേതരത് ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം കാലത്രയമുദീരിതം ॥ 8.60 ॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം നാനാരൂപമുദീരിതം ।
യത്ര യത്ര ച സങ്കൽപം തത്ര തത്ര മഹജ്ജഗത് ॥ 8.61 ॥

യത്ര യത്ര ച സങ്കൽപം തദേവാസത്യമേവ ഹി ।
യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം തജ്ജഗന്നാസ്തി സംശയഃ ॥ 8.62 ॥

യത്കിഞ്ചിദപി സങ്കൽപം തത്സർവം നേതി നിശ്ചയഃ ।
മന ഏവ ജഗത്സർവം മന ഏവ മഹാരിപുഃ ॥ 8.63 ॥

മന ഏവ ഹി സംസാരോ മന ഏവ ജഗത്ത്രയം ।
മന ഏവ മഹാദുഃഖം മന ഏവ ജരാദികം ॥ 8.64 ॥

മന ഏവ ഹി കാലം ച മന ഏവ മലം സദാ ।
മന ഏവ ഹി സങ്കൽപോ മന ഏവ ഹി ജീവകഃ ॥ 8.65 ॥

മന ഏവാശുചിർനിത്യം മന ഏവേന്ദ്രജാലകം ।
മന ഏവ സദാ മിഥ്യാ മനോ വന്ധ്യാകുമാരവത് ॥ 8.66 ॥

മന ഏവ സദാ നാസ്തി മന ഏവ ജഡം സദാ ।
മന ഏവ ഹി ചിത്തം ച മനോഽഹങ്കാരമേവ ച ॥ 8.67 ॥

മന ഏവ മഹദ്ബന്ധം മനോഽന്തഃകരണം ക്വചിത് ।
മന ഏവ ഹി ഭൂമിശ്ച മന ഏവ ഹി തോയകം ॥ 8.68 ॥

മന ഏവ ഹി തേജശ്ച മന ഏവ മരുന്മഹാൻ ।
മന ഏവ ഹി ചാകാശോ മന ഏവ ഹി ശബ്ദകഃ ॥ 8.69 ॥

മന ഏവ സ്പർശരൂപം മന ഏവ ഹി രൂപകം ।
മന ഏവ രസാകാരം മനോ ഗന്ധഃ പ്രകീർതിതഃ ॥ 8.70 ॥

അന്നകോശം മനോരൂപം പ്രാണകോശം മനോമയം ।
മനോകോശം മനോരൂപം വിജ്ഞാനം ച മനോമയഃ ॥ 8.71 ॥

മന ഏവാനന്ദകോശം മനോ ജാഗ്രദവസ്ഥിതം ।
മന ഏവ ഹി സ്വപ്നം ച മന ഏവ സുഷുപ്തികം ॥ 8.72 ॥

മന ഏവ ഹി ദേവാദി മന ഏവ യമാദയഃ ।
മന ഏവ ഹി യത്കിഞ്ചിന്മന ഏവ മനോമയഃ ॥ 8.73 ॥

മനോമയമിദം വിശ്വം മനോമയമിദം പുരം ।
മനോമയമിദം ഭൂതം മനോമയമിദം ദ്വയം ॥ 8.74 ॥

മനോമയമിയം ജാതിർമനോമയമയം ഗുണഃ ।
മനോമയമിദം ദൃശ്യം മനോമയമിദം ജഡം ॥ 8.75 ॥

മനോമയമിദം യദ്യന്മനോ ജീവ ഇതി സ്ഥിതം ।
സങ്കൽപമാത്രമജ്ഞാനം ഭേദഃ സങ്കൽപ ഏവ ഹി ॥ 8.76 ॥

സങ്കൽപമാത്രം വിജ്ഞാനം ദ്വന്ദ്വം സങ്കൽപ ഏവ ഹി ।
സങ്കൽപമാത്രകാലം ച ദേശം സങ്കൽപമേവ ഹി ॥ 8.77 ॥

സങ്കൽപമാത്രോ ദേഹശ്ച പ്രാണഃ സങ്കൽപമാത്രകഃ ।
സങ്കൽപമാത്രം മനനം സങ്കൽപം ശ്രവണം സദാ ॥ 8.78 ॥

സങ്കൽപമാത്രം നരകം സങ്കൽപം സ്വർഗ ഇത്യപി ।
സങ്കൽപമേവ ചിന്മാത്രം സങ്കൽപം ചാത്മചിന്തനം ॥ 8.79 ॥

സങ്കൽപം വാ മനാക്തത്ത്വം ബ്രഹ്മസങ്കൽപമേവ ഹി ।
സങ്കൽപ ഏവ യത്കിഞ്ചിത് തന്നാസ്ത്യേവ കദാചന ॥ 8.80 ॥

നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സങ്കൽപം നാസ്തി നാസ്തി ജഗത്ത്രയം ।
നാസ്തി നാസ്തി ഗുരുർനാസ്തി നാസ്തി ശിഷ്യോഽപി വസ്തുതഃ ॥ 8.81 ॥

നാസ്തി നാസ്തി ശരീരം ച നാസ്തി നാസ്തി മനഃ ക്വചിത് ।
നാസ്തി നാസ്ത്യേവ കിഞ്ചിദ്വാ നാസ്തി നാസ്ത്യഖിലം ജഗത് ॥ 8.82 ॥

നാസ്തി നാസ്ത്യേവ ഭൂതം വാ സർവം നാസ്തി ന സംശയഃ ।
᳚സർവം നാസ്തി᳚ പ്രകരണം മയോക്തം ച നിദാഘ തേ ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 8.83 ॥

വേദാന്തൈരപി ചന്ദ്രശേഖരപദാംഭോജാനുരാഗാദരാ-
ദാരോദാരകുമാരദാരനികരൈഃ പ്രാണൈർവനൈരുജ്ഝിതഃ ।
ത്യാഗാദ്യോ മനസാ സകൃത് ശിവപദധ്യാനേന യത്പ്രാപ്യതേ
തന്നൈവാപ്യതി ശബ്ദതർകനിവഹൈഃ ശാന്തം മനസ്തദ്ഭവേത് ॥ 8.84 ॥

അശേഷദൃശ്യോജ്ഝിതദൃങ്മയാനാം
സങ്കൽപവർജേന സദാസ്ഥിതാനാം ।
ന ജാഗ്രതഃ സ്വപ്നസുഷുപ്തിഭാവോ
ന ജീവനം നോ മരണം ച ചിത്രം ॥ 8.85 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
പ്രപഞ്ചശൂന്യത്വ-സർവനാസ്തിത്വനിരൂപണം നാമ അഷ്ടമോഽധ്യായഃ ॥

9 ॥ നവമോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ-
കുത്ര വാ ഭവതാ സ്നാനം ക്രിയതേ നിതരാം ഗുരോ ।
സ്നാനമന്ത്രം സ്നാനകാലം തർപണം ച വദസ്വ മേ ॥ 9.1 ॥

ഋഭുഃ –
ആത്മസ്നാനം മഹാസ്നാനം നിത്യസ്നാനം ന ചാന്യതഃ ।
ഇദമേവ മഹാസ്നാനം അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നിശ്ചയഃ ॥ 9.2 ॥

പരബ്രഹ്മസ്വരൂപോഽഹം പരമാനന്ദമസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ മഹാസ്നാനം അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 9.3 ॥

കേവലം ജ്ഞാനരൂപോഽഹം കേവലം പരമോഽസ്മ്യഹം ।
കേവലം ശാന്തരൂപോഽഹം കേവലം നിർമലോഽസ്മ്യഹം ॥ 9.4 ॥

കേവലം നിത്യരൂപോഽഹം കേവലം ശാശ്വതോഽസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.5 ॥

കേവലം സർവരൂപോഽഹം അഹന്ത്യക്തോഽഹമസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.6 ॥

സർവഹീനസ്വരൂപോഽഹം ചിദാകാശോഽഹമസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.7 ॥

കേവലം തുര്യരൂപോഽസ്മി തുര്യാതീതോഽസ്മി കേവലം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.8 ॥

സദാ ചൈതന്യരൂപോഽസ്മി സച്ചിദാനന്ദമസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.9 ॥

കേവലാകാരരൂപോഽസ്മി ശുദ്ധരൂപോഽസ്മ്യഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.10 ॥

കേവലം ജ്ഞാനശുദ്ധോഽസ്മി കേവലോഽസ്മി പ്രിയോഽസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.11 ॥

കേവലം നിർവികൽപോഽസ്മി സ്വസ്വരൂപോഽഹമസ്മി ഹ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.12 ॥

സദാ സത്സംഗരൂപോഽസ്മി സർവദാ പരമോഽസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.13 ॥

സദാ ഹ്യേകസ്വരൂപോഽസ്മി സദാഽനന്യോഽസ്മ്യഹം സുഖം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.14 ॥

അപരിച്ഛിന്നരൂപോഽഹം അനന്താനന്ദമസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.15 ॥

സത്യാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ചിത്പരാനന്ദമസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.16 ॥

അനന്താനന്ദരൂപോഽഹമവാങ്മാനസഗോചരഃ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.17 ॥

ബ്രഹ്മാനദസ്വരൂപോഽഹം സത്യാനന്ദോഽസ്മ്യഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.18 ॥

ആത്മമാത്രസ്വരൂപോഽസ്മി ആത്മാനന്ദമയോഽസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.19 ॥

ആത്മപ്രകാശരൂപോഽസ്മി ആത്മജ്യോതിരസോഽസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.20 ॥

ആദിമധ്യാന്തഹീനോഽസ്മി ആകാശസദൃശോഽസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.21 ॥

നിത്യസത്താസ്വരൂപോഽസ്മി നിത്യമുക്തോഽസ്മ്യഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.22 ॥

നിത്യസമ്പൂർണരൂപോഽസ്മി നിത്യം നിർമനസോഽസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.23 ॥

നിത്യസത്താസ്വരൂപോഽസ്മി നിത്യമുക്തോഽസ്മ്യഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.24 ॥

നിത്യശബ്ദസ്വരൂപോഽസ്മി സർവാതീതോഽസ്മ്യഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.25 ॥

രൂപാതീതസ്വരൂപോഽസ്മി വ്യോമരൂപോഽസ്മ്യഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.26 ॥

ഭൂതാനന്ദസ്വരൂപോഽസ്മി ഭാഷാനന്ദോഽസ്മ്യഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.27 ॥

സർവാധിഷ്ഠാനരൂപോഽസ്മി സർവദാ ചിദ്ഘനോഽസ്മ്യഹം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.28 ॥

ദേഹഭാവവിഹീനോഽഹം ചിത്തഹീനോഽഹമേവ ഹി ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.29 ॥

ദേഹവൃത്തിവിഹീനോഽഹം മന്ത്രൈവാഹമഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.30 ॥

സർവദൃശ്യവിഹീനോഽസ്മി ദൃശ്യരൂപോഽഹമേവ ഹി ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.31 ॥

സർവദാ പൂർണരൂപോഽസ്മി നിത്യതൃപ്തോഽസ്മ്യഹം സദാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.32 ॥

ഇദം ബ്രഹ്മൈവ സർവസ്യ അഹം ചൈതന്യമേവ ഹി ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.33 ॥

അഹമേവാഹമേവാസ്മി നാന്യത് കിഞ്ചിച്ച വിദ്യതേ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.34 ॥

അഹമേവ മഹാനാത്മാ അഹമേവ പരായണം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.35 ॥

അഹമേവ മഹാശൂന്യമിത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.36 ॥

അഹമേവാന്യവദ്ഭാമി അഹമേവ ശരീരവത് ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.37 ॥

അഹം ച ശിഷ്യവദ്ഭാമി അഹം ലോകത്രയാദിവത് ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.38 ॥

അഹം കാലത്രയാതീതഃ അഹം വേദൈരുപാസിതഃ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.39 ॥

അഹം ശാസ്ത്രേഷു നിർണീത അഹം ചിത്തേ വ്യവസ്ഥിതഃ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.40 ॥

മത്ത്യക്തം നാസ്തി കിഞ്ചിദ്വാ മത്ത്യക്തം പൃഥിവീ ച യാ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.41 ॥

മയാതിരിക്തം തോയം വാ ഇത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ॥ 9.42 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി നിത്യശുദ്ധോഽസ്മ്യഹം സദാ ।
നിർഗുണോഽസ്മി നിരീഹോഽസ്മി ഇത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ॥ 9.43 ॥

ഹരിബ്രഹ്മാദിരൂപോഽസ്മി ഏതദ്ഭേദോഽപി നാസ്മ്യഹം ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രോഽസ്മി കേവലോഽസ്മ്യജയോഽസ്മ്യഹം ॥ 9.44 ॥

സ്വയമേവ സ്വയംഭാസ്യം സ്വയമേവ ഹി നാന്യതഃ ।
സ്വയമേവാത്മനി സ്വസ്ഥഃ ഇത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ॥ 9.45 ॥

സ്വയമേവ സ്വയം ഭുങ്ക്ഷ്വ സ്വയമേവ സ്വയം രമേ ।
സ്വയമേവ സ്വയഞ്ജ്യോതിഃ സ്വയമേവ സ്വയം രമേ ॥ 9.46 ॥

സ്വസ്യാത്മനി സ്വയം രംസ്യേ സ്വാത്മന്യേവാവലോകയേ ।
സ്വാത്മന്യേവ സുഖേനാസി ഇത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ॥ 9.47 ॥

സ്വചൈതന്യേ സ്വയം സ്ഥാസ്യേ സ്വാത്മരാജ്യേ സുഖം രമേ ।
സ്വാത്മസിംഹാസനേ തിഷ്ഠേ ഇത്യേവം മന്ത്രമുത്തമം ॥ 9.48 ॥

സ്വാത്മമന്ത്രം സദാ പശ്യൻ സ്വാത്മജ്ഞാനം സദാഽഭ്യസൻ ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ സ്വാത്മപാപം വിനാശയേത് ॥ 9.49 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രോ ദ്വൈതദോഷം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രോ ഭേദദുഃഖം വിനാശയേത് ॥ 9.50 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രശ്ചിന്താരോഗം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രോ ബുദ്ധിവ്യാധിം വിനാശയേത് ॥ 9.51 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്ര ആധിവ്യാധിം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ സർവലോകം വിനാശയേത് ॥ 9.52 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ കാമദോഷം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ ക്രോധദോഷം വിനാശയേത് ॥ 9.53 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രശ്ചിന്താദോഷം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ സങ്കൽപം ച വിനാശയേത് ॥ 9.54 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ ഇദം ദുഃഖം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ അവിവേകമലം ദഹേത് ॥ 9.55 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ അജ്ഞാനധ്വംസമാചരേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ കോടിദോഷം വിനാശയേത് ॥ 9.56 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ സർവതന്ത്രം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രോ ദേഹദോഷം വിനാശയേത് ॥ 9.57 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ ദൃഷ്ടാദൃഷ്ടം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്ര ആത്മജ്ഞാനപ്രകാശകം ॥ 9.58 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്ര ആത്മലോകജയപ്രദം ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്ര അസത്യാദി വിനാശകം ॥ 9.59 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ അന്യത് സർവം വിനാശയേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്ര അപ്രതർക്യസുഖപ്രദം ॥ 9.60 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രഃ അനാത്മജ്ഞാനമാഹരേത് ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മ്യഹം മന്ത്രോ ജ്ഞാനാനന്ദം പ്രയച്ഛതി ॥ 9.61 ॥

സപ്തകോടി മഹാമന്ത്രാ ജന്മകോടിശതപ്രദാഃ ।
സർവമന്ത്രാൻ സമുത്സൃജ്യ ജപമേനം സമഭ്യസേത് ॥ 9.62 ॥

സദ്യോ മോക്ഷമവാപ്നോതി നാത്ര സന്ദേഹമസ്തി മേ ।
മന്ത്രപ്രകരണേ പ്രോക്തം രഹസ്യം വേദകോടിഷു ॥ 9.63 ॥

യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ।
നിത്യാനന്ദമയഃ സ ഏവ പരമാനന്ദോദയഃ ശാശ്വതോ
യസ്മാന്നാന്യദതോഽന്യദാർതമഖിലം തജ്ജം ജഗത് സർവദഃ ।
യോ വാചാ മനസാ തഥേന്ദ്രിയഗണൈർദേഹോഽപി വേദ്യോ ന ചേ-
ദച്ഛേദ്യോ ഭവവൈദ്യ ഈശ ഇതി യാ സാ ധീഃ പരം മുക്തയേ ॥ 9.64 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
അഹംബ്രഹ്മാസ്മിപ്രകരണനിരൂപണം നാമ നവമോഽധ്യായഃ ॥

10 ॥ ദശമോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
നിത്യതർപണമാചക്ഷ്യേ നിദാഘ ശൃണു മേ വചഃ ।
വേദശാസ്ത്രേഷു സർവേഷു അത്യന്തം ദുർലഭം നൃണാം ॥ 10.1 ॥

സദാ പ്രപഞ്ചം നാസ്ത്യേവ ഇദമിത്യപി നാസ്തി ഹി ।
ബ്രഹ്മമാത്രം സദാപൂർണം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.2 ॥

സരൂപമാത്രം ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദമപ്യഹം ।
ആനന്ദഘന ഏവാഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.3 ॥

സർവദാ സർവശൂന്യോഽഹം സദാത്മാനന്ദവാനഹം ।
നിത്യാനിത്യസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.4 ॥

അഹമേവ ചിദാകാശ ആത്മാകാശോഽസ്മി നിത്യദാ ।
ആത്മനാഽഽത്മനി തൃപ്തോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.5 ॥

ഏകത്വസംഖ്യാഹീനോഽസ്മി അരൂപോഽസ്മ്യഹമദ്വയഃ ।
നിത്യശുദ്ധസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.6 ॥

ആകാശാദപി സൂക്ഷ്മോഽഹം അത്യന്താഭാവകോഽസ്മ്യഹം ।
സർവപ്രകാശരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.7 ॥

പരബ്രഹ്മസ്വരൂപോഽഹം പരാവരസുഖോഽസ്മ്യഹം ।
സത്രാമാത്രസ്വരൂപോഽഹം ദൃഗ്ദൃശ്യാദിവിവർജിതഃ ॥ 10.8 ॥

യത് കിഞ്ചിദപ്യഹം നാസ്തി തൂഷ്ണീം തൂഷ്ണീമിഹാസ്മ്യഹം ।
ശുദ്ധമോക്ഷസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.9 ॥

സർവാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ജ്ഞാനാനന്ദമഹം സദാ ।
വിജ്ഞാനമാത്രരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.10 ॥

ബ്രഹ്മമാത്രമിദം സർവം നാസ്തി നാന്യത്ര തേ ശപേ ।
തദേവാഹം ന സന്ദേഹഃ ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.11 ॥

ത്വമിത്യേതത് തദിത്യേതന്നാസ്തി നാസ്തീഹ കിഞ്ചന ।
ശുദ്ധചൈതന്യമാത്രോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.12 ॥

അത്യന്താഭാവരൂപോഽഹമഹമേവ പരാത്പരഃ ।
അഹമേവ സുഖം നാന്യത് ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.13 ॥

ഇദം ഹേമമയം കിഞ്ചിന്നാസ്തി നാസ്ത്യേവ തേ ശപേ ।
നിർഗുണാനന്ദരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.14 ॥

സാക്ഷിവസ്തുവിഹീനത്വാത് സാക്ഷിത്വം നാസ്തി മേ സദാ ।
കേവലം ബ്രഹ്മഭാവത്വാത് ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.15 ॥

അഹമേവാവിശേഷോഽഹമഹമേവ ഹി നാമകം ।
അഹമേവ വിമോഹം വൈ ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.16 ॥

ഇന്ദ്രിയാഭാവരൂപോഽഹം സർവാഭാവസ്വരൂപകം ।
ബന്ധമുക്തിവിഹീനോഽസ്മി ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.17 ॥

സർവാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം സർവാനന്ദഘനോഽസ്മ്യഹം ।
നിത്യചൈതന്യമാത്രോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.18 ॥

വാചാമഗോചരശ്ചാഹം വാങ്മനോ നാസ്തി കിഞ്ചന ।
ചിദാനന്ദമയശ്ചാഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.19 ॥

സർവത്ര പൂർണരൂപോഽഹം സർവത്ര സുഖമസ്മ്യഹം ।
സർവത്രാചിന്ത്യരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.20 ॥

സർവത്ര തൃപ്തിരൂപോഽഹം സർവാനന്ദമയോഽസ്മ്യഹം ।
സർവശൂന്യസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.21 ॥

സർവദാ മത്സ്വരൂപോഽഹം പരമാനന്ദവാനഹം ।
ഏക ഏവാഹമേവാഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.22 ॥

മുക്തോഽഹം മോക്ഷരൂപോഽഹം സർവമൗനപരോഽസ്മ്യഹം ।
സർവനിർവാണരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.23 ॥

സർവദാ സത്സ്വരൂപോഽഹം സർവദാ തുര്യവാനഹം ।
തുര്യാതീതസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.24 ॥

സത്യവിജ്ഞാനമാത്രോഽഹം സന്മാത്രാനന്ദവാനഹം ।
നിർവികൽപസ്വരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.25 ॥

സർവദാ ഹ്യജരൂപോഽഹം നിരീഹോഽഹം നിരഞ്ജനഃ ।
ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനരൂപോഽഹം ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതർപണം ॥ 10.26 ॥

ബ്രഹ്മതർപണമേവോക്തം ഏതത്പ്രകരണം മയാ ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 10.27 ॥

നിത്യഹോമം പ്രവക്ഷ്യാമി സർവവേദേഷു ദുർലഭം ।
സർവശാസ്ത്രാർഥമദ്വൈതം സാവധാനമനാഃ ശൃണു ॥ 10.28 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി നിത്യോഽസ്മി പ്രഭുരസ്മ്യഹം ।
ഓങ്കാരാർഥസ്വരൂപോഽസ്മി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.29 ॥

പരമാത്മസ്വരൂപോഽസ്മി പരാനന്ദപരോഽസ്മ്യഹം ।
ചിദാനന്ദസ്വരൂപോഽസ്മി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.30 ॥

നിത്യാനന്ദസ്വരൂപോഽസ്മി നിഷ്കലങ്കമയോ ഹ്യഹം ।
ചിദാകാരസ്വരൂപോഽഹം ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.31 ॥

ന ഹി കിഞ്ചിത് സ്വരൂപോഽസ്മി നാഹമസ്മി ന സോഽസ്മ്യഹം ।
നിർവ്യാപാരസ്വരൂപോഽസ്മി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.32 ॥

നിരംശോഽസ്മി നിരാഭാസോ ന മനോ നേന്ദ്രിയോഽസ്മ്യഹം ।
ന ബുദ്ധിർന വികൽപോഽഹം ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.33 ॥

ന ദേഹാദിസ്വാരൂപോഽസ്മി ത്രയാദിപരിവർജിതഃ ।
ന ജാഗ്രത്സ്വപ്നരൂപോഽസ്മി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.34 ॥

ശ്രവണം മനനം നാസ്തി നിദിധ്യാസനമേവ ഹി ।
സ്വഗതം ച ന മേ കിഞ്ചിദ് ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.35 ॥

അസത്യം ഹി മനഃസത്താ അസത്യം ബുദ്ധിരൂപകം ।
അഹങ്കാരമസദ്വിദ്ധി കാലത്രയമസത് സദാ ॥ 10.36 ॥

ഗുണത്രയമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.37 ॥

ശ്രുതം സർവമസദ്വിദ്ധി വേദം സർവമസത് സദാ ।
സർവതത്ത്വമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.38 ॥

നാനാരൂപമസദ്വിദ്ധി നാനാവർണമസത് സദാ ।
നാനാജാതിമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.39 ॥

ശാസ്ത്രജ്ഞാനമസദ്വിദ്ധി വേദജ്ഞാനം തപോഽപ്യസത് ।
സർവതീർഥമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.40 ॥

ഗുരുശിഷ്യമസദ്വിദ്ധി ഗുരോർമന്ത്രമസത് തതഃ ।
യദ് ദൃശ്യം തദസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.41 ॥

സർവാൻ ഭോഗാനസദ്വിദ്ധി യച്ചിന്ത്യം തദസത് സദാ ।
യദ് ദൃശ്യം തദസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.42 ॥

സർവേന്ദ്രിയമസദ്വിദ്ധി സർവമന്ത്രമസത് ത്വിതി ।
സർവപ്രാണാനസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.43 ॥

ജീവം ദേഹമസദ്വിദ്ധി പരേ ബ്രഹ്മണി നൈവ ഹി ।
മയി സർവമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.44 ॥

ദൃഷ്ടം ശ്രുതമസദ്വിദ്ധി ഓതം പ്രോതമസന്മയി ।
കാര്യാകാര്യമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.45 ॥

ദൃഷ്ടപ്രാപ്തിമസദ്വിദ്ധി സന്തോഷമസദേവ ഹി ।
സർവകർമാണ്യസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.46 ॥

സർവാസർവമസദ്വിദ്ധി പൂർണാപൂർണമസത് പരേ ।
സുഖം ദുഃഖമസദ്വിദ്ധി ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.47 ॥

യഥാധർമമസദ്വിദ്ധി പുണ്യാപുണ്യമസത് സദാ ।
ലാഭാലാഭമസദ്വിദ്ധി സദാ ദേഹമസത് സദാ ॥ 10.48 ॥

സദാ ജയമസദ്വിദ്ധി സദാ ഗർവമസത് സദാ ।
മനോമയമസദ്വിദ്ധി സംശയം നിശ്ചയം തഥാ ॥ 10.49 ॥

ശബ്ദം സർവമസദ്വിദ്ധി സ്പർശം സർവമസത് സദാ ।
രൂപം സർവമസദ്വിദ്ധി രസം സർവമസത് സദാ ॥ 10.50 ॥

ഗന്ധം സർവമസദ്വിദ്ധി ജ്ഞാനം സർവമസത് സദാ ।
ഭൂതം ഭവ്യമസദ്വിദ്ധി അസത് പ്രകൃതിരുച്യതേ ॥ 10.51 ॥

അസദേവ സദാ സർവമസദേവ ഭവോദ്ഭവം ।
അസദേവ ഗുണം സർവം ഏവം ഹോമം സുദുർലഭം ॥ 10.52 ॥

ശശശൃംഗവദേവ ത്വം ശശശൃംഗവദസ്മ്യഹം ।
ശശശൃംഗവദേവേദം ശശശൃംഗവദന്തരം ॥ 10.53 ॥

ഇത്യേവമാത്മഹോമാഖ്യമുക്തം പ്രകരണം മയാ ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 10.54 ॥

സ്കന്ദഃ –
യസ്മിൻ സഞ്ച വിചൈതി വിശ്വമഖിലം ദ്യോതന്തി സൂര്യേന്ദവോ
വിദ്യുദ്വഹ്നിമരുദ്ഗണാഃ സവരുണാ ഭീതാ ഭജന്തീശ്വരം ।
ഭൂതം ചാപി ഭവത്യദൃശ്യമഖിലം ശംഭോഃ സുഖാംശം ജഗത്
ജാതം ചാപി ജനിഷ്യതി പ്രതിഭവം ദേവാസുരൈർനിര്യപി ।
തന്നേഹാസ്തി ന കിഞ്ചിദത്ര ഭഗവദ്ധ്യാനാന്ന കിഞ്ചിത് പ്രിയം ॥ 10.55 ॥

യഃ പ്രാണാപാനഭേദൈർമനനധിയാ ധാരണാപഞ്ചകാദ്യൈഃ
മധ്യേ വിശ്വജനസ്യ സന്നപി ശിവോ നോ ദൃശ്യതേ സൂക്ഷ്മയാ ।
ബുദ്ധയാദധ്യാതയാപി ശ്രുതിവചനശതൈർദേശികോക്ത്യൈകസൂക്ത്യാ
യോഗൈർഭക്തിസമന്വിതൈഃ ശിവതരോ ദൃശ്യോ ന ചാന്യത് തഥാ ॥ 10.56 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മതർപണാത്മഹോമാഖ്യ പ്രകരണദ്വയവർണനം നാമ ദശമോഽധ്യായഃ ॥

11 ॥ ഏകാദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
ബ്രഹ്മജ്ഞാനം പ്രവക്ഷ്യാമി ജീവന്മുക്തസ്യ ലക്ഷണം ।
ആത്മമാത്രേണ യസ്തിഷ്ഠേത് സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.1 ॥

അഹം ബ്രഹ്മവദേവേദമഹമാത്മാ ന സംശയഃ ।
ചൈതന്യാത്മേതി യസ്തിഷ്ഠേത് സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.2 ॥

ചിദാത്മാഹം പരാത്മാഹം നിർഗുണോഽഹം പരാത്പരഃ ।
ഇത്യേവം നിശ്ചയോ യസ്യ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.3 ॥

ദേഹത്രയാതിരിക്തോഽഹം ബ്രഹ്മ ചൈതന്യമസ്മ്യഹം ।
ബ്രഹ്മാഹമിതി യസ്യാന്തഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.4 ॥

ആനന്ദഘനരൂപോഽസ്മി പരാനന്ദപരോഽസ്മ്യഹം ।
യശ്ചിദേവം പരാനന്ദം സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.5 ॥

യസ്യ ദേഹാദികം നാസ്തി യസ്യ ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
പരമാനന്ദപൂർണോ യഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.6 ॥

യസ്യ കിഞ്ചിദഹം നാസ്തി ചിന്മാത്രേണാവതിഷ്ഠതേ ।
പരാനന്ദോ മുദാനന്ദഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.7 ॥

ചൈതന്യമാത്രം യസ്യാന്തശ്ചിന്മാത്രൈകസ്വരൂപവാൻ ।
ന സ്മരത്യന്യകലനം സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.8 ॥var was കലലം
സർവത്ര പരിപൂർണാത്മാ സർവത്ര കലനാത്മകഃ ।
സർവത്ര നിത്യപൂർണാത്മാ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.9 ॥

പരമാത്മപരാ നിത്യം പരമാത്മേതി നിശ്ചിതഃ ।
ആനന്ദാകൃതിരവ്യക്തഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.10 ॥

ശുദ്ധകൈവല്യജീവാത്മാ സർവസംഗവിവർജിതഃ ।
നിത്യാനന്ദപ്രസന്നാത്മാ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.11 ॥

ഏകരൂപഃ പ്രശാന്താത്മാ അന്യചിന്താവിവർജിതഃ ।
കിഞ്ചിദസ്തിത്വഹീനോ യഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.12 ॥

ന മേ ചിത്തം ന മേ ബുദ്ധിർനാഹങ്കാരോ ന ചേന്ദ്രിയഃ ।
കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.13 ॥

ന മേ ദോഷോ ന മേ ദേഹോ നേ മേ പ്രാണോ ന മേ ക്വചിത് ।
ദൃഢനിശ്ചയവാൻ യോഽന്തഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.14 ॥

ന മേ മായാ ന മേ കാമോ ന മേ ക്രോധോഽപരോഽസ്മ്യഹം ।
ന മേ കിഞ്ചിദിദം വാഽപി സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.15 ॥

ന മേ ദോഷോ ന മേ ലിംഗം ന മേ ബന്ധഃ ക്വചിജ്ജഗത് ।
യസ്തു നിത്യം സദാനന്ദഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.16 ॥

ന മേ ശ്രോത്രം ന മേ നാസാ ന മേ ചക്ഷുർന മേ മനഃ ।
ന മേ ജിഹ്വേതി യസ്യാന്തഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.17 ॥

ന മേ ദേഹോ ന മേ ലിംഗം ന മേ കാരണമേവ ച ।
ന മേ തുര്യമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.18 ॥

ഇദം സർവം ന മേ കിഞ്ചിദയം സർവം ന മേ ക്വചിത് ।
ബ്രഹ്മമാത്രേണ യസ്തിഷ്ഠേത് സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.19 ॥

ന മേ കിഞ്ചിന്ന മേ കശ്ചിന്ന മേ കശ്ചിത് ക്വചിജ്ജഗത് ।
അഹമേവേതി യസ്തിഷ്ഠേത് സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.20 ॥

ന മേ കാലോ ന മേ ദേശോ ന മേ വസ്തു ന മേ സ്ഥിതിഃ ।
ന മേ സ്നാനം ന മേ പ്രാസഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.21 ॥

ന മേ തീർഥം ന മേ സേവാ ന മേ ദേവോ ന മേ സ്ഥലം ।
ന ക്വചിദ്ഭേദഹീനോഽയം സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.22 ॥

ന മേ ബന്ധം ന മേ ജന്മ ന മേ ജ്ഞാനം ന മേ പദം ।
ന മേ വാക്യമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.23 ॥

ന മേ പുണ്യം ന മേ പാപം ന മേ കായം ന മേ ശുഭം ।
ന മേ ദൃശ്യമിതി ജ്ഞാനീ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.24 ॥

ന മേ ശബ്ദോ ന മേ സ്പർശോ ന മേ രൂപം ന മേ രസഃ ।
ന മേ ജീവ ഇതി ജ്ഞാത്വാ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.25 ॥

ന മേ സർവം ന മേ കിഞ്ചിത് ന മേ ജീവം ന മേ ക്വചിത് ।
ന മേ ഭാവം ന മേ വസ്തു സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.26 ॥

ന മേ മോക്ഷ്യേ ന മേ ദ്വൈതം ന മേ വേദോ ന മേ വിധിഃ ।
ന മേ ദൂരമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.27 ॥

ന മേ ഗുരുർന മേ ശിഷ്യോ ന മേ ബോധോ ന മേ പരഃ ।
ന മേ ശ്രേഷ്ഠം ക്വചിദ്വസ്തു സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.28 ॥

ന മേ ബ്രഹ്മാ ന മേ വിഷ്ണുർന മേ രുദ്രോ ന മേ രവിഃ ।
ന മേ കർമ ക്വചിദ്വസ്തു സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.29 ॥

ന മേ പൃഥ്വീ ന മേ തോയം ന മേ തേജോ ന മേ വിയത് ।
ന മേ കാര്യമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.30 ॥

ന മേ വാർതാ ന മേ വാക്യം ന മേ ഗോത്രം ന മേ കുലം ।
ന മേ വിദ്യേതി യഃ സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.31 ॥

ന മേ നാദോ ന മേ ശബ്ദോ ന മേ ലക്ഷ്യം ന മേ ഭവഃ ।
ന മേ ധ്യാനമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.32 ॥

ന മേ ശീതം ന മേ ചോഷ്ണം ന മേ മോഹോ ന മേ ജപഃ ।
ന മേ സന്ധ്യേതി യഃ സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.33 ॥

ന മേ ജപോ ന മേ മന്ത്രോ ന മേ ഹോമോ ന മേ നിശാ ।
ന മേ സർവമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.34 ॥

ന മേ ഭയം ന മേ ചാന്നം ന മേ തൃഷ്ണാ ന മേ ക്ഷുധാ ।
ന മേ ചാത്മേതി യഃ സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.35 ॥

ന മേ പൂർവം ന മേ പശ്ചാത് ന മേ ചോർധ്വം ന മേ ദിശഃ ।
ന ചിത്തമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.36 ॥

ന മേ വക്തവ്യമൽപം വാ ന മേ ശ്രോതവ്യമണ്വപി ।
ന മേ മന്തവ്യമീഷദ്വാ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.37 ॥

ന മേ ഭോക്തവ്യമീഷദ്വാ ന മേ ധ്യാതവ്യമണ്വപി ।
ന മേ സ്മർതവ്യമേവായം സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.38 ॥

ന മേ ഭോഗോ ന മേ രോഗോ ന മേ യോഗോ ന മേ ലയഃ ।
ന മേ സർവമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.39 ॥

ന മേഽസ്തിത്വം ന മേ ജാതം ന മേ വൃദ്ധം ന മേ ക്ഷയഃ ।
അധ്യാരോപോ ന മേ സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.40 ॥

അധ്യാരോപ്യം ന മേ കിഞ്ചിദപവാദോ ന മേ ക്വചിത് ।
ന മേ കിഞ്ചിദഹം യത്തു സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.41 ॥

ന മേ ശുദ്ധിർന മേ ശുഭ്രോ ന മേ ചൈകം ന മേ ബഹു ।
ന മേ ഭൂതം ന മേ കാര്യം സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.42 ॥

ന മേ കോഽഹം ന മേ ചേദം ന മേ നാന്യം ന മേ സ്വയം ।
ന മേ കശ്ചിന്ന മേ സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.43 ॥

ന മേ മാംസം ന മേ രക്തം ന മേ മേദോ ന മേ ശകൃത് ।
ന മേ കൃപാ ന മേഽസ്തീതി സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.44 ॥

ന മേ സർവം ന മേ ശുക്ലം ന മേ നീലം ന മേ പൃഥക് ।
ന മേ സ്വസ്ഥഃ സ്വയം യോ വാ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.45 ॥

ന മേ താപം ന മേ ലോഭോ ന മേ ഗൗണ ന മേ യശഃ ।
നേ മേ തത്ത്വമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.46 ॥

ന മേ ഭ്രാന്തിർന മേ ജ്ഞാനം ന മേ ഗുഹ്യം ന മേ കുലം ।
ന മേ കിഞ്ചിദിതി ധ്യായൻ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.47 ॥

ന മേ ത്യാജ്യം ന മേ ഗ്രാഹ്യം ന മേ ഹാസ്യം ന മേ ലയഃ ।
ന മേ ദൈവമിതി സ്വസ്ഥഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.48 ॥

ന മേ വ്രതം ന മേ ഗ്ലാനിഃ ന മേ ശോച്യം ന മേ സുഖം ।
ന മേ ന്യൂനം ക്വചിദ്വസ്തു സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.49 ॥

ന മേ ജ്ഞാതാ ന മേ ജ്ഞാനം ന മേ ജ്ഞേയം ന മേ സ്വയം ।
ന മേ സർവമിതി ജ്ഞാനീ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.50 ॥

ന മേ തുഭ്യം ന മേ മഹ്യം ന മേ ത്വത്തോ ന മേ ത്വഹം ।
ന മേ ഗുരുർന മേ യസ്തു സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.51 ॥

ന മേ ജഡം ന മേ ചൈത്യം ന മേ ഗ്ലാനം ന മേ ശുഭം ।
ന മേ ന മേതി യസ്തിഷ്ഠേത് സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.52 ॥

ന മേ ഗോത്രം ന മേ സൂത്രം ന മേ പാത്രം ന മേ കൃപാ ।
ന മേ കിഞ്ചിദിതി ധ്യായീ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.53 ॥

ന മേ ചാത്മാ ന മേ നാത്മാ ന മേ സ്വർഗം ന മേ ഫലം ।
ന മേ ദൂഷ്യം ക്വചിദ്വസ്തു സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.54 ॥

ന മേഽഭ്യാസോ ന മേ വിദ്യാ ന മേ ശാന്തിർന മേ ദമഃ ।
ന മേ പുരമിതി ജ്ഞാനീ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.55 ॥

ന മേ ശല്യം ന മേ ശങ്കാ ന മേ സുപ്തിർന മേ മനഃ ।
ന മേ വികൽപ ഇത്യാപ്തഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.56 ॥

ന മേ ജരാ ന മേ ബാല്യം ന മേ യൗവനമണ്വപി ।
ന മേ മൃതിർന മേ ധ്വാന്തം സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.57 ॥

ന മേ ലോകം ന മേ ഭോഗം ന മേ സർവമിതി സ്മൃതഃ ।
ന മേ മൗനമിതി പ്രാപ്തം സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.58 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഹ്യഹം ബ്രഹ്മ ഹ്യഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ചിദഹം ചിദഹം ചേതി സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.59 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദേവാഹം പരൈവാഹം ന സംശയഃ ।
സ്വയമേവ സ്വയം ജ്യോതിഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.60 ॥

സ്വയമേവ സ്വയം പശ്യേത് സ്വയമേവ സ്വയം സ്ഥിതഃ ।
സ്വാത്മന്യേവ സ്വയം ഭൂതഃ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.61 ॥

സ്വാത്മാനന്ദം സ്വയം ഭുങ്ക്ഷ്വേ സ്വാത്മരാജ്യേ സ്വയം വസേ ।
സ്വാത്മരാജ്യേ സ്വയം പശ്യേ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.62 ॥

സ്വയമേവാഹമേകാഗ്രഃ സ്വയമേവ സ്വയം പ്രഭുഃ ।
സ്വസ്വരൂപഃ സ്വയം പശ്യേ സ ജീവന്മുക്ത ഉച്യതേ ॥ 11.63 ॥

ജീവന്മുക്തിപ്രകരണം സർവവേദേഷു ദുർലഭം ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 11.64 ॥

യേ വേദവാദവിധികൽപിതഭേദബുദ്ധ്യാ
പുണ്യാഭിസന്ധിതധിയാ പരികർശയന്തഃ ।
ദേഹം സ്വകീയമതിദുഃഖപരം പരാഭി-
സ്തേഷാം സുഖായ ന തു ജാതു തവേശ പാദാത് ॥ 11.65 ॥

കഃ സന്തരേത ഭവസാഗരമേതദുത്യ-
ത്തരംഗസദൃശം ജനിമൃത്യുരൂപം ।
ഈശാർചനാവിധിസുബോധിതഭേദഹീന-
ജ്ഞാനോഡുപേന പ്രതരേദ്ഭവഭാവയുക്തഃ ॥ 11.66 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ജീവന്മുക്തപ്രകരണം നാമ ഏകാദശോഽധ്യായഃ ॥

12 ॥ ദ്വാദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
ദേഹമുക്തിപ്രകരണം നിദാഘ ശൃണു ദുർലഭം ।
ത്യക്താത്യക്തം ന സ്മരതി വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.1 ॥

ബ്രഹ്മരൂപഃ പ്രശാന്താത്മാ നാന്യരൂപഃ സദാ സുഖീ ।
സ്വസ്ഥരൂപോ മഹാമൗനീ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.2 ॥

സർവാത്മാ സർവഭൂതാത്മാ ശാന്താത്മാ മുക്തിവർജിതഃ ।
ഏകാത്മവർജിതഃ സാക്ഷീ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.3 ॥

ലക്ഷ്യാത്മാ ലാലിതാത്മാഹം ലീലാത്മാ സ്വാത്മമാത്രകഃ ।
തൂഷ്ണീമാത്മാ സ്വഭാവാത്മാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.4 ॥

ശുഭ്രാത്മാ സ്വയമാത്മാഹം സർവാത്മാ സ്വാത്മമാത്രകഃ ।
അജാത്മാ ചാമൃതാത്മാ ഹി വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.5 ॥

ആനന്ദാത്മാ പ്രിയഃ സ്വാത്മാ മോക്ഷാത്മാ കോഽപി നിർണയഃ ।
ഇത്യേവമിതി നിധ്യായീ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.6 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദേവാഹം ഏകം വാപി ന ചിന്ത്യതേ ।
ചിന്മാത്രേണൈവ യസ്തിഷ്ഠേദ്വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.7 ॥

നിശ്ചയം ച പരിത്യജ്യ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ആനന്ദഭൂരിദേഹസ്തു വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.8 ॥

സർവമസ്തീതി നാസ്തീതി നിശ്ചയം ത്യജ്യ തിഷ്ഠതി ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നാന്യോഽസ്മി വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.9 ॥

കിഞ്ചിത് ക്വചിത് കദാചിച്ച ആത്മാനം ന സ്മരത്യസൗ ।
സ്വസ്വഭാവേന യസ്തിഷ്ഠേത് വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.10 ॥

അഹമാത്മാ പരോ ഹ്യാത്മാ ചിദാത്മാഹം ന ചിന്ത്യതേ ।
സ്ഥാസ്യാമീത്യപി യോ യുക്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.11 ॥

തൂഷ്ണീമേവ സ്ഥിതസ്തൂഷ്ണീം സർവം തൂഷ്ണീം ന കിഞ്ചന ।
അഹമർഥപരിത്യക്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.12 ॥

പരമാത്മാ ഗുണാതീതഃ സർവാത്മാപി ന സംമതഃ ।
സർവഭാവാന്മഹാത്മാ യോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.13 ॥

കാലഭേദം ദേശഭേദം വസ്തുഭേദം സ്വഭേദകം ।
കിഞ്ചിദ്ഭേദം ന യസ്യാസ്തി വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.14 ॥

അഹം ത്വം തദിദം സോഽയം കിഞ്ചിദ്വാപി ന വിദ്യതേ ।
അത്യന്തസുഖമാത്രോഽഹം വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.15 ॥

നിർഗുണാത്മാ നിരാത്മാ ഹി നിത്യാത്മാ നിത്യനിർണയഃ ।
ശൂന്യാത്മാ സൂക്ഷ്മരൂപോ യോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.16 ॥

വിശ്വാത്മാ വിശ്വഹീനാത്മാ കാലാത്മാ കാലഹേതുകഃ ।
ദേവാത്മാ ദേവഹീനോ യോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.17 ॥

മാത്രാത്മാ മേയഹീനാത്മാ മൂഢാത്മാഽനാത്മവർജിതഃ ।
കേവലാത്മാ പരാത്മാ ച വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.18 ॥

സർവത്ര ജഡഹീനാത്മാ സർവേഷാമന്തരാത്മകഃ ।
സർവേഷാമിതി യസ്തൂക്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.19 ॥

സർവസങ്കൽപഹീനേതി സച്ചിദാനന്ദമാത്രകഃ ।
സ്ഥാസ്യാമീതി ന യസ്യാന്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.20 ॥

സർവം നാസ്തി തദസ്തീതി ചിന്മാത്രോഽസ്തീതി സർവദാ ।
പ്രബുദ്ധോ നാസ്തി യസ്യാന്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.21 ॥

കേവലം പരമാത്മാ യഃ കേവലം ജ്ഞാനവിഗ്രഹഃ ।
സത്താമാത്രസ്വരൂപോ യോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.22 ॥

ജീവേശ്വരേതി ചൈത്യേതി വേദശാസ്ത്രേ ത്വഹം ത്വിതി ।
ബ്രഹ്മൈവേതി ന യസ്യാന്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.23 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവമേവാഹം നാന്യത് കിഞ്ചിജ്ജഗദ്ഭവേത് ।
ഇത്യേവം നിശ്ചയോ ഭാവഃ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.24 ॥

ഇദം ചൈതന്യമേവേതി അഹം ചൈതന്യമേവ ഹി ।
ഇതി നിശ്ചയശൂന്യോ യോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.25 ॥

ചൈതന്യമാത്രഃ സംസിദ്ധഃ സ്വാത്മാരാമഃ സുഖാസനഃ ।
സുഖമാത്രാന്തരംഗോ യോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.26 ॥

അപരിച്ഛിന്നരൂപാത്മാ അണോരണുവിനിർമലഃ ।
തുര്യാതീതഃ പരാനന്ദോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.27 ॥

നാമാപി നാസ്തി സർവാത്മാ ന രൂപോ ന ച നാസ്തികഃ ।
പരബ്രഹ്മസ്വരൂപാത്മാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.28 ॥

തുര്യാതീതഃ സ്വതോഽതീതഃ അതോഽതീതഃ സ സന്മയഃ ।
അശുഭാശുഭശാന്താത്മാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.29 ॥

ബന്ധമുക്തിപ്രശാന്താത്മാ സർവാത്മാ ചാന്തരാത്മകഃ ।
പ്രപഞ്ചാത്മാ പരോ ഹ്യാത്മാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.30 ॥

സർവത്ര പരിപൂർണാത്മാ സർവദാ ച പരാത്പരഃ ।
അന്തരാത്മാ ഹ്യനന്താത്മാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.31 ॥

അബോധബോധഹീനാത്മാ അജഡോ ജഡവർജിതഃ ।
അതത്ത്വാതത്ത്വസർവാത്മാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.32 ॥

അസമാധിസമാധ്യന്തഃ അലക്ഷ്യാലക്ഷ്യവർജിതഃ ।
അഭൂതോ ഭൂത ഏവാത്മാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.33 ॥

ചിന്മയാത്മാ ചിദാകാശശ്ചിദാനന്ദശ്ചിദംബരഃ ।
ചിന്മാത്രരൂപ ഏവാത്മാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.34 ॥

സച്ചിദാനന്ദരൂപാത്മാ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ।
സച്ചിദാനന്ദപൂർണാത്മാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.35 ॥

സദാ ബ്രഹ്മമയോ നിത്യം സദാ സ്വാത്മനി നിഷ്ഠിതഃ ।
സദാഽഖണ്ഡൈകരൂപാത്മാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.36 ॥

പ്രജ്ഞാനഘന ഏവാത്മാ പ്രജ്ഞാനഘനവിഗ്രഹഃ ।
നിത്യജ്ഞാനപരാനന്ദോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.37 ॥

യസ്യ ദേഹഃ ക്വചിന്നാസ്തി യസ്യ കിഞ്ചിത് സ്മൃതിശ്ച ന ।
സദാത്മാ ഹ്യാത്മനി സ്വസ്ഥോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.38 ॥

യസ്യ നിർവാസനം ചിത്തം യസ്യ ബ്രഹ്മാത്മനാ സ്ഥിതിഃ ।
യോഗാത്മാ യോഗയുക്താത്മാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.39 ॥

ചൈതന്യമാത്ര ഏവേതി ത്യക്തം സർവമതിർന ഹി ।
ഗുണാഗുണവികാരാന്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.40 ॥

കാലദേശാദി നാസ്ത്യന്തോ ന ഗ്രാഹ്യോ നാസ്മൃതിഃ പരഃ ।
നിശ്ചയം ച പരിത്യക്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.41 ॥

ഭൂമാനന്ദാപരാനന്ദോ ഭോഗാനന്ദവിവർജിതഃ ।
സാക്ഷീ ച സാക്ഷിഹീനശ്ച വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.42 ॥

സോഽപി കോഽപി ന സോ കോഽപി കിഞ്ചിത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ।
ആത്മാനാത്മാ ചിദാത്മാ ച ചിദചിച്ചാഹമേവ ച ॥ 12.43 ॥

യസ്യ പ്രപഞ്ചശ്ചാനാത്മാ ബ്രഹ്മാകാരമപീഹ ന ।
സ്വസ്വരൂപഃ സ്വയഞ്ജ്യോതിർവിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.44 ॥

വാചാമഗോചരാനന്ദഃ സർവേന്ദ്രിയവിവർജിതഃ ।
അതീതാതീതഭാവോ യോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.45 ॥

ചിത്തവൃത്തേരതീതോ യശ്ചിത്തവൃത്തിർന ഭാസകഃ ।
സർവവൃത്തിവിഹീനോ യോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.46 ॥

തസ്മിൻ കാലേ വിദേഹോ യോ ദേഹസ്മരണവർജിതഃ ।
ന സ്ഥൂലോ ന കൃശോ വാപി വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.47 ॥

ഈഷൺമാത്രസ്ഥിതോ യോ വൈ സദാ സർവവിവർജിതഃ ।
ബ്രഹ്മമാത്രേണ യസ്തിഷ്ഠേത് വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.48 ॥

പരം ബ്രഹ്മ പരാനന്ദഃ പരമാത്മാ പരാത്പരഃ ।
പരൈരദൃഷ്ടബാഹ്യാന്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.49 ॥

ശുദ്ധവേദാന്തസാരോഽയം ശുദ്ധസത്ത്വാത്മനി സ്ഥിതഃ ।
തദ്ഭേദമപി യസ്ത്യക്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.50 ॥

ബ്രഹ്മാമൃതരസാസ്വാദോ ബ്രഹ്മാമൃതരസായനം ।
ബ്രഹ്മാമൃതരസേ മഗ്നോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.51 ॥

ബ്രഹ്മാമൃതരസാധാരോ ബ്രഹ്മാമൃതരസഃ സ്വയം ।
ബ്രഹ്മാമൃതരസേ തൃപ്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.52 ॥

ബ്രഹ്മാനന്ദപരാനന്ദോ ബ്രഹ്മാനന്ദരസപ്രഭഃ ।
ബ്രഹ്മാനന്ദപരഞ്ജ്യോതിർവിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.53 ॥

ബ്രഹ്മാനന്ദരസാനന്ദോ ബ്രഹ്മാമൃതനിരന്തരം ।
ബ്രഹ്മാനന്ദഃ സദാനന്ദോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.54 ॥

ബ്രഹ്മാനന്ദാനുഭാവോ യോ ബ്രഹ്മാമൃതശിവാർചനം ।
ബ്രഹ്മാനന്ദരസപ്രീതോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.55 ॥

ബ്രഹ്മാനന്ദരസോദ്വാഹോ ബ്രഹ്മാമൃതകുടുംബകഃ ।
ബ്രഹ്മാനന്ദജനൈര്യുക്തോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.56 ॥

ബ്രഹ്മാമൃതവരേ വാസോ ബ്രഹ്മാനന്ദാലയേ സ്ഥിതഃ ।
ബ്രഹ്മാമൃതജപോ യസ്യ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.57 ॥

ബ്രഹ്മാനന്ദശരീരാന്തോ ബ്രഹ്മാനന്ദേന്ദ്രിയഃ ക്വചിത് ।
ബ്രഹ്മാമൃതമയീ വിദ്യാ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.58 ॥

ബ്രഹ്മാനദമദോന്മത്തോ ബ്രഹ്മാമൃതരസംഭരഃ ।
ബ്രഹ്മാത്മനി സദാ സ്വസ്ഥോ വിദേഹാന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 12.59 ॥

ദേഹമുക്തിപ്രകരണം സർവവേദേഷു ദുർലഭം ।
മയോക്തം തേ മഹായോഗിൻ വിദേഹഃ ശ്രവണാദ്ഭവേത് ॥ 12.60 ॥

സ്കന്ദഃ –
അനാഥ നാഥ തേ പദം ഭജാമ്യുമാസനാഥ സ-
ന്നിശീഥനാഥമൗലിസംസ്ഫുടല്ലലാടസംഗജ-
സ്ഫുലിംഗദഗ്ധമന്മഥം പ്രമാഥനാഥ പാഹി മാം ॥ 12.61 ॥

വിഭൂതിഭൂഷഗാത്ര തേ ത്രിനേത്രമിത്രതാമിയാത്
മനഃസരോരുഹം ക്ഷണം തഥേക്ഷണേന മേ സദാ ।
പ്രബന്ധസംസൃതിഭ്രമദ്ഭ്രമജ്ജനൗഘസന്തതൗ
ന വേദ വേദമൗലിരപ്യപാസ്തദുഃഖസന്തതിം ॥ 12.62 ॥

॥ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ദേഹമുക്തിപ്രകരണവർണനം നാമ ദ്വാദശോഽധ്യായഃ ॥

13 ॥ ത്രയോദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
ശൃണുഷ്വ ദുർലഭം ലോകേ സാരാത് സാരതരം പരം ।
ആത്മരൂപമിദം സർവമാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.1 ॥

സർവമാത്മാസ്തി പരമാ പരമാത്മാ പരാത്മകഃ ।
നിത്യാനന്ദസ്വരൂപാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.2 ॥

പൂർണരൂപോ മഹാനാത്മാ പൂതാത്മാ ശാശ്വതാത്മകഃ ।
നിർവികാരസ്വരൂപാത്മാ നിർമലാത്മാ നിരാത്മകഃ ॥ 13.3 ॥

ശാന്താശാന്തസ്വരൂപാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ജീവാത്മാ പരമാത്മാ ഹി ചിത്താചിത്താത്മചിന്മയഃ ।
ഏകാത്മാ ഏകരൂപാത്മാ നൈകാത്മാത്മവിവർജിതഃ ॥ 13.4 ॥

മുക്താമുക്തസ്വരൂപാത്മാ മുക്താമുക്തവിവർജിതഃ ।
മോക്ഷരൂപസ്വരൂപാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.5 ॥

ദ്വൈതാദ്വൈതസ്വരൂപാത്മാ ദ്വൈതാദ്വൈതവിവർജിതഃ ।
സർവവർജിതസർവാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.6 ॥

മുദാമുദസ്വരൂപാത്മാ മോക്ഷാത്മാ ദേവതാത്മകഃ ।
സങ്കൽപഹീനസാരാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.7 ॥

നിഷ്കലാത്മാ നിർമലാത്മാ ബുദ്ധ്യാത്മാ പുരുഷാത്മകഃ ।
ആനന്ദാത്മാ ഹ്യജാത്മാ ച ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.8 ॥

അഗണ്യാത്മാ ഗണാത്മാ ച അമൃതാത്മാമൃതാന്തരഃ ।
ഭൂതഭവ്യഭവിഷ്യാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.9 ॥

അഖിലാത്മാഽനുമന്യാത്മാ മാനാത്മാ ഭാവഭാവനഃ ।
തുര്യരൂപപ്രസന്നാത്മാ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.10 ॥

നിത്യം പ്രത്യക്ഷരൂപാത്മാ നിത്യപ്രത്യക്ഷനിർണയഃ ।
അന്യഹീനസ്വഭാവാത്മാ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.11 ॥

അസദ്ധീനസ്വഭാവാത്മാ അന്യഹീനഃ സ്വയം പ്രഭുഃ ।
വിദ്യാവിദ്യാന്യശുദ്ധാത്മാ മാനാമാനവിഹീനകഃ ॥ 13.12 ॥

നിത്യാനിത്യവിഹീനാത്മാ ഇഹാമുത്രഫലാന്തരഃ ।
ശമാദിഷട്കശൂന്യാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.13 ॥

മുമുക്ഷുത്വം ച ഹീനാത്മാ ശബ്ദാത്മാ ദമനാത്മകഃ ।
നിത്യോപരതരൂപാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.14 ॥

സർവകാലതിതിക്ഷാത്മാ സമാധാനാത്മനി സ്ഥിതഃ ।
ശുദ്ധാത്മാ സ്വാത്മനി സ്വാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.15 ॥

അന്നകോശവിഹീനാത്മാ പ്രാണകോശവിവർജിതഃ ।
മനഃകോശവിഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.16 ॥

വിജ്ഞാനകോശഹീനാത്മാ ആനന്ദാദിവിവർജിതഃ ।
പഞ്ചകോശവിഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.17 ॥

നിർവികൽപസ്വരൂപാത്മാ സവികൽപവിവർജിതഃ ।
ശബ്ദാനുവിദ്ധഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.18 ॥var was ശബ്ദാനുവിധ്യഹീനാത്മാ
സ്ഥൂലദേഹവിഹീനാത്മാ സൂക്ഷ്മദേഹവിവർജിതഃ ।
കാരണാദിവിഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.19 ॥

ദൃശ്യാനുവിദ്ധശൂന്യാത്മാ ഹ്യാദിമധ്യാന്തവർജിതഃ ।
ശാന്താ സമാധിശൂന്യാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.20 ॥

പ്രജ്ഞാനവാക്യഹീനാത്മാ അഹം ബ്രഹ്മാസ്മിവർജിതഃ ।
തത്ത്വമസ്യാദിവാക്യാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.21 ॥

അയമാത്മേത്യഭാവാത്മാ സർവാത്മാ വാക്യവർജിതഃ ।
ഓങ്കാരാത്മാ ഗുണാത്മാ ച ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.22 ॥

ജാഗ്രദ്ധീനസ്വരൂപാത്മാ സ്വപ്നാവസ്ഥാവിവർജിതഃ ।
ആനന്ദരൂപപൂർണാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.23 ॥

ഭൂതാത്മാ ച ഭവിഷ്യാത്മാ ഹ്യക്ഷരാത്മാ ചിദാത്മകഃ ।
അനാദിമധ്യരൂപാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.24 ॥

സർവസങ്കൽപഹീനാത്മാ സ്വച്ഛചിന്മാത്രമക്ഷയഃ ।
ജ്ഞാതൃജ്ഞേയാദിഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.25 ॥

ഏകാത്മാ ഏകഹീനാത്മാ ദ്വൈതാദ്വൈതവിവർജിതഃ ।
സ്വയമാത്മാ സ്വഭാവാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.26 ॥

തുര്യാത്മാ നിത്യമാത്മാ ച യത്കിഞ്ചിദിദമാത്മകഃ ।
ഭാനാത്മാ മാനഹീനാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.27 ॥var was മാനാത്മാ
വാചാവധിരനേകാത്മാ വാച്യാനന്ദാത്മനന്ദകഃ ।
സർവഹീനാത്മസർവാത്മാ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.28 ॥

ആത്മാനമേവ വീക്ഷസ്വ ആത്മാനം ഭാവയ സ്വകം ।
സ്വസ്വാത്മാനം സ്വയം ഭുങ്ക്ഷ്വ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.29 ॥

സ്വാത്മാനമേവ സന്തുഷ്യ ആത്മാനം സ്വയമേവ ഹി ।
സ്വസ്വാത്മാനം സ്വയം പശ്യേത് സ്വമാത്മാനം സ്വയം ശ്രുതം ॥ 13.30 ॥

സ്വമാത്മനി സ്വയം തൃപ്തഃ സ്വമാത്മാനം സ്വയംഭരഃ ।
സ്വമാത്മാനം സ്വയം ഭസ്മ ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.31 ॥

സ്വമാത്മാനം സ്വയം മോദം സ്വമാത്മാനം സ്വയം പ്രിയം ।
സ്വമാത്മാനമേവ മന്തവ്യം ഹ്യാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.32 ॥

ആത്മാനമേവ ശ്രോതവ്യം ആത്മാനം ശ്രവണം ഭവ ।
ആത്മാനം കാമയേന്നിത്യം ആത്മാനം നിത്യമർചയ ॥ 13.33 ॥

ആത്മാനം ശ്ലാഘയേന്നിത്യമാത്മാനം പരിപാലയ ।
ആത്മാനം കാമയേന്നിത്യം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.34 ॥

ആത്മൈവേയമിയം ഭൂമിഃ ആത്മൈവേദമിദം ജലം ।
ആത്മൈവേദമിദം ജ്യോതിരാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.35 ॥

ആത്മൈവായമയം വായുരാത്മൈവേദമിദം വിയത് ।
ആത്മൈവായമഹങ്കാരഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.36 ॥

ആത്മൈവേദമിദം ചിത്തം ആത്മൈവേദമിദം മനഃ ।
ആത്മൈവേയമിയം ബുദ്ധിരാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.37 ॥

ആത്മൈവായമയം ദേഹഃ ആത്മൈവായമയം ഗുണഃ ।
ആത്മൈവേദമിദം തത്ത്വം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.38 ॥

ആത്മൈവായമയം മന്ത്രഃ ആത്മൈവായമയം ജപഃ ।
ആത്മൈവായമയം ലോകഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.39 ॥

ആത്മൈവായമയം ശബ്ദഃ ആത്മൈവായമയം രസഃ ।
ആത്മൈവായമയം സ്പർശഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.40 ॥

ആത്മൈവായമയം ഗന്ധഃ ആത്മൈവായമയം ശമഃ ।
ആത്മൈവേദമിദം ദുഃഖം ആത്മൈവേദമിദം സുഖം ॥ 13.41 ॥

ആത്മീയമേവേദം ജഗത് ആത്മീയഃ സ്വപ്ന ഏവ ഹി ।
സുഷുപ്തം ചാപ്യഥാത്മീയം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.42 ॥

ആത്മൈവ കാര്യമാത്മൈവ പ്രായോ ഹ്യാത്മൈവമദ്വയം ।
ആത്മീയമേവമദ്വൈതം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.43 ॥

ആത്മീയമേവായം കോഽപി ആത്മൈവേദമിദം ക്വചിത് ।
ആത്മൈവായമയം ലോകഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.44 ॥

ആത്മൈവേദമിദം ദൃശ്യം ആത്മൈവായമയം ജനഃ ।
ആത്മൈവേദമിദം സർവം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.45 ॥

ആത്മൈവായമയം ശംഭുഃ ആത്മൈവേദമിദം ജഗത് ।
ആത്മൈവായമയം ബ്രഹ്മാ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.46 ॥

ആത്മൈവായമയം സൂര്യ ആത്മൈവേദമിദം ജഡം ।
ആത്മൈവേദമിദം ധ്യാനം ആത്മൈവേദമിദം ഫലം ॥ 13.47 ॥

ആത്മൈവായമയം യോഗഃ സർവമാത്മമയം ജഗത് ।
സർവമാത്മമയം ഭൂതം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.48 ॥

സർവമാത്മമയം ഭാവി സർവമാത്മമയം ഗുരുഃ ।
സർവമാത്മമയം ശിഷ്യ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.49 ॥

സർവമാത്മമയം ദേവഃ സർവമാത്മമയം ഫലം ।
സർവമാത്മമയം ലക്ഷ്യം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.50 ॥

സർവമാത്മമയം തീർഥം സർവമാത്മമയം സ്വയം ।
സർവമാത്മമയം മോക്ഷം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.51 ॥

സർവമാത്മമയം കാമം സർവമാത്മമയം ക്രിയാ ।
സർവമാത്മമയം ക്രോധഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.52 ॥

സർവമാത്മമയം വിദ്യാ സർവമാത്മമയം ദിശഃ ।
സർവമാത്മമയം ലോഭഃ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.53 ॥

സർവമാത്മമയം മോഹഃ സർവമാത്മമയം ഭയം ।
സർവമാത്മമയം ചിന്താ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.54 ॥

സർവമാത്മമയം ധൈര്യം സർവമാത്മമയം ധ്രുവം ।
സർവമാത്മമയം സത്യം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.55 ॥

സർവമാത്മമയം ബോധം സർവമാത്മമയം ദൃഢം ।
സർവമാത്മമയം മേയം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.56 ॥

സർവമാത്മമയം ഗുഹ്യം സർവമാത്മമയം ശുഭം ।
സർവമാത്മമയം ശുദ്ധം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.57 ॥

സർവമാത്മമയം സർവം സത്യമാത്മാ സദാത്മകഃ ।
പൂർണമാത്മാ ക്ഷയം ചാത്മാ പരമാത്മാ പരാത്പരഃ ॥ 13.58 ॥

ഇതോഽപ്യാത്മാ തതോഽപ്യാത്മാ ഹ്യാത്മൈവാത്മാ തതസ്തതഃ ।
സർവമാത്മമയം സത്യം ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 13.59 ॥

സർവമാത്മസ്വരൂപം ഹി ദൃശ്യാദൃശ്യം ചരാചരം ।
സർവമാത്മമയം ശ്രുത്വാ മുക്തിമാപ്നോതി മാനവഃ ॥ 13.60 ॥

സ്വതന്ത്രശക്തിർഭഗവാനുമാധവോ
വിചിത്രകായാത്മകജാഗ്രതസ്യ ।
സുകാരണം കാര്യപരമ്പരാഭിഃ
സ ഏവ മായാവിതതോഽവ്യയാത്മാ ॥ 13.61 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സർവമാത്മപ്രകരണം നാമ ത്രയോദശോഽധ്യായഃ ॥

14 ॥ ചതുർദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
ശൃണുഷ്വ സർവം ബ്രഹ്മൈവ സത്യം സത്യം ശിവം ശപേ ।
നിശ്ചയേനാത്മയോഗീന്ദ്ര അന്യത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ॥ 14.1 ॥

അണുമാത്രമസദ്രൂപം അണുമാത്രമിദം ധ്രുവം ।
അണുമാത്രശരീരം ച അന്യത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ॥ 14.2 ॥

സർവമാത്മൈവ ശുദ്ധാത്മാ സർവം ചിന്മാത്രമദ്വയം ।
നിത്യനിർമലശുദ്ധാത്മാ അന്യത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ॥ 14.3 ॥

അണുമാത്രേ വിചിന്ത്യാത്മാ സർവം ന ഹ്യണുമാത്രകം ।
അണുമാത്രമസങ്കൽപോ അന്യത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ॥ 14.4 ॥

ചൈതന്യമാത്രം സങ്കൽപം ചൈതന്യം പരമം പദം ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.5 ॥

ചൈതന്യമാത്രമോങ്കാരഃ ചൈതന്യം സകലം സ്വയം ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.6 ॥

ആനന്ദശ്ചാഹമേവാസ്മി അഹമേവ ചിദവ്യയഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.7 ॥

അഹമേവ ഹി ഗുപ്താത്മാ അഹമേവ നിരന്തരം ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.8 ॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ ഗുരോർഗുരുഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.9 ॥

അഹമേവാഖിലാധാര അഹമേവ സുഖാത് സുഖം ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.10 ॥

അഹമേവ പരം ജ്യോതിരഹമേവാഖിലാത്മകഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.11 ॥

അഹമേവ ഹി തൃപ്താത്മാ അഹമേവ ഹി നിർഗുണഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.12 ॥

അഹമേവ ഹി പൂർണാത്മാ അഹമേവ പുരാതനഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.13 ॥

അഹമേവ ഹി ശാന്താത്മാ അഹമേവ ഹി ശാശ്വതഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.14 ॥

അഹമേവ ഹി സർവത്ര അഹമേവ ഹി സുസ്ഥിരഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.15 ॥

അഹമേവ ഹി ജീവാത്മാ അഹമേവ പരാത്പരഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.16 ॥

അഹമേവ ഹി വാക്യാർഥോ അഹമേവ ഹി ശങ്കരഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.17 ॥

അഹമേവ ഹി ദുർലക്ഷ്യ അഹമേവ പ്രകാശകഃ ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.18 ॥

അഹമേവാഹമേവാഹം അഹമേവ സ്വയം സ്വയം ।
അഹമേവ പരാനന്ദോഽഹമേവ ഹി ചിന്മയഃ ॥ 14.19 ॥

അഹമേവ ഹി ശുദ്ധാത്മാ അഹമേവ ഹി സന്മയഃ ।
അഹമേവ ഹി ശൂന്യാത്മാ അഹമേവ ഹി സർവഗഃ ॥ 14.20 ॥

അഹമേവ ഹി വേദാന്തഃ അഹമേവ ഹി ചിത്പരഃ ॥ 14.21 ॥

അഹമേവ ഹി ചിന്മാത്രം അഹമേവ ഹി ചിന്മയഃ ।
അന്യന്ന കിഞ്ചിത് ചിദ്രൂപാദഹം ബാഹ്യവിവർജിതഃ ॥ 14.22 ॥

അഹം ന കിഞ്ചിദ് ബ്രഹ്മാത്മാ അഹം നാന്യദഹം പരം ।
നിത്യശുദ്ധവിമുക്തോഽഹം നിത്യതൃപ്തോ നിരഞ്ജനഃ ॥ 14.23 ॥

ആനന്ദം പരമാനന്ദമന്യത് കിഞ്ചിന്ന കിഞ്ചന ।
നാസ്തി കിഞ്ചിന്നാസ്തി കിഞ്ചിത് നാസ്തി കിഞ്ചിത് പരാത്പരാത് ॥ 14.24 ॥

ആത്മൈവേദം ജഗത് സർവമാത്മൈവേദം മനോഭവം ।
ആത്മൈവേദം സുഖം സർവം ആത്മൈവേദമിദം ജഗത് ॥ 14.25 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവം ചിന്മാത്രം അഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.26 ॥

ദൃശ്യം സർവം പരം ബ്രഹ്മ ദൃശ്യം നാസ്ത്യേവ സർവദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവസങ്കൽപോ ബ്രഹ്മൈവ ന പരം ക്വചിത് ।
ആനന്ദം പരമം മാനം ഇദം ദൃശ്യം ന കിഞ്ചന ॥ 14.27 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മ ചിദ്രൂപം ചിദേവം ചിന്മയം ജഗത് ।
അസദേവ ജഗത്സർവം അസദേവ പ്രപഞ്ചകം ॥ 14.28 ॥

അസദേവാഹമേവാസ്മി അസദേവ ത്വമേവ ഹി ।
അസദേവ മനോവൃത്തിരസദേവ ഗുണാഗുണൗ ॥ 14.29 ॥

അസദേവ മഹീ സർവാ അസദേവ ജലം സദാ ।
അസദേവ ജഗത്ഖാനി അസദേവ ച തേജകം ॥ 14.30 ॥

അസദേവ സദാ വായുരസദേവേദമിത്യപി ।
അഹങ്കാരമസദ്ബുദ്ധിർബ്രഹ്മൈവ ജഗതാം ഗണഃ ॥ 14.31 ॥

അസദേവ സദാ ചിത്തമാത്മൈവേദം ന സംശയഃ ।
അസദേവാസുരാഃ സർവേ അസദേവേദശ്വരാകൃതിഃ ॥ 14.32 ॥

അസദേവ സദാ വിശ്വം അസദേവ സദാ ഹരിഃ ।
അസദേവ സദാ ബ്രഹ്മാ തത്സൃഷ്ടിരസദേവ ഹി ॥ 14.33 ॥

അസദേവ മഹാദേവഃ അസദേവ ഗണേശ്വരഃ ।
അസദേവ സദാ ചോമാ അസത് സ്കന്ദോ ഗണേശ്വരാഃ ॥ 14.34 ॥

അസദേവ സദാ ജീവ അസദേവ ഹി ദേഹകം ।
അസദേവ സദാ വേദാ അസദ്ദേഹാന്തമേവ ച ॥ 14.35 ॥

ധർമശാസ്ത്രം പുരാണം ച അസത്യേ സത്യവിഭ്രമഃ ।
അസദേവ ഹി സർവം ച അസദേവ പരമ്പരാ ॥ 14.36 ॥

അസദേവേദമാദ്യന്തമസദേവ മുനീശ്വരാഃ ।
അസദേവ സദാ ലോകാ ലോക്യാ അപ്യസദേവ ഹി ॥ 14.37 ॥

അസദേവ സുഖം ദുഃഖം അസദേവ ജയാജയൗ ।
അസദേവ പരം ബന്ധമസന്മുക്തിരപി ധ്രുവം ॥ 14.38 ॥

അസദേവ മൃതിർജന്മ അസദേവ ജഡാജഡം ।
അസദേവ ജഗത് സർവമസദേവാത്മഭാവനാ ॥ 14.39 ॥

അസദേവ ച രൂപാണി അസദേവ പദം ശുഭം ।
അസദേവ സദാ ചാഹമസദേവ ത്വമേവ ഹി ॥ 14.40 ॥

അസദേവ ഹി സർവത്ര അസദേവ ചലാചലം ।
അസച്ച സകലം ഭൂതമസത്യം സകലം ഫലം ॥ 14.41 ॥

അസത്യമഖിലം വിശ്വമസത്യമഖിലോ ഗുണഃ ।
അസത്യമഖിലം ശേഷമസത്യമഖിലം ജഗത് ॥ 14.42 ॥

അസത്യമഖിലം പാപം അസത്യം ശ്രവണത്രയം ।
അസത്യം ച സജാതീയവിജാതീയമസത് സദാ ॥ 14.43 ॥

അസത്യമധികാരാശ്ച അനിത്യാ വിഷയാഃ സദാ ।
അസദേവ ഹി ദേവാദ്യാ അസദേവ പ്രയോജനം ॥ 14.44 ॥

അസദേവ ശമം നിത്യം അസദേവ ശമോഽനിശം ।
അസദേവ സസന്ദേഹം അസദ്യുദ്ധം സുരാസുരം ॥ 14.45 ॥var was അസദേവ ച സന്ദേഹം
അസദേവേശഭാവം ചാസദേവോപാസ്യമേവ ഹി ।
അസച്ച കാലദേശാദി അസത് ക്ഷേത്രാദിഭാവനം ॥ 14.46 ॥

തജ്ജന്യധർമാധർമൗ ച അസദേവ വിനിർണയഃ ।
അസച്ച സർവകർമാണി അസദസ്വപരഭ്രമഃ ॥ 14.47 ॥

അസച്ച ചിത്തസദ്ഭാവ അസച്ച സ്ഥൂലദേഹകം ।
അസച്ച ലിംഗദേഹം ച സത്യം സത്യം ശിവം ശപേ ॥ 14.48 ॥

അസത്യം സ്വർഗനരകം അസത്യം തദ്ഭവം സുഖം ।
അസച്ച ഗ്രാഹകം സർവം അസത്യം ഗ്രാഹ്യരൂപകം ॥ 14.49 ॥

അസത്യം സത്യവദ്ഭാവം അസത്യം തേ ശിവേ ശപേ ।var was സത്യവദ്ഭാനം
അസത്യം വർതമാനാഖ്യം അസത്യം ഭൂതരൂപകം ॥ 14.50 ॥

അസത്യം ഹി ഭവിഷ്യാഖ്യം സത്യം സത്യം ശിവേ ശപേ ।
അസത് പൂർവമസന്മധ്യമസദന്തമിദം ജഗത് ॥ 14.51 ॥

അസദേവ സദാ പ്രായം അസദേവ ന സംശയഃ ।
അസദേവ സദാ ജ്ഞാനമജ്ഞാനജ്ഞേയമേവ ച ॥ 14.52 ॥

അസത്യം സർവദാ വിശ്വമസത്യം സർവദാ ജഡം ।
അസത്യം സർവദാ ദൃശ്യം ഭാതി തൗ രംഗശൃംഗവത് ॥ 14.53 ॥

അസത്യം സർവദാ ഭാവഃ അസത്യം കോശസംഭവം ।
അസത്യം സകലം മന്ത്രം സത്യം സത്യം ന സംശയഃ ॥ 14.54 ॥

ആത്മനോഽന്യജ്ജഗന്നാസ്തി നാസ്ത്യനാത്മമിദം സദാ ।
ആത്മനോഽന്യന്മൃഷൈവേദം സത്യം സത്യം ന സംശയഃ ॥ 14.55 ॥

ആത്മനോഽന്യത്സുഖം നാസ്തി ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ആത്മനോഽന്യാ ഗതിർനാസ്തി സ്ഥിതമാത്മനി സർവദാ ॥ 14.56 ॥

ആത്മനോഽന്യന്ന ഹി ക്വാപി ആത്മനോഽന്യത് തൃണം ന ഹി ।
ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചിച്ച ക്വചിദപ്യാത്മനോ ന ഹി ॥ 14.57 ॥

ആത്മാനന്ദപ്രകരണമേതത്തേഽഭിഹിതം മയാ ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വിദ്വാൻ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 14.58 ॥

സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ സദ്യോബന്ധവിമുക്തിദം ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥാർഥമാത്രം വൈ ഗൃണൻ സർവൈർവിമുച്യതേ ॥ 14.59 ॥

സൂതഃ –
പൂർണം സത്യം മഹേശം ഭജ നിയതഹൃദാ യോഽന്തരായൈർവിഹീനഃ
സോ നിത്യോ നിർവികൽപോ ഭവതി ഭുവി സദാ ബ്രഹ്മഭൂതോ ഋതാത്മാ ।
വിച്ഛിന്നഗ്രന്ഥിരീശേ ശിവവിമലപദേ വിദ്യതേ ഭാസതേഽന്തഃ
ആരാമോഽന്തർഭവതി നിയതം വിശ്വഭൂതോ മൃതശ്ച ॥ 14.60 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ആത്മാനന്ദപ്രകരണവർണനം നാമ ചതുർദശോഽധ്യായഃ ॥

15 ॥ പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
മഹാരഹസ്യം വക്ഷ്യാമി ഗുഹ്യാത് ഗുഹ്യതരം പുനഃ ।
അത്യന്തദുർലഭം ലോകേ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.1 ॥

ബ്രഹ്മമാത്രമിദം സർവം ബ്രഹ്മമാത്രമസന്ന ഹി ।
ബ്രഹ്മമാത്രം ശ്രുതം സർവം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.2 ॥

ബ്രഹ്മമാത്രം മഹായന്ത്രം ബ്രഹ്മമാത്രം ക്രിയാഫലം ।
ബ്രഹ്മമാത്രം മഹാവാക്യം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.3 ॥

ബ്രഹ്മമാത്രം ജഗത്സർവം ബ്രഹ്മമാത്രം ജഡാജഡം ।
ബ്രഹ്മമാത്രം പരം ദേഹം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.4 ॥

ബ്രഹ്മമാത്രം ഗുണം പ്രോക്തം ബ്രഹ്മമാത്രമഹം മഹത് ।
ബ്രഹ്മമാത്രം പരം ബ്രഹ്മ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.5 ॥

ബ്രഹ്മമാത്രമിദം വസ്തു ബ്രഹ്മമാത്രം സ ച പുമാൻ ।
ബ്രഹ്മമാത്രം ച യത് കിഞ്ചിത് സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.6 ॥

ബ്രഹ്മമാത്രമനന്താത്മാ ബ്രഹ്മമാത്രം പരം സുഖം ।
ബ്രഹ്മമാത്രം പരം ജ്ഞാനം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.7 ॥

ബ്രഹ്മമാത്രം പരം പാരം ബ്രഹ്മമാത്രം പുരത്രയം ।
ബ്രഹ്മമാത്രമനേകത്വം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.8 ॥

ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ഗന്ധം ബ്രഹ്മൈവ പരമം പദം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ഘ്രാണം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.9 ॥

ബ്രഹ്മൈവ കേവലം സ്പർശം ശബ്ദം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം രൂപം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.10 ॥

ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ലോകം രസോ ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ചിത്തം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.11 ॥

തത്പദം ച സദാ ബ്രഹ്മ ത്വം പദം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ।
അസീത്യേവ പദം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മൈക്യം കേവലം സദാ ॥ 15.12 ॥

ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ഗുഹ്യം ബ്രഹ്മ ബാഹ്യം ച കേവലം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം നിത്യം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.13 ॥

ബ്രഹ്മൈവ തജ്ജലാനീതി ജഗദാദ്യന്തയോഃ സ്ഥിതിഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ജഗദാദ്യന്തം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.14 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ചാസ്തി നാസ്തീതി ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവം യത് കിഞ്ചിത് സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.15 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ജാഗ്രത് സർവം ഹി ബ്രഹ്മമാത്രമഹം പരം ।
ബ്രഹ്മൈവ സത്യമസ്തിത്വം ബ്രഹ്മൈവ തുര്യമുച്യതേ ॥ 15.16 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സത്താ ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മൈവ ഗുരുഭാവനം ।
ബ്രഹ്മൈവ ശിഷ്യസദ്ഭാവം മോക്ഷം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.17 ॥

പൂർവാപരം ച ബ്രഹ്മൈവ പൂർണം ബ്രഹ്മ സനാതനം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം സാക്ഷാത് സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.18 ॥

ബ്രഹ്മ സച്ചിത്സുഖം ബ്രഹ്മ പൂർണം ബ്രഹ്മ സനാതനം ।
ബ്രഹ്മൈവ കേവലം സാക്ഷാത് സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.19 ॥

ബ്രഹ്മൈവ കേവലം സച്ചിത് സുഖം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ആനന്ദം ബ്രഹ്മ സർവത്ര പ്രിയരൂപമവസ്ഥിതം ॥ 15.20 ॥

ശുഭവാസനയാ ജീവം ശിവവദ്ഭാതി സർവദാ ।
പാപവാസനയാ ജീവോ നരകം ഭോജ്യവത് സ്ഥിതം ॥ 15.21 ॥

ബ്രഹ്മൈവേന്ദ്രിയവദ്ഭാനം ബ്രഹ്മൈവ വിഷയാദിവത് ।
ബ്രഹ്മൈവ വ്യവഹാരശ്ച സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.22 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവമാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ ജ്ഞാനവിഗ്രഹം ।
ബ്രഹ്മൈവ മായാകാര്യാഖ്യം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.23 ॥

ബ്രഹ്മൈവ യജ്ഞസന്ധാനം ബ്രഹ്മൈവ ഹൃദയാംബരം ।
ബ്രഹ്മൈവ മോക്ഷസാരാഖ്യം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.24 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ശുദ്ധാശുദ്ധം ച സർവം ബ്രഹ്മൈവ കാരണം ।
ബ്രഹ്മൈവ കാര്യം ഭൂലോകം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.25 ॥

ബ്രഹ്മൈവ നിത്യതൃപ്താത്മാ ബ്രഹ്മൈവ സകലം ദിനം ।
ബ്രഹ്മൈവ തൂഷ്ണീം ഭൂതാത്മാ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.26 ॥

ബ്രഹ്മൈവ വേദസാരാർഥഃ ബ്രഹ്മൈവ ധ്യാനഗോചരം ।
ബ്രഹ്മൈവ യോഗയോഗാഖ്യം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.27 ॥

നാനാരൂപത്വാദ് ബ്രഹ്മ ഉപാധിത്വേന ദൃശ്യതേ ।
മായാമാത്രമിതി ജ്ഞാത്വാ വസ്തുതോ നാസ്തി തത്ത്വതഃ ॥ 15.28 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ലോകവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ജനവത്തഥാ ।
ബ്രഹ്മൈവ രൂപവദ്ഭാതി വസ്തുതോ നാസ്തി കിഞ്ചന ॥ 15.29 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ദേവതാകാരം ബ്രഹ്മൈവ മുനിമണ്ഡലം ।
ബ്രഹ്മൈവ ധ്യാനരൂപം ച സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.30 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനം ബ്രഹ്മൈവ പരമേശ്വരഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ശുദ്ധബുദ്ധാത്മാ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.31 ॥

ബ്രഹ്മൈവ പരമാനദം ബ്രഹ്മൈവ വ്യാപകം മഹത് ।
ബ്രഹ്മൈവ പരമാർഥം ച സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.32 ॥

ബ്രഹ്മൈവ യജ്ഞരൂപം ച ബ്രഹ്മ ഹവ്യം ച കേവലം ।
ബ്രഹ്മൈവ ജീവഭൂതാത്മാ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.33 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സകലം ലോകം ബ്രഹ്മൈവ ഗുരുശിഷ്യകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവസിദ്ധിം ച സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.34 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവമന്ത്രം ച ബ്രഹ്മൈവ സകലം ജപം ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവകാര്യം ച സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.35 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവശാന്തത്വം ബ്രഹ്മൈവ ഹൃദയാന്തരം ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവകൈവല്യം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.36 ॥

ബ്രഹ്മൈവാക്ഷരഭാവഞ്ച ബ്രഹ്മൈവാക്ഷരലക്ഷണം ।
ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മരൂപഞ്ച സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.37 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സത്യഭവനം ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ തത്പദാർഥഞ്ച സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.38 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമ്പദാർഥഞ്ച ബ്രഹ്മൈവ പരമേശ്വരഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ത്വമ്പദാർഥഞ്ച സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.39 ॥

ബ്രഹ്മൈവ യദ്യത് പരമം ബ്രഹ്മൈവേതി പരായണം ।
ബ്രഹ്മൈവ കലനാഭാവം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.40 ॥

ബ്രഹ്മ സർവം ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവ ത്വം സദാശിവഃ ।
ബ്രഹ്മൈവേദം ജഗത് സർവം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.41 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവസുലഭം ബ്രഹ്മൈവാത്മാ സ്വയം സ്വയം ।
ബ്രഹ്മൈവ സുഖമാത്രത്വാത് സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.42 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവം ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മണോഽന്യദസത് സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മമാത്രാത്മാ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.43 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവവാക്യാർഥഃ ബ്രഹ്മൈവ പരമം പദം ।
ബ്രഹ്മൈവ സത്യാസത്യം ച സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.44 ॥

ബ്രഹ്മൈവൈകമനാദ്യന്തം ബ്രഹ്മൈവൈകം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവൈകം ചിദാനന്ദഃ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.45 ॥

ബ്രഹ്മൈവൈകം സുഖം നിത്യം ബ്രഹ്മൈവൈകം പരായണം ।
ബ്രഹ്മൈവൈകം പരം ബ്രഹ്മ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.46 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ചിത് സ്വയം സ്വസ്ഥം ബ്രഹ്മൈവ ഗുണവർജിതം ।
ബ്രഹ്മൈവാത്യന്തികം സർവം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.47 ॥

ബ്രഹ്മൈവ നിർമലം സർവം ബ്രഹ്മൈവ സുലഭം സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ സത്യം സത്യാനാം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.48 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സൗഖ്യം സൗഖ്യം ച ബ്രഹ്മൈവാഹം സുഖാത്മകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവദാ പ്രോക്തം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.49 ॥

ബ്രഹ്മൈവമഖിലം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മൈകം സർവസാക്ഷികം ।
ബ്രഹ്മൈവ ഭൂരിഭവനം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.50 ॥

ബ്രഹ്മൈവ പരിപൂർണാത്മാ ബ്രഹ്മൈവം സാരമവ്യയം ।
ബ്രഹ്മൈവ കാരണം മൂലം ബ്രഹ്മൈവൈകം പരായണം ॥ 15.51 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവഭൂതാത്മാ ബ്രഹ്മൈവ സുഖവിഗ്രഹം ।
ബ്രഹ്മൈവ നിത്യതൃപ്താത്മാ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.52 ॥

ബ്രഹ്മൈവാദ്വൈതമാത്രാത്മാ ബ്രഹ്മൈവാകാശവത് പ്രഭുഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ഹൃദയാനന്ദഃ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.53 ॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യത് പരം നാസ്തി ബ്രഹ്മണോഽന്യജ്ജഗന്ന ച ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യദഹം നാഹം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.54 ॥

ബ്രഹ്മൈവാന്യസുഖം നാസ്തി ബ്രഹ്മണോഽന്യത് ഫലം ന ഹി ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യത് തൃണം നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.55 ॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യത് പദം മിഥ്യാ ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യജ്ജഗന്മിഥ്യാ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.56 ॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യദഹം മിഥ്യാ ബ്രഹ്മമാത്രോഹമേവ ഹി ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യോ ഗുരുർനാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.57 ॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യദസത് കാര്യം ബ്രഹ്മണോഽന്യദസദ്വപുഃ ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യന്മനോ നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.58 ॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യജ്ജഗന്മിഥ്യാ ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന ചാഹന്താ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 15.59 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവമിത്യേവം പ്രോക്തം പ്രകരണം മയാ ।
യഃ പഠേത് ശ്രാവയേത് സദ്യോ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 15.60 ॥

അസ്തി ബ്രഹ്മേതി വേദേ ഇദമിദമഖിലം വേദ സോ സദ്ഭവേത് ।
സച്ചാസച്ച ജഗത്തഥാ ശ്രുതിവചോ ബ്രഹ്മൈവ തജ്ജാദികം ॥

യതോ വിദ്യൈവേദം പരിലുഠതി മോഹേന ജഗതി ।
അതോ വിദ്യാപാദോ പരിഭവതി ബ്രഹ്മൈവ ഹി സദാ ॥ 15.61 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മൈവ സർവം പ്രകരണനിരൂപണം നാമ പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ ॥

16 ॥ ഷോഡശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
അത്യന്തം ദുർലഭം വക്ഷ്യേ വേദശാസ്ത്രാഗമാദിഷു ।
ശൃണ്വന്തു സാവധാനേന അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.1 ॥

യത്കിഞ്ചിദ് ദൃശ്യതേ ലോകേ യത്കിഞ്ചിദ്ഭാഷതേ സദാ ।
യത്കിഞ്ചിദ് ഭുജ്യതേ ക്വാപി തത്സർവമസദേവ ഹി ॥ 16.2 ॥

യദ്യത് കിഞ്ചിജ്ജപം വാപി സ്നാനം വാ ജലമേവ വാ ।
ആത്മനോഽന്യത് പരം യദ്യത് അസത് സർവം ന സംശയഃ ॥ 16.3 ॥

ചിത്തകാര്യം ബുദ്ധികാര്യം മായാകാര്യം തഥൈവ ഹി ।
ആത്മനോഽന്യത് പരം കിഞ്ചിത് തത്സർവമസദേവ ഹി ॥ 16.4 ॥

അഹന്തായാഃ പരം രൂപം ഇദന്ത്വം സത്യമിത്യപി ।
ആത്മനോഽന്യത് പരം കിഞ്ചിത് തത്സർവമസദേവ ഹി ॥ 16.5 ॥

നാനാത്വമേവ രൂപത്വം വ്യവഹാരഃ ക്വചിത് ക്വചിത് ।
ആത്മീയ ഏവ സർവത്ര തത്സർവമസദേവ ഹി ॥ 16.6 ॥

തത്ത്വഭേദം ജഗദ്ഭേദം സർവഭേദമസത്യകം ।
ഇച്ഛാഭേദം ജഗദ്ഭേദം തത്സർവമസദേവ ഹി ॥ 16.7 ॥

ദ്വൈതഭേദം ചിത്രഭേദം ജാഗ്രദ്ഭേദം മനോമയം ।
അഹംഭേദമിദംഭേദമസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.8 ॥

സ്വപ്നഭേദം സുപ്തിഭേദം തുര്യഭേദമഭേദകം ।
കർതൃഭേദം കാര്യഭേദം ഗുണഭേദം രസാത്മകം ।
ലിംഗഭേദമിദംഭേദമസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.9 ॥

ആത്മഭേദമസദ്ഭേദം സദ്ഭേദമസദണ്വപി ।
അത്യന്താഭാവസദ്ഭേദം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.10 ॥

അസ്തിഭേദം നാസ്തിഭേദമഭേദം ഭേദവിഭ്രമഃ ।
ഭ്രാന്തിഭേദം ഭൂതിഭേദമസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.11 ॥

പുനരന്യത്ര സദ്ഭേദമിദമന്യത്ര വാ ഭയം ।
പുണ്യഭേദം പാപഭേദം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.12 ॥

സങ്കൽപഭേദം തദ്ഭേദം സദാ സർവത്ര ഭേദകം ।
ജ്ഞാനാജ്ഞാനമയം സർവം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.13 ॥

ബ്രഹ്മഭേദം ക്ഷത്രഭേദം ഭൂതഭൗതികഭേദകം ।
ഇദംഭേദമഹംഭേദം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.14 ॥

വേദഭേദം ദേവഭേദം ലോകാനാം ഭേദമീദൃശം ।
പഞ്ചാക്ഷരമസന്നിത്യം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.15 ॥

ജ്ഞാനേന്ദ്രിയമസന്നിത്യം കർമേന്ദ്രിയമസത്സദാ ।
അസദേവ ച ശബ്ദാഖ്യം അസത്യം തത്ഫലം തഥാ ॥ 16.16 ॥

അസത്യം പഞ്ചഭൂതാഖ്യമസത്യം പഞ്ചദേവതാഃ ।
അസത്യം പഞ്ചകോശാഖ്യം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.17 ॥

അസത്യം ഷഡ്വികാരാദി അസത്യം ഷട്കമൂർമിണാം ।
അസത്യമരിഷഡ്വർഗമസത്യം ഷഡൃതുസ്തദാ ॥ 16.18 ॥var was തഥാ
അസത്യം ദ്വാദശമാസാഃ അസത്യം വത്സരസ്തഥാ ।
അസത്യം ഷഡവസ്ഥാഖ്യം ഷട്കാലമസദേവ ഹി ॥ 16.19 ॥

അസത്യമേവ ഷട്ശാസ്ത്രം അസദേവ ഹി കേവലം ।
അസദേവ സദാ ജ്ഞാനം അസദേവ ഹി കേവലം ॥ 16.20 ॥

അനുക്തമുക്തം നോക്തം ച അസദേവ ഹി കേവലം ।
അസത്പ്രകരണം പ്രോക്തം സർവവേദേഷു ദുർലഭം ॥ 16.21 ॥

ഭൂയഃ ശൃണു ത്വം യോഗീന്ദ്ര സാക്ഷാന്മോക്ഷം ബ്രവീമ്യഹം ।
സന്മാത്രമഹമേവാത്മാ സച്ചിദാനന്ദ കേവലം ॥ 16.22 ॥

സന്മയാനന്ദഭൂതാത്മാ ചിന്മയാനന്ദസദ്ഘനഃ ।
ചിന്മയാനന്ദസന്ദോഹചിദാനന്ദോ ഹി കേവലം ॥ 16.23 ॥

ചിന്മാത്രജ്യോതിരാന്ദശ്ചിന്മാത്രജ്യോതിവിഗ്രഹഃ ।
ചിന്മാത്രജ്യോതിരീശാനഃ സർവദാനന്ദകേവലം ॥ 16.24 ॥

ചിന്മാത്രജ്യോതിരഖിലം ചിന്മാത്രജ്യോതിരസ്മ്യഹം ।
ചിന്മാത്രം സർവമേവാഹം സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ॥ 16.25 ॥

ചിന്മാത്രമേവ ചിത്തം ച ചിന്മാത്രം മോക്ഷ ഏവ ച ।
ചിന്മാത്രമേവ മനനം ചിന്മാത്രം ശ്രവണം തഥാ ॥ 16.26 ॥

ചിന്മാത്രമഹമേവാസ്മി സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ।
ചിന്മാത്രം നിർഗുണം ബ്രഹ്മ ചിന്മാത്രം സഗുണം പരം ॥ 16.27 ॥

ചിന്മാത്രമഹമേവ ത്വം സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ।
ചിന്മാത്രമേവ ഹൃദയം ചിന്മാത്രം ചിന്മയം സദാ ॥ 16.28 ॥

ചിദേവ ത്വം ചിദേവാഹം സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ।
ചിന്മാത്രമേവ ശാന്തത്വം ചിന്മാത്രം ശാന്തിലക്ഷണം ॥ 16.29 ॥

ചിന്മാത്രമേവ വിജ്ഞാനം ചിന്മാത്രം ബ്രഹ്മ കേവലം ।
ചിന്മാത്രമേവ സങ്കൽപം ചിന്മാത്രം ഭുവനത്രയം ॥ 16.30 ॥

ചിന്മാത്രമേവ സർവത്ര ചിന്മാത്രം വ്യാപകോ ഗുരുഃ ।
ചിന്മാത്രമേവ ശുദ്ധത്വം ചിന്മാത്രം ബ്രഹ്മ കേവലം ॥ 16.31 ॥

ചിന്മാത്രമേവ ചൈതന്യം ചിന്മാത്രം ഭാസ്കരാദികം ।
ചിന്മാത്രമേവ സന്മാത്രം ചിന്മാത്രം ജഗദേവ ഹി ॥ 16.32 ॥

ചിന്മാത്രമേവ സത്കർമ ചിന്മാത്രം നിത്യമംഗലം ।
ചിന്മാത്രമേവ ഹി ബ്രഹ്മ ചിന്മാത്രം ഹരിരേവ ഹി ॥ 16.33 ॥

ചിന്മാത്രമേവ മൗനാത്മാ ചിന്മാത്രം സിദ്ധിരേവ ഹി ।
ചിന്മാത്രമേവ ജനിതം ചിന്മാത്രം സുഖമേവ ഹി ॥ 16.34 ॥

ചിന്മാത്രമേവ ഗഗനം ചിന്മാത്രം പർവതം ജലം ।
ചിന്മാത്രമേവ നക്ഷത്രം ചിന്മാത്രം മേഘമേവ ഹി ॥ 16.35 ॥

ചിദേവ ദേവതാകാരം ചിദേവ ശിവപൂജനം ।
ചിന്മാത്രമേവ കാഠിന്യം ചിന്മാത്രം ശീതലം ജലം ॥ 16.36 ॥

ചിന്മാത്രമേവ മന്തവ്യം ചിന്മാത്രം ദൃശ്യഭാവനം ।
ചിന്മാത്രമേവ സകലം ചിന്മാത്രം ഭുവനം പിതാ ॥ 16.37 ॥

ചിന്മാത്രമേവ ജനനീ ചിന്മാത്രാന്നാസ്തി കിഞ്ചന ।
ചിന്മാത്രമേവ നയനം ചിന്മാത്രം ശ്രവണം സുഖം ॥ 16.38 ॥

ചിന്മാത്രമേവ കരണം ചിന്മാത്രം കാര്യമീശ്വരം ।
ചിന്മാത്രം ചിന്മയം സത്യം ചിന്മാത്രം നാസ്തി നാസ്തി ഹി ॥ 16.39 ॥

ചിന്മാത്രമേവ വേദാന്തം ചിന്മാത്രം ബ്രഹ്മ നിശ്ചയം ।
ചിന്മാത്രമേവ സദ്ഭാവി ചിന്മാത്രം ഭാതി നിത്യശഃ ॥ 16.40 ॥

ചിദേവ ജഗദാകാരം ചിദേവ പരമം പദം ।
ചിദേവ ഹി ചിദാകാരം ചിദേവ ഹി ചിദവ്യയഃ ॥ 16.41 ॥

ചിദേവ ഹി ശിവാകാരം ചിദേവ ഹി ശിവവിഗ്രഹഃ ।
ചിദാകാരമിദം സർവം ചിദാകാരം സുഖാസുഖം ॥ 16.42 ॥

ചിദേവ ഹി ജഡാകാരം ചിദേവ ഹി നിരന്തരം ।
ചിദേവകലനാകാരം ജീവാകാരം ചിദേവ ഹി ॥ 16.43 ॥

ചിദേവ ദേവതാകാരം ചിദേവ ശിവപൂജനം ।
ചിദേവ ത്വം ചിദേവാഹം സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ॥ 16.44 ॥

ചിദേവ പരമാകാരം ചിദേവ ഹി നിരാമയം ।
ചിന്മാത്രമേവ സതതം ചിന്മാത്രം ഹി പരായണം ॥ 16.45 ॥

ചിന്മാത്രമേവ വൈരാഗ്യം ചിന്മാത്രം നിർഗുണം സദാ ।
ചിന്മാത്രമേവ സഞ്ചാരം ചിന്മാത്രം മന്ത്രതന്ത്രകം ॥ 16.46 ॥

ചിദാകാരമിദം വിശ്വം ചിദാകാരം ജഗത്ത്രയം ।
ചിദാകാരമഹങ്കാരം ചിദാകാരം പരാത് പരം ॥ 16.47 ॥

ചിദാകാരമിദം ഭേദം ചിദാകാരം തൃണാദികം ।
ചിദാകാരം ചിദാകാശം ചിദാകാരമരൂപകം ॥ 16.48 ॥

ചിദാകാരം മഹാനന്ദം ചിദാകാരം സുഖാത് സുഖം ।
ചിദാകാരം സുഖം ഭോജ്യം ചിദാകാരം പരം ഗുരും ॥ 16.49 ॥

ചിദാകാരമിദം വിശ്വം ചിദാകാരമിദം പുമാൻ ।
ചിദാകാരമജം ശാന്തം ചിദാകാരമനാമയം ॥ 16.50 ॥

ചിദാകാരം പരാതീതം ചിദാകാരം ചിദേവ ഹി ।
ചിദാകാരം ചിദാകാശം ചിദാകാശം ശിവായതേ ॥ 16.51 ॥

ചിദാകാരം സദാ ചിത്തം ചിദാകാരം സദാഽമൃതം ।
ചിദാകാരം ചിദാകാശം തദാ സർവാന്തരാന്തരം ॥ 16.52 ॥

ചിദാകാരമിദം പൂർണം ചിദാകാരമിദം പ്രിയം ।
ചിദാകാരമിദം സർവം ചിദാകാരമഹം സദാ ॥ 16.53 ॥

ചിദാകാരമിദം സ്ഥാനം ചിദാകാരം ഹൃദംബരം ।
ചിദാബോധം ചിദാകാരം ചിദാകാശം തതം സദാ ॥ 16.54 ॥

ചിദാകാരം സദാ പൂർണം ചിദാകാരം മഹത്ഫലം ।
ചിദാകാരം പരം തത്ത്വം ചിദാകാരം പരം ഭവാൻ ॥ 16.55 ॥

ചിദാകാരം സദാമോദം ചിദാകാരം സദാ മൃതം ।
ചിദാകാരം പരം ബ്രഹ്മ ചിദഹം ചിദഹം സദാ ॥ 16.56 ॥

ചിദഹം ചിദഹം ചിത്തം ചിത്തം സ്വസ്യ ന സംശയഃ ।
ചിദേവ ജഗദാകാരം ചിദേവ ശിവശങ്കരഃ ॥ 16.57 ॥

ചിദേവ ഗഗനാകാരം ചിദേവ ഗണനായകം ।
ചിദേവ ഭുവനാകാരം ചിദേവ ഭവഭാവനം ॥ 16.58 ॥

ചിദേവ ഹൃദയാകാരം ചിദേവ ഹൃദയേശ്വരഃ ।
ചിദേവ അമൃതാകാരം ചിദേവ ചലനാസ്പദം ॥ 16.59 ॥

ചിദേവാഹം ചിദേവാഹം ചിന്മയം ചിന്മയം സദാ ।
ചിദേവ സത്യവിശ്വാസം ചിദേവ ബ്രഹ്മഭാവനം ॥ 16.60 ॥

ചിദേവ പരമം ദേവം ചിദേവ ഹൃദയാലയം ।
ചിദേവ സകലാകാരം ചിദേവ ജനമണ്ഡലം ॥ 16.61 ॥

ചിദേവ സർവമാനന്ദം ചിദേവ പ്രിയഭാഷണം ।
ചിദേവ ത്വം ചിദേവാഹം സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ॥ 16.62 ॥

ചിദേവ പരമം ധ്യാനം ചിദേവ പരമർഹണം ।
ചിദേവ ത്വം ചിദേവാഹം സർവം ചിന്മയമേവ ഹി ॥ 16.63 ॥

ചിദേവ ത്വം പ്രകരണം സർവവേദേഷു ദുർലഭം ।
സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി ധ്രുവം ॥ 16.64 ॥

യസ്യാഭിധ്യാനയോഗാജ്ജനിമൃതിവിവശാഃ ശാശ്വതം വൃത്തിഭിര്യേ
മായാമോഹൈർവിഹീനാ ഹൃദുദരഭയജം ഛിദ്യതേ ഗ്രന്ഥിജാതം ।
വിശ്വം വിശ്വാധികരസം ഭവതി ഭവതോ ദർശനാദാപ്തകാമഃ
സോ നിത്യോ നിർവികൽപോ ഭവതി ഭുവി സദാ ബ്രഹ്മഭൂതോഽന്തരാത്മാ ॥ 16.65 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ചിദേവത്വമ്പ്രകരണവർണനം നാമ ഷോഡശോഽധ്യായഃ ॥

17 ॥ സപ്തദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
നിദാഘ ശൃണു ഗുഹ്യം മേ സർവസിദ്ധാന്തസംഗ്രഹം ।
ദ്വൈതാദ്വൈതമിദം ശൂന്യം ശാന്തം ബ്രഹ്മൈവ സർവദാ ॥ 17.1 ॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരാത് പരം ।
ദ്വൈതാദ്വൈതമിദം ശൂന്യം ശാന്തം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 17.2 ॥

അഹമേവ ഹി ശാന്താത്മാ അഹമേവ ഹി സർവഗഃ ।
അഹമേവ ഹി ശുദ്ധാത്മാ അഹമേവ ഹി നിത്യശഃ ॥ 17.3 ॥

അഹമേവ ഹി നാനാത്മാ അഹമേവ ഹി നിർഗുണഃ ।
അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹമേവ ഹി കാരണം ॥ 17.4 ॥

അഹമേവ ഹി ജഗത് സർവം ഇദം ചൈവാഹമേവ ഹി ।
അഹമേവ ഹി മോദാത്മാ അഹമേവ ഹി മുക്തിദഃ ॥ 17.5 ॥

അഹമേവ ഹി ചൈതന്യം അഹമേവ ഹി ചിന്മയഃ ।
അഹമേവ ഹി ചൈതന്യമഹം സർവാന്തരഃ സദാ ॥ 17.6 ॥

അഹമേവ ഹി ഭൂതാത്മാ ഭൗതികം ത്വഹമേവ ഹി ।
അഹമേവ ത്വമേവാഹമഹമേവാഹമേവ ഹി ॥ 17.7 ॥

ജീവാത്മാ ത്വഹമേവാഹമഹമേവ പരേശ്വരഃ ।
അഹമേവ വിഭുർനിത്യമഹമേവ സ്വയം സദാ ॥ 17.8 ॥

അഹമേവാക്ഷരം സാക്ഷാത് അഹമേവ ഹി മേ പ്രിയം ।
അഹമേവ സദാ ബ്രഹ്മ അഹമേവ സദാഽവ്യയഃ ॥ 17.9 ॥

അഹമേവാഹമേവാഗ്രേ അഹമേവാന്തരാന്തരഃ ।
അഹമേവ ചിദാകാശമഹമേവാവഭാസകഃ ॥ 17.10 ॥

അഹമേവ സദാ സ്രഷ്ടാ അഹമേവ ഹി രക്ഷകഃ ।
അഹമേവ ഹി ലീലാത്മാ അഹമേവ ഹി നിശ്ചയഃ ॥ 17.11 ॥

അഹമേവ സദാ സാക്ഷീ ത്വമേവ ത്വം പുരാതനഃ ।
ത്വമേവ ഹി പരം ബ്രഹ്മ ത്വമേവ ഹി നിരന്തരം ॥ 17.12 ॥

അഹമേവാഹമേവാഹമഹമേവ ത്വമേവ ഹി ।
അഹമേവാദ്വയാകാരഃ അഹമേവ വിദേഹകഃ ॥ 17.13 ॥

അഹമേവ മമാധാരഃ അഹമേവ സദാത്മകഃ ।
അഹമേവോപശാന്താത്മാ അഹമേവ തിതിക്ഷകഃ ॥ 17.14 ॥

അഹമേവ സമാധാനം ശ്രദ്ധാ ചാപ്യഹമേവ ഹി ।
അഹമേവ മഹാവ്യോമ അഹമേവ കലാത്മകഃ ॥ 17.15 ॥

അഹമേവ ഹി കാമാന്തഃ അഹമേവ സദാന്തരഃ ।
അഹമേവ പുരസ്താച്ച അഹം പശ്ചാദഹം സദാ ॥ 17.16 ॥

അഹമേവ ഹി വിശ്വാത്മാ അഹമേവ ഹി കേവലം ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരാത്പരഃ ॥ 17.17 ॥

അഹമേവ ചിദാനന്ദഃ അഹമേവ സുഖാസുഖം ।
അഹമേവ ഗുരുത്വം ച അഹമേവാച്യുതഃ സദാ ॥ 17.18 ॥

അഹമേവ ഹി വേദാന്തഃ അഹമേവ ഹി ചിന്തനഃ ।
ദേഹോഽഹം ശുദ്ധചൈതന്യഃ അഹം സംശയവർജിതഃ ॥ 17.19 ॥

അഹമേവ പരം ജ്യോതിരഹമേവ പരം പദം ।
അഹമേവാവിനാശ്യാത്മാ അഹമേവ പുരാതനഃ ॥ 17.20 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ അഹമേവ ഹി നിഷ്കലഃ ।
അഹം തുര്യോ ന സന്ദേഹഃ അഹമാത്മാ ന സംശയഃ ॥ 17.21 ॥

അഹമിത്യപി ഹീനോഽഹമഹം ഭാവനവർജിതഃ ।
അഹമേവ ഹി ഭാവാന്താ അഹമേവ ഹി ശോഭനം ॥ 17.22 ॥

അഹമേവ ക്ഷണാതീതഃ അഹമേവ ഹി മംഗലം ।
അഹമേവാച്യുതാനന്ദഃ അഹമേവ നിരന്തരം ॥ 17.23 ॥

അഹമേവാപ്രമേയാത്മാ അഹം സങ്കൽപവർജിതഃ ।
അഹം ബുദ്ധഃ പരന്ധാമ അഹം ബുദ്ധിവിവർജിതഃ ॥ 17.24 ॥

അഹമേവ സദാ സത്യം അഹമേവ സദാസുഖം ।
അഹമേവ സദാ ലഭ്യം അഹം സുലഭകാരണം ॥ 17.25 ॥

അഹം സുലഭവിജ്ഞാനം ദുർലഭോ ജ്ഞാനിനാം സദാ ।
അഹം ചിന്മാത്ര ഏവാത്മാ അഹമേവ ഹി ചിദ്ഘനഃ ॥ 17.26 ॥

അഹമേവ ത്വമേവാഹം ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
അഹമാത്മാ ന സന്ദേഹഃ സർവവ്യാപീ ന സംശയഃ ॥ 17.27 ॥

അഹമാത്മാ പ്രിയം സത്യം സത്യം സത്യം പുനഃ പുനഃ ।
അഹമാത്മാഽജരോ വ്യാപീ അഹമേവാത്മനോ ഗുരുഃ ॥ 17.28 ॥

അഹമേവാമൃതോ മോക്ഷോ അഹമേവ ഹി നിശ്ചലഃ ।
അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹം മുക്തോ ന സംശയഃ ॥ 17.29 ॥

അഹമേവ സദാ ശുദ്ധഃ അഹമേവ ഹി നിർഗുണഃ ।
അഹം പ്രപഞ്ചഹീനോഽഹം അഹം ദേഹവിവർജിതഃ ॥ 17.30 ॥

അഹം കാമവിഹീനാത്മാ അഹം മായാവിവർജിതഃ ।
അഹം ദോഷപ്രവൃത്താത്മാ അഹം സംസാരവർജിതഃ ॥ 17.31 ॥

അഹം സങ്കൽപരഹിതോ വികൽപരഹിതഃ ശിവഃ ।
അഹമേവ ഹി തുര്യാത്മാ അഹമേവ ഹി നിർമലഃ ॥ 17.32 ॥

അഹമേവ സദാ ജ്യോതിരഹമേവ സദാ പ്രഭുഃ ।
അഹമേവ സദാ ബ്രഹ്മ അഹമേവ സദാ പരഃ ॥ 17.33 ॥

അഹമേവ സദാ ജ്ഞാനമഹമേവ സദാ മൃദുഃ ।
അഹമേവ ഹി ചിത്തം ച അഹം മാനവിവർജിതഃ ॥ 17.34 ॥

അഹങ്കാരശ്ച സംസാരമഹങ്കാരമസത്സദാ ।
അഹമേവ ഹി ചിന്മാത്രം മത്തോഽന്യന്നാസ്തി നാസ്തി ഹി ॥ 17.35 ॥

അഹമേവ ഹി മേ സത്യം മത്തോഽന്യന്നാസ്തി കിഞ്ചന ।
മത്തോഽന്യത്തത്പദം നാസ്തി മത്തോഽന്യത് ത്വത്പദം നഹി ॥ 17.36 ॥

പുണ്യമിത്യപി ന ക്വാപി പാപമിത്യപി നാസ്തി ഹി ।
ഇദം ഭേദമയം ഭേദം സദസദ്ഭേദമിത്യപി ॥ 17.37 ॥

നാസ്തി നാസ്തി ത്വയാ സത്യം സത്യം സത്യം പുനഃ പുനഃ ।
നാസ്തി നാസ്തി സദാ നാസ്തി സർവം നാസ്തീതി നിശ്ചയഃ ॥ 17.38 ॥

ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മ ത്വമേവ ഹി ।
കാലോ ബ്രഹ്മ കലാ ബ്രഹ്മ കാര്യം ബ്രഹ്മ ക്ഷണം തദാ ॥ 17.39 ॥

സർവം ബ്രഹ്മാപ്യഹം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മാസ്മീതി ന സംശയഃ ।
ചിത്തം ബ്രഹ്മ മനോ ബ്രഹ്മ സത്യം ബ്രഹ്മ സദാഽസ്മ്യഹം ॥ 17.40 ॥

നിർഗുണം ബ്രഹ്മ നിത്യം ച നിരന്തരമഹം പരഃ ।
ആദ്യന്തം ബ്രഹ്മ ഏവാഹം ആദ്യന്തം ച നഹി ക്വചിത് ॥ 17.41 ॥

അഹമിത്യപി വാർതാഽപി സ്മരണം ഭാഷണം ന ച ।
സർവം ബ്രഹ്മൈവ സന്ദേഹസ്ത്വമിത്യപി ന ഹി ക്വചിത് ॥ 17.42 ॥

വക്താ നാസ്തി ന സന്ദേഹഃ ഏഷാ ഗീതാ സുദുർലഭഃ ।
സദ്യോ മോക്ഷപ്രദം ഹ്യേതത് സദ്യോ മുക്തിം പ്രയച്ഛതി ॥ 17.43 ॥

സദ്യ ഏവ പരം ബ്രഹ്മ പദം പ്രാപ്നോതി നിശ്ചയഃ ।
സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ സദ്യോ മുക്തിം പ്രയച്ഛതി ॥ 17.44 ॥

ഏതത്തു ദുർലഭം ലോകേ ത്രൈലോക്യേഽപി ച ദുർലഭം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹ ഇത്യേവം ഭാവയേത് ദൃഢം ।
തതഃ സർവം പരിത്യജ്യ തൂഷ്ണീം തിഷ്ഠ യഥാ സുഖം ॥ 17.45 ॥

സൂതഃ –
ഭുവനഗഗനമധ്യധ്യാനയോഗാംഗസംഗേ
യമനിയമവിശേഷൈർഭസ്മരാഗാംഗസംഗൈഃ ।
സുഖമുഖഭരിതാശാഃ കോശപാശാദ്വിഹീനാ
ഹൃദി മുദിതപരാശാഃ ശാംഭവാഃ ശംഭുവച്ച ॥ 17.46 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സർവസിദ്ധാന്തസംഗ്രഹപ്രകരണം നാമ സപ്തദശോഽധ്യായഃ ॥

18 ॥ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
ശൃണു ഭൂയഃ പരം തത്ത്വം സദ്യോ മോക്ഷപ്രദായകം ।
സർവം ബ്രഹ്മൈവ സതതം സർവം ശാന്തം ന സംശയഃ ॥ 18.1 ॥

ബ്രഹ്മാക്ഷരമിദം സർവം പരാകാരമിദം നഹി ।
ഇദമിത്യപി യദ്ദോഷം വയമിത്യപി ഭാഷണം ॥ 18.2 ॥

യത്കിഞ്ചിത്സ്മരണം നാസ്തി യത്കിഞ്ചിദ് ധ്യാനമേവ ഹി ।
യത്കിഞ്ചിദ് ജ്ഞാനരൂപം വാ തത്സർവം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 18.3 ॥

യത്കിഞ്ചിദ് ബ്രഹ്മവാക്യം വാ യത്കിഞ്ചിദ്വേദവാക്യകം ।
യത്കിഞ്ചിദ്ഗുരുവാക്യം വാ തത്സർവം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 18.4 ॥

യത്കിഞ്ചിത്കൽമഷം സത്യം യത്കിഞ്ചിത് പ്രിയഭാഷണം ।
യത്കിഞ്ചിന്മനനം സത്താ തത്സർവം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 18.5 ॥

യത്കിഞ്ചിത് ശ്രവണം നിത്യം യത് കിഞ്ചിദ്ധ്യാനമശ്നുതേ ।
യത്കിഞ്ചിന്നിശ്ചയം ശ്രദ്ധാ തത്സർവം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 18.6 ॥

യത്കിഞ്ചിദ് ഗുരൂപദേശം യത്കിഞ്ചിദ്ഗുരുചിന്തനം ।
യത്കിഞ്ചിദ്യോഗഭേദം വാ തത്സർവം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 18.7 ॥

സർവം ത്യജ്യ ഗുരും ത്യജ്യ സർവം സന്ത്യജ്യ നിത്യശഃ ।
തൂഷ്ണീമേവാസനം ബ്രഹ്മ സുഖമേവ ഹി കേവലം ॥ 18.8 ॥

സർവം ത്യക്ത്വാ സുഖം നിത്യം സർവത്യാഗം സുഖം മഹത് ।
സർവത്യാഗം പരാനന്ദം സർവത്യാഗം പരം സുഖം ॥ 18.9 ॥

സർവത്യാഗം മനസ്ത്യാഗഃ സർവത്യാഗമഹങ്കൃതേഃ ।
സർവത്യാഗം മഹായാഗഃ സർവത്യാഗം സുഖം പരം ॥ 18.10 ॥

സർവത്യാഗം മഹാമോക്ഷം ചിത്തത്യാഗം തദേവ ഹി ।
ചിത്തമേവ ജഗന്നിത്യം ചിത്തമേവ ഹി സംസൃതിഃ ॥ 18.11 ॥

ചിത്തമേവ മഹാമായാ ചിത്തമേവ ശരീരകം ।
ചിത്തമേവ ഭയം ദേഹഃ ചിത്തമേവ മനോമയം ॥ 18.12 ॥

ചിത്തമേവ പ്രപഞ്ചാഖ്യം ചിത്തമേവ ഹി കൽമഷം ।
ചിത്തമേവ ജഡം സർവം ചിത്തമേവേന്ദ്രിയാദികം ॥ 18.13 ॥

ചിത്തമേവ സദാ സത്യം ചിത്തമേവ നഹി ക്വചിത് ।
ചിത്തമേവ മഹാശാസ്ത്രം ചിത്തമേവ മനഃപ്രദം ॥ 18.14 ॥

ചിത്തമേവ സദാ പാപം ചിത്തമേവ സദാ മതം ।
ചിത്തമേവ ഹി സർവാഖ്യം ചിത്തമേവ സദാ ജഹി ॥ 18.15 ॥

ചിത്തം നാസ്തീതി ചിന്താ സ്യാത് ആത്മമാത്രം പ്രകാശതേ ।
ചിത്തമസ്തീതി ചിന്താ ചേത് ചിത്തത്വം സ്വയമേവ ഹി ॥ 18.16 ॥

സ്വയമേവ ഹി ചിത്താഖ്യം സ്വയം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
ചിത്തമേവ ഹി സർവാഖ്യം ചിത്തം സർവമിതി സ്മൃതം ॥ 18.17 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം സ്വയഞ്ജ്യോതിർബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സർവം ചിജ്ജ്യോതിരേവ ഹി ॥ 18.18 ॥

അഹം ബ്രഹ്മൈവ നിത്യാത്മാ പൂർണാത് പൂർണതരം സദാ ।
അഹം പൃഥ്വ്യാദിസഹിതം അഹമേവ വിലക്ഷണം ॥ 18.19 ॥

അഹം സൂക്ഷ്മശരീരാന്തമഹമേവ പുരാതനം ।
അഹമേവ ഹി മാനാത്മാ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 18.20 ॥

ചിദാകാരോ ഹ്യഹം പൂർണശ്ചിദാകാരമിദം ജഗത് ।
ചിദാകാരം ചിദാകാശം ചിദാകാശമഹം സദാ ॥ 18.21 ॥

ചിദാകാശം ത്വമേവാസി ചിദാകാശമഹം സദാ ।
ചിദാകാശം ചിദേവേദം ചിദാകാശാന്ന കിഞ്ചന ॥ 18.22 ॥

ചിദാകാശതതം സർവം ചിദാകാശം പ്രകാശകം ।
ചിദാകാരം മനോ രൂപം ചിദാകാശം ഹി ചിദ്ഘനം ॥ 18.23 ॥

ചിദാകാശം പരം ബ്രഹ്മ ചിദാകാശം ച ചിന്മയഃ ।
ചിദാകാശം ശിവം സാക്ഷാച്ചിദാകാശമഹം സദാ ॥ 18.24 ॥

സച്ചിദാനന്ദരൂപോഽഹം സച്ചിദാനന്ദശാശ്വതഃ ।
സച്ചിദാനന്ദ സന്മാത്രം സച്ചിദാനന്ദഭാവനഃ ॥ 18.25 ॥

സച്ചിദാനന്ദപൂർണോഽഹം സച്ചിദാനന്ദകാരണം ।
സച്ചിദാനന്ദസന്ദോഹഃ സച്ചിദാനന്ദ ഈശ്വരഃ ॥ 18.26 ॥var was ഹീനകഃ
സച്ചിദാനന്ദനിത്യോഽഹം സച്ചിദാനന്ദലക്ഷണം ।
സച്ചിദാനന്ദമാത്രോഽഹം സച്ചിദാനന്ദരൂപകഃ ॥ 18.27 ॥

ആത്മൈവേദമിദം സർവമാത്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
ആത്മൈവാസ്മി പരം സത്യമാത്മൈവ പരമം പദം ॥ 18.28 ॥

ആത്മൈവ ജഗദാകാരം ആത്മൈവ ഭുവനത്രയം ।
ആത്മൈവ ജഗതാം ശ്രേഷ്ഠഃ ആത്മൈവ ഹി മനോമയഃ ॥ 18.29 ॥

ആത്മൈവ ജഗതാം ത്രാതാ ആത്മൈവ ഗുരുരാത്മനഃ ।
ആത്മൈവ ബഹുധാ ഭാതി ആത്മൈവൈകം പരാത്മനഃ ॥ 18.30 ॥

ആത്മൈവ പരമം ബ്രഹ്മ ആത്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
ആത്മൈവ പരമം ലോകം ആത്മൈവ പരമാത്മനഃ ॥ 18.31 ॥

ആത്മൈവ ജീവരൂപാത്മാ ആത്മൈവേശ്വരവിഗ്രഹഃ ।
ആത്മൈവ ഹരിരാനന്ദഃ ആത്മൈവ സ്വയമാത്മനഃ ॥ 18.32 ॥

ആത്മൈവാനന്ദസന്ദോഹ ആത്മൈവേദം സദാ സുഖം ।
ആത്മൈവ നിത്യശുദ്ധാത്മാ ആത്മൈവ ജഗതഃ പരഃ ॥ 18.33 ॥

ആത്മൈവ പഞ്ചഭൂതാത്മാ ആത്മൈവ ജ്യോതിരാത്മനഃ ।
ആത്മൈവ സർവദാ നാന്യദാത്മൈവ പരമോഽവ്യയഃ ॥ 18.34 ॥

ആത്മൈവ ഹ്യാത്മഭാസാത്മാ ആത്മൈവ വിഭുരവ്യയഃ ।
ആത്മൈവ ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനം ആത്മൈവാഹം ത്വമേവ ഹി ॥ 18.35 ॥

ആത്മൈവ പരമാനന്ദ ആത്മൈവാഹം ജഗന്മയഃ ।
ആത്മൈവാഹം ജഗദ്ഭാനം ആത്മൈവാഹം ന കിഞ്ചന ॥ 18.36 ॥

ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനഃ സ്നാനമാത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ജപഃ ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ മോദമാത്മൈവാത്മപ്രിയഃ സദാ ॥ 18.37 ॥

ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ നിത്യോ ഹ്യാത്മൈവ ഗുണഭാസകഃ ।
ആത്മൈവ തുര്യരൂപാത്മാ ആത്മാതീതസ്തതഃ പരഃ ॥ 18.38 ॥

ആത്മൈവ നിത്യപൂർണാത്മാ ആത്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
ആത്മൈവ ത്വമഹം ചാത്മാ സർവമാത്മൈവ കേവലം ॥ 18.39 ॥

നിത്യോഽഹം നിത്യപൂർണോഽഹം നിത്യോഽഹം സർവദാ സദാ ।
ആത്മൈവാഹം ജഗന്നാന്യദ് അമൃതാത്മാ പുരാതനഃ ॥ 18.40 ॥

പുരാതനോഽഹം പുരുഷോഽഹമീശഃ പരാത് പരോഽഹം പരമേശ്വരോഽഹം ।
ഭവപ്രദോഽഹം ഭവനാശനോഽഹം സുഖപ്രദോഽഹം സുഖരൂപമദ്വയം ॥ 18.41 ॥

ആനന്ദോഽഹമശേഷോഽഹമമൃതോഹം ന സംശയഃ ।
അജോഽഹമാത്മരൂപോഽഹമന്യന്നാസ്തി സദാ പ്രിയഃ ॥ 18.42 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമിദം ബ്രഹ്മ സർവം ബ്രഹ്മ സദാഽവ്യയഃ ।
സദാ സർവപദം നാസ്തി സർവമേവ സദാ ന ഹി ॥ 18.43 ॥

നിർഗുണോഽഹം നിരാധാര അഹം നാസ്തീതി സർവദാ ।
അനർഥമൂലം നാസ്ത്യേവ മായാകാര്യം ന കിഞ്ചന ॥ 18.44 ॥

അവിദ്യാവിഭവോ നാസ്തി അഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മ ചിദാകാശം തദേവാഹം ന സംശയഃ ॥ 18.45 ॥

തദേവാഹം സ്വയം ചാഹം പരം ചാഹം പരേശ്വരഃ ।
വിദ്യാധരോഽഹമേവാത്ര വിദ്യാവിദ്യേ ന കിഞ്ചന ॥ 18.46 ॥

ചിദഹം ചിദഹം നിത്യം തുര്യോഽഹം തുര്യകഃ പരഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവം ബ്രഹ്മൈവ സർവം ബ്രഹ്മ സദാഽസ്മ്യഹം ॥ 18.47 ॥

മത്തോഽന്യന്നാപരം കിഞ്ചിന്മത്തോഽന്യദ്ബ്രഹ്മ ച ക്വചിത് ।
മത്തോഽന്യത് പരമം നാസ്തി മത്തോഽന്യച്ചിത്പദം നഹി ॥ 18.48 ॥

മത്തോഽന്യത് സത്പദം നാസ്തി മത്തോഽന്യച്ചിത്പദം ന മേ ।
മത്തോഽന്യത് ഭവനം നാസ്തി മത്തോഽന്യദ് ബ്രഹ്മ ഏവ ന ॥ 18.49 ॥

മത്തോഽന്യത് കാരണം നാസ്തി മത്തോഽന്യത് കിഞ്ചിദപ്യണു ।
മത്തോഽന്യത് സത്ത്വരൂപം ച മത്തോഽന്യത് ശുദ്ധമേവ ന ॥ 18.50 ॥

മത്തോഽന്യത് പാവനം നാസ്തി മത്തോഽന്യത് തത്പദം ന ഹി ।
മത്തോഽന്യത് ധർമരൂപം വാ മത്തോഽന്യദഖിലം ന ച ॥ 18.51 ॥

മത്തോഽന്യദസദേവാത്ര മത്തോഽന്യന്മിഥ്യാ ഏവ ഹി ।
മത്തോഽന്യദ്ഭാതി സർവസ്വം മത്തോഽന്യച്ഛശശൃംഗവത് ॥ 18.52 ॥

മത്തോഽന്യദ്ഭാതി ചേന്മിഥ്യാ മത്തോഽന്യച്ചേന്ദ്രജാലകം ।
മത്തോഽന്യത് സംശയോ നാസ്തി മത്തോഽന്യത് കാര്യ കാരണം ॥ 18.53 ॥

ബ്രഹ്മമാത്രമിദം സർവം സോഽഹമസ്മീതി ഭാവനം ।
സർവമുക്തം ഭഗവതാ ഏവമേവേതി നിശ്ചിനു ॥ 18.54 ॥

ബഹുനോക്തേന കിം യോഗിൻ നിശ്ചയം കുരു സർവദാ ।
സകൃന്നിശ്ചയമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 18.55 ॥

വനനഗഭുവനം യച്ഛങ്കരാന്നാന്യദസ്തി
ജഗദിദമസുരാദ്യം ദേവദേവഃ സ ഏവ ।
തനുമനഗമനാദ്യൈഃ കോശകാശാവകാശേ
സ ഖലു പരശിവാത്മാ ദൃശ്യതേ സൂക്ഷ്മബുദ്ധ്യാ ॥ 18.56 ॥

ചക്ഷുഃശ്രോത്രമനോഽസവശ്ച ഹൃദി ഖാദുദ്ഭാസിതധ്യാന്തരാത്
തസ്മിന്നേവ വിലീയതേ ഗതിപരം യദ്വാസനാ വാസിനീ ।
ചിത്തം ചേതയതേ ഹൃദിന്ദ്രിയഗണം വാചാം മനോദൂരഗം
തം ബ്രഹ്മാമൃതമേതദേവ ഗിരിജാകാന്താത്മനാ സഞ്ജ്ഞിതം ॥ 18.57 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ
ഋഭുനിദാഘസംവാദേ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ ॥

19 ॥ ഏകോനവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
ബ്രഹ്മാനന്ദം പ്രവക്ഷ്യാമി ത്രിഷു ലോകേഷു ദുർലഭം ।
യസ്യ ശ്രവണമാത്രേണ സദാ മുക്തിമവാപ്നുയാത് ॥ 19.1 ॥var was യുക്തിമാപ്നുയാത്
പരമാനന്ദോഽഹമേവാത്മാ സർവദാനന്ദമേവ ഹി ।
പൂർണാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ചിദാനന്ദമയം ജഗത് ॥ 19.2 ॥

സദാനന്തമനന്തോഽഹം ബോധാനന്ദമിദം ജഗത് ।
ബുദ്ധാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം നിത്യാനന്ദമിദം മനഃ ॥ 19.3 ॥

കേവലാനന്ദമാത്രോഽഹം കേവലജ്ഞാനവാനഹം ।
ഇതി ഭാവയ യത്നേന പ്രപഞ്ചോപശമായ വൈ ॥ 19.4 ॥

സദാ സത്യം പരം ജ്യോതിഃ സദാ സത്യാദിലക്ഷണഃ ।
സദാ സത്യാദിഹീനാത്മാ സദാ ജ്യോതിഃ പ്രിയോ ഹ്യഹം ॥ 19.5 ॥

നാസ്തി മിഥ്യാപ്രപഞ്ചാത്മാ നാസ്തി മിഥ്യാ മനോമയഃ ।
നാസ്തി മിഥ്യാഭിധാനാത്മാ നാസ്തി ചിത്തം ദുരാത്മവാൻ ॥ 19.6 ॥

നാസ്തി മൂഢതരോ ലോകേ നാസ്തി മൂഢതമോ നരഃ ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ സ്വയം സദാ ॥ 19.7 ॥

ഇദം പരം ച നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 19.8 ॥

ജഗത്സർവം സദാ നാസ്തി ചിത്തമേവ ജഗന്മയം ।
ചിത്തമേവ പ്രപഞ്ചാഖ്യം ചിത്തമേവ ശരീരകം ॥ 19.9 ॥

ചിത്തമേവ മഹാദോഷം ചിത്തമേവ ഹി ബാലകഃ ।
ചിത്തമേവ മഹാത്മാഽയം ചിത്തമേവ മഹാനസത് ॥ 19.10 ॥

ചിത്തമേവ ഹി മിഥ്യാത്മാ ചിത്തം ശശവിഷാണവത് ।
ചിത്തം നാസ്തി സദാ സത്യം ചിത്തം വന്ധ്യാകുമാരവത് ॥ 19.11 ॥

ചിത്തം ശൂന്യം ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവ സകലം ജഗത് ।
അഹമേവ ഹി ചൈതന്യം അഹമേവ ഹി നിർഗുണം ॥ 19.12 ॥

മന ഏവ ഹി സംസാരം മന ഏവ ഹി മണ്ഡലം ।
മന ഏവ ഹി ബന്ധത്വം മന ഏവ ഹി പാതകം ॥ 19.13 ॥

മന ഏവ മഹദ്ദുഃഖം മന ഏവ ശരീരകം ।
മന ഏവ പ്രപഞ്ചാഖ്യം മന ഏവ കലേവരം ॥ 19.14 ॥

മന ഏവ മഹാസത്ത്വം മന ഏവ ചതുർമുഖഃ ।
മന ഏവ ഹരിഃ സാക്ഷാത് മന ഏവ ശിവഃ സ്മൃതഃ ॥ 19.15 ॥

മന ഏവേന്ദ്രജാലാഖ്യം മനഃ സങ്കൽപമാത്രകം ।
മന ഏവ മഹാപാപം മന ഏവ ദുരാത്മവാൻ ॥ 19.16 ॥

മന ഏവ ഹി സർവാഖ്യം മന ഏവ മഹദ്ഭയം ।
മന ഏവ പരം ബ്രഹ്മ മന ഏവ ഹി കേവലം ॥ 19.17 ॥

മന ഏവ ചിദാകാരം മന ഏവ മനായതേ ।
ചിദേവ ഹി പരം രൂപം ചിദേവ ഹി പരം പദം ॥ 19.18 ॥

പരം ബ്രഹ്മാഹമേവാദ്യ പരം ബ്രഹ്മാഹമേവ ഹി ।
അഹമേവ ഹി തൃപ്താത്മാ അഹമാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 19.19 ॥

അഹം ബുദ്ധിഃ പ്രവൃദ്ധാത്മാ നിത്യം നിശ്ചലനിർമലഃ ।
അഹമേവ ഹി ശാന്താത്മാ അഹമാദ്യന്തവർജിതഃ ॥ 19.20 ॥

അഹമേവ പ്രകാശാത്മാ അഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
അഹം നിത്യോ ന സന്ദേഹ അഹം ബുദ്ധിഃ പ്രിയഃ സദാ ॥ 19.21 ॥var was ബുദ്ധിപ്രിയഃ സദാ
അഹമേവാഹമേവൈകഃ അഹമേവാഖിലാമൃതഃ ।
അഹമേവ സ്വയം സിദ്ധഃ അഹമേവാനുമോദകഃ ॥ 19.22 ॥

അഹമേവ ത്വമേവാഹം സർവാത്മാ സർവവർജിതഃ ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരാത്പരഃ ॥ 19.23 ॥

അഹങ്കാരം ന മേ ദുഃഖം ന മേ ദോഷം ന മേ സുഖം ।
ന മേ ബുദ്ധിർന മേ ചിത്തം ന മേ ദേഹോ ന മേന്ദ്രിയം ॥ 19.24 ॥

ന മേ ഗോത്രം ന മേ നേത്രം ന മേ പാത്രം ന മേ തൃണം ।
ന മേ ജപോ ന മേ മന്ത്രോ ന മേ ലോകോ ന മേ സുഹൃത് ॥ 19.25 ॥

ന മേ ബന്ധുർന മേ ശത്രുർന മേ മാതാ ന മേ പിതാ ।
ന മേ ഭോജ്യം ന മേ ഭോക്താ ന മേ വൃത്തിർന മേ കുലം ॥ 19.26 ॥

ന മേ ജാതിർന മേ വർണഃ ന മേ ശ്രോത്രം ന മേ ക്വചിത് ।
ന മേ ബാഹ്യം ന മേ ബുദ്ധിഃ സ്ഥാനം വാപി ന മേ വയഃ ॥ 19.27 ॥

ന മേ തത്ത്വം ന മേ ലോകോ ന മേ ശാന്തിർന മേ കുലം ।
ന മേ കോപോ ന മേ കാമഃ കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രതഃ ॥ 19.28 ॥

കേവലം ബ്രഹ്മമാത്രത്വാത് കേവലം സ്വയമേവ ഹി ।
ന മേ രാഗോ ന മേ ലോഭോ ന മേ സ്തോത്രം ന മേ സ്മൃതിഃ ॥ 19.29 ॥

ന മേ മോഹോ ന മേ തൃഷ്ണാ ന മേ സ്നേഹോ ന മേ ഗുണഃ ।
ന മേ കോശം ന മേ ബാല്യം ന മേ യൗവനവാർധകം ॥ 19.30 ॥

സർവം ബ്രഹ്മൈകരൂപത്വാദേകം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിതം ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യത് പരം നാസ്തി ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 19.31 ॥

ബ്രഹ്മണോഽന്യദിദം നാസ്തി ബ്രഹ്മണോഽന്യദിദം ന ഹി ।
ആത്മനോഽന്യത് സദാ നാസ്തി ആത്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 19.32 ॥

ആത്മനോഽന്യത് സുഖം നാസ്തി ആത്മനോഽന്യദഹം ന ച ।
ഗ്രാഹ്യഗ്രാഹകഹീനോഽഹം ത്യാഗത്യാജ്യവിവർജിതഃ ॥ 19.33 ॥

ന ത്യാജ്യം ന ച മേ ഗ്രാഹ്യം ന ബന്ധോ ന ച ഭുക്തിദം ।var was മുക്തിദം
ന മേ ലോകം ന മേ ഹീനം ന ശ്രേഷ്ഠം നാപി ദൂഷണം ॥ 19.34 ॥

ന മേ ബലം ന ചണ്ഡാലോ ന മേ വിപ്രാദിവർണകം ।
ന മേ പാനം ന മേ ഹ്രസ്വം ന മേ ക്ഷീണം ന മേ ബലം ॥ 19.35 ॥

ന മേ ശക്തിർന മേ ഭുക്തിർന മേ ദൈവം ന മേ പൃഥക് ।
അഹം ബ്രഹ്മൈകമാത്രത്വാത് നിത്യത്വാന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 19.36 ॥

ന മതം ന ച മേ മിഥ്യാ ന മേ സത്യം വപുഃ ക്വചിത് ।
അഹമിത്യപി നാസ്ത്യേവ ബ്രഹ്മ ഇത്യപി നാമ വാ ॥ 19.37 ॥

യദ്യദ്യദ്യത്പ്രപഞ്ചോഽസ്തി യദ്യദ്യദ്യദ്ഗുരോർവചഃ ।
തത്സർവം ബ്രഹ്മ ഏവാഹം തത്സർവം ചിന്മയം മതം ॥ 19.38 ॥

ചിന്മയം ചിന്മയം ബ്രഹ്മ സന്മയം സന്മയം സദാ ।
സ്വയമേവ സ്വയം ബ്രഹ്മ സ്വയമേവ സ്വയം പരഃ ॥ 19.39 ॥

സ്വയമേവ സ്വയം മോക്ഷഃ സ്വയമേവ നിരന്തരഃ ।
സ്വയമേവ ഹി വിജ്ഞാനം സ്വയമേവ ഹി നാസ്ത്യകം ॥ 19.40 ॥

സ്വയമേവ സദാസാരഃ സ്വയമേവ സ്വയം പരഃ ।
സ്വയമേവ ഹി ശൂന്യാത്മാ സ്വയമേവ മനോഹരഃ ॥ 19.41 ॥

തൂഷ്ണീമേവാസനം സ്നാനം തൂഷ്ണീമേവാസനം ജപഃ ।
തൂഷ്ണീമേവാസനം പൂജാ തൂഷ്ണീമേവാസനം പരഃ ॥ 19.42 ॥

വിചാര്യ മനസാ നിത്യമഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ ഏവം തൂഷ്ണീംസ്ഥിതിർജപഃ ॥ 19.43 ॥

സർവം ബ്രഹ്മൈവ നാസ്ത്യന്യത് സർവം ജ്ഞാനമയം തപഃ ।
സ്വയമേവ ഹി നാസ്ത്യേവ സർവാതീതസ്വരൂപവാൻ ॥ 19.44 ॥

വാചാതീതസ്വരൂപോഽഹം വാചാ ജപ്യമനർഥകം ।
മാനസഃ പരമാർഥോഽയം ഏതദ്ഭേദമഹം ന മേ ॥ 19.45 ॥

കുണപം സർവഭൂതാദി കുണപം സർവസംഗ്രഹം ।
അസത്യം സർവദാ ലോകമസത്യം സകലം ജഗത് ॥ 19.46 ॥

അസത്യമന്യദസ്തിത്വമസത്യം നാസ്തി ഭാഷണം ।
അസത്യാകാരമസ്തിത്വം ബ്രഹ്മമാത്രം സദാ സ്വയം ॥ 19.47 ॥

അസത്യം വേദവേദാംഗം അസത്യം ശാസ്ത്രനിശ്ചയഃ ।
അസത്യം ശ്രവണം ഹ്യേതദസത്യം മനനം ച തത് ॥ 19.48 ॥

അസത്യം ച നിദിധ്യാസഃ സജാതീയമസത്യകം ।
വിജാതീയമസത് പ്രോക്തം സത്യം സത്യം ന സംശയഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മ ഏകം ബ്രഹ്മ ചിദവ്യയം ॥ 19.49 ॥

ചേതോവിലാസജനിതം കില വിശ്വമേത-
ദ്വിശ്വാധികസ്യ കൃപയാ പരിപൂർണഭാസ്യാത് ।
നാസ്ത്യന്യതഃ ശ്രുതിശിരോത്ഥിതവാക്യമോഘ-
ശാസ്ത്രാനുസാരികരണൈർഭവതേ വിമുക്ത്യൈ ॥ 19.50 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മാനന്ദപ്രകരണം നാമ ഏകോനവിംശോഽധ്യായഃ ॥

20 ॥ വിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
ശൃണു കേവലമത്യന്തം രഹസ്യം പരമാദ്ഭുതം ।
ഇതി ഗുഹ്യതരം സദ്യോ മോക്ഷപ്രദമിദം സദാ ॥ 20.1 ॥

സുലഭം ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനം സുലഭം ശുഭമുത്തമം ।
സുലഭം ബ്രഹ്മനിഷ്ഠാനാം സുലഭം സർവബോധകം ॥ 20.2 ॥

സുലഭം കൃതകൃത്യാനാം സുലഭം സ്വയമാത്മനഃ ।
സുലഭം കാരണാഭാവം സുലഭം ബ്രഹ്മണി സ്ഥിതം ॥ 20.3 ॥

സുലഭം ചിത്തഹീനാനാം സ്വയം തച്ച സ്വയം സ്വയം ।
സ്വയം സംസാരഹീനാനാം ചിത്തം സംസാരമുച്യതേ ॥ 20.4 ॥

സൃഷ്ട്വൈദം ന സംസാരഃ ബ്രഹ്മൈവേദം മനോ ന ച ।
ബ്രഹ്മൈവേദം ഭയം നാസ്തി ബ്രഹ്മൈവേദം ന കിഞ്ചന ॥ 20.5 ॥

ബ്രഹ്മൈവേദമസത് സർവം ബ്രഹ്മൈവേദം പരായണം ।
ബ്രഹ്മൈവേദം ശരീരാണാം ബ്രഹ്മൈവേദം തൃണം ന ച ॥ 20.6 ॥

ബ്രഹ്മൈവാസ്മി ന ചാന്യോഽസ്മി ബ്രഹ്മൈവേദം ജഗന്ന ച ।
ബ്രഹ്മൈവേദം വിയന്നാസ്തി ബ്രഹ്മൈവേദം ക്രിയാ ന ച ॥ 20.7 ॥

ബ്രഹ്മൈവേദം മഹാത്മാനം ബ്രഹ്മൈവേദം പ്രിയം സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവേദം ജഗന്നാന്തോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ഭയം ന ഹി ॥ 20.8 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം സദാചിത്തം ബ്രഹ്മൈവാഹമിദം ന ഹി ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം തു യന്മിഥ്യാ ബ്രഹ്മൈവാഹമിയം ഭ്രമാ ॥ 20.9 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവസിദ്ധാന്തോ ബ്രഹ്മൈവ മനസാസ്പദം ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവഭവനം ബ്രഹ്മൈവ മുനിമണ്ഡലം ॥ 20.10 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം തു നാസ്ത്യന്യദ് ബ്രഹ്മൈവ ഗുരുപൂജനം ।
ബ്രഹ്മൈവ നാന്യത് കിഞ്ചിത്തു ബ്രഹ്മൈവ സകലം സദാ ॥ 20.11 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ത്രിഗുണാകാരം ബ്രഹ്മൈവ ഹരിരൂപകം ।
ബ്രഹ്മണോഽന്യത് പദം നാസ്തി ബ്രഹ്മണോഽന്യത് ക്ഷണം ന മേ ॥ 20.12 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം നാന്യവാർതാ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന ച ശ്രുതം ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം സമം നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 20.13 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന മേ ഭോഗോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന മേ പൃഥക് ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം സതം നാസ്തി ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മരൂപകഃ ॥ 20.14 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവദാ ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ സുഖമുത്തമം ।
ബ്രഹ്മൈവ നാനാകാരത്വാത് ബ്രഹ്മൈവാഹം പ്രിയം മഹത് ॥ 20.15 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മണഃ പൂജ്യം ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മണോ ഗുരുഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മമാതാ തു ബ്രഹ്മൈവാഹം പിതാ സുതഃ ॥ 20.16 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മ ദേവം ച ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മ തജ്ജയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ ധ്യാനരൂപാത്മാ ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മണോ ഗുണഃ ॥ 20.17 ॥

ആത്മൈവ സർവനിത്യാത്മാ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ആത്മൈവ സതതം ഹ്യാത്മാ ആത്മൈവ ഗുരുരാത്മനഃ ॥ 20.18 ॥

ആത്മജ്യോതിരഹംഭൂതമാത്മൈവാസ്തി സദാ സ്വയം ।
സ്വയം തത്ത്വമസി ബ്രഹ്മ സ്വയം ഭാമി പ്രകാശകഃ ॥ 20.19 ॥

സ്വയം ജീവത്വസംശാന്തിഃ സ്വയമീശ്വരരൂപവാൻ ।
സ്വയം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ സ്വയം കേവലമവ്യയം ॥ 20.20 ॥

സ്വയം നാശം ച സിദ്ധാന്തം സ്വയമാത്മാ പ്രകാശകഃ ।
സ്വയം പ്രകാശരൂപാത്മാ സ്വയമത്യന്തനിർമലഃ ॥ 20.21 ॥

സ്വയമേവ ഹി നിത്യാത്മാ സ്വയം ശുദ്ധഃ പ്രിയാപ്രിയഃ ।
സ്വയമേവ സ്വയം ഛന്ദഃ സ്വയം ദേഹാദിവർജിതഃ ॥ 20.22 ॥

സ്വയം ദോഷവിഹീനാത്മാ സ്വയമാകാശവത് സ്ഥിതഃ ।
അയം ചേദം ച നാസ്ത്യേവ അയം ഭേദവിവർജിതഃ ॥ 20.23 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ചിത്തവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ശിവവത് സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ ബുദ്ധിവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ശിവവത് സദാ ॥ 20.24 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ശശവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ സ്ഥൂലവത് സ്വയം ।
ബ്രഹ്മൈവ സതതം നാന്യത് ബ്രഹ്മൈവ ഗുരുരാത്മനഃ ॥ 20.25 ॥

ആത്മജ്യോതിരഹം ഭൂതമഹം നാസ്തി സദാ സ്വയം ।
സ്വയമേവ പരം ബ്രഹ്മ സ്വയമേവ ചിദവ്യയഃ ॥ 20.26 ॥

സ്വയമേവ സ്വയം ജ്യോതിഃ സ്വയം സർവത്ര ഭാസതേ ।
സ്വയം ബ്രഹ്മ സ്വയം ദേഹഃ സ്വയം പൂർണഃ പരഃ പുമാൻ ॥ 20.27 ॥

സ്വയം തത്ത്വമസി ബ്രഹ്മ സ്വയം ഭാതി പ്രകാശകഃ ।
സ്വയം ജീവത്വസംശാന്തഃ സ്വയമീശ്വരരൂപവാൻ ॥ 20.28 ॥

സ്വയമേവ പരം ബ്രഹ്മ സ്വയം കേവലമവ്യയഃ ।
സ്വയം രാദ്ധാന്തസിദ്ധാന്തഃ സ്വയമാത്മാ പ്രകാശകഃ ॥ 20.29 ॥

സ്വയം പ്രകാശരൂപാത്മാ സ്വയമത്യന്തനിർമലഃ ।
സ്വയമേവ ഹി നിത്യാത്മാ സ്വയം ശുദ്ധഃ പ്രിയാപ്രിയഃ ॥ 20.30 ॥

സ്വയമേവ സ്വയം സ്വസ്ഥഃ സ്വയം ദേഹവിവർജിതഃ ।
സ്വയം ദോഷവിഹീനാത്മാ സ്വയമാകാശവത് സ്ഥിതഃ ॥ 20.31 ॥

അഖണ്ഡഃ പരിപൂർണോഽഹമഖണ്ഡരസപൂരണഃ ।
അഖണ്ഡാനന്ദ ഏവാഹമപരിച്ഛിന്നവിഗ്രഹഃ ॥ 20.32 ॥

ഇതി നിശ്ചിത്യ പൂർണാത്മാ ബ്രഹ്മൈവ ന പൃഥക് സ്വയം ।
അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹമേവ ഹി ശാശ്വതഃ ॥ 20.33 ॥

അഹമേവ ഹി തദ്ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മൈവാഹം ജഗത്പ്രഭുഃ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം നിരാഭാസോ ബ്രഹ്മൈവാഹം നിരാമയഃ ॥ 20.34 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദാകാശോ ബ്രഹ്മൈവാഹം നിരന്തരഃ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം മഹാനന്ദോ ബ്രഹ്മൈവാഹം സദാത്മവാൻ ॥ 20.35 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമനന്താത്മാ ബ്രഹ്മൈവാഹം സുഖം പരം ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം മഹാമൗനീ സർവവൃത്താന്തവർജിതഃ ॥ 20.36 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമിദം മിഥ്യാ ബ്രഹ്മൈവാഹം ജഗന്ന ഹി ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം ന ദേഹോഽസ്മി ബ്രഹ്മൈവാഹം മഹാദ്വയഃ ॥ 20.37 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ചിത്തവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ശിവവത് സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ ബുദ്ധിവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ഫലവത് സ്വയം ॥ 20.38 ॥

ബ്രഹ്മൈവ മൂർതിവദ്ഭാതി തദ്ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ കാലവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ സകലാദിവത് ॥ 20.39 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ഭൂതിവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ജഡവത് സ്വയം ।
ബ്രഹ്മൈവൗങ്കാരവത് സർവം ബ്രഹ്മൈവൗങ്കാരരൂപവത് ॥ 20.40 ॥

ബ്രഹ്മൈവ നാദവദ്ബ്രഹ്മ നാസ്തി ഭേദോ ന ചാദ്വയം ।
സത്യം സത്യം പുനഃ സത്യം ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 20.41 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവമാത്മൈവ ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
സർവം മിഥ്യാ ജഗന്മിഥ്യാ ദൃശ്യത്വാദ്ഘടവത് സദാ ॥ 20.42 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സന്ദേഹശ്ചിന്മാത്രത്വാദഹം സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ ശുദ്ധരൂപത്വാത് ദൃഗ്രൂപത്വാത് സ്വയം മഹത് ॥ 20.43 ॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരാത് പരഃ ।
അഹമേവ മനോതീത അഹമേവ ജഗത്പരഃ ॥ 20.44 ॥

അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹം മിഥ്യാ സ്വഭാവതഃ ।
ആനന്ദോഽഹം നിരാധാരോ ബ്രഹ്മൈവ ന ച കിഞ്ചന ॥ 20.45 ॥

നാന്യത് കിഞ്ചിദഹം ബ്രഹ്മ നാന്യത് കിഞ്ചിച്ചിദവ്യയഃ ।
ആത്മനോഽന്യത് പരം തുച്ഛമാത്മനോഽന്യദഹം നഹി ॥ 20.46 ॥

ആത്മനോഽന്യന്ന മേ ദേഹഃ ആത്മൈവാഹം ന മേ മലം ।
ആത്മന്യേവാത്മനാ ചിത്തമാത്മൈവാഹം ന തത് പൃഥക് ॥ 20.47 ॥

ആത്മൈവാഹമഹം ശൂന്യമാത്മൈവാഹം സദാ ന മേ ।
ആത്മൈവാഹം ഗുണോ നാസ്തി ആത്മൈവ ന പൃഥക് ക്വചിത് ॥ 20.48 ॥

അത്യന്താഭാവ ഏവ ത്വം അത്യന്താഭാവമീദൃശം ।
അത്യന്താഭാവ ഏവേദമത്യന്താഭാവമണ്വപി ॥ 20.49 ॥

ആത്മൈവാഹം പരം ബ്രഹ്മ സർവം മിഥ്യാ ജഗത്ത്രയം ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരോ ഗുരുഃ ॥ 20.50 ॥

ജീവഭാവം സദാസത്യം ശിവസദ്ഭാവമീദൃശം ।
വിഷ്ണുവദ്ഭാവനാഭ്രാന്തിഃ സർവം ശശവിഷാണവത് ॥ 20.51 ॥

അഹമേവ സദാ പൂർണം അഹമേവ നിരന്തരം ।
നിത്യതൃപ്തോ നിരാകാരോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 20.52 ॥

അഹമേവ പരാനന്ദ അഹമേവ ക്ഷണാന്തികഃ ।
അഹമേവ ത്വമേവാഹം ത്വം ചാഹം നാസ്തി നാസ്തി ഹി ॥ 20.53 ॥

വാചാമഗോചരോഽഹം വൈ വാങ്മനോ നാസ്തി കൽപിതം ।
അഹം ബ്രഹ്മൈവ സർവാത്മാ അഹം ബ്രഹ്മൈവ നിർമലഃ ॥ 20.54 ॥

അഹം ബ്രഹ്മൈവ ചിന്മാത്രം അഹം ബ്രഹ്മൈവ നിത്യശഃ ।
ഇദം ച സർവദാ നാസ്തി അഹമേവ സദാ സ്ഥിരഃ ॥ 20.55 ॥

ഇദം സുഖമഹം ബ്രഹ്മ ഇദം സുഖമഹം ജഡം ।
ഇദം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സത്യം സത്യം പുനഃ പുനഃ ॥ 20.56 ॥

ഇത്യാത്മവൈഭവം പ്രോക്തം സർവലോകേഷു ദുർലഭം ।
സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 20.57 ॥

ശാന്തിദാന്തിപരമാ ഭവതാന്താഃ
സ്വാന്തഭാന്തമനിശം ശശികാന്തം ।
അന്തകാന്തകമഹോ കലയന്തഃ
വേദമൗലിവചനൈഃ കില ശാന്താഃ ॥ 20.58 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ആത്മവൈഭവപ്രകരണം നാമ വിംശോഽധ്യായഃ ॥

21 ॥ ഏകവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
മഹാരഹസ്യം വക്ഷ്യാമി വേദാന്തേഷു ച ഗോപിതം ।
യസ്യ ശ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 21.1 ॥

സച്ചിദാനന്ദമാത്രോഽഹം സർവം സച്ചിന്മയം തതം ।
തദേവ ബ്രഹ്മ സമ്പശ്യത് ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 21.2 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ നാനാ ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
സത്യം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മാപ്യഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 21.3 ॥

ഗുരുർബ്രഹ്മ ഗുണോ ബ്രഹ്മ സർവം ബ്രഹ്മപരോഽസ്മ്യഹം ।
നാന്തം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മ സർവം ബ്രഹ്മാപരോഽസ്മ്യഹം ॥ 21.4 ॥

വേദവേദ്യം പരം ബ്രഹ്മ വിദ്യാ ബ്രഹ്മ വിശേഷതഃ ।
ആത്മാ ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മ ആദ്യന്തം ബ്രഹ്മ സോഽസ്മ്യഹം ॥ 21.5 ॥

സത്യം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മ അന്യന്നാസ്തി സദാ പരം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ത്വഹം നാസ്തി അഹങ്കാരപരം നഹി ॥ 21.6 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം നാസ്തി അയമാത്മാ മഹാൻ സദാ ।
വേദാന്തവേദ്യോ ബ്രഹ്മാത്മാ അപരം ശശശൃംഗവത് ॥ 21.7 ॥

ഭൂതം നാസ്തി ഭവിഷ്യം ന ബ്രഹ്മൈവ സ്ഥിരതാം ഗതഃ ।
ചിന്മയോഽഹം ജഡം തുച്ഛം ചിന്മാത്രം ദേഹനാശനം ॥ 21.8 ॥

ചിത്തം കിഞ്ചിത് ക്വചിച്ചാപി ചിത്തം ദൂരോഽഹമാത്മകഃ ।var was ഹരോഽഹമാത്മകഃ
സത്യം ജ്ഞാനമനന്തം യന്നാനൃതം ജഡദുഃഖകം ॥ 21.9 ॥

ആത്മാ സത്യമനന്താത്മാ ദേഹമേവ ന സംശയഃ ।
വാർതാപ്യസച്ഛ്രുതം തന്ന അഹമേവ മഹോമഹഃ ॥ 21.10 ॥

ഏകസംഖ്യാപ്യസദ്ബ്രഹ്മ സത്യമേവ സദാഽപ്യഹം ।
സർവമേവമസത്യം ച ഉത്പന്നത്വാത് പരാത് സദാ ॥ 21.11 ॥

സർവാവയവഹീനോഽപി നിത്യത്വാത് പരമോ ഹ്യഹം ।
സർവം ദൃശ്യം ന മേ കിഞ്ചിത് ചിന്മയത്വാദ്വദാമ്യഹം ॥ 21.12 ॥

ആഗ്രഹം ച ന മേ കിഞ്ചിത് ചിന്മയത്വാദ്വദാമ്യഹം ।
ഇദമിത്യപി നിർദേശോ ന ക്വചിന്ന ക്വചിത് സദാ ॥ 21.13 ॥

നിർഗുണബ്രഹ്മ ഏവാഹം സുഗുരോരുപദേശതഃ ।
വിജ്ഞാനം സഗുണോ ബ്രഹ്മ അഹം വിജ്ഞാനവിഗ്രഹഃ ॥ 21.14 ॥

നിർഗുണോഽസ്മി നിരംശോഽസ്മി ഭവോഽസ്മി ഭരണോഽസ്മ്യഹം ।
ദേവോഽസ്മി ദ്രവ്യപൂർണോഽസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി രഹിതോഽസ്മ്യഹം ॥ 21.15 ॥

രസോഽസ്മി രസഹീനോഽസ്മി തുര്യോഽസ്മി ശുഭഭാവനഃ ।
കാമോഽസ്മി കാര്യഹീനോഽസ്മി നിത്യനിർമലവിഗ്രഹഃ ॥ 21.16 ॥

ആചാരഫലഹീനോഽസ്മി അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ।
ഇദം സർവം പരം ബ്രഹ്മ അയമാത്മാ ന വിസ്മയഃ ॥ 21.17 ॥

പൂർണാപൂർണസ്വരൂപാത്മാ നിത്യം സർവാത്മവിഗ്രഹഃ ।
പരമാനന്ദതത്ത്വാത്മാ പരിച്ഛിന്നം ന ഹി ക്വചിത് ॥ 21.18 ॥

ഏകാത്മാ നിർമലാകാര അഹമേവേതി ഭാവയ ।
അഹംഭാവനയാ യുക്ത അഹംഭാവേന സംയുതഃ ॥ 21.19 ॥

ശാന്തം ഭാവയ സർവാത്മാ ശാമ്യതത്ത്വം മനോമലഃ ।
ദേഹോഽഹമിതി സന്ത്യജ്യ ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചിനു ॥ 21.20 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ബ്രഹ്മമാത്രം ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ഇദം നാഹമിദം നാഹമിദം നാഹം സദാ സ്മര ॥ 21.21 ॥

അഹം സോഽഹമഹം സോഽഹമഹം ബ്രഹ്മേതി ഭാവയ ।
ചിദഹം ചിദഹം ബ്രഹ്മ ചിദഹം ചിദഹം വദ ॥ 21.22 ॥

നേദം നേദം സദാ നേദം ന ത്വം നാഹം ച ഭാവയ ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സർവം വേദം ന കിഞ്ചന ॥ 21.23 ॥

സർവം ശബ്ദാർഥഭവനം സർവലോകഭയം ന ച ।
സർവതീർഥം ന സത്യം ഹി സർവദേവാലയം ന ഹി ॥ 21.24 ॥

സർവചൈതന്യമാത്രത്വാത് സർവം നാമ സദാ ന ഹി ।
സർവരൂപം പരിത്യജ്യ സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 21.25 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവം തത്സത്യം പ്രപഞ്ചം പ്രകൃതിർനഹി ।
പ്രാകൃതം സ്മരണം ത്യജ്യ ബ്രഹ്മസ്മരണമാഹര ॥ 21.26 ॥

തതസ്തദപി സന്ത്യജ്യ നിജരൂപേ സ്ഥിരോ ഭവ ।
സ്ഥിരരൂപം പരിത്യജ്യ ആത്മമാത്രം ഭവത്യസൗ ॥ 21.27 ॥

ത്യാഗത്വമപി സന്ത്യജ്യ ഭേദമാത്രം സദാ ത്യജ ।
സ്വയം നിജം സമാവൃത്യ സ്വയമേവ സ്വയം ഭജ ॥ 21.28 ॥

ഇദമിത്യംഗുലീദൃഷ്ടമിദമസ്തമചേതനം ।
ഇദം വാക്യം ച വാക്യേന വാചാഽപി പരിവേദനം ॥ 21.29 ॥

സർവഭാവം ന സന്ദേഹഃ സർവം നാസ്തി ന സംശയഃ ।
സർവം തുച്ഛം ന സന്ദേഹഃ സർവം മായാ ന സംശയഃ ॥ 21.30 ॥

ത്വം ബ്രഹ്മാഹം ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവേദം ന സംശയഃ ।
സർവം ചിത്തം ന സന്ദേഹഃ സർവം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 21.31 ॥

ബ്രഹ്മാന്യദ്ഭാതി ചേന്മിഥ്യാ സർവം മിഥ്യാ പരാവരാ ।
ന ദേഹം പഞ്ചഭൂതം വാ ന ചിത്തം ഭ്രാന്തിമാത്രകം ॥ 21.32 ॥

ന ച ബുദ്ധീന്ദ്രിയാഭാവോ ന മുക്തിർബ്രഹ്മമാത്രകം ।
നിമിഷം ച ന ശങ്കാപി ന സങ്കൽപം തദസ്തി ചേത് ॥ 21.33 ॥

അഹങ്കാരമസദ്വിദ്ധി അഭിമാനം തദസ്തി ചേത് ।
ന ചിത്തസ്മരണം തച്ചേന്ന സന്ദേഹോ ജരാ യദി ॥ 21.34 ॥

പ്രാണോ???ദീയതേ ശാസ്തി ഘ്രാണോ യദിഹ ഗന്ധകം ।
ചക്ഷുര്യദിഹ ഭൂതസ്യ ശ്രോത്രം ശ്രവണഭാവനം ॥ 21.35 ॥

ത്വഗസ്തി ചേത് സ്പർശസത്താ ജിഹ്വാ ചേദ്രസസംഗ്രഹഃ ।
ജീവോഽസ്തി ചേജ്ജീവനം ച പാദശ്ചേത് പാദചാരണം ॥ 21.36 ॥

ഹസ്തൗ യദി ക്രിയാസത്താ സ്രഷ്ടാ ചേത് സൃഷ്ടിസംഭവഃ ।
രക്ഷ്യം ചേദ്രക്ഷകോ വിഷ്ണുർഭക്ഷ്യം ചേദ്ഭക്ഷകഃ ശിവഃ ॥ 21.37 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
പൂജ്യം ചേത് പൂജനം ചാസ്തി ഭാസ്യം ചേദ്ഭാസകഃ ശിവഃ ॥ 21.38 ॥

സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹഃ സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ।
അസ്തി ചേത് കാരണം സത്യം കാര്യം ചൈവ ഭവിഷ്യതി ॥ 21.39 ॥

നാസ്തി ചേന്നാസ്തി ഹീനോഽഹം ബ്രഹ്മൈവാഹം പരായണം ।
അത്യന്തദുഃഖമേതദ്ധി അത്യന്തസുഖമവ്യയം ॥ 21.40 ॥

അത്യന്തം ജന്മമാത്രം ച അത്യന്തം രണസംഭവം ।
അത്യന്തം മലിനം സർവമത്യന്തം നിർമലം പരം ॥ 21.41 ॥

അത്യന്തം കൽപനം ദുഷ്ടം അത്യന്തം നിർമലം ത്വഹം ।
അത്യന്തം സർവദാ ദോഷമത്യന്തം സർവദാ ഗുണം ॥ 21.42 ॥

അത്യന്തം സർവദാ ശുഭ്രമത്യന്തം സർവദാ മലം ।
അത്യന്തം സർവദാ ചാഹമത്യന്തം സർവദാ ഇദം ॥ 21.43 ॥

അത്യന്തം സർവദാ ബ്രഹ്മ അത്യന്തം സർവദാ ജഗത് ।
ഏതാവദുക്തമഭയമഹം ഭേദം ന കിഞ്ചന ॥ 21.44 ॥

സദസദ്വാപി നാസ്ത്യേവ സദസദ്വാപി വാക്യകം ।
നാസ്തി നാസ്തി ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 21.45 ॥

കാരണം കാര്യരൂപം വാ സർവം നാസ്തി ന സംശയഃ ।
കർതാ ഭോക്താ ക്രിയാ വാപി ന ഭോജ്യം ഭോഗതൃപ്തതാ ॥ 21.46 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സർവ ശബ്ദോ ന വാസ്തവം ।
ഭൂതം ഭവിഷ്യം വാർതം തു കാര്യം വാ നാസ്തി സർവദാ ॥ 21.47 ॥

സദസദ്ഭേദ്യഭേദം വാ ന ഗുണാ ഗുണഭാഗിനഃ ।
നിർമലം വാ മലം വാപി നാസ്തി നാസ്തി ന കിഞ്ചന ॥ 21.48 ॥

ഭാഷ്യം വാ ഭാഷണം വാഽപി നാസ്തി നാസ്തി ന കിഞ്ചന ।
പ്രബലം ദുർബലം വാപി അഹം ച ത്വം ച വാ ക്വചിത് ॥ 21.49 ॥

ഗ്രാഹ്യം ച ഗ്രാഹകം വാപി ഉപേക്ഷ്യം നാത്മനഃ ക്വചിത് ।
തീർഥം വാ സ്നാനരൂപം വാ ദേവോ വാ ദേവ പൂജനം ॥ 21.50 ॥

ജന്മ വാ മരണം ഹേതുർനാസ്തി നാസ്തി ന കിഞ്ചന ।
സത്യം വാ സത്യരൂപം വാ നാസ്തി നാസ്തി ന കിഞ്ചന ॥ 21.51 ॥

മാതരഃ പിതരോ വാപി ദേഹോ വാ നാസ്തി കിഞ്ചന ।
ദൃഗ്രൂപം ദൃശ്യരൂപം വാ നാസ്തി നാസ്തീഹ കിഞ്ചന ॥ 21.52 ॥

മായാകാര്യം ച മായാ വാ നാസ്തി നാസ്തീഹ കിഞ്ചന ।
ജ്ഞാനം വാ ജ്ഞാനഭേദോ വാ നാസ്തി നാസ്തീഹ കിഞ്ചന ॥ 21.53 ॥

സർവപ്രപഞ്ചഹേയത്വം പ്രോക്തം പ്രകരണം ച തേ ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ആത്മാകാരം പ്രപദ്യതേ ॥ 21.54 ॥

സ്കന്ദഃ –
മായാ സാ ത്രിഗുണാ ഗണാധിപഗുരോരേണാങ്കചൂഡാമണേഃ
പാദാംഭോജസമർചനേന വിലയം യാത്യേവ നാസ്ത്യന്യഥാ ।
വിദ്യാ ഹൃദ്യതമാ സുവിദ്യുദിവ സാ ഭാത്യേവ ഹൃത്പങ്കജേ
യസ്യാനൽപതപോഭിരുഗ്രകരണാദൃക് തസ്യ മുക്തിഃ സ്ഥിരാ ॥ 21.55 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സർവപ്രപഞ്ചഹേയത്വപ്രകരണവർണനം നാമ ഏകവിംശോഽധ്യായഃ ॥

22 ॥ ദ്വാവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
വക്ഷ്യേ ബ്രഹ്മമയം സർവം നാസ്തി സർവം ജഗന്മൃഷാ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ചിന്താ അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ജഡം ॥ 22.1 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ദോഷഃ അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ഫലം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ വാർതാ അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ദ്വയം ॥ 22.2 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ നിത്യമഹം ബ്രഹ്മ ന മേ ഗതിഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ മാതാ അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ പിതാ ॥ 22.3 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന മേ സോഽയമഹം വൈശ്വാനരോ ന ഹി ।
അഹം ബ്രഹ്മ ചിദാകാശമഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 22.4 ॥

സർവാന്തരോഽഹം പൂർണാത്മാ സർവാന്തരമനോഽന്തരഃ ।
അഹമേവ ശരീരാന്തരഹമേവ സ്ഥിരഃ സദാ ॥ 22.5 ॥

ഏവം വിജ്ഞാനവാൻ മുക്ത ഏവം ജ്ഞാനം സുദുർലഭം ।
അനേകശതസാഹസ്ത്രേഷ്വേക ഏവ വിവേകവാൻ ॥ 22.6 ॥

തസ്യ ദർശനമാത്രേണ പിതരസ്തൃപ്തിമാഗതാഃ ।
ജ്ഞാനിനോ ദർശനം പുണ്യം സർവതീർഥാവഗാഹനം ॥ 22.7 ॥

ജ്ഞാനിനഃ ചാർചനേനൈവ ജീവന്മുക്തോ ഭവേന്നരഃ ।
ജ്ഞാനിനോ ഭോജനേ ദാനേ സദ്യോ മുക്തോ ഭവേന്നരഃ ॥ 22.8 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ അഹമേവ ഗുരുഃ പരഃ ।
അഹം ശാന്തോഽസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി അഹമേവ ഗുണാന്തരഃ ॥ 22.9 ॥

ഗുണാതീതോ ജനാതീതഃ പരാതീതോ മനഃ പരഃ ।
പരതഃ പരതോഽതീതോ ബുദ്ധ്യാതീതോ രസാത് പരഃ ॥ 22.10 ॥

ഭാവാതീതോ മനാതീതോ വേദാതീതോ വിദഃ പരഃ ।
ശരീരാദേശ്ച പരതോ ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തിതഃ ॥ 22.11 ॥

അവ്യക്താത് പരതോഽതീത ഇത്യേവം ജ്ഞാനനിശ്ചയഃ ।
ക്വചിദേതത്പരിത്യജ്യ സർവം സന്ത്യജ്യ മൂകവത് ॥ 22.12 ॥

തൂഷ്ണീം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ ശാശ്വതബ്രഹ്മവാൻ സ്വയം ।
ജ്ഞാനിനോ മഹിമാ കിഞ്ചിദണുമാത്രമപി സ്ഫുടം ॥ 22.13 ॥

ഹരിണാപി ഹരേണാപി ബ്രഹ്മണാപി സുരൈരപി ।
ന ശക്യതേ വർണയിതും കൽപകോടിശതൈരപി ॥ 22.14 ॥

അഹം ബ്രഹ്മേതി വിജ്ഞാനം ത്രിഷു ലോകേഷു ദുർലഭം ।
വിവേകിനം മഹാത്മാനം ബ്രഹ്മമാത്രേണാവസ്ഥിതം ॥ 22.15 ॥

ദ്രഷ്ടും ച ഭാഷിതും വാപി ദുർലഭം പാദസേവനം ।
കദാചിത് പാദതീർഥേന സ്നാതശ്ചേത് ബ്രഹ്മ ഏവ സഃ ॥ 22.16 ॥

സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹഃ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ഏതത് പ്രകരണം പ്രോക്തം സർവസിദ്ധാന്തസംഗ്രഹഃ ॥ 22.17 ॥

ദുർലഭം യഃ പഠേദ്ഭക്ത്യാ ബ്രഹ്മ സമ്പദ്യതേ നരഃ ।
വക്ഷ്യേ ബ്രഹ്മമയം സർവം നാന്യത് സർവം ജഗന്മൃഷാ ॥ 22.18 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ജഗദാകാരം ബ്രഹ്മൈവ പരമം പദം ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമിത്യപി വർജിതഃ ॥ 22.19 ॥

സർവവർജിതചിന്മാത്രം സർവവർജിതചേതനഃ ।
സർവവർജിതശാന്താത്മാ സർവമംഗലവിഗ്രഹഃ ॥ 22.20 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ അസന്നേദം ന മേ ന മേ ।
ന മേ ഭൂതം ഭവിഷ്യച്ച ന മേ വർണം ന സംശയഃ ॥ 22.21 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന മേ തുച്ഛം അഹം ബ്രഹ്മ പരം തപഃ ।
ബ്രഹ്മരൂപമിദം സർവം ബ്രഹ്മരൂപമനാമയം ॥ 22.22 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ഭാതി ഭേദേന ബ്രഹ്മൈവ ന പരഃ പരഃ ।
ആത്മൈവ ദ്വൈതവദ്ഭാതി ആത്മൈവ പരമം പദം ॥ 22.23 ॥

ബ്രഹ്മൈവം ഭേദരഹിതം ഭേദമേവ മഹദ്ഭയം ।
ആത്മൈവാഹം നിർമലോഽഹമാത്മൈവ ഭുവനത്രയം ॥ 22.24 ॥

ആത്മൈവ നാന്യത് സർവത്ര സർവം ബ്രഹ്മൈവ നാന്യകഃ ।
അഹമേവ സദാ ഭാമി ബ്രഹ്മൈവാസ്മി പരോഽസ്മ്യഹം ॥ 22.25 ॥

നിർമലോഽസ്മി പരം ബ്രഹ്മ കാര്യാകാര്യവിവർജിതഃ ।
സദാ ശുദ്ധൈകരൂപോഽസ്മി സദാ ചൈതന്യമാത്രകഃ ॥ 22.26 ॥

നിശ്ചയോഽസ്മി പരം ബ്രഹ്മ സത്യോഽസ്മി സകലോഽസ്മ്യഹം ।
അക്ഷരോഽസ്മി പരം ബ്രഹ്മ ശിവോഽസ്മി ശിഖരോഽസ്മ്യഹം ॥ 22.27 ॥

സമരൂപോഽസ്മി ശാന്തോഽസ്മി തത്പരോഽസ്മി ചിദവ്യയഃ ।
സദാ ബ്രഹ്മ ഹി നിത്യോഽസ്മി സദാ ചിന്മാത്രലക്ഷണഃ ॥ 22.28 ॥

സദാഽഖണ്ഡൈകരൂപോഽസ്മി സദാമാനവിവർജിതഃ ।
സദാ ശുദ്ധൈകരൂപോഽസ്മി സദാ ചൈതന്യമാത്രകഃ ॥ 22.29 ॥

സദാ സന്മാനരൂപോഽസ്മി സദാ സത്താപ്രകാശകഃ ।
സദാ സിദ്ധാന്തരൂപോഽസ്മി സദാ പാവനമംഗലഃ ॥ 22.30 ॥

ഏവം നിശ്ചിതവാൻ മുക്തഃ ഏവം നിത്യപരോ വരഃ ।
ഏവം ഭാവനയാ യുക്തഃ പരം ബ്രഹ്മൈവ സർവദാ ॥ 22.31 ॥

ഏവം ബ്രഹ്മാത്മവാൻ ജ്ഞാനീ ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചയഃ ।
സ ഏവ പുരുഷോ ലോകേ ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചിതഃ ॥ 22.32 ॥

സ ഏവ പുരുഷോ ജ്ഞാനീ ജീവന്മുക്തഃ സ ആത്മവാൻ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം മഹാനാത്മാ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 22.33 ॥

നാഹം ജീവോ ന മേ ഭേദോ നാഹം ചിന്താ ന മേ മനഃ ।
നാഹം മാംസം ന മേഽസ്ഥീനി നാഹങ്കാരകലേവരഃ ॥ 22.34 ॥

ന പ്രമാതാ ന മേയം വാ നാഹം സർവം പരോഽസ്മ്യഹം ।
സർവവിജ്ഞാനരൂപോഽസ്മി നാഹം സർവം കദാചന ॥ 22.35 ॥

നാഹം മൃതോ ജന്മനാന്യോ ന ചിന്മാത്രോഽസ്മി നാസ്മ്യഹം ।
ന വാച്യോഽഹം ന മുക്തോഽഹം ന ബുദ്ധോഽഹം കദാചന ॥ 22.36 ॥

ന ശൂന്യോഽഹം ന മൂഢോഽഹം ന സർവോഽഹം പരോഽസ്മ്യഹം ।
സർവദാ ബ്രഹ്മമാത്രോഽഹം ന രസോഽഹം സദാശിവഃ ॥ 22.37 ॥

ന ഘ്രാണോഽഹം ന ഗന്ധോഽഹം ന ചിഹ്നോഽയം ന മേ പ്രിയഃ ।
നാഹം ജീവോ രസോ നാഹം വരുണോ ന ച ഗോലകഃ ॥ 22.38 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സന്ദേഹോ നാമരൂപം ന കിഞ്ചന ।
ന ശ്രോത്രോഽഹം ന ശബ്ദോഽഹം ന ദിശോഽഹം ന സാക്ഷികഃ ॥ 22.39 ॥

നാഹം ന ത്വം ന ച സ്വർഗോ നാഹം വായുർന സാക്ഷികഃ ।
പായുർനാഹം വിസർഗോ ന ന മൃത്യുർന ച സാക്ഷികഃ ॥ 22.40 ॥

ഗുഹ്യം നാഹം ന ചാനന്ദോ ന പ്രജാപതിദേവതാ ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 22.41 ॥

നാഹം മനോ ന സങ്കൽപോ ന ചന്ദ്രോ ന ച സാക്ഷികഃ ।
നാഹം ബുദ്ധീന്ദ്രിയോ ബ്രഹ്മാ നാഹം നിശ്ചയരൂപവാൻ ॥ 22.42 ॥

നാഹങ്കാരമഹം രുദ്രോ നാഭിമാനോ ന സാക്ഷികഃ ।
ചിത്തം നാഹം വാസുദേവോ ധാരണാ നായമീശ്വരഃ ॥ 22.43 ॥

നാഹം വിശ്വോ ന ജാഗ്രദ്വാ സ്ഥൂലദേഹോ ന മേ ക്വചിത് ।
ന പ്രാതിഭാസികോ ജീവോ ന ചാഹം വ്യാവഹാരികഃ ॥ 22.44 ॥

ന പാരമാർഥികോ ദേവോ നാഹമന്നമയോ ജഡഃ ।
ന പ്രാണമയകോശോഽഹം ന മനോമയകോശവാൻ ॥ 22.45 ॥

ന വിജ്ഞാനമയഃ കോശോ നാനന്ദമയകോശവാൻ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സന്ദേഹോ നാമരൂപേ ന കിഞ്ചന ॥ 22.46 ॥

ഏതാവദുക്ത്വാ സകലം നാമരൂപദ്വയാത്മകം ।
സർവം ക്ഷണേന വിസ്മൃത്യ കാഷ്ഠലോഷ്ടാദിവത് ത്യജേത് ॥ 22.47 ॥

ഏതത്സർവമസന്നിത്യം സദാ വന്ധ്യാകുമാരവത് ।
ശശശൃംഗവദേവേദം നരശൃംഗവദേവ തത് ॥ 22.48 ॥

ആകാശപുഷ്പസദൃശം യഥാ മരുമരീചികാ ।
ഗന്ധർവനഗരം യദ്വദിന്ദ്രജാലവദേവ ഹി ॥ 22.49 ॥

അസത്യമേവ സതതം പഞ്ചരൂപകമിഷ്യതേ ।
ശിഷ്യോപദേശകാലോ ഹി ദ്വൈതം ന പരമാർഥതഃ ॥ 22.50 ॥

മാതാ മൃതേ രോദനായ ദ്രവ്യം ദത്വാഽഽഹ്വയേജ്ജനാൻ ।
തേഷാം രോദനമാത്രം യത് കേവലം ദ്രവ്യപഞ്ചകം ॥ 22.51 ॥

തദദ്വൈതം മയാ പ്രോക്തം സർവം വിസ്മൃത്യ കുഡ്യവത് ।
അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ അഹമേവേതി ഭാവയ ॥ 22.52 ॥

അഹമേവ സുഖം ചേതി അഹമേവ ന ചാപരഃ ।
അഹം ചിന്മാത്രമേവേതി ബ്രഹ്മൈവേതി വിനിശ്ചിനു ॥ 22.53 ॥

അഹം നിർമലശുദ്ധേതി അഹം ജീവവിലക്ഷണഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മൈവ സർവാത്മാ അഹമിത്യവഭാസകഃ ॥ 22.54 ॥

അഹമേവ ഹി ചിന്മാത്രമഹമേവ ഹി നിർഗുണഃ ।
സർവാന്തര്യാമ്യഹം ബ്രഹ്മ ചിന്മാത്രോഽഹം സദാശിവഃ ॥ 22.55 ॥

നിത്യമംഗലരൂപാത്മാ നിത്യമോക്ഷമയഃ പുമാൻ ।
ഏവം നിശ്ചിത്യ സതതം സ്വാത്മാനം സ്വയമാസ്ഥിതഃ ॥ 22.56 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സന്ദേഹോ നാമരൂപേ ന കിഞ്ചന ।
ഏതദ്രൂപപ്രകരണം സർവവേദേഷു ദുർലഭം ।
യഃ ശൃണോതി സകൃദ്വാപി ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 22.57 ॥

തം വേദാദിവചോഭിരീഡിതമഹായാഗൈശ്ച ഭോഗൈർവ്രതൈ-
ര്ദാനൈശ്ചാനശനൈര്യമാദിനിയമൈസ്തം വിദ്വിഷന്തേ ദ്വിജാഃ ।
തസ്യാനംഗരിപോരതീവ സുമഹാഹൃദ്യം ഹി ലിംഗാർചനം
തേനൈവാശു വിനാശ്യ മോഹമഖിലം ജ്ഞാനം ദദാതീശ്വരഃ ॥ 22.58 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
നാമരൂപനിഷേധപ്രകരണം നാമ ദ്വാവിംശോഽധ്യായഃ ॥

23 ॥ ത്രയോവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
നിദാഘ ശൃണു വക്ഷ്യാമി സർവലോകേഷു ദുർലഭം ।
ഇദം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ॥ 23.1 ॥

നാനാവിധജനം ലോകം നാനാ കാരണകാര്യകം ।
ബ്രഹ്മൈവാന്യദസത് സർവം സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ॥ 23.2 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മ അസ്മി ബ്രഹ്മാഹമേവ ഹി ।
കാലോ ബ്രഹ്മ ക്ഷണോ ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 23.3 ॥

വേദോ ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ സത്യം ബ്രഹ്മ പരാത് പരഃ ।
ഹംസോ ബ്രഹ്മ ഹരിർബ്രഹ്മ ശിവോ ബ്രഹ്മ ചിദവ്യയഃ ॥ 23.4 ॥

സർവോപനിഷദോ ബ്രഹ്മ സാമ്യം ബ്രഹ്മ സമോഽസ്മ്യഹം ।
അജോ ബ്രഹ്മ രസോ ബ്രഹ്മ വിയദ്ബ്രഹ്മ പരാത്പരഃ ॥ 23.5 ॥

ത്രുടിർബ്രഹ്മ മനോ ബ്രഹ്മ വ്യഷ്ടിർബ്രഹ്മ സദാമുദഃ ।
ഇദം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ തത്ത്വം ബ്രഹ്മ സദാ ജപഃ ॥ 23.6 ॥

അകാരോ ബ്രഹ്മ ഏവാഹമുകാരോഽഹം ന സംശയഃ ।
മകാരബ്രഹ്മമാത്രോഽഹം മന്ത്രബ്രഹ്മമനുഃ പരം ॥ 23.7 ॥

ശികാരബ്രഹ്മമാത്രോഽഹം വാകാരം ബ്രഹ്മ കേവലം ।
യകാരം ബ്രഹ്മ നിത്യം ച പഞ്ചാക്ഷരമഹം പരം ॥ 23.8 ॥

രേചകം ബ്രഹ്മ സദ്ബ്രഹ്മ പൂരകം ബ്രഹ്മ സർവതഃ ।
കുംഭകം ബ്രഹ്മ സർവോഽഹം ധാരണം ബ്രഹ്മ സർവതഃ ॥ 23.9 ॥

ബ്രഹ്മൈവ നാന്യത് തത്സർവം സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ।
ഏവം ച നിശ്ചിതോ മുക്തഃ സദ്യ ഏവ ന സംശയഃ ॥ 23.10 ॥

കേചിദേവ മഹാമൂഢാഃ ദ്വൈതമേവം വദന്തി ഹി ।
ന സംഭാഷ്യാഃ സദാനർഹാ നമസ്കാരേ ന യോഗ്യതാ ॥ 23.11 ॥

മൂഢാ മൂഢതരാസ്തുച്ഛാസ്തഥാ മൂഢതമാഃ പരേ ।
ഏതേ ന സന്തി മേ നിത്യം അഹംവിജ്ഞാനമാത്രതഃ ॥ 23.12 ॥

സർവം ചിന്മാത്രരൂപത്വാദാനന്ദത്വാന്ന മേ ഭയം ।
അഹമിത്യപി നാസ്ത്യേവ പരമിത്യപി ന ക്വചിത് ॥ 23.13 ॥

ബ്രഹ്മൈവ നാന്യത് തത്സർവം സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ।
കാലാതീതം സുഖാതീതം സർവാതീതമതീതകം ॥ 23.14 ॥

നിത്യാതീതമനിത്യാനാമമിതം ബ്രഹ്മ കേവലം ।
ബ്രഹ്മൈവ നാന്യദ്യത്സർവം സച്ചിദാനന്ദമാത്രകം ॥ 23.15 ॥

ദ്വൈതസത്യത്വബുദ്ധിശ്ച ദ്വൈതബുദ്ധ്യാ ന തത് സ്മര ।
സർവം ബ്രഹ്മൈവ നാന്യോഽസ്തി സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 23.16 ॥

ബുദ്ധ്യാതീതം മനോഽതീതം വേദാതീതമതഃ പരം ।
ആത്മാതീതം ജനാതീതം ജീവാതീതം ച നിർഗുണം ॥ 23.17 ॥

കാഷ്ഠാതീതം കലാതീതം നാട്യാതീതം പരം സുഖം ।
ബ്രഹ്മമാത്രേണ സമ്പശ്യൻ ബ്രഹ്മമാത്രപരോ ഭവ ॥ 23.18 ॥

ബ്രഹ്മമാത്രപരോ നിത്യം ചിന്മാത്രോഽഹം ന സംശയഃ ।
ജ്യോതിരാനന്ദമാത്രോഽഹം നിജാനന്ദാത്മമാത്രകഃ ॥ 23.19 ॥

ശൂന്യാനന്ദാത്മമാത്രോഽഹം ചിന്മാത്രോഽഹമിതി സ്മര ।
സത്താമാത്രോഽഹമേവാത്ര സദാ കാലഗുണാന്തരഃ ॥ 23.20 ॥

നിത്യസന്മാത്രരൂപോഽഹം ശുദ്ധാനന്ദാത്മമാത്രകം ।
പ്രപഞ്ചഹീനരൂപോഽഹം സച്ചിദാനന്ദമാത്രകഃ ॥ 23.21 ॥

നിശ്ചയാനന്ദമാത്രോഽഹം കേവലാനന്ദമാത്രകഃ ।
പരമാനന്ദമാത്രോഽഹം പൂർണാനന്ദോഽഹമേവ ഹി ॥ 23.22 ॥

ദ്വൈതസ്യമാത്രസിദ്ധോഽഹം സാമ്രാജ്യപദലക്ഷണം ।
ഇത്യേവം നിശ്ചയം കുർവൻ സദാ ത്രിഷു യഥാസുഖം ॥ 23.23 ॥

ദൃഢനിശ്ചയരൂപാത്മാ ദൃഢനിശ്ചയസന്മയഃ ।
ദൃഢനിശ്ചയശാന്താത്മാ ദൃഢനിശ്ചയമാനസഃ ॥ 23.24 ॥

ദൃഢനിശ്ചയപൂർണാത്മാ ദൃഢനിശ്ചയനിർമലഃ ।
ദൃഢനിശ്ചയജീവാത്മാ ദൃഢനിശ്ചയമംഗലഃ ॥ 23.25 ॥

ദൃഢനിശ്ചയജീവാത്മാ സംശയം നാശമേഷ്യതി ।
ദൃഢനിശ്ചയമേവാത്ര ബ്രഹ്മജ്ഞാനസ്യ ലക്ഷണം ॥ 23.26 ॥

ദൃഢനിശ്ചയമേവാത്ര വാക്യജ്ഞാനസ്യ ലക്ഷണം ।
ദൃഢനിശ്ചയമേവാത്ര കാരണം മോക്ഷസമ്പദഃ ॥ 23.27 ॥

ഏവമേവ സദാ കാര്യം ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിരം ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സന്ദേഹഃ സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ॥ 23.28 ॥

ആത്മാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം നാന്യദസ്തീതി ഭാവയ ।
തതസ്തദപി സന്ത്യജ്യ ഏക ഏവ സ്ഥിരോ ഭവ ॥ 23.29 ॥

തതസ്തദപി സന്ത്യജ്യ നിർഗുണോ ഭവ സർവദാ ।
നിർഗുണത്വം ച സന്ത്യജ്യ വാചാതീതോ ഭവേത് തതഃ ॥ 23.30 ॥

വാചാതീതം ച സന്ത്യജ്യ ചിന്മാത്രത്വപരോ ഭവ ।
ആത്മാതീതം ച സന്ത്യജ്യ ബ്രഹ്മമാത്രപരോ ഭവ ॥ 23.31 ॥

ചിന്മാത്രത്വം ച സന്ത്യജ്യ സർവതൂഷ്ണീമ്പരോ ഭവ ।
സർവതൂഷ്ണീം ച സന്ത്യജ്യ മഹാതൂഷ്ണീമ്പരോ ഭവ ॥ 23.32 ॥

മഹാതൂഷ്ണീം ച സന്ത്യജ്യ ചിത്തതൂഷ്ണീം സമാശ്രയ ।
ചിത്തതൂഷ്ണീം ച സന്ത്യജ്യ ജീവതൂഷ്ണീം സമാഹര ॥ 23.33 ॥

ജീവതൂഷ്ണീം പരിത്യജ്യ ജീവശൂന്യപരോ ഭവ ।
ശൂന്യത്യാഗം പരിത്യജ്യ യഥാ തിഷ്ഠ തഥാസി ഭോ ॥ 23.34 ॥

തിഷ്ഠത്വമപി സന്ത്യജ്യ അവാങ്മാനസഗോചരഃ ।
തതഃ പരം ന വക്തവ്യം തതഃ പശ്യേന്ന കിഞ്ചന ॥ 23.35 ॥

നോ ചേത് സർവപരിത്യാഗോ ബ്രഹ്മൈവാഹമിതീരയ ।
സദാ സ്മരൻ സദാ ചിന്ത്യം സദാ ഭാവയ നിർഗുണം ॥ 23.36 ॥

സദാ തിഷ്ഠസ്വ തത്ത്വജ്ഞ സദാ ജ്ഞാനീ സദാ പരഃ ।
സദാനന്ദഃ സദാതീതഃ സദാദോഷവിവർജിതഃ ॥ 23.37 ॥

സദാ ശാന്തഃ സദാ തൃപ്തഃ സദാ ജ്യോതിഃ സദാ രസഃ ।
സദാ നിത്യഃ സദാ ശുദ്ധഃ സദാ ബുദ്ധഃ സദാ ലയഃ ॥ 23.38 ॥

സദാ ബ്രഹ്മ സദാ മോദഃ സദാനന്ദഃ സദാ പരഃ ।
സദാ സ്വയം സദാ ശൂന്യഃ സദാ മൗനീ സദാ ശിവഃ ॥ 23.39 ॥

സദാ സർവം സദാ മിത്രഃ സദാ സ്നാനം സദാ ജപഃ ।
സദാ സർവം ച വിസ്മൃത്യ സദാ മൗനം പരിത്യജ ॥ 23.40 ॥

ദേഹാഭിമാനം സന്ത്യജ്യ ചിത്തസത്താം പരിത്യജ ।
ആത്മൈവാഹം സ്വയം ചാഹം ഇത്യേവം സർവദാ ഭവ ॥ 23.41 ॥

ഏവം സ്ഥിതേ ത്വം മുക്തോഽസി ന തു കാര്യാ വിചാരണാ ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവം യത്കിഞ്ചിത് സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ॥ 23.42 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ ത്വം ബ്രഹ്മാസി നിരന്തരഃ ।
പ്രജ്ഞാനം ബ്രഹ്മ ഏവാസി ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സംശയഃ ॥ 23.43 ॥

ദൃഢനിശ്ചയമേവ ത്വം കുരു കല്യാണമാത്മനഃ ।
മനസോ ഭൂഷണം ബ്രഹ്മ മനസോ ഭൂഷണം പരഃ ॥ 23.44 ॥

മനസോ ഭൂഷണം കർതാ ബ്രഹ്മൈവാഹമവേക്ഷതഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനദഃ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 23.45 ॥

സച്ചിദാനന്ദമഖിലം സച്ചിദാനന്ദ ഏവ ഹി ।
സച്ചിദാനന്ദജീവാത്മാ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 23.46 ॥

സച്ചിദാനന്ദമദ്വൈതം സച്ചിദാനന്ദശങ്കരഃ ।
സച്ചിദാനന്ദവിജ്ഞാനം സച്ചിദാനന്ദഭോജനഃ ॥ 23.47 ॥

സച്ചിദാനന്ദപൂർണാത്മാ സച്ചിദാനന്ദകാരണഃ ।
സച്ചിദാനന്ദലീലാത്മാ സച്ചിദാനന്ദശേവധിഃ ॥ 23.48 ॥

സച്ചിദാനന്ദസർവാംഗഃ സച്ചിദാനന്ദചന്ദനഃ ।
സച്ചിദാനന്ദസിദ്ധാന്തഃ സച്ചിദാനന്ദവേദകഃ ॥ 23.49 ॥

സച്ചിദാനന്ദശാസ്ത്രാർഥഃ സച്ചിദാനന്ദവാചകഃ ।
സച്ചിദാനന്ദഹോമശ്ച സച്ചിദാനന്ദരാജ്യകഃ ॥ 23.50 ॥

സച്ചിദാനന്ദപൂർണാത്മാ സച്ചിദാനന്ദപൂർണകഃ ।
സച്ചിദാനന്ദസന്മാത്രം മൂഢേഷു പഠിതം ച യത് ॥ 23.51 ॥

ശുദ്ധം മൂഢേഷു യദ്ദത്തം സുബദ്ധം മാർഗചാരിണാ ।
വിഷയാസക്തചിത്തേഷു ന സംഭാഷ്യം വിവേകിനാ ॥ 23.52 ॥

സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ।
ഇച്ഛാ ചേദ്യദി നാരീണാം മുഖം ബ്രാഹ്മണ ഏവ ഹി ॥ 23.53 ॥

സർവം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് സ്ത്രീഭേദം ച ന വിദ്യതേ ।
വേദശാസ്ത്രേണ യുക്തോഽപി ജ്ഞാനാഭാവാദ് ദ്വിജോഽദ്വിജഃ ॥ 23.54 ॥

ബ്രഹ്മൈവ തന്തുനാ തേന ബദ്ധാസ്തേ മുക്തിചിന്തകാഃ ।
സർവമുക്തം ഭഗവതാ രഹസ്യം ശങ്കരേണ ഹി ॥ 23.55 ॥

സോമാപീഡപദാംബുജാർചനഫലൈർഭുക്ത്യൈ ഭവാൻ മാനസം
നാന്യദ്യോഗപഥാ ശ്രുതിശ്രവണതഃ കിം കർമഭിർഭൂയതേ ।
യുക്ത്യാ ശിക്ഷിതമാനസാനുഭവതോഽപ്യശ്മാപ്യസംഗോ വചാം
കിം ഗ്രാഹ്യം ഭവതീന്ദ്രിയാർഥരഹിതാനന്ദൈകസാന്ദ്രഃ ശിവഃ ॥ 23.56 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
രഹസ്യോപദേശപ്രകരണം നാമ ത്രയോവിംശോഽധ്യായഃ ॥

24 ॥ ചതുർവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
പുനഃ പുനഃ പരം വക്ഷ്യേ ആത്മനോഽന്യദസത് സ്വതഃ ।
അസതോ വചനം നാസ്തി സതോ നാസ്തി സദാ സ്ഥിതേ ॥ 24.1 ॥

ബ്രഹ്മാഭ്യാസ പരസ്യാഹം വക്ഷ്യേ നിർണയമാത്മനഃ ।
തസ്യാപി സകൃദേവാഹം വക്ഷ്യേ മംഗലപൂർവകം ॥ 24.2 ॥

സർവം ബ്രഹ്മാഹമേവാസ്മി ചിന്മാത്രോ നാസ്തി കിഞ്ചന ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ ചിദാത്മകം ॥ 24.3 ॥

അഹം മമേതി നാസ്ത്യേവ അഹം ജ്ഞാനീതി നാസ്തി ച ।
ശുദ്ധോഽഹം ബ്രഹ്മരൂപോഽഹമാനന്ദോഽഹമജോ നരഃ ॥ 24.4 ॥var was നജഃ
ദേവോഽഹം ദിവ്യഭാനോഽഹം തുര്യോഽഹം ഭവഭാവ്യഹം ।
അണ്ഡജോഽഹമശേഷോഽഹമന്തരാദന്തരോഽസ്മ്യഹം ॥ 24.5 ॥

അമരോഽഹമജസ്രോഽഹമത്യന്തപരമോഽസ്മ്യഹം ।
പരാപരസ്വരൂപോഽഹം നിത്യാനിത്യരസോഽസ്മ്യഹം ॥ 24.6 ॥

ഗുണാഗുണവിഹീനോഽഹം തുര്യാതുര്യരസോഽസ്മ്യഹം ।
ശാന്താശാന്തവിഹീനോഽഹം ജ്ഞാനാജ്ഞാനരസോഽസ്മ്യഹം ॥ 24.7 ॥

കാലാകാലവിഹീനോഽഹമാത്മാനാത്മവിവർജിതഃ ।
ലബ്ധാലബ്ധാദിഹീനോഽഹം സർവശൂന്യോഽഹമവ്യയഃ ॥ 24.8 ॥

അഹമേവാഹമേവാഹമനന്തരനിരന്തരം ।
ശാശ്വതോഽഹമലക്ഷ്യോഽഹമാത്മാ ന പരിപൂർണതഃ ॥ 24.9 ॥

ഇത്യാദിശബ്ദമുക്തോഽഹം ഇത്യാദ്യം ച ന ചാസ്മ്യഹം ।
ഇത്യാദിവാക്യമുക്തോഽഹം സർവവർജിതദുർജയഃ ॥ 24.10 ॥

നിരന്തരോഽഹം ഭൂതോഽഹം ഭവ്യോഽഹം ഭവവർജിതഃ ।
ലക്ഷ്യലക്ഷണഹീനോഽഹം കാര്യഹീനോഽഹമാശുഗഃ ॥ 24.11 ॥

വ്യോമാദിരൂപഹീനോഽഹം വ്യോമരൂപോഽഹമച്യുതഃ ।
അന്തരാന്തരഭാവോഽഹമന്തരാന്തരവർജിതഃ ॥ 24.12 ॥

സർവസിദ്ധാന്തരൂപോഽഹം സർവദോഷവിവർജിതഃ ।
ന കദാചന മുക്തോഽഹം ന ബദ്ധോഽഹം കദാചന ॥ 24.13 ॥

ഏവമേവ സദാ കൃത്വാ ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്മര ।
ഏതാവദേവ മാത്രം തു മുക്തോ ഭവതു നിശ്ചയഃ ॥ 24.14 ॥

ചിന്മാത്രോഽഹം ശിവോഽഹം വൈ ശുഭമാത്രമഹം സദാ ।
സദാകാരോഽഹം മുക്തോഽഹം സദാ വാചാമഗോചരഃ ॥ 24.15 ॥

സർവദാ പരിപൂർണോഽഹം വേദോപാധിവിവർജിതഃ ।
ചിത്തകാര്യവിഹീനോഽഹം ചിത്തമസ്തീതി മേ ന ഹി ॥ 24.16 ॥

യത് കിഞ്ചിദപി നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ പ്രിയഭാഷണം ।
ആത്മപ്രിയമനാത്മാ ഹി ഇദം മേ വസ്തുതോ ന ഹി ॥ 24.17 ॥

ഇദം ദുഃഖമിദം സൗഖ്യമിദം ഭാതി അഹം ന ഹി ।
സർവവർജിതരൂപോഽഹം സർവവർജിതചേതനഃ ॥ 24.18 ॥

അനിർവാച്യമനിർവാച്യം പരം ബ്രഹ്മ രസോഽസ്മ്യഹം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹ അഹമേവ പരാത് പരഃ ॥ 24.19 ॥

അഹം ചൈതന്യഭൂതാത്മാ ദേഹോ നാസ്തി കദാചന ।
ലിംഗദേഹം ച നാസ്ത്യേവ കാരണം ദേഹമേവ ന ॥ 24.20 ॥

അഹം ത്യക്ത്വാ പരം ചാഹം അഹം ബ്രഹ്മസ്വരൂപതഃ ।
കാമാദിവർജിതോഽതീതഃ കാലഭേദപരാത്പരഃ ॥ 24.21 ॥

ബ്രഹ്മൈവേദം ന സംവേദ്യം നാഹം ഭാവം ന വാ നഹി ।
സർവസംശയസംശാന്തോ ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിതിഃ ॥ 24.22 ॥

നിശ്ചയം ച ന മേ കിഞ്ചിത് ചിന്താഭാവാത് സദാഽക്ഷരഃ ।
ചിദഹം ചിദഹം ബ്രഹ്മ ചിദഹം ചിദഹം സദാ ॥ 24.23 ॥

ഏവം ഭാവനയാ യുക്തസ്ത്യക്തശങ്കഃ സുഖീഭവ ।
സർവസംഗം പരിത്യജ്യ ആത്മൈക്യൈവം ഭവാന്വഹം ॥ 24.24 ॥

സംഗം നാമ പ്രവക്ഷ്യേഽഹം ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചയഃ ।
സത്യോഽഹം പരമാത്മാഽഹം സ്വയമേവ സ്വയം സ്വയം ॥ 24.25 ॥

നാഹം ദേഹോ ന ച പ്രാണോ ന ദ്വന്ദ്വോ ന ച നിർമലഃ ।
ഏഷ ഏവ ഹി സത്സംഗഃ ഏഷ ഏവ ഹി നിർമലഃ ॥ 24.26 ॥

മഹത്സംഗേ മഹദ്ബ്രഹ്മഭാവനം പരമം പദം ।
അഹം ശാന്തപ്രഭാവോഽഹം അഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 24.27 ॥

അഹം ത്യക്തസ്വരൂപോഽഹം അഹം ചിന്താദിവർജിതഃ ।
ഏഷ ഏവ ഹി സത്സംഗഃ ഏഷ നിത്യം ഭവാനഹം ॥ 24.28 ॥

സർവസങ്കൽപഹീനോഽഹം സർവവൃത്തിവിവർജിതഃ ।
അമൃതോഽഹമജോ നിത്യം മൃതിഭീതിരതീതികഃ ॥ 24.29 ॥

സർവകല്യാണരൂപോഽഹം സർവദാ പ്രിയരൂപവാൻ ।
സമലാംഗോ മലാതീതഃ സർവദാഹം സദാനുഗഃ ॥ 24.30 ॥

അപരിച്ഛിന്നസന്മാത്രം സത്യജ്ഞാനസ്വരൂപവാൻ ।
നാദാന്തരോഽഹം നാദോഽഹം നാമരൂപവിവർജിതഃ ॥ 24.31 ॥

അത്യന്താഭിന്നഹീനോഽഹമാദിമധ്യാന്തവർജിതഃ ।
ഏവം നിത്യം ദൃഢാഭ്യാസ ഏവം സ്വാനുഭവേന ച ॥ 24.32 ॥

ഏവമേവ ഹി നിത്യാത്മഭാവനേന സുഖീ ഭവ ।
ഏവമാത്മാ സുഖം പ്രാപ്തഃ പുനർജന്മ ന സംഭവേത് ॥ 24.33 ॥

സദ്യോ മുക്തോ ഭവേദ്ബ്രഹ്മാകാരേണ പരിതിഷ്ഠതി ।
ആത്മാകാരമിദം വിശ്വമാത്മാകാരമഹം മഹത് ॥ 24.34 ॥

ആത്മൈവ നാന്യദ്ഭൂതം വാ ആത്മൈവ മന ഏവ ഹി ।
ആത്മൈവ ചിത്തവദ്ഭാതി ആത്മൈവ സ്മൃതിവത് ക്വചിത് ॥ 24.35 ॥

ആത്മൈവ വൃത്തിവദ്ഭാതി ആത്മൈവ ക്രോധവത് സദാ ।var was വൃത്തിമദ്ഭാതി
ആത്മൈവ ശ്രവണം തദ്വദാത്മൈവ മനനം ച തത് ॥ 24.36 ॥

ആത്മൈവോപക്രമം നിത്യമുപസംഹാരമാത്മവത് ।
ആത്മൈവാഭ്യാം സമം നിത്യമാത്മൈവാപൂർവതാഫലം ॥ 24.37 ॥

അർഥവാദവദാത്മാ ഹി പരമാത്മോപപത്തി ഹി ।
ഇച്ഛാ പ്രാരഭ്യവദ്ബ്രഹ്മ ഇച്ഛാമാരഭ്യവത് പരഃ ॥ 24.38 ॥var was പ്രാരബ്ധവദ്
പരേച്ഛാരബ്ധവദ്ബ്രഹ്മാ ഇച്ഛാശക്തിശ്ചിദേവ ഹി ।
അനിച്ഛാശക്തിരാത്മൈവ പരേച്ഛാശക്തിരവ്യയഃ ॥ 24.39 ॥

പരമാത്മൈവാധികാരോ വിഷയം പരമാത്മനഃ ।
സംബന്ധം പരമാത്മൈവ പ്രയോജനം പരാത്മകം ॥ 24.40 ॥

ബ്രഹ്മൈവ പരമം സംഗം കർമജം ബ്രഹ്മ സംഗമം ।
ബ്രഹ്മൈവ ഭ്രാന്തിജം ഭാതി ദ്വന്ദ്വം ബ്രഹ്മൈവ നാന്യതഃ ॥ 24.41 ॥

സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ സദ്യ ഏവ വിമോക്ഷദം ।
സവികൽപസമാധിസ്ഥം നിർവികൽപസമാധി ഹി ॥ 24.42 ॥

ശബ്ദാനുവിദ്ധം ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മ ദൃശ്യാനുവിദ്ധകം ।
ബ്രഹ്മൈവാദിസമാധിശ്ച തന്മധ്യമസമാധികം ॥ 24.43 ॥

ബ്രഹ്മൈവ നിശ്ചയം ശൂന്യം തദുക്തമസമാധികം ।
ദേഹാഭിമാനരഹിതം തദ്വൈരാഗ്യസമാധികം ॥ 24.44 ॥

ഏതദ്ഭാവനയാ ശാന്തം ജീവന്മുക്തസമാധികഃ ।
അത്യന്തം സർവശാന്തത്വം ദേഹോ മുക്തസമാധികം ॥ 24.45 ॥

ഏതദഭ്യാസിനാം പ്രോക്തം സർവം ചൈതത്സമന്വിതം ।
സർവം വിസ്മൃത്യ വിസ്മൃത്യ ത്യക്ത്വാ ത്യക്ത്വാ പുനഃ പുനഃ ॥ 24.46 ॥

സർവവൃത്തിം ച ശൂന്യേന സ്ഥാസ്യാമീതി വിമുച്യ ഹി ।
ന സ്ഥാസ്യാമീതി വിസ്മൃത്യ ഭാസ്യാമീതി ച വിസ്മര ॥ 24.47 ॥

ചൈതന്യോഽഹമിതി ത്യക്ത്വാ സന്മാത്രോഽഹമിതി ത്യജ ।
ത്യജനം ച പരിത്യജ്യ ഭാവനം ച പരിത്യജ ॥ 24.48 ॥

സർവം ത്യക്ത്വാ മനഃ ക്ഷിപ്രം സ്മരണം ച പരിത്യജ ।
സ്മരണം കിഞ്ചിദേവാത്ര മഹാസംസാരസാഗരം ॥ 24.49 ॥

സ്മരണം കിഞ്ചിദേവാത്ര മഹാദുഃഖം ഭവേത് തദാ ।
മഹാദോഷം ഭവം ബന്ധം ചിത്തജന്മ ശതം മനഃ ॥ 24.50 ॥

പ്രാരബ്ധം ഹൃദയഗ്രന്ഥി ബ്രഹ്മഹത്യാദി പാതകം ।
സ്മരണം ചൈവമേവേഹ ബന്ധമോക്ഷസ്യ കാരണം ॥ 24.51 ॥

അഹം ബ്രഹ്മപ്രകരണം സർവദുഃഖവിനാശകം ।
സർവപ്രപഞ്ചശമനം സദ്യോ മോക്ഷപ്രദം സദാ ।
ഏതച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി സ്വയം ॥ 24.52 ॥

ഭക്ത്യാ പദ്മദലാക്ഷപൂജിതപദധ്യാനാനുവൃത്ത്യാ മനഃ
സ്വാന്താനന്തപഥപ്രചാരവിധുരം മുക്ത്യൈ ഭവേന്മാനസം ।
സങ്കൽപോജ്ഝിതമേതദൽപസുമഹാശീലോ ദയാംഭോനിധൗ
കശ്ചിത് സ്യാച്ഛിവഭക്തധുര്യസുമഹാശാന്തഃ ശിവപ്രേമതഃ ॥ 24.53 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
അഹം ബ്രഹ്മപ്രകരണനിരൂപണം നാമ ചതുർവിംശോഽധ്യായഃ ॥

25 ॥ പഞ്ചവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
വക്ഷ്യേ പ്രസിദ്ധമാത്മാനം സർവലോകപ്രകാശകം ।
സർവാകാരം സദാ സിദ്ധം സർവത്ര നിബിഡം മഹത് ॥ 25.1 ॥

തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സന്ദേഹ ഇതി നിശ്ചിത്യ തിഷ്ഠ ഭോഃ ।
ചിദേവാഹം ചിദേവാഹം ചിത്രം ചേദഹമേവ ഹി ॥ 25.2 ॥

വാചാവധിശ്ച ദേവോഽഹം ചിദേവ മനസഃ പരഃ ।
ചിദേവാഹം പരം ബ്രഹ്മ ചിദേവ സകലം പദം ॥ 25.3 ॥

സ്ഥൂലദേഹം ചിദേവേദം സൂക്ഷ്മദേഹം ചിദേവ ഹി ।
ചിദേവ കരണം സോഽഹം കായമേവ ചിദേവ ഹി ॥ 25.4 ॥

അഖണ്ഡാകാരവൃത്തിശ്ച ഉത്തമാധമമധ്യമാഃ ।
ദേഹഹീനശ്ചിദേവാഹം സൂക്ഷ്മദേഹശ്ചിദേവ ഹി ॥ 25.5 ॥

ചിദേവ കാരണം സോഽഹം ബുദ്ധിഹീനശ്ചിദേവ ഹി ।
ഭാവഹീനശ്ചിദേവാഹം ദോഷഹീനശ്ചിദേവ ഹി ॥ 25.6 ॥

അസ്തിത്വം ബ്രഹ്മ നാസ്ത്യേവ നാസ്തി ബ്രഹ്മേതി നാസ്തി ഹി ।
അസ്തി നാസ്തീതി നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ചിദേവ ഹി ॥ 25.7 ॥

സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ സാകാരം നാസ്തി നാസ്തി ഹി ।
യത്കിഞ്ചിദപി നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ചിദേവ ഹി ॥ 25.8 ॥

അന്വയവ്യതിരേകം ച ആദിമധ്യാന്തദൂഷണം ।
സർവം ചിന്മാത്രരൂപത്വാദഹമേവ ചിദേവ ഹി ॥ 25.9 ॥

സർവാപരം ച സദസത് കാര്യകാരണകർതൃകം ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.10 ॥

അശുദ്ധം ശുദ്ധമദ്വൈതം ദ്വൈതമേകമനേകകം ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.11 ॥

അസത്യസത്യമദ്വന്ദ്വം ദ്വന്ദ്വം ച പരതഃ പരം ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.12 ॥

ഭൂതം ഭവിഷ്യം വർതം ച മോഹാമോഹൗ സമാസമൗ ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.13 ॥

ക്ഷണം ലവം ത്രുടിർബ്രഹ്മ ത്വമ്പദം തത്പദം തഥാ ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.14 ॥

ത്വമ്പദം തത്പദം വാപി ഐക്യം ച ഹ്യഹമേവ ഹി ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.15 ॥

ആനന്ദം പരമാനന്ദം സർവാനന്ദം നിജം മഹത് ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.16 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ കം ബ്രഹ്മ ഹ്യക്ഷരം പരം ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.17 ॥

വിഷ്ണുരേവ പരം ബ്രഹ്മ ശിവോ ബ്രഹ്മാഹമേവ ഹി ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.18 ॥

ശ്രോത്രം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ ശബ്ദം ബ്രഹ്മ പദം ശുഭം ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.19 ॥

സ്പർശോ ബ്രഹ്മ പദം ത്വക്ച ത്വക്ച ബ്രഹ്മ പരസ്പരം ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.20 ॥

പരം രൂപം ചക്ഷുഭിഃ ഏവ തത്രൈവ യോജ്യതാം ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.21 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവം സതതം സച്ചിദാനന്ദമാത്രകം ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.22 ॥

ചിന്മയാനന്ദമാത്രോഽഹം ഇദം വിശ്വമിദം സദാ ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.23 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവം യത്കിഞ്ചിത് തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.24 ॥

വാചാ യത് പ്രോച്യതേ നാമ മനസാ മനുതേ തു യത് ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.25 ॥

കാരണേ കൽപിതേ യദ്യത് തൂഷ്ണീം വാ സ്ഥീയതേ സദാ ।
ശരീരേണ തു യദ് ഭുങ്ക്തേ ഇന്ദ്രിയൈര്യത്തു ഭാവ്യതേ ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 25.26 ॥

വേദേ യത് കർമ വേദോക്തം ശാസ്ത്രം ശാസ്ത്രോക്തനിർണയം ।
ഗുരൂപദേശസിദ്ധാന്തം ശുദ്ധാശുദ്ധവിഭാസകം ॥ 25.27 ॥

കാമാദികലനം ബ്രഹ്മ ദേവാദി കലനം പൃഥക് ।
ജീവയുക്തേതി കലനം വിദേഹോ മുക്തികൽപനം ॥ 25.28 ॥

ബ്രഹ്മ ഇത്യപി സങ്കൽപം ബ്രഹ്മവിദ്വരകൽപനം ।
വരീയാനിതി സങ്കൽപം വരിഷ്ഠ ഇതി കൽപനം ॥ 25.29 ॥

ബ്രഹ്മാഹമിതി സങ്കൽപം ചിദഹം ചേതി കൽപനം ।
മഹാവിദ്യേതി സങ്കൽപം മഹാമായേതി കൽപനം ॥ 25.30 ॥

മഹാശൂന്യേതി സങ്കൽപം മഹാചിന്തേതി കൽപനം ।
മഹാലോകേതി സങ്കൽപം മഹാസത്യേതി കൽപനം ॥ 25.31 ॥

മഹാരൂപേതി സങ്കൽപം മഹാരൂപം ച കൽപനം ।
സർവസങ്കൽപകം ചിത്തം സർവസങ്കൽപകം മനഃ ॥ 25.32 ॥

സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
സർവം ദ്വൈതം മനോരൂപം സർവം ദുഃഖം മനോമയം ॥ 25.33 ॥

ചിദേവാഹം ന സന്ദേഹഃ ചിദേവേദം ജഗത്ത്രയം ।
യത്കിഞ്ചിദ്ഭാഷണം വാപി യത്കിഞ്ചിന്മനസോ ജപം ।
യത്കിഞ്ചിന്മാനസം കർമ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 25.34 ॥

സർവം നാസ്തീതി സന്മന്ത്രം ജീവബ്രഹ്മസ്വരൂപകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവമിത്യേവം മന്ത്രഞ്ചൈവോത്തമോത്തമം ॥ 25.35 ॥

അനുക്തമന്ത്രം സന്മന്ത്രം വൃത്തിശൂന്യം പരം മഹത് ।
സർവം ബ്രഹ്മേതി സങ്കൽപം തദേവ പരമം പദം ॥ 25.36 ॥

സർവം ബ്രഹ്മേതി സങ്കൽപം മഹാദേവേതി കീർതനം ।
സർവം ബ്രഹ്മേതി സങ്കൽപം ശിവപൂജാസമം മഹത് ॥ 25.37 ॥

സർവം ബ്രഹ്മേത്യനുഭവഃ സർവാകാരോ ന സംശയഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മേതി സങ്കൽപം സർവത്യാഗമിതീരിതം ॥ 25.38 ॥

സർവം ബ്രഹ്മേതി സങ്കൽപം ഭാവാഭാവവിനാശനം ।
സർവം ബ്രഹ്മേതി സങ്കൽപം മഹാദേവേതി നിശ്ചയഃ ॥ 25.39 ॥

സർവം ബ്രഹ്മേതി സങ്കൽപം കാലസത്താവിനിർമുക്തഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മേതി സങ്കൽപഃ ദേഹസത്താ വിമുക്തികഃ ॥ 25.40 ॥

സർവം ബ്രഹ്മേതി സങ്കൽപഃ സച്ചിദാനന്ദരൂപകഃ ।
സർവോഽഹം ബ്രഹ്മമാത്രൈവ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 25.41 ॥

ഇദമിത്യേവ യത്കിഞ്ചിത് തദ്ബ്രഹ്മൈവ ന സംശയഃ ।
ഭ്രാന്തിശ്ച നരകം ദുഃഖം സ്വർഗഭ്രാന്തിരിതീരിതാ ॥ 25.42 ॥

ബ്രഹ്മാ വിഷ്ണുരിതി ഭ്രാന്തിർഭ്രാന്തിശ്ച ശിവരൂപകം ।
വിരാട് സ്വരാട് തഥാ സമ്രാട് സൂത്രാത്മാ ഭ്രാന്തിരേവ ച ॥ 25.43 ॥

ദേവാശ്ച ദേവകാര്യാണി സൂര്യാചന്ദ്രമസോർഗതിഃ ।
മുനയോ മനവഃ സിദ്ധാ ഭ്രാന്തിരേവ ന സംശയഃ ॥ 25.44 ॥

സർവദേവാസുരാ ഭ്രാന്തിസ്തേഷാം യുദ്ധാദി ജന്മ ച ।
വിഷ്ണോർജന്മാവതാരാണി ചരിതം ശാന്തിരേവ ഹി ॥ 25.45 ॥

ബ്രഹ്മണഃ സൃഷ്ടികൃത്യാനി രുദ്രസ്യ ചരിതാനി ച ।
സർവഭ്രാന്തിസമായുക്തം ഭ്രാന്ത്യാ ലോകാശ്ചതുർദശ ॥ 25.46 ॥

വർണാശ്രമവിഭാഗശ്ച ഭ്രാന്തിരേവ ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മവിഷ്ണ്വീശരുദ്രാണാമുപാസാ ഭ്രാന്തിരേവ ച ॥ 25.47 ॥

തത്രാപി യന്ത്രമന്ത്രാഭ്യാം ഭ്രാന്തിരേവ ന സംശയഃ ।
വാചാമഗോചരം ബ്രഹ്മ സർവം ബ്രഹ്മമയം ച ഹി ॥ 25.48 ॥

സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹമേവ ചിദേവ ഹി ।
ഏവം വദ ത്വം തിഷ്ഠ ത്വം സദ്യോ മുക്തോ ഭവിഷ്യസി ॥ 25.49 ॥

ഏതാവദുക്തം യത്കിഞ്ചിത് തന്നാസ്ത്യേവ ന സംശയഃ ।
ഏവം യദാന്തരം ക്ഷിപ്രം ബ്രഹ്മൈവ ദൃഢനിശ്ചയം ॥ 25.50 ॥

ദൃഢനിശ്ചയമേവാത്ര പ്രഥമം കാരണം ഭവേത് ।
നിശ്ചയഃ ഖൽവയം പശ്ചാത് സ്വയമേവ ഭവിഷ്യതി ॥ 25.51 ॥

ആർതം യച്ഛിവപാദതോഽന്യദിതരം തജ്ജാദിശബ്ദാത്മകം
ചേതോവൃത്തിപരം പരാപ്രമുദിതം ഷഡ്ഭാവസിദ്ധം ജഗത് ।
ഭൂതാക്ഷാദിമനോവചോഭിരനഘേ സാന്ദ്രേ മഹേശേ ഘനേ
സിന്ധൗ സൈന്ധവഖണ്ഡവജ്ജഗദിദം ലീയേത വൃത്ത്യുജ്ഝിതം ॥ 25.52 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മണസ്സർവരൂപത്വനിരൂപണപ്രകരണം നാമ പഞ്ചവിംശോഽധ്യായഃ ॥

26 ॥ ഷഡ്വിംശോഽധ്യായഃ ॥ >

ഋഭുഃ –
വക്ഷ്യേ സച്ചിത്പരാനന്ദം സ്വഭാവം സർവദാ സുഖം ।
സർവവേദപുരാണാനാം സാരാത് സാരതരം സ്വയം ॥ 26.1 ॥

ന ഭേദം ച ദ്വയം ദ്വന്ദ്വം ന ഭേദം ഭേദവർജിതം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാശ്രയമനാമയം ॥ 26.2 ॥

ന ക്വചിന്നാത ഏവാഹം നാക്ഷരം ന പരാത്പരം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാശ്രയമനാമയം ॥ 26.3 ॥

ന ബഹിർനാന്തരം നാഹം ന സങ്കൽപോ ന വിഗ്രഹഃ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാശ്രയമനാമയം ॥ 26.4 ॥

ന സത്യം ച പരിത്യജ്യ ന വാർതാ നാർഥദൂഷണം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാശ്രയമനാമയം ॥ 26.5 ॥

ന ഗുണോ ഗുണിവാക്യം വാ ന മനോവൃത്തിനിശ്ചയഃ ।
ന ജപം ന പരിച്ഛിന്നം ന വ്യാപകമസത് ഫലം ॥ 26.6 ॥

ന ഗുരുർന ച ശിഷ്യോ വാ ന സ്ഥിരം ന ശുഭാശുഭം ।
നൈകരൂപം നാന്യരൂപം ന മോക്ഷോ ന ച ബന്ധകം ॥ 26.7 ॥

അഹം പദാർഥസ്തത്പദം വാ നേന്ദ്രിയം വിഷയാദികം ।
ന സംശയം ന തുച്ഛം വാ ന നിശ്ചയം ന വാ കൃതം ॥ 26.8 ॥

ന ശാന്തിരൂപമദ്വൈതം ന ചോർധ്വം ന ച നീചകം ।
ന ലക്ഷണം ന ദുഃഖാംഗം ന സുഖം ന ച ചഞ്ചലം ॥ 26.9 ॥

ന ശരീരം ന ലിംഗം വാ ന കാരണമകാരണം ।
ന ദുഃഖം നാന്തികം നാഹം ന ഗൂഢം ന പരം പദം ॥ 26.10 ॥

ന സഞ്ചിതം ച നാഗാമി ന സത്യം ച ത്വമാഹകം ।
നാജ്ഞാനം ന ച വിജ്ഞാനം ന മൂഢോ ന ച വിജ്ഞവാൻ ॥ 26.11 ॥

ന നീചം നരകം നാന്തം ന മുക്തിർന ച പാവനം ।
ന തൃഷ്ണാ ന ച വിദ്യാത്വം നാഹം തത്ത്വം ന ദേവതാ ॥ 26.12 ॥

ന ശുഭാശുഭസങ്കേതോ ന മൃത്യുർന ച ജീവനം ।
ന തൃപ്തിർന ച ഭോജ്യം വാ ന ഖണ്ഡൈകരസോഽദ്വയം ॥ 26.13 ॥

ന സങ്കൽപം ന പ്രപഞ്ചം ന ജാഗരണരാജകം ।
ന കിഞ്ചിത്സമതാദോഷോ ന തുര്യഗണനാ ഭ്രമഃ ॥ 26.14 ॥

ന സർവം സമലം നേഷ്ടം ന നീതിർന ച പൂജനം ।
ന പ്രപഞ്ചം ന ബഹുനാ നാന്യഭാഷണസംഗമഃ ॥ 26.15 ॥

ന സത്സംഗമസത്സംഗഃ ന ബ്രഹ്മ ന വിചാരണം ।
നാഭ്യാസം ന ച വക്താ ച ന സ്നാനം ന ച തീർഥകം ॥ 26.16 ॥

ന പുണ്യം ന ച വാ പാപം ന ക്രിയാ ദോഷകാരണം ।
ന ചാധ്യാത്മം നാധിഭൂതം ന ദൈവതമസംഭവം ॥ 26.17 ॥

ന ജന്മമരണേ ക്വാപി ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തികം ।
ന ഭൂലോകം ന പാതാലം ന ജയാപജയാജയൗ ॥ 26.18 ॥

ന ഹീനം ന ച വാ ഭീതിർന രതിർന മൃതിസ്ത്വരാ ।
അചിന്ത്യം നാപരാധ്യാത്മാ നിഗമാഗമവിഭ്രമഃ ॥ 26.19 ॥

ന സാത്ത്വികം രാജസം ച ന താമസഗുണാധികം ।
ന ശൈവം ന ച വേദാന്തം ന സ്വാദ്യം തന്ന മാനസം ॥ 26.20 ॥

ന ബന്ധോ ന ച മോക്ഷോ വാ ന വാക്യം ഐക്യലക്ഷണം ।
ന സ്ത്രീരൂപം ന പുംഭാവഃ ന ഷണ്ഡോ ന സ്ഥിരഃ പദം ॥ 26.21 ॥

ന ഭൂഷണം ന ദൂഷണം ന സ്തോത്രം ന സ്തുതിർന ഹി ।
ന ലൗകികം വൈദികം ന ശാസ്ത്രം ന ച ശാസനം ॥ 26.22 ॥

ന പാനം ന കൃശം നേദം ന മോദം ന മദാമദം ।
ന ഭാവനമഭാവോ വാ ന കുലം നാമരൂപകം ॥ 26.23 ॥

നോത്കൃഷ്ടം ച നികൃഷ്ടം ച ന ശ്രേയോഽശ്രേയ ഏവ ഹി ।
നിർമലത്വം മലോത്സർഗോ ന ജീവോ ന മനോദമഃ ॥ 26.24 ॥

ന ശാന്തികലനാ നാഗം ന ശാന്തിർന ശമോ ദമഃ ।
ന ക്രീഡാ ന ച ഭാവാംഗം ന വികാരം ന ദോഷകം ॥ 26.25 ॥

ന യത്കിഞ്ചിന്ന യത്രാഹം ന മായാഖ്യാ ന മായികാ ।
യത്കിഞ്ചിന്ന ച ധർമാദി ന ധർമപരിപീഡനം ॥ 26.26 ॥

ന യൗവനം ന ബാല്യം വാ ന ജരാമരണാദികം ।
ന ബന്ധുർന ച വാഽബന്ധുർന മിത്രം ന ച സോദരഃ ॥ 26.27 ॥

നാപി സർവം ന ചാകിഞ്ചിന്ന വിരിഞ്ചോ ന കേശവഃ ।
ന ശിവോ നാഷ്ടദിക്പാലോ ന വിശ്വോ ന ച തൈജസഃ ॥ 26.28 ॥

ന പ്രാജ്ഞോ ഹി ന തുര്യോ വാ ന ബ്രഹ്മക്ഷത്രവിഡ്വരഃ ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാമൃതമനാമയം ॥ 26.29 ॥

ന പുനർഭാവി പശ്ചാദ്വാ ന പുനർഭവസംഭവഃ ।
ന കാലകലനാ നാഹം ന സംഭാഷണകാരണം ॥ 26.30 ॥

ന ചോർധ്വമന്തഃകരണം ന ച ചിന്മാത്രഭാഷണം ।
ന ബ്രഹ്മാഹമിതി ദ്വൈതം ന ചിന്മാത്രമിതി ദ്വയം ॥ 26.31 ॥

നാന്നകോശം ന ച പ്രാണമനോമയമകോശകം ।
ന വിജ്ഞാനമയഃ കോശഃ ന ചാനന്ദമയഃ പൃഥക് ॥ 26.32 ॥

ന ബോധരൂപം ബോധ്യം വാ ബോധകം നാത്ര യദ്ഭ്രമഃ ।
ന ബാധ്യം ബാധകം മിഥ്യാ ത്രിപുടീജ്ഞാനനിർണയഃ ॥ 26.33 ॥

ന പ്രമാതാ പ്രമാണം വാ ന പ്രമേയം ഫലോദയം ।
ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാമൃതമനോമയം ॥ 26.34 ॥

ന ഗുഹ്യം ന പ്രകാശം വാ ന മഹത്വം ന ചാണുതാ ।
ന പ്രപഞ്ചോ വിദ്യമാനം ന പ്രപഞ്ചഃ കദാചന ॥ 26.35 ॥

നാന്തഃകരണസംസാരോ ന മനോ ജഗതാം ഭ്രമഃ ।
ന ചിത്തരൂപസംസാരോ ബുദ്ധിപൂർവം പ്രപഞ്ചകം ॥ 26.36 ॥

ന ജീവരൂപസംസാരോ വാസനാരൂപസംസൃതിഃ ।
ന ലിംഗഭേദസംസാരോ നാജ്ഞാനമയസംസ്മൃതിഃ ॥ 26.37 ॥var was സംസൃതിഃ
ന വേദരൂപസംസാരോ ന ശാസ്ത്രാഗമസംസൃതിഃ ।
നാന്യദസ്തീതി സംസാരമന്യദസ്തീതി ഭേദകം ॥ 26.38 ॥

ന ഭേദാഭേദകലനം ന ദോഷാദോഷകൽപനം ।
ന ശാന്താശാന്തസംസാരം ന ഗുണാഗുണസംസൃതിഃ ॥ 26.39 ॥

ന സ്ത്രീലിംഗം ന പുംലിംഗം ന നപുംസകസംസൃതിഃ ।
ന സ്ഥാവരം ന ജംഗമം ച ന ദുഃഖം ന സുഖം ക്വചിത് ॥ 26.40 ॥

ന ശിഷ്ടാശിഷ്ടരൂപം വാ ന യോഗ്യായോഗ്യനിശ്ചയഃ ।
ന ദ്വൈതവൃത്തിരൂപം വാ സാക്ഷിവൃത്തിത്വലക്ഷണം ॥ 26.41 ॥

അഖണ്ഡാകാരവൃത്തിത്വമഖണ്ഡൈകരസം സുഖം ।
ദേഹോഽഹമിതി യാ വൃത്തിർബ്രഹ്മാഹമിതി ശബ്ദകം ॥ 26.42 ॥

അഖണ്ഡനിശ്ചയാ വൃത്തിർനാഖണ്ഡൈകരസം മഹത് ।
ന സർവവൃത്തിഭവനം സർവവൃത്തിവിനാശകം ॥ 26.43 ॥

സർവവൃത്ത്യനുസന്ധാനം സർവവൃത്തിവിമോചനം ।
സർവവൃത്തിവിനാശാന്തം സർവവൃത്തിവിശൂന്യകം ॥ 26.44 ॥

ന സർവവൃത്തിസാഹസ്രം ക്ഷണക്ഷണവിനാശനം ।
ന സർവവൃത്തിസാക്ഷിത്വം ന ച ബ്രഹ്മാത്മഭാവനം ॥ 26.45 ॥

ന ജഗന്ന മനോ നാന്തോ ന കാര്യകലനം ക്വചിത് ।
ന ദൂഷണം ഭൂഷണം വാ ന നിരങ്കുശലക്ഷണം ॥ 26.46 ॥

ന ച ധർമാത്മനോ ലിംഗം ഗുണശാലിത്വലക്ഷണം ।
ന സമാധികലിംഗം വാ ന പ്രാരബ്ധം പ്രബന്ധകം ॥ 26.47 ॥

ബ്രഹ്മവിത്തം ആത്മസത്യോ ന പരഃ സ്വപ്നലക്ഷണം ।
ന ച വര്യപരോ രോധോ വരിഷ്ഠോ നാർഥതത്പരഃ ॥ 26.48 ॥

ആത്മജ്ഞാനവിഹീനോ യോ മഹാപാതകിരേവ സഃ ।
ഏതാവദ് ജ്ഞാനഹീനോ യോ മഹാരോഗീ സ ഏവ ഹി ॥ 26.49 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹ അഖണ്ഡൈകരസാത്മകഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവമേവേതി നിശ്ചയാനുഭവാത്മകഃ ॥ 26.50 ॥

സദ്യോ മുക്തോ ന സന്ദേഹഃ സദ്യഃ പ്രജ്ഞാനവിഗ്രഹഃ ।
സ ഏവ ജ്ഞാനവാൻ ലോകേ സ ഏവ പരമേശ്വരഃ ॥ 26.51 ॥

ഇദമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനാമൃതമനോമയം ।
ഏതത്പ്രകരണം യസ്തു ശൃണുതേ ബ്രഹ്മ ഏവ സഃ ॥ 26.52 ॥

ഏകത്വം ന ബഹുത്വമപ്യണുമഹത് കാര്യം ന വൈ കാരണം
വിശ്വം വിശ്വപതിത്വമപ്യരസകം നോ ഗന്ധരൂപം സദാ ।
ബദ്ധം മുക്തമനുത്തമോത്തമമഹാനന്ദൈകമോദം സദാ
ഭൂമാനന്ദസദാശിവം ജനിജരാരോഗാദ്യസംഗം മഹഃ ॥ 26.53 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ജ്ഞാനാമൃതമനോമയപ്രകരണവർണനം നാമ ഷഡ്വിംശോഽധ്യായഃ ॥

27 ॥ സപ്തവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
വക്ഷ്യേ പ്രകരണം സത്യം ബ്രഹ്മാനന്ദമനോമയം ।
കാര്യകാരണനിർമുക്തം നിത്യാനന്ദമയം ത്വിദം ॥ 27.1 ॥

അക്ഷയാനന്ദ ഏവാഹമാത്മാനന്ദപ്രകാശകം ।
ജ്ഞാനാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ലക്ഷ്യാനന്ദമയം സദാ ॥ 27.2 ॥

വിഷയാനന്ദശൂന്യോഽഹം മിഥ്യാനന്ദപ്രകാശകഃ ।
വൃത്തിശൂന്യസുഖാത്മാഹം വൃത്തിശൂന്യസുഖാത്പരം ॥ 27.3 ॥

ജഡാനന്ദപ്രകാശാത്മാ ആത്മാനന്ദരസോഽസ്മ്യഹം ।
ആത്മാനന്ദവിഹീനോഽഹം നാസ്ത്യാനന്ദാത്മവിഗ്രഹഃ ॥ 27.4 ॥

കാര്യാനന്ദവിഹീനോഽഹം കാര്യാനന്ദകലാത്മകഃ ।
ഗുണാനന്ദവിഹീനോഽഹം ഗുഹ്യാനന്ദസ്വരൂപവാൻ ॥ 27.5 ॥

ഗുപ്താനന്ദസ്വരൂപോഽഹം കൃത്യാനന്ദമഹാനഹം ।
ജ്ഞേയാനന്ദവിഹീനോഽഹം ഗോപ്യാനന്ദവിവർജിതഃ ॥ 27.6 ॥

സദാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം മുദാനന്ദനിജാത്മകഃ ।
ലോകാനന്ദോ മഹാനന്ദോ ലോകാതീതമഹാനയം ॥ 27.7 ॥

ഭേദാനന്ദശ്ചിദാനന്ദഃ സുഖാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
ക്രിയാനന്ദോഽക്ഷയാനന്ദോ വൃത്ത്യാനന്ദവിവർജിതഃ ॥ 27.8 ॥

സർവാനന്ദോഽക്ഷയാനന്ദശ്ചിദാനന്ദോഽഹമവ്യയഃ ।
സത്യാനന്ദഃ പരാനന്ദഃ സദ്യോനന്ദഃ പരാത്പരഃ ॥ 27.9 ॥

വാക്യാനന്ദമഹാനന്ദഃ ശിവാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
ശിവാനന്ദോത്തരാനന്ദ ആദ്യാനന്ദവിവർജിതഃ ॥ 27.10 ॥

അമലാത്മാ പരാനന്ദശ്ചിദാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
വൃത്ത്യാനന്ദപരാനന്ദോ വിദ്യാതീതോ ഹി നിർമലഃ ॥ 27.11 ॥

കാരണാതീത ആനന്ദശ്ചിദാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
സർവാനന്ദഃ പരാനന്ദോ ബ്രഹ്മാനന്ദാത്മഭാവനഃ ॥ 27.12 ॥

ജീവാനന്ദോ ലയാനന്ദശ്ചിദാനന്ദസ്വരൂപവാൻ ।
ശുദ്ധാനന്ദസ്വരൂപാത്മാ ബുദ്ധ്യാനന്ദോ മനോമയഃ ॥ 27.13 ॥

ശബ്ദാനന്ദോ മഹാനന്ദശ്ചിദാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
ആനന്ദാനന്ദശൂന്യാത്മാ ഭേദാനന്ദവിശൂന്യകഃ ॥ 27.14 ॥

ദ്വൈതാനന്ദപ്രഭാവാത്മാ ചിദാനന്ദോഽഹമദ്വയഃ ।
ഏവമാദിമഹാനന്ദ അഹമേവേതി ഭാവയ ॥ 27.15 ॥

ശാന്താനന്ദോഽഹമേവേതി ചിദാനന്ദപ്രഭാസ്വരഃ ।
ഏകാനന്ദപരാനന്ദ ഏക ഏവ ചിദവ്യയഃ ॥ 27.16 ॥

ഏക ഏവ മഹാനാത്മാ ഏകസംഖ്യാവിവർജിതഃ ।
ഏകതത്ത്വമഹാനന്ദസ്തത്ത്വഭേദവിവർജിതഃ ॥ 27.17 ॥

വിജിതാനന്ദഹീനോഽഹം നിർജിതാനന്ദഹീനകഃ ।
ഹീനാനന്ദപ്രശാന്തോഽഹം ശാന്തോഽഹമിതി ശാന്തകഃ ॥ 27.18 ॥

മമതാനന്ദശാന്തോഽഹമഹമാദിപ്രകാശകം ।
സർവദാ ദേഹശാന്തോഽഹം ശാന്തോഽഹമിതി വർജിതഃ ॥ 27.19 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംസാരീ ഇത്യേവമിതി ശാന്തകഃ ।
അന്തരാദന്തരോഽഹം വൈ അന്തരാദന്തരാന്തരഃ ॥ 27.20 ॥

ഏക ഏവ മഹാനന്ദ ഏക ഏവാഹമക്ഷരഃ ।
ഏക ഏവാക്ഷരം ബ്രഹ്മ ഏക ഏവാക്ഷരോഽക്ഷരഃ ॥ 27.21 ॥

ഏക ഏവ മഹാനാത്മാ ഏക ഏവ മനോഹരഃ ।
ഏക ഏവാദ്വയോഽഹം വൈ ഏക ഏവ ന ചാപരഃ ॥ 27.22 ॥

ഏക ഏവ ന ഭൂരാദി ഏക ഏവ ന ബുദ്ധയഃ ।
ഏക ഏവ പ്രശാന്തോഽഹം ഏക ഏവ സുഖാത്മകഃ ॥ 27.23 ॥

ഏക ഏവ ന കാമാത്മാ ഏക ഏവ ന കോപകം ।
ഏക ഏവ ന ലോഭാത്മാ ഏക ഏവ ന മോഹകഃ ॥ 27.24 ॥

ഏക ഏവ മദോ നാഹം ഏക ഏവ ന മേ രസഃ ।
ഏക ഏവ ന ചിത്താത്മാ ഏക ഏവ ന ചാന്യകഃ ॥ 27.25 ॥

ഏക ഏവ ന സത്താത്മാ ഏക ഏവ ജരാമരഃ ।
ഏക ഏവ ഹി പൂർണാത്മാ ഏക ഏവ ഹി നിശ്ചലഃ ॥ 27.26 ॥

ഏക ഏവ മഹാനന്ദ ഏക ഏവാഹമേകവാൻ ।
ദേഹോഽഹമിതി ഹീനോഽഹം ശാന്തോഽഹമിതി ശാശ്വതഃ ॥ 27.27 ॥

ശിവോഽഹമിതി ശാന്തോഽഹം ആത്മൈവാഹമിതി ക്രമഃ ।
ജീവോഽഹമിതി ശാന്തോഽഹം നിത്യശുദ്ധഹൃദന്തരഃ ॥ 27.28 ॥

ഏവം ഭാവയ നിഃശങ്കം സദ്യോ മുക്തസ്ത്വമദ്വയേ ।
ഏവമാദി സുശബ്ദം വാ നിത്യം പഠതു നിശ്ചലഃ ॥ 27.29 ॥

കാലസ്വഭാവോ നിയതൈശ്ച ഭൂതൈഃ
ജഗദ്വിജായേത ഇതി ശ്രുതീരിതം ।
തദ്വൈ മൃഷാ സ്യാജ്ജഗതോ ജഡത്വതഃ
ഇച്ഛാഭവം ചൈതദഥേസ്വരസ്യ ॥ 27.30 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ആനന്ദരൂപത്വനിരൂപണപ്രകരണം നാമ സപ്തവിംശോഽധ്യായഃ ॥

28 ॥ അഷ്ടാവിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദേവാഹം നിർമലോഽഹം നിരന്തരഃ ।
ശുദ്ധസ്വരൂപ ഏവാഹം നിത്യരൂപഃ പരോഽസ്മ്യഹം ॥ 28.1 ॥

നിത്യനിർമലരൂപോഽഹം നിത്യചൈതന്യവിഗ്രഹഃ ।
ആദ്യന്തരൂപഹീനോഽഹമാദ്യന്തദ്വൈതഹീനകഃ ॥ 28.2 ॥

അജസ്രസുഖരൂപോഽഹം അജസ്രാനന്ദരൂപവാൻ ।
അഹമേവാദിനിർമുക്തഃ അഹം കാരണവർജിതഃ ॥ 28.3 ॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവാഹമേവ ഹി ।
ഇത്യേവം ഭാവയന്നിത്യം സുഖമാത്മനി നിർമലഃ ॥ 28.4 ॥

സുഖം തിഷ്ഠ സുഖം തിഷ്ഠ സുചിരം സുഖമാവഹ ।
സർവവേദമനന്യസ്ത്വം സർവദാ നാസ്തി കൽപനം ॥ 28.5 ॥

സർവദാ നാസ്തി ചിത്താഖ്യം സർവദാ നാസ്തി സംസൃതിഃ ।
സർവദാ നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ജഗദേവ ന ॥ 28.6 ॥

ജഗത്പ്രസംഗോ നാസ്ത്യേവ ദേഹവാർതാ കുതസ്തതഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവചിന്മാത്രമഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 28.7 ॥

ചിത്തമിത്യപി നാസ്ത്യേവ ചിത്തമസ്തി ഹി നാസ്തി ഹി ।
അസ്തിത്വഭാവനാ നിഷ്ഠാ ജഗദസ്തിത്വവാങ്മൃഷാ ॥ 28.8 ॥

അസ്തിത്വവക്താ വാർതാ ഹി ജഗദസ്തീതി ഭാവനാ ।
സ്വാത്മനോഽന്യജ്ജഗദ്രക്ഷാ ദേഹോഽഹമിതി നിശ്ചിതഃ ॥ 28.9 ॥

മഹാചണ്ഡാല ഏവാസൗ മഹാവിപ്രോഽപി നിശ്ചയഃ ।
തസ്മാദിതി ജഗന്നേതി ചിത്തം വാ ബുദ്ധിരേവ ച ॥ 28.10 ॥

നാസ്തി നാസ്തീതി സഹസാ നിശ്ചയം കുരു നിർമലഃ ।
ദൃശ്യം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ നാസ്തി നാസ്തീതി ഭാവയ ॥ 28.11 ॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ ഹി നിഷ്കലഃ ।
അഹമേവ ന സന്ദേഹഃ അഹമേവ സുഖാത് സുഖം ॥ 28.12 ॥

അഹമേവ ഹി ദിവ്യാത്മാ അഹമേവ ഹി കേവലഃ ।
വാചാമഗോചരോഽഹം വൈ അഹമേവ ന ചാപരഃ ॥ 28.13 ॥

അഹമേവ ഹി സർവാത്മാ അഹമേവ സദാ പ്രിയഃ ।
അഹമേവ ഹി ഭാവാത്മാ അഹം വൃത്തിവിവർജിതഃ ॥ 28.14 ॥

അഹമേവാപരിച്ഛിന്ന അഹമേവ നിരന്തരഃ ।
അഹമേവ ഹി നിശ്ചിന്ത അഹമേവ ഹി സദ്ഗുരുഃ ॥ 28.15 ॥

അഹമേവ സദാ സാക്ഷീ അഹമേവാഹമേവ ഹി ।
നാഹം ഗുപ്തോ ന വാഽഗുപ്തോ ന പ്രകാശാത്മകഃ സദാ ॥ 28.16 ॥

നാഹം ജഡോ ന ചിന്മാത്രഃ ക്വചിത് കിഞ്ചിത് തദസ്തി ഹി ।
നാഹം പ്രാണോ ജഡത്വം തദത്യന്തം സർവദാ ഭ്രമഃ ॥ 28.17 ॥

അഹമത്യന്തമാനന്ദ അഹമത്യന്തനിർമലഃ ।
അഹമത്യന്തവേദാത്മാ അഹമത്യന്തശാങ്കരഃ ॥ 28.18 ॥

അഹമിത്യപി മേ കിഞ്ചിദഹമിത്യപി ന സ്മൃതിഃ ।
സർവഹീനോഽഹമേവാഗ്രേ സർവഹീനഃ സുഖാച്ഛുഭാത് ॥ 28.19 ॥

പരാത് പരതരം ബ്രഹ്മ പരാത് പരതരഃ പുമാൻ ।
പരാത് പരതരോഽഹം വൈ സർവസ്യാത് പരതഃ പരഃ ॥ 28.20 ॥

സർവദേഹവിഹീനോഽഹം സർവകർമവിവർജിതഃ ।
സർവമന്ത്രഃ പ്രശാന്താത്മാ സർവാന്തഃകരണാത് പരഃ ॥ 28.21 ॥

സർവസ്തോത്രവിഹീനോഽഹം സർവദേവപ്രകാശകഃ ।
സർവസ്നാനവിഹീനാത്മാ ഏകമഗ്നോഽഹമദ്വയഃ ॥ 28.22 ॥

ആത്മതീർഥേ ഹ്യാത്മജലേ ആത്മാനന്ദമനോഹരേ ।
ആത്മൈവാഹമിതി ജ്ഞാത്വാ ആത്മാരാമോവസാമ്യഹം ॥ 28.23 ॥

ആത്മൈവ ഭോജനം ഹ്യാത്മാ തൃപ്തിരാത്മസുഖാത്മകഃ ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ഹ്യാത്മാ ആത്മൈവ പരമോ ഹ്യഹം ॥ 28.24 ॥

അഹമാത്മാഽഹമാത്മാഹമഹമാത്മാ ന ലൗകികഃ ।
സർവാത്മാഹം സദാത്മാഹം നിത്യാത്മാഹം ഗുണാന്തരഃ ॥ 28.25 ॥

ഏവം നിത്യം ഭാവയിത്വാ സദാ ഭാവയ സിദ്ധയേ ।
സിദ്ധം തിഷ്ഠതി ചിന്മാത്രോ നിശ്ചയം മാത്രമേവ സാ ।
നിശ്ചയം ച ലയം യാതി സ്വയമേവ സുഖീ ഭവ ॥ 28.26 ॥

ശാഖാദിഭിശ്ച ശ്രുതയോ ഹ്യനന്താ-
സ്ത്വാമേകമേവ ഭഗവൻ ബഹുധാ വദന്തി ।
വിഷ്ണ്വിന്ദ്രധാതൃരവിസൂന്വനലാനിലാദി
ഭൂതാത്മനാഥ ഗണനാഥലലാമ ശംഭോ ॥ 28.27 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ആത്മവൈലക്ഷണ്യപ്രകരണം നാമ അഷ്ടാവിംശോഽധ്യായഃ ॥

29 ॥ ഏകോനത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ strong>

ഋഭുഃ –
അത്യന്തം തന്മയം വക്ഷ്യേ ദുർലഭം യോഗിനാമപി ।
വേദശാസ്ത്രേഷു ദേവേഷു രഹസ്യമതിദുർലഭം ॥ 29.1 ॥

യഃ പരം ബ്രഹ്മ സർവാത്മാ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ।
സർവാത്മാ പരമാത്മാ ഹി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.2 ॥

ആത്മരൂപമിദം സർവമാദ്യന്തരഹിതോഽജയഃ ।
കാര്യാകാര്യമിദം നാസ്തി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.3 ॥

യത്ര ദ്വൈതഭയം നാസ്തി യത്രാദ്വൈതപ്രബോധനം ।
ശാന്താശാന്തദ്വയം നാസ്തി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.4 ॥

യത്ര സങ്കൽപകം നാസ്തി യത്ര ഭ്രാന്തിർന വിദ്യതേ ।
തദേവ ഹി മതിർനാസ്തി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.5 ॥

യത്ര ബ്രഹ്മണി നാസ്ത്യേവ യത്ര ഭാവി വികൽപനം ।
യത്ര സർവം ജഗന്നാസ്തി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.6 ॥

യത്ര ഭാവമഭാവം വാ മനോഭ്രാന്തി വികൽപനം ।
യത്ര ഭ്രാന്തേർന വാർതാ വാ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.7 ॥

യത്ര നാസ്തി സുഖം നാസ്തി ദേഹോഽഹമിതി രൂപകം ।
സർവസങ്കൽപനിർമുക്തം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.8 ॥

യത്ര ബ്രഹ്മ വിനാ ഭാവോ യത്ര ദോഷോ ന വിദ്യതേ ।
യത്ര ദ്വന്ദ്വഭയം നാസ്തി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.9 ॥

യത്ര വാക്കായകാര്യം വാ യത്ര കൽപോ ലയം ഗതഃ ।
യത്ര പ്രപഞ്ചം നോത്പന്നം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.10 ॥

യത്ര മായാ പ്രകാശോ ന മായാ കാര്യം ന കിഞ്ചന ।
യത്ര ദൃശ്യമദൃശ്യം വാ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.11 ॥

വിദ്വാൻ വിദ്യാപി നാസ്ത്യേവ യത്ര പക്ഷവിപക്ഷകൗ ।
ന യത്ര ദോഷാദോഷൗ വാ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.12 ॥

യത്ര വിഷ്ണുത്വഭേദോ ന യത്ര ബ്രഹ്മാ ന വിദ്യതേ ।
യത്ര ശങ്കരഭേദോ ന തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.13 ॥

ന യത്ര സദസദ്ഭേദോ ന യത്ര കലനാപദം ।
ന യത്ര ജീവകലനാ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.14 ॥

ന യത്ര ശങ്കരധ്യാനം ന യത്ര പരമം പദം ।
ന യത്ര കലനാകാരം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.15 ॥

ന യത്രാണുർമഹത്ത്വം ച യത്ര സന്തോഷകൽപനം ।
യത്ര പ്രപഞ്ചമാഭാസം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.16 ॥

ന യത്ര ദേഹകലനം ന യത്ര ഹി കുതൂഹലം ।
ന യത്ര ചിത്തകലനം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.17 ॥

ന യത്ര ബുദ്ധിവിജ്ഞാനം ന യത്രാത്മാ മനോമയഃ ।
ന യത്ര കാമകലനം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.18 ॥

ന യത്ര മോക്ഷവിശ്രാന്തിര്യത്ര ബന്ധത്വവിഗ്രഹഃ ।
ന യത്ര ശാശ്വതം ജ്ഞാനം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.19 ॥

ന യത്ര കാലകലനം യത്ര ദുഃഖത്വഭാവനം ।
ന യത്ര ദേഹകലനം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.20 ॥

ന യത്ര ജീവവൈരാഗ്യം യത്ര ശാസ്ത്രവികൽപനം ।
യത്രാഹമഹമാത്മത്വം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.21 ॥

ന യത്ര ജീവന്മുക്തിർവാ യത്ര ദേഹവിമോചനം ।
യത്ര സങ്കൽപിതം കാര്യം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.22 ॥

ന യത്ര ഭൂതകലനം യത്രാന്യത്വപ്രഭാവനം ।
ന യത്ര ജീവഭേദോ വാ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.23 ॥

യത്രാനന്ദപദം ബ്രഹ്മ യത്രാനന്ദപദം സുഖം ।
യത്രാനന്ദഗുണം നിത്യം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.24 ॥

ന യത്ര വസ്തുപ്രഭവം ന യത്രാപജയോജയഃ ।
ന യത്ര വാക്യകഥനം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.25 ॥

ന യത്രാത്മവിചാരാംഗം ന യത്ര ശ്രവണാകുലം ।
ന യത്ര ച മഹാനന്ദം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.26 ॥

ന യത്ര ഹി സജാതീയം വിജാതീയം ന യത്ര ഹി ।
ന യത്ര സ്വഗതം ഭേദം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.27 ॥

ന യത്ര നരകോ ഘോരോ ന യത്ര സ്വർഗസമ്പദഃ ।
ന യത്ര ബ്രഹ്മലോകോ വാ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.28 ॥

ന യത്ര വിഷ്ണുസായുജ്യം യത്ര കൈലാസപർവതഃ ।
ബ്രഹ്മാണ്ഡമണ്ഡലം യത്ര തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.29 ॥

ന യത്ര ഭൂഷണം യത്ര ദൂഷണം വാ ന വിദ്യതേ ।
ന യത്ര സമതാ ദോഷം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.30 ॥

ന യത്ര മനസാ ഭാവോ ന യത്ര സവികൽപനം ।
ന യത്രാനുഭവം ദുഃഖം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.31 ॥

യത്ര പാപഭയം നാസ്തി പഞ്ചപാപാദപി ക്വചിത് ।
ന യത്ര സംഗദോഷം വാ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.32 ॥

യത്ര താപത്രയം നാസ്തി യത്ര ജീവത്രയം ക്വചിത് ।
യത്ര വിശ്വവികൽപാഖ്യം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.33 ॥

ന യത്ര ബോധമുത്പന്നം ന യത്ര ജഗതാം ഭ്രമഃ ।
ന യത്ര കരണാകാരം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.34 ॥

ന യത്ര ഹി മനോ രാജ്യം യത്രൈവ പരമം സുഖം ।
യത്ര വൈ ശാശ്വതം സ്ഥാനം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.35 ॥

യത്ര വൈ കാരണം ശാന്തം യത്രൈവ സകലം സുഖം ।
യദ്ഗത്വാ ന നിവർതന്തേ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.36 ॥

യദ് ജ്ഞാത്വാ മുച്യതേ സർവം യദ് ജ്ഞാത്വാഽന്യന്ന വിദ്യതേ ।
യദ് ജ്ഞാത്വാ നാന്യവിജ്ഞാനം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.37 ॥

യത്രൈവ ദോഷം നോത്പന്നം യത്രൈവ സ്ഥാനനിശ്ചലഃ ।
യത്രൈവ ജീവസംഘാതഃ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.38 ॥

യത്രൈവ നിത്യതൃപ്താത്മാ യത്രൈവാനന്ദനിശ്ചലം ।
യത്രൈവ നിശ്ചലം ശാന്തം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.39 ॥

യത്രൈവ സർവസൗഖ്യം വാ യത്രൈവ സന്നിരൂപണം ।
യത്രൈവ നിശ്ചയാകാരം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.40 ॥

ന യത്രാഹം ന യത്ര ത്വം ന യത്ര ത്വം സ്വയം സ്വയം ।
യത്രൈവ നിശ്ചയം ശാന്തം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.41 ॥

യത്രൈവ മോദതേ നിത്യം യത്രൈവ സുഖമേധതേ ।
യത്ര ദുഃഖഭയം നാസ്തി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.42 ॥

യത്രൈവ ചിന്മയാകാരം യത്രൈവാനന്ദസാഗരഃ ।
യത്രൈവ പരമം സാക്ഷാത് തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.43 ॥

യത്രൈവ സ്വയമേവാത്ര സ്വയമേവ തദേവ ഹി ।
സ്വസ്വാത്മനോക്തഭേദോഽസ്തി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.44 ॥

യത്രൈവ പരമാനന്ദം സ്വയമേവ സുഖം പരം ।
യത്രൈവാഭേദകലനം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.45 ॥

ന യത്ര ചാണുമാത്രം വാ ന യത്ര മനസോ മലം ।
ന യത്ര ച ദദാമ്യേവ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.46 ॥

യത്ര ചിത്തം മൃതം ദേഹം മനോ മരണമാത്മനഃ ।
യത്ര സ്മൃതിർലയം യാതി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.47 ॥

യത്രൈവാഹം മൃതോ നൂനം യത്ര കാമോ ലയം ഗതഃ ।
യത്രൈവ പരമാനന്ദം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.48 ॥

യത്ര ദേവാസ്ത്രയോ ലീനം യത്ര ദേഹാദയോ മൃതാഃ ।
ന യത്ര വ്യവഹാരോഽസ്തി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.49 ॥

യത്ര മഗ്നോ നിരായാസോ യത്ര മഗ്നോ ന പശ്യതി ।
യത്ര മഗ്നോ ന ജന്മാദിസ്തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.50 ॥

യത്ര മഗ്നോ ന ചാഭാതി യത്ര ജാഗ്രന്ന വിദ്യതേ ।
യത്രൈവ മോഹമരണം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.51 ॥

യത്രൈവ കാലമരണം യത്ര യോഗോ ലയം ഗതഃ ।
യത്ര സത്സംഗതിർനഷ്ടാ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.52 ॥

യത്രൈവ ബ്രഹ്മണോ രൂപം യത്രൈവാനന്ദമാത്രകം ।
യത്രൈവ പരമാനന്ദം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.53 ॥

യത്ര വിശ്വം ക്വചിന്നാസ്തി യത്ര നാസ്തി തതോ ജഗത് ।
യത്രാന്തഃകരണം നാസ്തി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.54 ॥

യത്രൈവ സുഖമാത്രം ച യത്രൈവാനന്ദമാത്രകം ।
യത്രൈവ പരമാനന്ദം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.55 ॥

യത്ര സന്മാത്രചൈതന്യം യത്ര ചിന്മാത്രമാത്രകം ।
യത്രാനന്ദമയം ഭാതി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.56 ॥

യത്ര സാക്ഷാത് പരം ബ്രഹ്മ യത്ര സാക്ഷാത് സ്വയം പരം ।
യത്ര ശാന്തം പരം ലക്ഷ്യം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.57 ॥

യത്ര സാക്ഷാദഖണ്ഡാർഥം യത്ര സാക്ഷാത് പരായണം ।
യത്ര നാശാദികം നാസ്തി തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.58 ॥

യത്ര സാക്ഷാത് സ്വയം മാത്രം യത്ര സാക്ഷാത്സ്വയം ജയം ।
യത്ര സാക്ഷാന്മഹാനാത്മാ തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.59 ॥

യത്ര സാക്ഷാത് പരം തത്ത്വം യത്ര സാക്ഷാത് സ്വയം മഹത് ।
യത്ര സാക്ഷാത്തു വിജ്ഞാനം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.60 ॥

യത്ര സാക്ഷാദ്ഗുണാതീതം യത്ര സാക്ഷാദ്ധി നിർമലം ।
യത്ര സാക്ഷാത് സദാശുദ്ധം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.61 ॥

യത്ര സാക്ഷാന്മഹാനാത്മാ യത്ര സാക്ഷാത് സുഖാത് സുഖം ।
യത്രൈവ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.62 ॥

യത്രൈവ ഹി സ്വയം ജ്യോതിര്യത്രൈവ സ്വയമദ്വയം ।
യത്രൈവ പരമാനന്ദം തന്മയോ ഭവ സർവദാ ॥ 29.63 ॥

ഏവം തന്മയഭാവോക്തം ഏവം നിത്യശനിത്യശഃ ।
ബ്രഹ്മാഹം സച്ചിദാനന്ദം അഖണ്ഡോഽഹം സദാ സുഖം ॥ 29.64 ॥

വിജ്ഞാനം ബ്രഹ്മമാത്രോഽഹം സ ശാന്തം പരമോഽസ്മ്യഹം ।
ചിദഹം ചിത്തഹീനോഽഹം നാഹം സോഽഹം ഭവാമ്യഹം ॥ 29.65 ॥

തദഹം ചിദഹം സോഽഹം നിർമലോഽഹമഹം പരം ।
പരോഽഹം പരമോഽഹം വൈ സർവം ത്യജ്യ സുഖീഭവ ॥ 29.66 ॥

ഇദം സർവം ചിത്തശേഷം ശുദ്ധത്വകമലീകൃതം ।
ഏവം സർവം പരിത്യജ്യ വിസ്മൃത്വാ ശുദ്ധകാഷ്ഠവത് ॥ 29.67 ॥

പ്രേതവദ്ദേഹം സന്ത്യജ്യ കാഷ്ഠവല്ലോഷ്ഠവത് സദാ ।
സ്മരണം ച പരിത്യജ്യ ബ്രഹ്മമാത്രപരോ ഭവ ॥ 29.68 ॥

ഏതത് പ്രകരണം യസ്തു ശൃണോതി സകൃദസ്തി വാ ।
മഹാപാതകയുക്തോഽപി സർവം ത്യക്ത്വാ പരം ഗതഃ ॥ 29.69 ॥

അംഗാവബദ്ധാഭിരുപാസനാഭി-
ര്വദന്തി വേദാഃ കില ത്വാമസംഗം ।
സമസ്തഹൃത്കോശവിശേഷസംഗം
ഭൂമാനമാത്മാനമഖണ്ഡരൂപം ॥ 29.70 ॥

ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
തന്മയഭാവോപദേശപ്രകരണം നാമ ഏകോനത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

30 ॥ ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
വക്ഷ്യേ പരം ബ്രഹ്മമാത്രം ജഗത്സന്ത്യാഗപൂർവകം ।
സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ബ്രഹ്മഭാവം പരം ലഭേത് ॥ 30.1 ॥

ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മപരം മാത്രം നിർഗുണം നിത്യനിർമലം ।
ശാശ്വതം സമമത്യന്തം ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന വിദ്യതേ ॥ 30.2 ॥

അഹം സത്യഃ പരാനന്ദഃ ശുദ്ധോ നിത്യോ നിരഞ്ജനഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.3 ॥

അഖണ്ഡൈകരസൈവാസ്മി പരിപൂർണോഽസ്മി സർവദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവം നാന്യോഽസ്തി സർവം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 30.4 ॥

സർവദാ കേവലാത്മാഹം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിത്യശഃ ।
ആനന്ദരൂപമേവാഹം നാന്യത് കിഞ്ചിന്ന ശാശ്വതം ॥ 30.5 ॥

ശുദ്ധാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ശുദ്ധവിജ്ഞാനമാത്മനഃ ।
ഏകാകാരസ്വരൂപോഽഹം നൈകസത്താവിവർജിതഃ ॥ 30.6 ॥

അന്തരജ്ഞാനശുദ്ധോഽഹമഹമേവ പരായണം ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.7 ॥

അനേകതത്ത്വഹീനോഽഹം ഏകത്വം ച ന വിദ്യതേ ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.8 ॥

സർവപ്രകാരരൂപോഽസ്മി സർവം ഇത്യപി വർജിതഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.9 ॥

നിർമലജ്ഞാനരൂപോഽഹമഹമേവ ന വിദ്യതേ ।
ശുദ്ധബ്രഹ്മസ്വരൂപോഽഹം വിശുദ്ധപദവർജിതഃ ॥ 30.10 ॥

നിത്യാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം ജ്ഞാനാനന്ദമഹം സദാ ।
സൂക്ഷ്മാത് സൂക്ഷ്മതരോഽഹം വൈ സൂക്ഷ്മ ഇത്യാദിവർജിതഃ ॥ 30.11 ॥

അഖണ്ഡാനന്ദമാത്രോഽഹം അഖണ്ഡാനന്ദവിഗ്രഹഃ ।
സദാഽമൃതസ്വരൂപോഽഹം സദാ കൈവല്യവിഗ്രഹഃ ॥ 30.12 ॥

ബ്രഹ്മാനന്ദമിദം സർവം നാസ്തി നാസ്തി കദാചന ।
ജീവത്വധർമഹീനോഽഹമീശ്വരത്വവിവർജിതഃ ॥ 30.13 ॥

വേദശാസ്ത്രസ്വരൂപോഽഹം ശാസ്ത്രസ്മരണകാരണം ।
ജഗത്കാരണകാര്യം ച ബ്രഹ്മവിഷ്ണുമഹേശ്വരാഃ ॥ 30.14 ॥

വാച്യവാചകഭേദം ച സ്ഥൂലസൂക്ഷ്മശരീരകം ।
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്താദ്യപ്രാജ്ഞതൈജസവിശ്വകാഃ ॥ 30.15 ॥

സർവശാസ്ത്രസ്വരൂപോഽഹം സർവാനന്ദമഹം സദാ ।
അതീതനാമരൂപാർഥ അതീതഃ സർവകൽപനാത് ॥ 30.16 ॥

ദ്വൈതാദ്വൈതം സുഖം ദുഃഖം ലാഭാലാഭൗ ജയാജയൗ ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.17 ॥

സാത്ത്വികം രാജസം ഭേദം സംശയം ഹൃദയം ഫലം ।
ദൃക് ദൃഷ്ടം സർവദ്രഷ്ടാ ച ഭൂതഭൗതികദൈവതം ॥ 30.18 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
തുര്യരൂപമഹം സാക്ഷാത് ജ്ഞാനരൂപമഹം സദാ ॥ 30.19 ॥

അജ്ഞാനം ചൈവ നാസ്ത്യേവ തത്കാര്യം കുത്ര വിദ്യതേ ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.20 ॥

ചിത്തവൃത്തിവിലാസം ച ബുദ്ധീനാമപി നാസ്തി ഹി ।
ദേഹസങ്കൽപഹീനോഽഹം ബുദ്ധിസങ്കൽപകൽപനാ ॥ 30.21 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
ബുദ്ധിനിശ്ചയരൂപോഽഹം നിശ്ചയം ച ഗലത്യഹോ ॥ 30.22 ॥

അഹങ്കാരം ബഹുവിധം ദേഹോഽഹമിതി ഭാവനം ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.23 ॥

ബ്രഹ്മാഹമപി കാണോഽഹം ബധിരോഽഹം പരോഽസ്മ്യഹം ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.24 ॥

ദേഹോഽഹമിതി താദാത്മ്യം ദേഹസ്യ പരമാത്മനഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.25 ॥

സർവോഽഹമിതി താദാത്മ്യം സർവസ്യ പരമാത്മനഃ ।
ഇതി ഭാവയ യത്നേന ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി പ്രഭോ ॥ 30.26 ॥

ദൃഢനിശ്ചയമേവേദം സത്യം സത്യമഹം പരം ।
ദൃഢനിശ്ചയമേവാത്ര സദ്ഗുരോർവാക്യനിശ്ചയം ॥ 30.27 ॥

ദൃഢനിശ്ചയസാമ്രാജ്യേ തിഷ്ഠ തിഷ്ഠ സദാ പരഃ ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ ആത്മാനന്ദപ്രകാശകഃ ॥ 30.28 ॥

ശിവപൂജാ ശിവശ്ചാഹം വിഷ്ണുർവിഷ്ണുപ്രപൂജനം ।
യദ്യത് സംവേദ്യതേ കിഞ്ചിത് യദ്യന്നിശ്ചീയതേ ക്വചിത് ॥ 30.29 ॥

തദേവ ത്വം ത്വമേവാഹം ഇത്യേവം നാസ്തി കിഞ്ചന ।
ഇദം ചിത്തമിദം ദൃശ്യം ഇത്യേവമിതി നാസ്തി ഹി ॥ 30.30 ॥

സദസദ്ഭാവശേഷോഽപി തത്തദ്ഭേദം ന വിദ്യതേ ।
സുഖരൂപമിദം സർവം സുഖരൂപമിദം ന ച ॥ 30.31 ॥

ലക്ഷഭേദം സകൃദ്ഭേദം സർവഭേദം ന വിദ്യതേ ।
ബ്രഹ്മാനന്ദോ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.32 ॥

ബ്രഹ്മഭേദം തുര്യഭേദം ജീവഭേദമഭേദകം ।
ഇദമേവ ഹി നോത്പന്നം സർവദാ നാസ്തി കിഞ്ചന ॥ 30.33 ॥

സ ദേവമിതി നിർദേശോ നാസ്തി നാസ്ത്യേവ സർവദാ ।
അസ്തി ചേത് കില വക്തവ്യം നാസ്തി ചേത് കഥമുച്യതേ ॥ 30.34 ॥

പരം വിശേഷമേവേതി നാസ്തി കിഞ്ചിത് സദാ മയി ।
ചഞ്ചലം മനശ്ചൈവ നാസ്തി നാസ്തി ന സംശയഃ ॥ 30.35 ॥

ഏവമേവ സദാ പൂർണോ നിരീഹസ്തിഷ്ഠ ശാന്തധീഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മാസ്മി പൂർണോഽസ്മി ഏവം ച ന കദാചന ॥ 30.36 ॥

ആനന്ദോഽഹം വരിഷ്ഠോഽഹം ബ്രഹ്മാസ്മീത്യപി നാസ്തി ഹി ।
ബ്രഹ്മാനന്ദമഹാനന്ദമാത്മാനന്ദമഖണ്ഡിതം ॥ 30.37 ॥

ഇദം പരമഹന്താ ച സർവദാ നാസ്തി കിഞ്ചന ।
ഇദം സർവമിതി ഖ്യാതി ആനന്ദം നേതി നോ ഭ്രമഃ ॥ 30.38 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
ലക്ഷ്യലക്ഷണഭാവം ച ദൃശ്യദർശനദൃശ്യതാ ॥ 30.39 ॥

അത്യന്താഭാവമേവേതി സർവദാനുഭവം മഹത് ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.40 ॥

ഗുഹ്യം മന്ത്രം ഗുണം ശാസ്ത്രം സത്യം ശ്രോത്രം കലേവരം ।
മരണം ജനനം കാര്യം കാരണം പാവനം ശുഭം ॥ 30.41 ॥

കാമക്രോധൗ ലോഭമോഹൗ മദോ മാത്സര്യമേവ ഹി ।
ദ്വൈതദോഷം ഭയം ശോകം സർവം നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 30.42 ॥

ഇദം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ സകലം സുഖം ।
ഇദം ബ്രഹ്മേതി മനനമഹം ബ്രഹ്മേതി ചിന്തനം ॥ 30.43 ॥

അഹം ബ്രഹ്മേതി മനനം ത്വം ബ്രഹ്മത്വവിനാശനം ।
സത്യത്വം ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനം അസത്യത്വം ന ബാധ്യതേ ॥ 30.44 ॥

ഏക ഏവ പരോ ഹ്യാത്മാ ഏകത്വശ്രാന്തിവർജിതഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മ തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.45 ॥

ജീവരൂപാ ജീവഭാവാ ജീവശബ്ദത്രയം ന ഹി ।
ഈശരൂപം ചേശഭാവം ഈശശബ്ദം ച കൽപിതം ॥ 30.46 ॥

നാക്ഷരം ന ച സർവം വാ ന പദം വാച്യവാചകം ।
ഹൃദയം മന്ത്രതന്ത്രം ച ചിത്തം ബുദ്ധിർന കിഞ്ചന ॥ 30.47 ॥

മൂഢോ ജ്ഞാനീ വിവേകീ വാ ശുദ്ധ ഇത്യപി നാസ്തി ഹി ।
നിശ്ചയം പ്രണവം താരം ആത്മായം ഗുരുശിഷ്യകം ॥ 30.48 ॥

തൂഷ്ണീം തൂഷ്ണീം മഹാതൂഷ്ണീം മൗനം വാ മൗനഭാവനം ।
പ്രകാശനം പ്രകാശം ച ആത്മാനാത്മവിവേചനം ॥ 30.49 ॥

ധ്യാനയോഗം രാജയോഗം ഭോഗമഷ്ടാംഗലക്ഷണം ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 30.50 ॥

അസ്തിത്വഭാഷണം ചാപി നാസ്തിത്വസ്യ ച ഭാഷണം ।
പഞ്ചാശദ്വർണരൂപോഽഹം ചതുഃഷഷ്ടികലാത്മകഃ ॥ 30.51 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം പ്രസന്നാത്മാ ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദവ്യയഃ ॥ 30.52 ॥

ശാസ്ത്രജ്ഞാനവിദൂരോഽഹം വേദജ്ഞാനവിദൂരകഃ ।
ഉക്തം സർവം പരം ബ്രഹ്മ നാസ്തി സന്ദേഹലേശതഃ ॥ 30.53 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവാഹം പ്രസന്നാത്മാ ബ്രഹ്മൈവാഹം ചിദവ്യയഃ ॥ 30.54 ॥

ഇത്യേവം ബ്രഹ്മതന്മാത്രം തത്ര തുഭ്യം പ്രിയം തതഃ ।
യസ്തു ബുദ്ധ്യേത സതതം സർവം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
നിത്യം ശൃണ്വന്തി യേ മർത്യാസ്തേ ചിന്മാത്രമയാമലാഃ ॥ 30.55 ॥

സന്ദേഹസന്ദേഹകരോഽര്യകാസ്വകൈഃ
കരാദിസന്ദോഹജഗദ്വികാരിഭിഃ ।
യോ വീതമോഹം ന കരോതി ദുർഹൃദം
വിദേഹമുക്തിം ശിവദൃക്പ്രഭാവതഃ ॥ 30.56 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മൈകരൂപത്വനിരൂപണപ്രകരണം നാമ ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

31 ॥ ഏകത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
വക്ഷ്യേ രഹസ്യമത്യന്തം സാക്ഷാദ്ബ്രഹ്മപ്രകാശകം ।
സർവോപനിഷദാമർഥം സർവലോകേഷു ദുർലഭം ॥ 31.1 ॥

പ്രജ്ഞാനം ബ്രഹ്മ നിശ്ചിത്യ പദദ്വയസമന്വിതം ।
മഹാവാക്യം ചതുർവാക്യം ഋഗ്യജുഃസാമസംഭവം ॥ 31.2 ॥

മമ പ്രജ്ഞൈവ ബ്രഹ്മാഹം ജ്ഞാനമാത്രമിദം ജഗത് ।
ജ്ഞാനമേവ ജഗത് സർവം ജ്ഞാനാദന്യന്ന വിദ്യതേ ॥ 31.3 ॥

ജ്ഞാനസ്യാനന്തരം സർവം ദൃശ്യതേ ജ്ഞാനരൂപതഃ ।
ജ്ഞാനസ്യ ബ്രഹ്മണശ്ചാപി മമേവ പൃഥങ് ന ഹി ॥ 31.4 ॥

ജീവഃ പ്രജ്ഞാനശബ്ദസ്യ ബ്രഹ്മശബ്ദസ്യ ചേശ്വരഃ ।
ഐക്യമസ്മീത്യഖണ്ഡാർഥമഖണ്ഡൈകരസം തതം ॥ 31.5 ॥

അഖണ്ഡാകാരവൃത്തിസ്തു ജീവന്മുക്തിരിതീരിതം ।
അഖണ്ഡൈകരസം വസ്തു വിദേഹോ മുക്തിരുച്യതേ ॥ 31.6 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംസാരീ സച്ചിദാനന്ദമസ്മ്യഹം ।
നിർഗുണോഽഹം നിരംശോഽഹം പരമാനന്ദവാനഹം ॥ 31.7 ॥

നിത്യോഽഹം നിർവികൽപോഽഹം ചിദഹം ചിദഹം സദാ ।
അഖണ്ഡാകാരവൃത്ത്യാഖ്യം ചിത്തം ബ്രഹ്മാത്മനാ സ്ഥിതം ॥ 31.8 ॥

ലവണം തോയമാത്രേണ യഥൈകത്വമഖണ്ഡിതം ।
അഖണ്ഡൈകരസം വക്ഷ്യേ വിദേഹോ മുക്തിലക്ഷണം ॥ 31.9 ॥

പ്രജ്ഞാപദം പരിത്യജ്യ ബ്രഹ്മൈവ പദമേവ ഹി ।
അഹമസ്മി മഹാനസ്മി സിദ്ധോഽസ്മീതി പരിത്യജൻ ॥ 31.10 ॥

സ്മരണം ച പരിത്യജ്യ ഭാവനം ചിത്തകർതൃകം ।
സർവമന്തഃ പരിത്യജ്യ സർവശൂന്യം പരിസ്ഥിതിഃ ॥ 31.11 ॥

തൂഷ്ണീം സ്ഥിതിം ച സന്ത്യജ്യ തതോ മൗനവികൽപനം ।
യത്തച്ചിത്തം വികൽപാംശം മനസാ കൽപിതം ജഗത് ॥ 31.12 ॥

ദേഹോഽഹമിത്യഹങ്കാരം ദ്വൈതവൃത്തിരിതീരിതം ।
സർവം സാക്ഷിരഹം ബ്രഹ്മ ഇത്യേവം ദൃഢനിശ്ചയം ॥ 31.13 ॥

സർവദാഽസംശയം ബ്രഹ്മ സാക്ഷിവൃത്തിരിതീരിതം ।
ദ്വൈതവൃത്തിഃ സാക്ഷവൃത്തിരഖണ്ഡാകാരവൃത്തികം ॥ 31.14 ॥

അഖണ്ഡൈകരസം ചേതി ലോകേ വൃത്തിത്രയം ഭവേത് ।
പ്രഥമേ നിശ്ചിതേ ദ്വൈതേ ദ്വിതീയേ സാക്ഷിസംശയഃ ॥ 31.15 ॥

തൃതീയേ പദഭാഗേ ഹി ദൃഢനിശ്ചയമീരിതം ।
ഏതത്ത്രയാർഥം സംശോധ്യ തം പരിത്യജ്യ നിശ്ചിനു ॥ 31.16 ॥

അഖണ്ഡൈകരസാകാരോ നിത്യം തന്മയതാം വ്രജ ।
അഭ്യാസവാക്യമേതത്തു സദാഽഭ്യാസസ്യ കാരണം ॥ 31.17 ॥

മനനസ്യ പരം വാക്യം യോഽയം ചന്ദനവൃക്ഷവത് ।
യുക്തിഭിശ്ചിന്തനം വൃത്തം പദത്രയമുദാഹൃതം ॥ 31.18 ॥

അഹം പദസ്യ ജീവോഽർഥ ഈശോ ബ്രഹ്മപദസ്യ ഹി ।
അസ്മീതി പദഭാഗസ്യ അഖണ്ഡാകാരവൃത്തികം ॥ 31.19 ॥

പദത്രയം പരിത്യജ്യ വിചാര്യ മനസാ സഹ ।
അഖണ്ഡൈകരസം പ്രാപ്യ വിദേഹോ മുക്തിലക്ഷണം ॥ 31.20 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി ചിന്മാത്രം സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി വാക്യസ്യ ശ്രവണാനന്തരം സദാ ॥ 31.21 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നിത്യോഽസ്മി ശാന്തോഽസ്മി പരമോഽസ്മ്യഹം ।
നിർഗുണോഽഹം നിരീഹോഽഹം നിരംശോഽസ്മി സദാ സ്മൃതഃ ॥ 31.22 ॥var was നിര്യശോഽസ്മി
ആത്മൈവാസ്മി ന സന്ദേഹഃ അഖണ്ഡൈകരസോഽസ്മ്യഹം ।
ഏവം നിരന്തരം തജ്ജ്ഞോ ഭാവയേത് പരമാത്മനി ॥ 31.23 ॥

യഥാ ചാനുഭവം വാക്യം തസ്മാദനുഭവേത് സദാ ।
ആരംഭാച്ച ദ്വിതീയാത്തു സ്മൃതമഭ്യാസവാക്യതഃ ॥ 31.24 ॥

തൃതീയാന്തത്ത്വമസ്യേതി വാക്യസാമാന്യനിർണയം ।
തത്പദം ത്വമ്പദം ത്വസ്യ പദത്രയമുദാഹൃതം ॥ 31.25 ॥

തത്പദസ്യേശ്വരോ ഹ്യർഥോ ജീവോഽർഥസ്ത്വമ്പദസ്യ ഹി ।
ഐക്യസ്യാപി പദസ്യാർഥമഖണ്ഡൈകരസം പദം ॥ 31.26 ॥

ദ്വൈതവൃത്തിഃ സാക്ഷവൃത്തിരഖണ്ഡാകാരവൃത്തികഃ ।
അഖണ്ഡം സച്ചിദാനന്ദം തത്ത്വമേവാസി നിശ്ചയഃ ॥ 31.27 ॥

ത്വം ബ്രഹ്മാസി ന സന്ദേഹസ്ത്വമേവാസി ചിദവ്യയഃ ।
ത്വമേവ സച്ചിദാനന്ദസ്ത്വമേവാഖണ്ഡനിശ്ചയഃ ॥ 31.28 ॥

ഇത്യേവമുക്തോ ഗുരുണാ സ ഏവ പരമോ ഗുരുഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ സച്ഛിഷ്യഃ പരമാത്മവാൻ ॥ 31.29 ॥

നാന്യോ ഗുരുർനാന്യശിഷ്യസ്ത്വം ബ്രഹ്മാസി ഗുരുഃ പരഃ ।
സർവമന്ത്രോപദേഷ്ടാരോ ഗുരവഃ സ ഗുരുഃ പരഃ ॥ 31.30 ॥

ത്വം ബ്രഹ്മാസീതി വക്താരം ഗുരുരേവേതി നിശ്ചിനു ।
തഥാ തത്ത്വമസി ബ്രഹ്മ ത്വമേവാസി ച സദ്ഗുരുഃ ॥ 31.31 ॥

സദ്ഗുരോർവചനേ യസ്തു നിശ്ചയം തത്ത്വനിശ്ചയം ।
കരോതി സതതം മുക്തേർനാത്ര കാര്യാ വിചാരണാ ॥ 31.32 ॥

മഹാവാക്യം ഗുരോർവാക്യം തത്ത്വമസ്യാദിവാക്യകം ।
ശൃണോതു ശ്രവണം ചിത്തം നാന്യത് ശ്രവണമുച്യതേ ॥ 31.33 ॥

സർവവേദാന്തവാക്യാനാമദ്വൈതേ ബ്രഹ്മണി സ്ഥിതിഃ ।
ഇത്യേവം ച ഗുരോർവക്ത്രാത് ശ്രുതം ബ്രഹ്മേതി തച്ഛ്രവഃ ॥ 31.34 ॥

ഗുരോർനാന്യോ മന്ത്രവാദീ ഏക ഏവ ഹി സദ്ഗുരുഃ ।
ത്വം ബ്രഹ്മാസീതി യേനോക്തം ഏഷ ഏവ ഹി സദ്ഗുരുഃ ॥ 31.35 ॥

വേദാന്തശ്രവണം ചൈതന്നാന്യച്ഛ്രവണമീരിതം ।
യുക്തിഭിശ്ചിന്തനം ചൈവ മനനം പരികഥ്യതേ ॥ 31.36 ॥

ഏവം ചന്ദനവൃക്ഷോഽപി ശ്രുതോഽപി പരിശോധ്യതേ ।
ത്വം ബ്രഹ്മാസീതി ചോക്തോഽപി സംശയം പരിപശ്യതി ॥ 31.37 ॥

സംശോധ്യ നിശ്ചിനോത്യേവമാത്മാനം പരിശോധ്യതേ ।
യുക്തിർനാമ വദാമ്യത്ര ദേഹോനാഹം വിനാശതഃ ॥ 31.38 ॥

സ്ഥൂലദേഹം സൂക്ഷ്മദേഹം സ്ഥൂലസൂക്ഷ്മം ച കാരണം ।
ത്രയം ചഥുർഥേ നാസ്തീതി സർവം ചിന്മാത്രമേവ ഹി ॥ 31.39 ॥

ഏതത്സർവം ജഡത്വാച്ച ദൃശ്യത്വാദ്ഘടവന്നഹി ।
അഹം ചൈതന്യമേവാത്ര ദൃഗ്രൂപത്വാല്ലയം ന ഹി ॥ 31.40 ॥

സത്യം ജ്ഞാനമനന്തം യദാത്മനഃ സഹജാ ഗുണാഃ ।
അന്തതം ജഡദുഃഖാദി ജഗതഃ പ്രഥിതോ ഗുണഃ ॥ 31.41 ॥

തസ്മാദഹം ബ്രഹ്മ ഏവ ഇദം സർവമസത്യകം ।
ഏവം ച മനനം നിത്യം കരോതി ബ്രഹ്മവിത്തമഃ ॥ 31.42 ॥

വക്ഷ്യേ നിദിധ്യാസനം ച ഉഭയത്യാഗലക്ഷണം ।
ത്വം ബ്രഹ്മാസീതി ശ്രവണം മനനം ചാഹമേവ ഹി ॥ 31.43 ॥

ഏതത്ത്യാഗം നിദിധ്യാസം സജാതീയത്വഭാവനം ।
വിജാതീയപരിത്യാഗം സ്വഗതത്വവിഭാവനം ॥ 31.44 ॥

സർവത്യാഗം പരിത്യജ്യ തുരീയത്വം ച വർജനം ।
ബ്രഹ്മചിന്മാത്രസാരത്വം സാക്ഷാത്കാരം പ്രചക്ഷതേ ॥ 31.45 ॥

ഉപദേശേ മഹാവാക്യമസ്തിത്വമിതി നിർണയഃ ।
തഥൈവാനുഭവം വാക്യമഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നിർണയഃ ॥ 31.46 ॥

പ്രജ്ഞാനം ബ്രഹ്മവാക്യോത്ഥമഭ്യാസാർഥമിതീരിതം ।
അയമാത്മേതി വാക്യോത്ഥദർശനം വാക്യമീരിതം ॥ 31.47 ॥

അയമേകപദം ചൈക ആത്മേതി ബ്രഹ്മ ച ത്രയം ।
അയമ്പദസ്യ ജീവോഽർഥ ആത്മനോ ഈശ്വരഃ പരഃ ॥ 31.48 ॥

തഥാ ബ്രഹ്മപദസ്യാർഥ അഖണ്ഡാകാരവൃത്തികം ।
അഖണ്ഡൈകരസം സർവം പദത്രയലയം ഗതം ॥ 31.49 ॥

അഖണ്ഡൈകരസോ ഹ്യാത്മാ നിത്യശുദ്ധവിമുക്തകഃ ।
തദേവ സർവമുദ്ഭൂതം ഭവിഷ്യതി ന സംശയഃ ॥ 31.50 ॥

അഖണ്ഡൈകരസോ ദേവ അയമേകമുദീരിതം ।
ആത്മേതി പദമേകസ്യ ബ്രഹ്മേതി പദമേകകം ॥ 31.51 ॥

അയം പദസ്യ ജീവോഽർഥ ആത്മേതീശ്വര ഈരിതഃ ।
അസ്യാർഥോഽസ്മീത്യഖണ്ഡാർഥമഖണ്ഡൈകരസം പദം ॥ 31.52 ॥

ദ്വൈതവൃത്തിഃ സാക്ഷിവൃത്തിരഖണ്ഡാകാരവൃത്തികം ।
അഖണ്ഡൈകരസം പശ്ചാത് സോഽഹമസ്മീതി ഭാവയ ॥ 31.53 ॥

ഇത്യേവം ച ചതുർവാക്യതാത്പര്യാർഥം സമീരിതം ।
ഉപാധിസഹിതം വാക്യം കേവലം ലക്ഷ്യമീരിതം ॥ 31.54 ॥

കിഞ്ചിജ്ജ്ഞത്വാദി ജീവസ്യ സർവ ജ്ഞത്വാദി ചേശ്വരഃ ।
ജീവോഽപരോ സചൈതന്യമീശ്വരോഽഹം പരോക്ഷകഃ ॥ 31.55 ॥

സർവശൂന്യമിതി ത്യാജ്യം ബ്രഹ്മാസ്മീതി വിനിശ്ചയഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 31.56 ॥

അഹമൈക്യം പരം ഗത്വാ സ്വസ്വഭാവോ ഭവോത്തമ ।
ഏതത്സർവം മഹാമിഥ്യാ നാസ്തി നാസ്തി ന സംശയഃ ॥ 31.57 ॥

സർവം നാസ്തി ന സന്ദേഹഃ സർവം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
ഏകാകാരമഖണ്ഡാർഥം തദേവാഹം ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മേദം വിതതാകാരം തദ്ബ്രഹ്മാഹം ന സംശയഃ ॥ 31.58 ॥

സൂതഃ –
ഭവോദ്ഭവമുഖോദ്ഭവം ഭവഹരാദ്യഹൃദ്യം ഭുവി
പ്രകൃഷ്ടരസഭാവതഃ പ്രഥിതബോധബുദ്ധം ഭവ ।
ഭജന്തി ഭസിതാംഗകാ ഭരിതമോദഭാരാദരാ
ഭുജംഗവരഭൂഷണം ഭുവനമധ്യവൃന്ദാവനം ॥ 31.59 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
മഹാവാക്യാർഥനിരൂപണപ്രകരണം നാമ ഏകത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

32 ॥ ദ്വാത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
വക്ഷ്യേ പുനരസത്ത്യാഗം ബ്രഹ്മനിശ്ചയമേവ ച ।
യസ്യ ശ്രവണമാത്രേണ സദ്യോ മുക്തോ ഭവേന്നരഃ ॥ 32.1 ॥

ചിത്തസത്താ മനഃസത്താ ബ്രഹ്മസത്താഽന്യഥാ സ്ഥിതാ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.2 ॥

ദേഹസത്താ ലിംഗസത്താ ഭാവസത്താഽക്ഷരാ സ്ഥിതാ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.3 ॥

ദൃശ്യം ച ദർശനം ദൃഷ്ടാ കർതാ കാരയിതാ ക്രിയാ ।var was ദ്രഷ്ടാ
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.4 ॥

ഏകം ദ്വിത്വം പൃഥഗ്ഭാവം അസ്തി നാസ്തീതി നിർണയഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.5 ॥

ശാസ്ത്രഭേദം വേദഭേദം മുക്തീനാം ഭേദഭാവനം ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.6 ॥

ജാതിഭേദം വർണഭേദം ശുദ്ധാശുദ്ധവിനിർണയഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.7 ॥

അഖണ്ഡാകാരവൃത്തിശ്ച അഖണ്ഡൈകരസം പരം ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.8 ॥

പരാപരവികൽപശ്ച പുണ്യപാപവികൽപനം ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.9 ॥

കൽപനാകൽപനാദ്വൈതം മനോകൽപനഭാവനം ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.10 ॥

സിദ്ധം സാധ്യം സാധനം ച നാശനം ബ്രഹ്മഭാവനം ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.11 ॥

ആത്മജ്ഞാനം മനോധർമം മനോഽഭാവേ കുതോ ഭവേത് ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.12 ॥

അജ്ഞാനം ച മനോധർമസ്തദഭാവേ ച തത്കുതഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.13 ॥

ശമോ ദമോ മനോധർമസ്തദഭാവേ ച തത്കുതഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.14 ॥

ബന്ധമോക്ഷൗ മനോധർമൗ തദഭാവേ കുതോ ഭവേത് ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.15 ॥

സർവം മിഥ്യാ ജഗന്മിഥ്യാ ദേഹോ മിഥ്യാ ജഡത്വതഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.16 ॥

ബ്രഹ്മലോകഃ സദാ മിഥ്യാ ബുദ്ധിരൂപം തദേവ ഹി ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.17 ॥

വിഷ്ണുലോകഃ സദാ മിഥ്യാ ശിവമേവ ഹി സർവദാ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.18 ॥

രുദ്രലോകഃ സദാ മിഥ്യാ അഹങ്കാരസ്വരൂപതഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.19 ॥

ചന്ദ്രലോകഃ സദാ മിഥ്യാ മനോരൂപവികൽപനം ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.20 ॥

ദിശോ ലോകഃ സദാ മിഥ്യാ ശ്രോത്രശബ്ദസമന്വിതഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.21 ॥

സൂര്യലോകഃ സദാ മിഥ്യാ നേത്രരൂപസമന്വിതഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.22 ॥

വരുണസ്യ സദാ ലോകോ ജിഹ്വാരസസമന്വിതഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.23 ॥

ത്വചോ ലോകഃ സദാ മിഥ്യാ വായോഃ സ്പർശസമന്വിതഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.24 ॥

അശ്വിനോർഘ്രാണലോകശ്ച ഗന്ധദ്വൈതസമന്വിതഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.25 ॥

അഗ്നേർലോകഃ സദാ മിഥ്യാ വാഗേവ വചനേന തത് ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.26 ॥

ഇന്ദ്രലോകഃ സദാ മിഥ്യാ പാണിപാദേന സംയുതഃ ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.27 ॥

ഉപേന്ദ്രസ്യ മഹർലോകോ ഗമനേന പദം യുതം ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.28 ॥

മൃത്യുരേവ സദാ നാസ്തി പായുരേവ വിസർഗകം ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.29 ॥

പ്രജാപതേർമഹർലോകോ ഗുഹ്യമാനന്ദസംയുതം ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.30 ॥

സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹഃ സർവമാത്മേതി നിശ്ചിതം ।
തിതിക്ഷോശ്ച സമാധാനം ശ്രദ്ധാ ചാചാര്യഭാഷണേ ॥ 32.31 ॥

മുമുക്ഷുത്വം ച മോക്ഷശ്ച മോക്ഷാർഥേ മമ ജീവനേ ।
ചതുഃസാധനസമ്പന്നഃ സോഽധികാരീതി നിശ്ചയഃ ॥ 32.32 ॥

ജീവബ്രഹ്മൈക്യസദ്ഭാവം വിയദ്ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
വേദാന്തബ്രഹ്മണോ ബോധ്യം ബോധകം ബന്ധമുച്യതേ ॥ 32.33 ॥

സർവജ്ഞാനനിർവൃത്തിശ്ചേദാനന്ദാവാപ്തികം ഫലം ।var was നിവൃത്തി
ഇത്യേവമാദിഭിഃ ശബ്ദൈഃ പ്രോക്തം സർവമസത് സദാ ॥ 32.34 ॥

സർവശബ്ദാർഥരൂപം ച നിശ്ചയം ഭാവനം തഥാ ।
ബ്രഹ്മമാത്രം പരം സത്യമന്യത് സർവമസത് സദാ ॥ 32.35 ॥

അനേകശബ്ദശ്രവണമനേകാർഥവിചാരണം ।
സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ॥ 32.36 ॥

നാനുധ്യായാദ്ബ്രഹ്മശബ്ദാൻ ഇത്യുക്ത്വാ ഹ മഹാനസി ।
ബ്രഹ്മോപദേശകാലേ തു സർവം ചോക്തം ന സംശയഃ ॥ 32.37 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമിദം ദ്വൈതം ചിത്തസത്താവിഭാവനം ।
ചിന്മാത്രോഽഹമിദം ദ്വൈതം ജീവബ്രഹ്മേതി ഭാവനം ॥ 32.38 ॥

അഹം ചിന്മാത്രമന്ത്രം വാ കാര്യകാരണചിന്തനം ।
അക്ഷയാനന്ദവിജ്ഞാനമഖണ്ഡൈകരസാദ്വയം ॥ 32.39 ॥

പരം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ ശാന്തം ബ്രഹ്മ സ്വയം ജഗത് ।
അന്തരിന്ദ്രിയവിജ്ഞാനം ബാഹ്യേന്ദ്രിയനിരോധനം ॥ 32.40 ॥

സർവോപദേശകാലം ച സാമ്യം ശേഷം മഹോദയം ।
ഭൂമിരാപോഽനലോ വായുഃ ഖം മനോ ബുദ്ധിരേവ ച ॥ 32.41 ॥

കാരണം കാര്യഭേദം ച ശാസ്ത്രമാർഗൈകകൽപനം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ സർവം ബ്രഹ്മേതി ശബ്ദതഃ ॥ 32.42 ॥

സത്യരൂപം ക്വചിന്നാസ്തി സത്യം നാമ കദാ നഹി ।
സംശയം ച വിപര്യാസം സങ്കൽപഃ കാരണം ഭ്രമഃ ॥ 32.43 ॥

ആത്മനോഽന്യത് ക്വചിന്നാസ്തി സർവം മിഥ്യാ ന സംശയഃ ।
മഹതാം ഹ്യദ്യതേ മന്ത്രീ മേധാശുദ്ധിശുഭാശുഭം ॥ 32.44 ॥

ദേശഭേദം വസ്തുഭേദം ന ച ചൈതന്യഭേദകം ।
ആത്മനോഽന്യത് പൃഥഗ്ഭാവമാത്മനോഽന്യന്നിരൂപണം ॥ 32.45 ॥

ആത്മനോഽന്യന്നാമരൂപമാത്മനോഽന്യച്ഛുഭാശുഭം ।
ആത്മനോഽന്യദ്വസ്തുസത്താ ആത്മനോഽന്യജ്ജഗത്ത്രയം ॥ 32.46 ॥

ആത്മനോഽന്യത് സുഃഖം ദുഃഖമാത്മനോഽന്യദ്വിചിന്തനം ।
ആത്മനോഽന്യത്പ്രപഞ്ചം വാ ആത്മനോഽന്യജ്ജയാജയൗ ॥ 32.47 ॥

ആത്മനോഽന്യദ്ദേവപൂജാ ആത്മനോഽന്യച്ഛിവാർചനം ।
ആത്മനോഽന്യന്മഹാധ്യാനമാത്മനോഽന്യത് കലാക്രമം ॥ 32.48 ॥

സർവം മിഥ്യാ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മ സർവം ന സംശയഃ ।
സർവമുക്തം ഭഗവതാ നിദിധ്യാസസ്തു സർവദാ ॥ 32.49 ॥

സകൃച്ഛ്രവണമാത്രേണ ഹൃദയഗ്രന്ഥിരന്തിമം ।
കർമനാശം ച മൂഢാനാം മഹതാം മുക്തിരേവ ഹി ॥ 32.50 ॥

അനേകകോടിജനനപാതകം ഭസ്മസാദ്ഭവേത് ।
സത്യം സത്യം പുനഃ സത്യം സത്യം സർവം വിനശ്യതി ।
സദ്യോ മുക്തിർന സന്ദേഹോ നാസ്തി മംഗലമംഗലം ॥ 32.51 ॥

ക്വ ഭേദഭാവദർശനം ന ചൈവ ശോകമോഹഹൃത്
പ്രപശ്യതാം ശ്രുതേ ശിഖാവിശേഷമൈക്യഭാവനാത് ।
യതോ ഭവേജ്ജഗാദ തം മഹേശ യേന ജീവിതം
യദന്തരാഽവിശത് സദാ യഥോർണനാഭതന്തുവത് ॥ 32.52 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സർവമിഥ്യാത്വനിരൂപണപ്രകരണം നാമ ദ്വാത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

33 ॥ ത്രയസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
വക്ഷ്യേ പരം ബ്രഹ്മമാത്രമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ।
സത്പദാനന്ദമാത്രോഽഹമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ॥ 33.1 ॥

ആത്മൈവാഹം പരം ബ്രഹ്മ നാന്യത് സംസാരദൃഷ്ടയഃ ।
സത്പദാനന്ദമാത്രോഽഹമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ॥ 33.2 ॥

സത്പദാനന്ദമാത്രോഽഹം ചിത്പദാനന്ദവിഗ്രഹം ।
അഹമേവാഹമേവൈകമഹമേവ പരാത് പരഃ ॥ 33.3 ॥

സച്ചിദാനദമേവൈകമഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
അഹമസ്മി സദാ ഭാമി ഏവം രൂപം കുതോഽപ്യസത് ॥ 33.4 ॥

ത്വമിത്യേവം പരം ബ്രഹ്മ ചിന്മയാനന്ദരൂപവാൻ ।
ചിദാകാരം ചിദാകാശം ചിദേവ പരമം സുഖം ॥ 33.5 ॥

ആത്മൈവാഹമസന്നാഹം കൂടസ്ഥോഽഹം ഗുരുഃ പരഃ ।
കാലം നാസ്തി ജഗന്നാസ്തി കൽമഷത്വാനുഭാവനം ॥ 33.6 ॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ സദാ ശിവഃ ।
ശുദ്ധചൈതന്യ ഏവാഹം ശുദ്ധസത്വാനുഭാവനഃ ॥ 33.7 ॥

അദ്വയാനന്ദമാത്രോഽഹമവ്യയോഽഹം മഹാനഹം ।
സർവം ബ്രഹ്മൈവ സതതം സർവം ബ്രഹ്മൈവ നിർമലഃ ॥ 33.8 ॥

സർവം ബ്രഹ്മൈവ നാന്യോഽസ്തി സർവം ബ്രഹ്മൈവ ചേതനഃ ।
സർവപ്രകാശരൂപോഽഹം സർവപ്രിയമനോ ഹ്യഹം ॥ 33.9 ॥

ഏകാന്തൈകപ്രകാശോഽഹം സിദ്ധാസിദ്ധവിവർജിതഃ ।
സർവാന്തര്യാമിരൂപോഽഹം സർവസാക്ഷിത്വലക്ഷണം ॥ 33.10 ॥

ശമോ വിചാരസന്തോഷരൂപോഽഹമിതി നിശ്ചയഃ ।
പരമാത്മാ പരം ജ്യോതിഃ പരം പരവിവർജിതഃ ॥ 33.11 ॥

പരിപൂർണസ്വരൂപോഽഹം പരമാത്മാഽഹമച്യുതഃ ।
സർവവേദസ്വരൂപോഽഹം സർവശാസ്ത്രസ്യ നിർണയഃ ॥ 33.12 ॥

ലോകാനന്ദസ്വരൂപോഽഹം മുഖ്യാനന്ദസ്യ നിർണയഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മൈവ ഭൂർനാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മൈവ കാരണം ॥ 33.13 ॥

സർവം ബ്രഹ്മൈവ നാകാര്യം സർവം ബ്രഹ്മ സ്വയം വരഃ ।
നിത്യാക്ഷരോഽഹം നിത്യോഽഹം സർവകല്യാണകാരകം ॥ 33.14 ॥

സത്യജ്ഞാനപ്രകാശോഽഹം മുഖ്യവിജ്ഞാനവിഗ്രഹഃ ।
തുര്യാതുര്യപ്രകാശോഽഹം സിദ്ധാസിദ്ധാദിവർജിതഃ ॥ 33.15 ॥

സർവം ബ്രഹ്മൈവ സതതം സർവം ബ്രഹ്മ നിരന്തരം ।
സർവം ബ്രഹ്മ ചിദാകാശം നിത്യബ്രഹ്മ നിരഞ്ജനം ॥ 33.16 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ ഗുണാതീതം സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
സർവം ബ്രഹ്മൈവ ഇത്യേവം നിശ്ചയം കുരു സർവദാ ॥ 33.17 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവമിത്യേവം സർവദാ ദൃഢനിശ്ചയഃ ।
സർവം ബ്രഹ്മൈവ ഇത്യേവം നിശ്ചയിത്വാ സുഖീ ഭവ ॥ 33.18 ॥

സർവം ബ്രഹ്മൈവ സതതം ഭാവാഭാവൗ ചിദേവ ഹി ।
ദ്വൈതാദ്വൈതവിവാദോഽയം നാസ്തി നാസ്തി ന സംശയഃ ॥ 33.19 ॥

സർവവിജ്ഞാനമാത്രോഽഹം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ഗുഹ്യാദ്ഗുഹ്യതരം സോഽഹം ഗുണാതീതോഽഹമദ്വയഃ ॥ 33.20 ॥

അന്വയവ്യതിരേകം ച കാര്യാകാര്യം വിശോധയ ।
സച്ചിദാനന്ദരൂപോഽഹമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ॥ 33.21 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവമേവേദം ചിദാകാശമിദം ജഗത് ।
ബ്രഹ്മൈവ പരമാനന്ദം ആകാശസദൃശം വിഭു ॥ 33.22 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സദാ വാചാമഗോചരം ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവമേവേദമസ്തി നാസ്തീതി കേചന ॥ 33.23 ॥

ആനന്ദഭാവനാ കിഞ്ചിത് സദസന്മാത്ര ഏവ ഹി ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവമേവേദം സദാ സന്മാത്രമേവ ഹി ॥ 33.24 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവമേവദം ചിദ്ഘനാനന്ദവിഗ്രഹം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ച സത്യം ച സനാതനമഹം മഹത് ॥ 33.25 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ഓതപ്രോതേവ തിഷ്ഠതി ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സർവാകാരം സനാതനം ॥ 33.26 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം പരമാനദമവ്യയം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം മായാതീതം നിരഞ്ജനം ॥ 33.27 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സത്താമാത്രം സുഖാത് സുഖം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ചിന്മാത്രൈകസ്വരൂപകം ॥ 33.28 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സർവഭേദവിവർജിതം ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ നാനാകാരമിവ സ്ഥിതം ॥ 33.29 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം കർതാ ചാവസരോഽസ്തി ഹി ।
സച്ചിദാനദം ബ്രഹ്മൈവ പരം ജ്യോതിഃ സ്വരൂപകം ॥ 33.30 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം നിത്യനിശ്ചലമവ്യയം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം വാചാവധിരസാവയം ॥ 33.31 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സ്വയമേവ സ്വയം സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ന കരോതി ന തിഷ്ഠതി ॥ 33.32 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ന ഗച്ഛതി ന തിഷ്ഠതി ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 33.33 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ന ശുക്ലം ന ച കൃഷ്ണകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സർവാധിഷ്ഠാനമവ്യയം ॥ 33.34 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ന തൂഷ്ണീം ന വിഭാഷണം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സത്ത്വം നാഹം ന കിഞ്ചന ॥ 33.35 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം പരാത്പരമനുദ്ഭവം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം തത്ത്വാതീതം മഹോത്സവം ॥ 33.36 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം പരമാകാശമാതതം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സർവദാ ഗുരുരൂപകം ॥ 33.37 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സദാ നിർമലവിഗ്രഹം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം ശുദ്ധചൈതന്യമാതതം ॥ 33.38 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സ്വപ്രകാശാത്മരൂപകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം നിശ്ചയം ചാത്മകാരണം ॥ 33.39 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സ്വയമേവ പ്രകാശതേ ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം നാനാകാര ഇതി സ്ഥിതം ॥ 33.40 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാകാരം ഭ്രാന്താധിഷ്ഠാനരൂപകം ।
ബ്രഹ്മൈവ സച്ചിദാനന്ദം സർവം നാസ്തി ന മേ സ്ഥിതം ॥ 33.41 ॥

വാചാമഗോചരം ബ്രഹ്മ സച്ചിദാനദവിഗ്രഹം ।
സച്ചിദാനന്ദരൂപോഽഹമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ॥ 33.42 ॥

ബ്രഹ്മൈവേദം സദാ സത്യം നിത്യമുക്തം നിരഞ്ജനം ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ ഏകമേവ സദാ സുഖം ॥ 33.43 ॥

സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ പൂർണാത് പൂർണതരം മഹത് ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ സർവവ്യാപകമീശ്വരം ॥ 33.44 ॥

സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ നാമരൂപപ്രഭാസ്വരം ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ അനന്താനന്ദനിർമലം ॥ 33.45 ॥

സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ പരമാനന്ദദായകം ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ സന്മാത്രം സദസത്പരം ॥ 33.46 ॥

സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ സർവേഷാം പരമവ്യയം ।
സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ മോക്ഷരൂപം ശുഭാശുഭം ॥ 33.47 ॥

സച്ചിദാനന്ദം ബ്രഹ്മൈവ പരിച്ഛിന്നം ന ഹി ക്വചിത് ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവമേവേദം ശുദ്ധബുദ്ധമലേപകം ॥ 33.48 ॥

സച്ചിദാനന്ദരൂപോഽഹമനുത്പന്നമിദം ജഗത് ।
ഏതത് പ്രകരണം സത്യം സദ്യോമുക്തിപ്രദായകം ॥ 33.49 ॥

സർവദുഃഖക്ഷയകരം സർവവിജ്ഞാനദായകം ।
നിത്യാനന്ദകരം സത്യം ശാന്തിദാന്തിപ്രദായകം ॥ 33.50 ॥

യസ്ത്വന്തകാന്തകമഹേശ്വരപാദപദ്മ-
ലോലംബസപ്രഭഹൃദാ പരിശീലകശ്ച ।
വൃന്ദാരവൃന്ദവിനതാമലദിവ്യപാദോ
ഭാവോ ഭവോദ്ഭവകൃപാവശതോ ഭവേച്ച ॥ 33.51 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സച്ചിദാനന്ദരൂപതാപ്രകരണം നാമ ത്രയസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

34 ॥ ചതുസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
ശൃണുഷ്വ ബ്രഹ്മ വിജ്ഞാനമദ്ഭുതം ത്വതിദുർലഭം ।
ഏകൈകശ്രവണേനൈവ കൈവല്യം പരമശ്നുതേ ॥ 34.1 ॥

സത്യം സത്യം ജഗന്നാസ്തി സങ്കൽപകലനാദികം ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനം സർവദാ സ്വയം ॥ 34.2 ॥

ആനന്ദമവ്യയം ശാന്തമേകരൂപമനാമയം ।
ചിത്തപ്രപഞ്ചം നൈവാസ്തി നാസ്തി കാര്യം ച തത്ത്വതഃ ॥ 34.3 ॥

പ്രപഞ്ചഭാവനാ നാസ്തി ദൃശ്യരൂപം ന കിഞ്ചന ।
അസത്യരൂപം സങ്കൽപം തത്കാര്യം ച ജഗന്ന ഹി ॥ 34.4 ॥

സർവമിത്യേവ നാസ്ത്യേവ കാലമിത്യേവമീശ്വരഃ ।
വന്ധ്യാകുമാരേ ഭീതിശ്ച തദധീനമിദം ജഗത് ॥ 34.5 ॥

ഗന്ധർവനഗരേ ശൃംഗേ മദഗ്രേ ദൃശ്യതേ ജഗത് ।
മൃഗതൃഷ്ണാജലം പീത്വാ തൃപ്തിശ്ചേദസ്ത്വിദം ജഗത് ॥ 34.6 ॥

നഗേ ശൃംഗേ ന ബാണേന നഷ്ടം പുരുഷമസ്ത്വിദം ।
ഗന്ധർവനഗരേ സത്യേ ജഗദ്ഭവതു സർവദാ ॥ 34.7 ॥

ഗഗനേ നീലമാസിന്ധൗ ജഗത് സത്യം ഭവിഷ്യതി ।
ശുക്തികാരജതം സത്യം ഭൂഷണം ചിജ്ജഗദ്ഭവേത് ॥ 34.8 ॥

രജ്ജുസർപേണ നഷ്ടശ്ചേത് നരോ ഭവതി സംസൃതിഃ ।
ജാതിരൂപേണ ബാണേന ജ്വാലാഗ്നൗ നാശിതേ സതി ॥ 34.9 ॥

രംഭാസ്തംഭേന കാഷ്ഠേന പാകസിദ്ധിർജഗദ്ഭവേത് ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മ കേവലം സർവദാ സ്വയം ॥ 34.10 ॥

സദ്യഃ കുമാരികാരൂപൈഃ പാകേ സിദ്ധേ ജഗദ്ഭവേത് ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മ കേവലം സർവദാ സ്വയം ॥ 34.11 ॥

മിത്യാടവ്യാം വായസാന്നം അസ്തി ചേജ്ജഗദുദ്ഭവം ।
മൂലാരോപണമന്ത്രസ്യ പ്രീതിശ്ചേദ്ഭാഷണം ജഗത് ॥ 34.12 ॥

മാസാത് പൂർവം മൃതോ മർത്യ ആഗതശ്ചേജ്ജഗദ് ഭവേത് ।
തക്രം ക്ഷീരസ്വരൂപം ചേത് കിഞ്ചിത് കിഞ്ചിജ്ജഗദ്ഭവേത് ॥ 34.13 ॥

ഗോസ്തനാദുദ്ഭവം ക്ഷീരം പുനരാരോഹണം ജഗത് ।
ഭൂരജസ്യാഅബ്ദമുത്പന്നം ജഗദ്ഭവതു സർവദാ ॥ 34.14 ॥

കൂർമരോമ്ണാ ഗജേ ബദ്ധേ ജഗദസ്തു മദോത്കടേ ।
മൃണാലതന്തുനാ മേരുശ്ചലിതശ്ചേജ്ജഗദ് ഭവേത് ॥ 34.15 ॥

തരംഗമാലയാ സിന്ധുഃ ബദ്ധശ്ചേദസ്ത്വിദം ജഗത് ।
ജ്വാലാഗ്നിമണ്ഡലേ പദ്മം വൃദ്ധം ചേത് തജ്ജഗദ്ഭവേത് ॥ 34.16 ॥

മഹച്ഛൈലേന്ദ്രനിലയം സംഭവശ്ചേദിദം ഭവേത് ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മ കേവലം സർവദാ സ്വയം ॥ 34.17 ॥

മീന ആഗത്യ പദ്മാക്ഷേ സ്ഥിതശ്ചേദസ്ത്വിദം ജഗത് ।
നിഗീർണശ്ചേദ്ഭംഗസൂനുഃ മേരുപുച്ഛവദസ്ത്വിദം ॥ 34.18 ॥

മശകേനാശിതേ സിംഹേ ഹതേ ഭവതു കൽപനം ।
അണുകോടരവിസ്തീർണേ ത്രൈലോക്യേ ചേജ്ജഗദ്ഭവേത് ॥ 34.19 ॥

സ്വപ്നേ തിഷ്ഠതി യദ്വസ്തു ജാഗരേ ചേജ്ജഗദ്ഭവേത് ।
നദീവേഗോ നിശ്ചലശ്ചേത് ജഗദ്ഭവതു സർവദാ ॥ 34.20 ॥

ജാത്യന്ധൈ രത്നവിഷയഃ സുജ്ഞാതശ്ചേജ്ജഗദ്ഭവേത് ।
ചന്ദ്രസൂര്യാദികം ത്യക്ത്വാ രാഹുശ്ചേത് ദൃശ്യതേ ജഗത് ॥ 34.21 ॥

ഭ്രഷ്ടബീജേന ഉത്പന്നേ വൃദ്ധിശ്ചേച്ചിത്തസംഭവഃ ।
മഹാദരിദ്രൈരാഢ്യാനാം സുഖേ ജ്ഞാതേ ജഗദ്ഭവേത് ॥ 34.22 ॥

ദുഗ്ധം ദുഗ്ധഗതക്ഷീരം പുനരാരോഹണം പുനഃ ।
കേവലം ദർപണേ നാസ്തി പ്രതിബിംബം തദാ ജഗത് ॥ 34.23 ॥

യഥാ ശൂന്യഗതം വ്യോമ പ്രതിബിംബേന വൈ ജഗത് ।
അജകുക്ഷൗ ഗജോ നാസ്തി ആത്മകുക്ഷൗ ജഗന്ന ഹി ॥ 34.24 ॥

യഥാ താന്ത്രേ സമുത്പന്നേ തഥാ ബ്രഹ്മമയം ജഗത് ।
കാർപാസകേഽഗ്നിദഗ്ധേന ഭസ്മ നാസ്തി തഥാ ജഗത് ॥ 34.25 ॥

പരം ബ്രഹ്മ പരം ജ്യോതിഃ പരസ്താത് പരതഃ പരഃ ।
സർവദാ ഭേദകലനം ദ്വൈതാദ്വൈതം ന വിദ്യതേ ॥ 34.26 ॥

ചിത്തവൃത്തിർജഗദ്ദുഃഖം അസ്തി ചേത് കില നാശനം ।
മനഃസങ്കൽപകം ബന്ധ അസ്തി ചേദ്ബ്രഹ്മഭാവനാ ॥ 34.27 ॥

അവിദ്യാ കാര്യദേഹാദി അസ്തി ചേദ്ദ്വൈതഭാവനം ।
ചിത്തമേവ മഹാരോഗോ വ്യാപ്തശ്ചേദ്ബ്രഹ്മഭേഷജം ॥ 34.28 ॥

അഹം ശത്രുര്യദി ഭവേദഹം ബ്രഹ്മൈവ ഭാവനം ।
ദേഹോഽഹമിതി ദുഖം ചേദ്ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചിനു ॥ 34.29 ॥

സംശയശ്ച പിശാചശ്ചേദ്ബ്രഹ്മമാത്രേണ നാശയ ।
ദ്വൈതഭൂതാവിഷ്ടരേണ അദ്വൈതം ഭസ്മ ആശ്രയ ॥ 34.30 ॥

അനാത്മത്വപിശാചശ്ചേദാത്മമന്ത്രേണ ബന്ധയ ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മ കേവലം സർവദാ സ്വയം ॥ 34.31 ॥

ചതുഃഷഷ്ടികദൃഷ്ടാന്തൈരേവം ബ്രഹ്മൈവ സാധിതം ।
യഃ ശൃണോതി നരോ നിത്യം സ മുക്തോ നാത്ര സംശയഃ ॥ 34.32 ॥

കൃതാർഥ ഏവ സതതം നാത്ര കാര്യാ വിചാരണാ ॥ 34.33 ॥

മനോവചോവിദൂരഗം ത്വരൂപഗന്ധവർജിതം
ഹൃദർഭകോകസന്തതം വിജാനതാം മുദേ സദാ ।
സദാപ്രകാശദുജ്വലപ്രഭാവികാസസദ്യുതി
പ്രകാശദം മഹേശ്വര ത്വദീയപാദപങ്കജം ॥ 34.34 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ദൃഷ്ടാന്തൈർബ്രഹ്മസാധനപ്രകരണം നാമ ചതുസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

35 ॥ പഞ്ചത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
നിദാഘ ശൃണു ഗുഹ്യം മേ സദ്യോ മുക്തിപ്രദം നൃണാം ।
ആത്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഹമക്ഷതഃ ॥ 35.1 ॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ।
അഹമസ്മി മഹാനസ്മി ശിവോഽസ്മി പരമോഽസ്മ്യഹം ॥ 35.2 ॥

അദൃശ്യം പരമം ബ്രഹ്മ നാന്യദസ്തി സ്വഭാവതഃ ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 35.3 ॥

ശാന്തം ബ്രഹ്മ പരം ചാസ്മി സർവദാ നിത്യനിർമലഃ ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ അഹം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 35.4 ॥

സർവസങ്കൽപമുക്തോഽസ്മി സർവസന്തോഷവർജിതഃ ।
കാലകർമജഗദ്ദ്വൈതദ്രഷ്ടൃദർശനവിഗ്രഹഃ ॥ 35.5 ॥

ആനന്ദോഽസ്മി സദാനന്ദകേവലോ ജഗതാം പ്രിയം ।
സമരൂപോഽസ്മി നിത്യോഽസ്മി ഭൂതഭവ്യമജോ ജയഃ ॥ 35.6 ॥

ചിന്മാത്രോഽസ്മി സദാ ഭുക്തോ ജീവോ ബന്ധോ ന വിദ്യതേ ।var was മുക്തഃ
ശ്രവണം ഷഡ്വിധം ലിംഗം നൈവാസ്തി ജഗദീദൃശം ॥ 35.7 ॥

ചിത്തസംസാരഹീനോഽസ്മി ചിന്മാത്രത്വം ജഗത് സദാ ।
ചിത്തമേവ ഹിതം ദേഹ അവിചാരഃ പരോ രിപുഃ ॥ 35.8 ॥

അവിചാരോ ജഗദ്ദുഃഖമവിചാരോ മഹദ്ഭയം ।
സദ്യോഽസ്മി സർവദാ തൃപ്തഃ പരിപൂർണഃ പരോ മഹാൻ ॥ 35.9 ॥

നിത്യശുദ്ധോഽസ്മി ബുദ്ധോഽസ്മി ചിദാകാശോഽസ്മി ചേതനഃ ।
ആത്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഽഹമക്ഷതഃ ॥ 35.10 ॥

സർവദോഷവിഹീനോഽസ്മി സർവത്ര വിതതോഽസ്മ്യഹം ।
വാചാതീതസ്വരൂപോഽസ്മി പരമാത്മാഽഹമക്ഷതഃ ॥ 35.11 ॥

ചിത്രാതീതം പരം ദ്വന്ദ്വം സന്തോഷഃ സമഭാവനം ।
അന്തർബഹിരനാദ്യന്തം സർവഭേദവിനിർണയം ॥ 35.12 ॥

അഹങ്കാരം ബലം സർവം കാമം ക്രോധം പരിഗ്രഹം ।
ബ്രഹ്മേന്ദ്രോവിഷ്ണുർവരുണോ ഭാവാഭാവവിനിശ്ചയഃ ॥ 35.13 ॥

ജീവസത്താ ജഗത്സത്താ മായാസത്താ ന കിഞ്ചന ।
ഗുരുശിഷ്യാദിഭേദം ച കാര്യാകാര്യവിനിശ്ചയഃ ॥ 35.14 ॥

ത്വം ബ്രഹ്മാസീതി വക്താ ച അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി സംഭവഃ ।
സർവവേദാന്തവിജ്ഞാനം സർവാമ്നായവിചാരണം ॥ 35.15 ॥

ഇദം പദാർഥസദ്ഭാവമഹം രൂപേണ സംഭവം ।
വേദവേദാന്തസിദ്ധാന്തജഗദ്ഭേദം ന വിദ്യതേ ॥ 35.16 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ സർവമിത്യേവ നാസ്തി ഹി ।
കേവലം ബ്രഹ്മശാന്താത്മാ അഹമേവ നിരന്തരം ॥ 35.17 ॥

ശുഭാശുഭവിഭേദം ച ദോഷാദോഷം ച മേ ന ഹി ।
ചിത്തസത്താ ജഗത്സത്താ ബുദ്ധിവൃത്തിവിജൃംഭണം ॥ 35.18 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവദാ നാന്യത് സത്യം സത്യം നിജം പദം ।
ആത്മാകാരമിദം ദ്വൈതം മിഥ്യൈവ ന പരഃ പുമാൻ ॥ 35.19 ॥

സച്ചിദാനന്ദമാത്രോഽഹം സർവം കേവലമവ്യയം ।
ബ്രഹ്മാ വിഷ്ണുശ്ച രുദ്രശ്ച ഈശ്വരശ്ച സദാശിവഃ ॥ 35.20 ॥

മനോ ജഗദഹം ഭേദം ചിത്തവൃത്തിജഗദ്ഭയം ।
സർവാനന്ദമഹാനന്ദമാത്മാനന്ദമനന്തകം ॥ 35.21 ॥

അത്യന്തസ്വൽപമൽപം വാ പ്രപഞ്ചം നാസ്തി കിഞ്ചന ।
പ്രപഞ്ചമിതി ശബ്ദോ വാ സ്മരണം വാ ന വിദ്യതേ ॥ 35.22 ॥

അന്തരസ്ഥപ്രപഞ്ചം വാ ക്വചിന്നാസ്തി ക്വചിദ്ബഹിഃ ।
യത് കിഞ്ചിദേവം തൂഷ്ണീം വാ യച്ച കിഞ്ചിത് സദാ ക്വ വാ ॥ 35.23 ॥

യേന കേന യദാ കിഞ്ചിദ്യസ്യ കസ്യ ന കിഞ്ചന ।
ശുദ്ധം മലിനരൂപം വാ ബ്രഹ്മവാക്യമബോധകം ॥ 35.24 ॥

ഈദൃഷം താദൃഷം വേതി ന കിഞ്ചിത് വക്തുമർഹതി ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവം സതതം ബ്രഹ്മൈവ സകലം മനഃ ॥ 35.25 ॥

ആനന്ദം പരമാനദം നിത്യാനന്ദം സദാഽദ്വയം ।
ചിന്മാത്രമേവ സതതം നാസ്തി നാസ്തി പരോഽസ്മ്യഹം ॥ 35.26 ॥

പ്രപഞ്ചം സർവദാ നാസ്തി പ്രപഞ്ചം ചിത്രമേവ ച ।
ചിത്തമേവ ഹി സംസാരം നാന്യത് സംസാരമേവ ഹി ॥ 35.27 ॥

മന ഏവ ഹി സംസാരോ ദേഹോഽഹമിതി രൂപകം ।
സങ്കൽപമേവ സംസാരം തന്നാശേഽസൗ വിനശ്യതി ॥ 35.28 ॥

സങ്കൽപമേവ ജനനം തന്നാശേഽസൗ വിനശ്യതി ।
സങ്കൽപമേവ ദാരിദ്ര്യം തന്നാശേഽസൗ വിനശ്യതി ॥ 35.29 ॥

സങ്കൽപമേവ മനനം തന്നാശേഽസൗ വിനശ്യതി ।
ആത്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഽഹമക്ഷതഃ ॥ 35.30 ॥

നിത്യമാത്മമയം ബോധമഹമേവ സദാ മഹാൻ ।
ആത്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഽഹമക്ഷതഃ ॥ 35.31 ॥

ഇത്യേവം ഭാവയേന്നിത്യം ക്ഷിപ്രം മുക്തോ ഭവിഷ്യതി ।
ത്വമേവ ബ്രഹ്മരൂപോഽസി ത്വമേവ ബ്രഹ്മവിഗ്രഹഃ ॥ 35.32 ॥

ഏവം ച പരമാനന്ദം ധ്യാത്വാ ധ്യാത്വാ സുഖീഭവ ।
സുഖമാത്രം ജഗത് സർവം പ്രിയമാത്രം പ്രപഞ്ചകം ॥ 35.33 ॥

ജഡമാത്രമയം ലോകം ബ്രഹ്മമാത്രമയം സദാ ।
ബ്രഹ്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഽഹമവ്യയഃ ॥ 35.34 ॥

ഏക ഏവ സദാ ഏഷ ഏക ഏവ നിരന്തരം ।
ഏക ഏവ പരം ബ്രഹ്മ ഏക ഏവ ചിദവ്യയഃ ॥ 35.35 ॥

ഏക ഏവ ഗുണാതീത ഏക ഏവ സുഖാവഹഃ ।
ഏക ഏവ മഹാനാത്മാ ഏക ഏവ നിരന്തരം ॥ 35.36 ॥

ഏക ഏവ ചിദാകാര ഏക ഏവാത്മനിർണയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ നാന്യദേവേദം പരമാത്മാഽഹമക്ഷതഃ ॥ 35.37 ॥

പരമാത്മാഹമന്യന്ന പരമാനന്ദമന്ദിരം ।
ഇത്യേവം ഭാവയന്നിത്യം സദാ ചിന്മയ ഏവ ഹി ॥ 35.38 ॥

സൂതഃ –
വിരിഞ്ചിവഞ്ചനാതതപ്രപഞ്ചപഞ്ചബാണഭിത്
സുകാഞ്ചനാദ്രിധാരിണം കുലുഞ്ചനാം പതിം ഭജേ ।
അകിഞ്ചനേഽപി സിഞ്ചകേ ജലേന ലിംഗമസ്തകേ
വിമുഞ്ചതി ക്ഷണാദഘം ന കിഞ്ചിദത്ര ശിഷ്യതേ ॥ 35.39 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മഭാവനോപദേശപ്രകരണം നാമ പഞ്ചത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

36 ॥ ഷട്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
ശൃണു വക്ഷ്യാമി വിപ്രേന്ദ്ര സർവം ബ്രഹ്മൈവ നിർണയം ।
യസ്യ ശ്രവണമാത്രേണ സദ്യോ മുക്തിമവാപ്നുയാത് ॥ 36.1 ॥

ഇദമേവ സദാ നാസ്തി ഹ്യഹമേവ ഹി കേവലം ।
ആത്മൈവ സർവദാ നാസ്തി ആത്മൈവ സുഖലക്ഷണം ॥ 36.2 ॥

ആത്മൈവ പരമം തത്ത്വമാത്മൈവ ജഗതാം ഗണഃ ।
ആത്മൈവ ഗഗനാകാരമാത്മൈവ ച നിരന്തരം ॥ 36.3 ॥

ആത്മൈവ സത്യം ബ്രഹ്മൈവ ആത്മൈവ ഗുരുലക്ഷണം ।
ആത്മൈവ ചിന്മയം നിത്യമാത്മൈവാക്ഷരമവ്യയം ॥ 36.4 ॥

ആത്മൈവ സിദ്ധരൂപം വാ ആത്മൈവാത്മാ ന സംശയഃ ।
ആത്മൈവജഗദാകാരം ആത്മൈവാത്മാ സ്വയം സ്വയം ॥ 36.5 ॥

ആത്മൈവ ശാന്തികലനമാത്മൈവ മനസാ വിയത് ।
ആത്മൈവ സർവം യത് കിഞ്ചിദാത്മൈവ പരമം പദം ॥ 36.6 ॥

ആത്മൈവ ഭുവനാകാരമാത്മൈവ പ്രിയമവ്യയം ।
ആത്മൈവാന്യന്ന ച ക്വാപി ആത്മൈവാന്യം മനോമയം ॥ 36.7 ॥

ആത്മൈവ സർവവിജ്ഞാനമാത്മൈവ പരമം ധനം ।
ആത്മൈവ ഭൂതരൂപം വാ ആത്മൈവ ഭ്രമണം മഹത് ॥ 36.8 ॥

ആത്മൈവ നിത്യശുദ്ധം വാ ആത്മൈവ ഗുരുരാത്മനഃ ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനഃ ശിഷ്യ ആത്മൈവ ലയമാത്മനി ॥ 36.9 ॥

ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ധ്യാനമാത്മൈവ ഗതിരാത്മനഃ ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ഹോമ ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ജപഃ ॥ 36.10 ॥

ആത്മൈവ തൃപ്തിരാത്മൈവ ആത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ മൂലമാത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ വ്രതം ॥ 36.11 ॥

ആത്മജ്ഞാനം വ്രതം നിത്യമാത്മജ്ഞാനം പരം സുഖം ।
ആത്മജ്ഞാനം പരാനന്ദമാത്മജ്ഞാനം പരായണം ॥ 36.12 ॥

ആത്മജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ആത്മജ്ഞാനം മഹാവ്രതം ।
ആത്മജ്ഞാനം സ്വയം വേദ്യമാത്മജ്ഞാനം മഹാധനം ॥ 36.13 ॥

ആത്മജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ആത്മജ്ഞാനം മഹത് സുഖം ।
ആത്മജ്ഞാനം മഹാനാത്മാ ആത്മജ്ഞാനം ജനാസ്പദം ॥ 36.14 ॥

ആത്മജ്ഞാനം മഹാതീർഥമാത്മജ്ഞാനം ജയപ്രദം ।
ആത്മജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ആത്മജ്ഞാനം ചരാചരം ॥ 36.15 ॥

ആത്മജ്ഞാനം പരം ശാസ്ത്രമാത്മജ്ഞാനമനൂപമം ।
ആത്മജ്ഞാനം പരോ യോഗ ആത്മജ്ഞാനം പരാ ഗതിഃ ॥ 36.16 ॥

ആത്മജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ഇത്യേവം ദൃഢനിശ്ചയഃ ।
ആത്മജ്ഞാനം മനോനാശഃ ആത്മജ്ഞാനം പരോ ഗുരുഃ ॥ 36.17 ॥

ആത്മജ്ഞാനം ചിത്തനാശഃ ആത്മജ്ഞാനം വിമുക്തിദം ।
ആത്മജ്ഞാനം ഭയനാശമാത്മജ്ഞാനം സുഖാവഹം ॥ 36.18 ॥

ആത്മജ്ഞാനം മഹാതേജ ആത്മജ്ഞാനം മഹാശുഭം ।
ആത്മജ്ഞാനം സതാം രൂപമാത്മജ്ഞാനം സതാം പ്രിയം ॥ 36.19 ॥

ആത്മജ്ഞാനം സതാം മോക്ഷമാത്മജ്ഞാനം വിവേകജം ।
ആത്മജ്ഞാനം പരോ ധർമ ആത്മജ്ഞാനം സദാ ജപഃ ॥ 36.20 ॥

ആത്മജ്ഞാനസ്യ സദൃശമാത്മവിജ്ഞാനമേവ ഹി ।
ആത്മജ്ഞാനേന സദൃശം ന ഭൂതം ന ഭവിഷ്യതി ॥ 36.21 ॥

ആത്മജ്ഞാനം പരോ മന്ത്ര ആത്മജ്ഞാനം പരം തപഃ ।
ആത്മജ്ഞാനം ഹരിഃ സാക്ഷാദാത്മജ്ഞാനം ശിവഃ പരഃ ॥ 36.22 ॥

ആത്മജ്ഞാനം പരോ ധാതാ ആത്മജ്ഞാനം സ്വസംമതം ।
ആത്മജ്ഞാനം സ്വയം പുണ്യമാത്മജ്ഞാനം വിശോധനം ॥ 36.23 ॥

ആത്മജ്ഞാനം മഹാതീർഥമാത്മജ്ഞാനം ശമാദികം ।
ആത്മജ്ഞാനം പ്രിയം മന്ത്രമാത്മജ്ഞാനം സ്വപാവനം ॥ 36.24 ॥

ആത്മജ്ഞാനം ച കിന്നാമ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മേതി വിശ്വാസമാത്മജ്ഞാനം മഹോദയം ॥ 36.25 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നിത്യോഽസ്മി സിദ്ധോഽസ്മീതി വിഭാവനം ।
ആനന്ദോഽഹം പരാനന്ദം ശുദ്ധോഽഹം നിത്യമവ്യയഃ ॥ 36.26 ॥

ചിദാകാശസ്വരൂപോഽസ്മി സച്ചിദാനന്ദശാശ്വതം ।
നിർവികാരോഽസ്മി ശാന്തോഽഹം സർവതോഽഹം നിരന്തരഃ ॥ 36.27 ॥

സർവദാ സുഖരൂപോഽസ്മി സർവദോഷവിവർജിതഃ ।
സർവസങ്കൽപഹീനോഽസ്മി സർവദാ സ്വയമസ്മ്യഹം ॥ 36.28 ॥

സർവം ബ്രഹ്മേത്യനുഭവം വിനാ ശബ്ദം പഠ സ്വയം ।
കോട്യശ്വമേധേ യത് പുണ്യം ക്ഷണാത് തത്പുണ്യമാപ്നുയാത് ॥ 36.29 ॥

അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ മേരുദാനഫലം ലഭേത് ।
ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിത്വാ സർവഭൂദാനമപ്യണു ॥ 36.30 ॥

ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിത്വാ കോടിശോ ദാനമപ്യണു ।
ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിത്വാ സർവാനന്ദം തൃണായതേ ॥ 36.31 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവമിത്യേവ ഭാവിതസ്യ ഫലം സ്വയം ।
ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി സ്ഥിത്വാ സമാനം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 36.32 ॥

തസ്മാത് സ്വപ്നേഽപി നിത്യം ച സർവം സന്ത്യജ്യ യത്നതഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ അഹമേവ ഗതിർമമ ॥ 36.33 ॥

അഹമേവ സദാ നാന്യദഹമേവ സദാ ഗുരുഃ ।
അഹമേവ പരോ ഹ്യാത്മാ അഹമേവ ന ചാപരഃ ॥ 36.34 ॥

അഹമേവ ഗുരുഃ ശിഷ്യഃ അഹമേവേതി നിശ്ചിനു ।
ഇദമിത്യേവ നിർദേശഃ പരിച്ഛിന്നോ ജഗന്ന ഹി ॥ 36.35 ॥

ന ഭൂമിർന ജലം നാഗ്നിർന വായുർന ച ഖം തഥാ ।
സർവം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് നാന്യത് കിഞ്ചന വിദ്യതേ ॥ 36.36 ॥

ഇത്യേവം ഭാവനപരോ ദേഹമുക്തഃ സുഖീഭവ ।
അഹമാത്മാ ഇദം നാസ്തി സർവം ചൈതന്യമാത്രതഃ ॥ 36.37 ॥

അഹമേവ ഹി പൂർണാത്മാ ആനന്ദാബ്ധിരനാമയഃ ।
ഇദമേവ സദാ നാസ്തി ജഡത്വാദസദേവ ഹി ।
ഇദം ബ്രഹ്മ സദാ ബ്രഹ്മ ഇദം നേതി സുഖീ ഭവ ॥ 36.38 ॥

തുരംഗശൃംഗസന്നിഭാ ശ്രുതിപരോചനാ ???
വിശേഷകാമവാസനാ വിനിശ്ചിതാത്മവൃത്തിതഃ ।
നരാഃ സുരാ മുനീശ്വരാ അസംഗസംഗമപ്യുമാ-
പതിം ??? ന തേ ഭജന്തി കേചന ??? ॥ 36.39 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ബ്രഹ്മഭാവനോപദേശപ്രകരണം നാമ ഷട്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

37 ॥ സപ്തത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
നിദാഘ ശൃണു വക്ഷ്യാമി രഹസ്യം പരമദ്ഭുതം ।
ശ്ലോകൈകശ്രവണേനൈവ സദ്യോ മോക്ഷമവാപ്നുയാത് ॥ 37.1 ॥

ഇദം ദൃഷ്ടം പരം ബ്രഹ്മ ദൃശ്യവദ്ഭാതി ചിത്തതഃ ।
സർവം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് നാന്യത് കിഞ്ചിന്ന വിദ്യതേ ॥ 37.2 ॥

ഇദമേവ ഹി നാസ്ത്യേവ അയമിത്യപി നാസ്തി ഹി ।
ഏക ഏവാപ്യണുർവാപി നാസ്തി നാസ്തി ന സംശയഃ ॥ 37.3 ॥

വ്യവഹാരമിദം ക്വാപി വാർതാമാത്രമപി ക്വ വാ ।
ബന്ധരൂപം ബന്ധവാർതാ ബന്ധകാര്യം പരം ച വാ ॥ 37.4 ॥

സന്മാത്രകാര്യം സന്മാത്രമഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
ദുഃഖം സുഖം വാ ബോധോ വാ സാധകം സാധ്യനിർണയഃ ॥ 37.5 ॥

ആത്മേതി പരമാത്മേതി ജീവാത്മേതി പൃഥങ് ന ഹി ।
ദേഹോഽഹമിതി മൂർതോഽഹം ജ്ഞാനവിജ്ഞാനവാനഹം ॥ 37.6 ॥

കാര്യകാരണരൂപോഽഹമന്തഃകരണകാര്യകം ।
ഏകമിത്യേകമാത്രം വാ നാസ്തി നാസ്തീതി ഭാവയ ॥ 37.7 ॥

സർവസങ്കൽപമാത്രേതി സർവം ബ്രഹ്മേതി വാ ജഗത് ।
തത്ത്വജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ഓങ്കാരാർഥം സുഖം ജപം ॥ 37.8 ॥

ദ്വൈതാദ്വൈതം സദാദ്വൈതം തഥാ മാനാവമാനകം ।
സർവം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് നാന്യത് കിഞ്ചിന്ന വിദ്യതേ ॥ 37.9 ॥

ആത്മാനന്ദമഹം ബ്രഹ്മ പ്രജ്ഞാനം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ।
ഇദം രൂപമഹം രൂപം പ്രിയാപ്രിയവിചാരണം ॥ 37.10 ॥

യദ്യത് സംഭാവ്യതേ ലോകേ യദ്യത് സാധനകൽപനം ।
യദ്യന്തരഹിതം ബ്രഹ്മഭാവനം ചിത്തനിർമിതം ॥ 37.11 ॥

സ്ഥൂലദേഹോഽഹമേവാത്ര സൂക്ഷ്മദേഹോഽഹമേവ ഹി ।
ബുദ്ധേർഭേദം മനോഭേദം അഹങ്കാരം ജഡം ച തത് ॥ 37.12 ॥

സർവം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് നാന്യത് കിഞ്ചിന്ന വിദ്യതേ ।
ശ്രവണം മനനം ചൈവ സാക്ഷാത്കാരവിചാരണം ॥ 37.13 ॥

ആത്മൈവാഹം പരം ചൈവ നാഹം മോഹമയം സ്വയം ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവമേവേദം ബ്രഹ്മൈവ പരമം പദം ॥ 37.14 ॥

ബ്രഹ്മൈവ കാരണം കാര്യം ബ്രഹ്മൈവ ജഗതാം ജയഃ ।
ബ്രഹ്മൈവ സർവം ചൈതന്യം ബ്രഹ്മൈവ മനസായതേ ॥ 37.15 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ജീവവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ ച ഹരീയതേ ।
ബ്രഹ്മൈവ ശിവവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മൈവ പ്രിയമാത്മനഃ ॥ 37.16 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ശാന്തിവദ്ഭാതി ബ്രഹ്മണോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ।
നാഹം ന ചായം നൈവാന്യന്നോത്പന്നം ന പരാത് പരം ॥ 37.17 ॥

ന ചേദം ന ച ശാസ്ത്രാർഥം ന മീമാംസം ന ചോദ്ഭവം ।
ന ലക്ഷണം ന വേദാദി നാപി ചിത്തം ന മേ മനഃ ॥ 37.18 ॥

ന മേ നായം നേദമിദം ന ബുദ്ധിനിശ്ചയം സദാ ।
കദാചിദപി നാസ്ത്യേവ സത്യം സത്യം ന കിഞ്ചന ॥ 37.19 ॥

നൈകമാത്രം ന ചായം വാ നാന്തരം ന ബഹിർന ഹി ।
ഈഷൺമാത്രം ച ന ദ്വൈതം ന ജന്യം ന ച ദൃശ്യകം ॥ 37.20 ॥

ന ഭാവനം ന സ്മരണം ന വിസ്മരണമണ്വപി ।
ന കാലദേശകലനം ന സങ്കൽപം ന വേദനം ॥ 37.21 ॥

ന വിജ്ഞാനം ന ദേഹാന്യം ന വേദോഽഹം ന സംസൃതിഃ ।
ന മേ ദുഃഖം ന മേ മോക്ഷം ന ഗതിർന ച ദുർഗതിഃ ॥ 37.22 ॥

നാത്മാ നാഹം ന ജീവോഽഹം ന കൂടസ്ഥോ ന ജായതേ ।
ന ദേഹോഽഹം ന ച ശ്രോത്രം ന ത്വഗിന്ദ്രിയദേവതാ ॥ 37.23 ॥

സർവം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് സർവം നാസ്ത്യേവ സർവദാ ।
അഖണ്ഡാകാരരൂപത്വാത് സർവം നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 37.24 ॥

ഹുങ്കാരസ്യാവകാശോ വാ ഹുങ്കാരജനനം ച വാ ।
നാസ്ത്യേവ നാസ്തി നാസ്ത്യേവ നാസ്തി നാസ്തി കദാചന ॥ 37.25 ॥

അന്യത് പദാർഥമൽപം വാ അന്യദേവാന്യഭാഷണം ।
ആത്മനോഽന്യദസത്യം വാ സത്യം വാ ഭ്രാന്തിരേവ ച ॥ 37.26 ॥

നാസ്ത്യേവ നാസ്തി നാസ്ത്യേവ നാസ്തി ശബ്ദോഽപി നാസ്തി ഹി ।
സർവം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് സർവം നാസ്ത്യേവ സർവദാ ॥ 37.27 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹോ ബ്രഹ്മൈവാഹം ന സംശയഃ ।
വാക്യം ച വാചകം സർവം വക്താ ച ത്രിപുടീദ്വയം ॥ 37.28 ॥

ജ്ഞാതാ ജ്ഞാനം ജ്ഞേയഭേദം മാതൃമാനമിതി പ്രിയം ।
യദ്യച്ഛാസ്ത്രേഷു നിർണീതം യദ്യദ്വേദേഷു നിശ്ചിതം ॥ 37.29 ॥

പരാപരമതീതം ച അതീതോഽഹമവേദനം ।
ഗുരുർഗുരൂപദേശശ്ച ഗുരും വക്ഷ്യേ ന കസ്യചിത് ॥ 37.30 ॥

ഗുരുരൂപാ ഗുരുശ്രദ്ധാ സദാ നാസ്തി ഗുരുഃ സ്വയം ।
ആത്മൈവ ഗുരുരാത്മൈവ അന്യാഭാവാന്ന സംശയഃ ॥ 37.31 ॥

ആത്മനഃ ശുഭമാത്മൈവ അന്യാഭാവാന്ന സംശയഃ ।
ആത്മനോ മോഹമാത്മൈവ ആത്മനോഽസ്തി ന കിഞ്ചന ॥ 37.32 ॥

ആത്മനഃ സുഖമാത്മൈവ അന്യന്നാസ്തി ന സംശയഃ ।
ആത്മന്യേവാത്മനഃ ശക്തിഃ ആത്മന്യേവാത്മനഃ പ്രിയം ॥ 37.33 ॥

ആത്മന്യേവാത്മനഃ സ്നാനം ആത്മന്യേവാത്മനോ രതിഃ ।
ആത്മജ്ഞാനം പരം ശ്രേയഃ ആത്മജ്ഞാനം സുദുർലഭം ॥ 37.34 ॥

ആത്മജ്ഞാനം പരം ബ്രഹ്മ ആത്മജ്ഞാനം സുഖാത് സുഖം ।
ആത്മജ്ഞാനാത് പരം നാസ്തി ആത്മജ്ഞാനാത് സ്മൃതിർന ഹി ॥ 37.35 ॥

ബ്രഹ്മൈവാത്മാ ന സന്ദേഹ ആത്മൈവ ബ്രഹ്മണഃ സ്വയം ।
സ്വയമേവ ഹി സർവത്ര സ്വയമേവ ഹി ചിന്മയഃ ॥ 37.36 ॥

സ്വയമേവ ചിദാകാശഃ സ്വയമേവ നിരന്തരം ।
സ്വയമേവ ച നാനാത്മാ സ്വയമേവ ച നാപരഃ ॥ 37.37 ॥

സ്വയമേവ ഗുണാതീതഃ സ്വയമേവ മഹത് സുഖം ।
സ്വയമേവ ഹി ശാന്താത്മാ സ്വയമേവ ഹി നിഷ്കലഃ ॥ 37.38 ॥

സ്വയമേവ ചിദാനന്ദഃ സ്വയമേവ മഹത്പ്രഭുഃ ।
സ്വയമേവ സദാ സാക്ഷീ സ്വയമേവ സദാശിവഃ ॥ 37.39 ॥

സ്വയമേവ ഹരിഃ സാക്ഷാത് സ്വയമേവ പ്രജാപതിഃ ।
സ്വയമേവ പരം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മ ഏവ സ്വയം സദാ ॥ 37.40 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ സ്വയം ബ്രഹ്മ സ്വയം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
ദൃഢനിശ്ചയമേവ ത്വം സർവഥാ കുരു സർവദാ ॥ 37.41 ॥

വിചാരയൻ സ്വയം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മമാത്രം സ്വയം ഭവേത് ।
ഏതദേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.42 ॥

ഏഷ ഏവ പരോ മോക്ഷ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ഏഷ ഏവ കൃതാർഥോ ഹി ഏഷ ഏവ സുഖം സദാ ॥ 37.43 ॥

ഏതദേവ സദാ ജ്ഞാനം സ്വയം ബ്രഹ്മ സ്വയം മഹത് ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ സദാ ജ്ഞാനം സ്വയം മഹത് ॥ 37.44 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ സ്വഭാവം സതതം നിജം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ സദാ നിത്യം സ്വയം സദാ ॥ 37.45 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ ബന്ധനാശം ന സംശയഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ സർവസിദ്ധാന്തനിശ്ചയം ॥ 37.46 ॥

ഏഷ വേദാന്തസിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
സർവോപനിഷദാമർഥഃ സർവാനന്ദമയം ജഗത് ॥ 37.47 ॥

മഹാവാക്യസ്യ സിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
സാക്ഷാച്ഛിവസ്യ സിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.48 ॥

നാരായണസ്യ സിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ചതുർമുഖസ്യ സിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.49 ॥

ഋഷീണാം ഹൃദയം ഹ്യേതത് ദേവാനാമുപദേശകം ।
സർവദേശികസിദ്ധാന്ത അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.50 ॥

യച്ച യാവച്ച ഭൂതാനാം മഹോപദേശ ഏവ തത് ।
അഹം ബ്രഹ്മ മഹാമോക്ഷം പരം ചൈതദഹം സ്വയം ॥ 37.51 ॥

അഹം ചാനുഭവം ചൈതന്മഹാഗോപ്യമിദം ച തത് ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഏതദേവ സദാ ജ്ഞാനം സ്വയം മഹത് ॥ 37.52 ॥

മഹാപ്രകാശമേവൈതത് അഹം ബ്രഹ്മ ഏവ തത് ।
ഏതദേവ മഹാമന്ത്രം ഏതദേവ മഹാജപഃ ॥ 37.53 ॥

ഏതദേവ മഹാസ്നാനമഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ഏതദേവ മഹാതീർഥമഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.54 ॥

ഏതദേവ മഹാഗംഗാ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ഏഷ ഏവ പരോ ധർമ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.55 ॥

ഏഷ ഏവ മഹാകാശ അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ।
ഏതദേവ ഹി വിജ്ഞാനമഹം ബ്രഹ്മാസ്മി കേവലം ।
സർവസിദ്ധാന്തമേവൈതദഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 37.56 ॥

സവ്യാസവ്യതയാദ്യവജ്ഞഹൃദയാ ഗോപോദഹാര്യഃ സ്രിയഃ
പശ്യന്ത്യംബുജമിത്രമണ്ഡലഗതം ശംഭും ഹിരണ്യാത്മകം ।
സർവത്ര പ്രസൃതൈഃ കരൈർജഗദിദം പുഷ്ണാതി മുഷ്ണൻ ധനൈഃ
ഘൃഷ്ടം ചൗഷധിജാലമംബുനികരൈർവിശ്വോത്ഥധൂതം ഹരഃ ॥ 37.57 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സർവസിദ്ധാന്തപ്രകരണം നാമ സപ്തത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

38 ॥ അഷ്ടത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
വക്ഷ്യേ അത്യദ്ഭുതം വ്യക്തം സച്ചിദാനന്ദമാത്രകം ।
സർവപ്രപഞ്ചശൂന്യത്വം സർവമാത്മേതി നിശ്ചിതം ॥ 38.1 ॥

ആത്മരൂപപ്രപഞ്ചം വാ ആത്മരൂപപ്രപഞ്ചകം ।
സർവപ്രപഞ്ചം നാസ്ത്യേവ സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിതം ॥ 38.2 ॥

നിത്യാനുഭവമാനന്ദം നിത്യം ബ്രഹ്മേതി ഭാവനം ।
ചിത്തരൂപപ്രപഞ്ചം വാ ചിത്തസംസാരമേവ വാ ॥ 38.3 ॥

ഇദമസ്തീതി സത്താത്വമഹമസ്തീതി വാ ജഗത് ।
സ്വാന്തഃകരണദോഷം വാ സ്വാന്തഃകരണകാര്യകം ॥ 38.4 ॥

സ്വസ്യ ജീവഭ്രമഃ കശ്ചിത് സ്വസ്യ നാശം സ്വജന്മനാ ।
ഈശ്വരഃ കശ്ചിദസ്തീതി ജീവോഽഹമിതി വൈ ജഗത് ॥ 38.5 ॥

മായാ സത്താ മഹാ സത്താ ചിത്തസത്താ ജഗന്മയം ।
യദ്യച്ച ദൃശ്യതേ ശാസ്ത്രൈര്യദ്യദ്വേദേ ച ഭാഷണം ॥ 38.6 ॥

ഏകമിത്യേവ നിർദേശം ദ്വൈതമിത്യേവ ഭാഷണം ।
ശിവോഽസ്മീതി ഭ്രമഃ കശ്ചിത് ബ്രഹ്മാസ്മീതി വിഭ്രമഃ ॥ 38.7 ॥

വിഷ്ണുരസ്മീതി വിഭ്രാന്തിർജഗദസ്തീതി വിഭ്രമഃ ।var was ജഗദസ്മീതി
ഈഷദസ്തീതി വാ ഭേദം ഈഷദസ്തീതി വാ ദ്വയം ॥ 38.8 ॥

സർവമസ്തീതി നാസ്തീതി സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
ആത്മധ്യാനപ്രപഞ്ചം വാ സ്മരണാദിപ്രപഞ്ചകം ॥ 38.9 ॥

ദുഃഖരൂപപ്രപഞ്ചം വാ സുഖരൂപപ്രപഞ്ചകം ।
ദ്വൈതാദ്വൈതപ്രപഞ്ചം വാ സത്യാസത്യപ്രപഞ്ചകം ॥ 38.10 ॥

ജാഗ്രത്പ്രപഞ്ചമേവാപി തഥാ സ്വപ്നപ്രപഞ്ചകം ।
സുപ്തിജ്ഞാനപ്രപഞ്ചം വാ തുര്യജ്ഞാനപ്രപഞ്ചകം ॥ 38.11 ॥

വേദജ്ഞാനപ്രപഞ്ചം വാ ശാസ്ത്രജ്ഞാനപ്രപഞ്ചകം ।
പാപബുദ്ധിപ്രപഞ്ചം വാ പുണ്യഭേദപ്രപഞ്ചകം ॥ 38.12 ॥

ജ്ഞാനരൂപപ്രപഞ്ചം വാ നിർഗുണജ്ഞാനപ്രപഞ്ചകം ।
ഗുണാഗുണപ്രപഞ്ചം വാ ദോഷാദോഷവിനിർണയം ॥ 38.13 ॥

സത്യാസത്യവിചാരം വാ ചരാചരവിചാരണം ।
ഏക ആത്മേതി സദ്ഭാവം മുഖ്യ ആത്മേതി ഭാവനം ॥ 38.14 ॥

സർവപ്രപഞ്ചം നാസ്ത്യേവ സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
ദ്വൈതാദ്വൈതസമുദ്ഭേദം നാസ്തി നാസ്തീതി ഭാഷണം ॥ 38.15 ॥

അസത്യം ജഗദേവേതി സത്യം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
കാര്യരൂപം കാരണം ച നാനാഭേദവിജൃംഭണം ॥ 38.16 ॥

സർവമന്ത്രപ്രദാതാരം ദൂരേ ദൂരം തഥാ തഥാ ।
സർവം സന്ത്യജ്യ സതതം സ്വാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ॥ 38.17 ॥

മൗനഭാവം മൗനകാര്യം മൗനയോഗം മനഃപ്രിയം ।
പഞ്ചാക്ഷരോപദേഷ്ടാരം തഥാ ചാഷ്ടാക്ഷരപ്രദം ॥ 38.18 ॥

യദ്യദ്യദ്യദ്വേദശാസ്ത്രം യദ്യദ്ഭേദോ ഗുരോഽപി വാ ।
സർവദാ സർവലോകേഷു സർവസങ്കൽപകൽപനം ॥ 38.19 ॥

സർവവാക്യപ്രപഞ്ചം ഹി സർവചിത്തപ്രപഞ്ചകം ।
സർവാകാരവികൽപം ച സർവകാരണകൽപനം ॥ 38.20 ॥

സർവദോഷപ്രപഞ്ചം ച സുഖദുഃഖപ്രപഞ്ചകം ।
സഹാദേയമുപാദേയം ഗ്രാഹ്യം ത്യാജ്യം ച ഭാഷണം ॥ 38.21 ॥

വിചാര്യ ജന്മമരണം വാസനാചിത്തരൂപകം ।
കാമക്രോധം ലോഭമോഹം സർവഡംഭം ച ഹുങ്കൃതിം ॥ 38.22 ॥

ത്രൈലോക്യസംഭവം ദ്വൈതം ബ്രഹ്മേന്ദ്രവരുണാദികം ।
ജ്ഞാനേന്ദ്രിയം ച ശബ്ദാദി ദിഗ്വായ്വർകാദിദൈവതം ॥ 38.23 ॥

കർമേന്ദ്രിയാദിസദ്ഭാവം വിഷയം ദേവതാഗണം ।
അന്തഃകരണവൃത്തിം ച വിഷയം ചാധിദൈവതം ॥ 38.24 ॥

ചിത്തവൃത്തിം വിഭേദം ച ബുദ്ധിവൃത്തിനിരൂപണം ।
മായാമാത്രമിദം ദ്വൈതം സദസത്താദിനിർണയം ॥ 38.25 ॥

കിഞ്ചിദ് ദ്വൈതം ബഹുദ്വൈതം ജീവദ്വൈതം സദാ ഹ്യസത് ।
ജഗദുത്പത്തിമോഹം ച ഗുരുശിഷ്യത്വനിർണയം ॥ 38.26 ॥

ഗോപനം തത്പദാർഥസ്യ ത്വമ്പദാർഥസ്യ മേലനം ।
തഥാ ചാസിപദാർഥസ്യ ഐക്യബുദ്ധ്യാനുഭാവനം ॥ 38.27 ॥

ഭേദേഷു ഭേദാഭേദം ച നാന്യത് കിഞ്ചിച്ച വിദ്യതേ ।
ഏതത് പ്രപഞ്ചം നാസ്ത്യേവ സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയഃ ॥ 38.28 ॥

സർവം ചൈതന്യമാത്രത്വാത് കേവലം ബ്രഹ്മ ഏവ സഃ ।
ആത്മാകാരമിദം സർവമാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 38.29 ॥

തുര്യാതീതം ബ്രഹ്മണോഽന്യത് സത്യാസത്യം ന വിദ്യതേ ।
സർവം ത്യക്ത്വാ തു സതതം സ്വാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ॥ 38.30 ॥

ചിത്തം കാലം വസ്തുഭേദം സങ്കൽപം ഭാവനം സ്വയം ।
സർവം സന്ത്യജ്യ സതതം സർവം ബ്രഹ്മൈവ ഭാവയ ॥ 38.31 ॥

യദ്യദ്ഭേദപരം ശാസ്ത്രം യദ്യദ് ഭേദപരം മനഃ ।
സർവം സന്ത്യജ്യ സതതം സ്വാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ॥ 38.32 ॥

മനഃ കൽപിതകൽപം വാ ആത്മാകൽപനവിഭ്രമം ।
അഹങ്കാരപരിച്ഛേദം ദേഹോഽഹം ദേഹഭാവനാ ॥ 38.33 ॥

സർവം സന്ത്യജ്യ സതതമാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ।
പ്രപഞ്ചസ്യ ച സദ്ഭാവം പ്രപഞ്ചോദ്ഭവമന്യകം ॥ 38.34 ॥

ബന്ധസദ്ഭാവകലനം മോക്ഷസദ്ഭാവഭാഷണം ।
ദേവതാഭാവസദ്ഭാവം ദേവപൂജാവിനിർണയം ॥ 38.35 ॥

പഞ്ചാക്ഷരേതി യദ്ദ്വൈതമഷ്ടാക്ഷരസ്യ ദൈവതം ।
പ്രാണാദിപഞ്ചകാസ്തിത്വമുപപ്രാണാദിപഞ്ചകം ॥ 38.36 ॥

പൃഥിവീഭൂതഭേദം ച ഗുണാ യത് കുണ്ഠനാദികം ।
വേദാന്തശാസ്ത്രസിദ്ധാന്തം ശൈവാഗമനമേവ ച ॥ 38.37 ॥

ലൗകികം വാസ്തവം ദോഷം പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തികം ।
സർവം സന്ത്യജ്യ സതതമാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ॥ 38.38 ॥

ആത്മജ്ഞാനസുഖം ബ്രഹ്മ അനാത്മജ്ഞാനദൂഷണം ।
രേചകം പൂരകം കുംഭം ഷഡാധാരവിശോധനം ॥ 38.39 ॥

ദ്വൈതവൃത്തിശ്ച ദേഹോഽഹം സാക്ഷിവൃത്തിശ്ചിദംശകം ।
അഖണ്ഡാകാരവൃത്തിശ്ച അഖണ്ഡാകാരസംമതം ॥ 38.40 ॥

അനന്താനുഭവം ചാപി അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ।
ഉത്തമം മധ്യമം ചാപി തഥാ ചൈവാധമാധമം ॥ 38.41 ॥

ദൂഷണം ഭൂഷണം ചൈവ സർവവസ്തുവിനിന്ദനം ।
അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ സർവം ബ്രഹ്മൈവ തത്ത്വതഃ ॥ 38.42 ॥

അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി മുഗ്ധോഽസ്മി വൃദ്ധോഽസ്മി സദസത്പരഃ ।
വൈശ്വാനരോ വിരാട് സ്ഥൂലപ്രപഞ്ചമിതി ഭാവനം ॥ 38.43 ॥

ആനന്ദസ്ഫാരണേനാഹം പരാപരവിവർജിതഃ ।
നിത്യാനന്ദമയം ബ്രഹ്മ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 38.44 ॥

ദൃഗ്രൂപം ദൃശ്യരൂപം ച മഹാസത്താസ്വരൂപകം ।
കൈവല്യം സർവനിധനം സർവഭൂതാന്തരം ഗതം ॥ 38.45 ॥

ഭൂതഭവ്യം ഭവിഷ്യച്ച വർതമാനമസത് സദാ ।
കാലഭാവം ദേഹഭാവം സത്യാസത്യവിനിർണയം ॥ 38.46 ॥

പ്രജ്ഞാനഘന ഏവാഹം ശാന്താശാന്തം നിരഞ്ജനം ।
പ്രപഞ്ചവാർതാസ്മരണം ദ്വൈതാദ്വൈതവിഭാവനം ॥ 38.47 ॥

ശിവാഗമസമാചാരം വേദാന്തശ്രവണം പദം ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി ചിന്മാത്രോഽസ്മി സദാശിവഃ ॥ 38.48 ॥

സർവം ബ്രഹ്മേതി സന്ത്യജ്യ സ്വാത്മന്യേവ സ്ഥിരോ ഭവ ।
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹ ഇദം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 38.49 ॥

സ്ഥൂലദേഹം സൂക്ഷ്മദേഹം കാരണം ദേഹമേവ ച ।
ഏവം ജ്ഞാതും ച സതതം ബ്രഹ്മൈവേദം ക്ഷണേ ക്ഷണേ ॥ 38.50 ॥

ശിവോ ഹ്യാത്മാ ശിവോ ജീവഃ ശിവോ ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
ഏതത് പ്രകരണം യസ്തു സകൃദ്വാ സർവദാപി വാ ॥ 38.51 ॥

പഠേദ്വാ ശൃണുയാദ്വാപി സ ച മുക്തോ ന സംശയഃ ।
നിമിഷം നിമിഷാർധം വാ ശ്രുത്വൈതബ്രഹ്മഭാഗ്ഭവേത് ॥ 38.52 ॥

ലോകാലോകജഗത്സ്ഥിതിപ്രവിലയപ്രോദ്ഭാവസത്താത്മികാ
ഭീതിഃ ശങ്കരനാമരൂപമസ്കൃദ്വ്യാകുർവതേ കേവലം ।
സത്യാസത്യനിരങ്കുശശ്രുതിവചോവീചീഭിരാമൃശ്യതേ
യസ്ത്വേതത് സദിതീവ തത്ത്വവചനൈർമീമാംസ്യതേഽയം ശിവഃ ॥ 38.53 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
പ്രപഞ്ചശൂന്യത്വപ്രകരണം നാമ അഷ്ടത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥

39 ॥ ഏകോനചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
പരം ബ്രഹ്മ പ്രവക്ഷ്യാമി നിർവികൽപം നിരാമയം ।
തദേവാഹം ന സന്ദേഹഃ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 39.1 ॥

ചിന്മാത്രമമലം ശാന്തം സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹം ।
ആനന്ദം പരമാനന്ദം നിർവികൽപം നിരഞ്ജനം ॥ 39.2 ॥

ഗുണാതീതം ജനാതീതമവസ്ഥാതീതമവ്യയം ।
ഏവം ഭാവയ ചൈതന്യമഹം ബ്രഹ്മാസ്മി സോഽസ്മ്യഹം ॥ 39.3 ॥

സർവാതീതസ്വരൂപോഽസ്മി സർവശബ്ദാർഥവർജിതഃ ।
സത്യോഽഹം സർവഹന്താഹം ശുദ്ധോഽഹം പരമോഽസ്മ്യഹം ॥ 39.4 ॥

അജോഽഹം ശാന്തരൂപോഽഹം അശരീരോഽഹമാന്തരഃ ।
സർവഹീനോഽഹമേവാഹം സ്വയമേവ സ്വയം മഹഃ ॥ 39.5 ॥

ആത്മൈവാഹം പരാത്മാഹം ബ്രഹ്മൈവാഹം ശിവോഽസ്മ്യഹം ।
ചിത്തഹീനസ്വരൂപോഽഹം ബുദ്ധിഹീനോഽഹമസ്മ്യഹം ॥ 39.6 ॥

വ്യാപകോഽഹമഹം സാക്ഷീ ബ്രഹ്മാഹമിതി നിശ്ചയഃ ।
നിഷ്പ്രപഞ്ചഗജാരൂഢോ നിഷ്പ്രപഞ്ചാശ്വവാഹനഃ ॥ 39.7 ॥

നിഷ്പ്രപഞ്ചമഹാരാജ്യോ നിഷ്പ്രപഞ്ചായുധാദിമാൻ ।
നിഷ്പ്രപഞ്ചമഹാവേദോ നിഷ്പ്രപഞ്ചാത്മഭാവനഃ ॥ 39.8 ॥

നിഷ്പ്രപഞ്ചമഹാനിദ്രോ നിഷ്പ്രപഞ്ചസ്വഭാവകഃ ।
നിഷ്പ്രപഞ്ചസ്തു ജീവാത്മാ നിഷ്പ്രപഞ്ചകലേവരഃ ॥ 39.9 ॥

നിഷ്പ്രപഞ്ചപരീവാരോ നിഷ്പ്രപഞ്ചോത്സവോ ഭവഃ ।
നിഷ്പ്രപഞ്ചസ്തു കല്യാണോ നിഷ്പ്രപഞ്ചസ്തു ദർപണഃ ॥ 39.10 ॥

നിഷ്പ്രപഞ്ചരഥാരൂഢോ നിഷ്പ്രപഞ്ചവിചാരണം ।
നിഷ്പ്രപഞ്ചഗുഹാന്തസ്ഥോ നിഷ്പ്രപഞ്ചപ്രദീപകം ॥ 39.11 ॥

നിഷ്പ്രപഞ്ചപ്രപൂർണാത്മാ നിഷ്പ്രപഞ്ചോഽരിമർദനഃ ।
ചിത്തമേവ പ്രപഞ്ചോ ഹി ചിത്തമേവ ജഗത്ത്രയം ॥ 39.12 ॥

ചിത്തമേവ മഹാമോഹശ്ചിത്തമേവ ഹി സംസൃതിഃ ।
ചിത്തമേവ മഹാപാപം ചിത്തമേവ ഹി പുണ്യകം ॥ 39.13 ॥

ചിത്തമേവ മഹാബന്ധശ്ചിത്തമേവ വിമോക്ഷദം ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ചിത്തം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.14 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ദുഃഖം നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ദ്വൈതം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.15 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ കാമഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ക്രോധഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.16 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ലോഭഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ഗ്രന്ഥിഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.17 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ സർവം ബ്രഹ്മഭാവനയാ മദഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ പൂജാ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.18 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ധ്യാനം നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ സ്നാനം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.19 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ മന്ത്രോ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ പാപം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.20 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ പുണ്യം നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ദോഷോ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.21 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ഭ്രാന്തിഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ ദൃശ്യം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.22 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ സംഗോ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ തേജോ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.23 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ പ്രജ്ഞാ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ സത്താ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.24 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ഭീതിഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ വേദഃ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.25 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ശാസ്ത്രം നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ നിദ്രാ നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.26 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ കർമ നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ തുര്യം നാശമേതി ന സംശയഃ ॥ 39.27 ॥

ബ്രഹ്മഭാവനയാ ദ്വന്ദ്വം നാശമേതി ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മഭാവനയാ പൃച്ഛേദഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചയം ॥ 39.28 ॥

നിശ്ചയം ചാപി സന്ത്യജ്യ സ്വസ്വരൂപാന്തരാസനം ।
അഹം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ ചിദ്ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മമാത്രകം ॥ 39.29 ॥

ജ്ഞാനമേവ പരം ബ്രഹ്മ ജ്ഞാനമേവ പരം പദം ।
ദിവി ബ്രഹ്മ ദിശോ ബ്രഹ്മ മനോ ബ്രഹ്മ അഹം സ്വയം ॥ 39.30 ॥

കിഞ്ചിദ്ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മ തത്ത്വം തത്ത്വം ബ്രഹ്മ തദേവ ഹി ।
അജോ ബ്രഹ്മ ശുഭം ബ്രഹ്മ ആദിബ്രഹ്മ ബ്രവീമി തം ॥ 39.31 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഹവിർബ്രഹ്മ കാര്യബ്രഹ്മ ത്വഹം സദാ ।
നാദോ ബ്രഹ്മ നദം ബ്രഹ്മ തത്ത്വം ബ്രഹ്മ ച നിത്യശഃ ॥ 39.32 ॥

ഏതദ്ബ്രഹ്മ ശിഖാ ബ്രഹ്മ തദ്ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മ ശാശ്വതം ।
നിജം ബ്രഹ്മ സ്വതോ ബ്രഹ്മ നിത്യം ബ്രഹ്മ ത്വമേവ ഹി ॥ 39.33 ॥

സുഖം ബ്രഹ്മ പ്രിയം ബ്രഹ്മ മിത്രം ബ്രഹ്മ സദാമൃതം ।
ഗുഹ്യം ബ്രഹ്മ ഗുരുർബ്രഹ്മ ഋതം ബ്രഹ്മ പ്രകാശകം ॥ 39.34 ॥

സത്യം ബ്രഹ്മ സമം ബ്രഹ്മ സാരം ബ്രഹ്മ നിരഞ്ജനം ।
ഏകം ബ്രഹ്മ ഹരിർബ്രഹ്മ ശിവോ ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 39.35 ॥

ഇദം ബ്രഹ്മ സ്വയം ബ്രഹ്മ ലോകം ബ്രഹ്മ സദാ പരഃ ।
ആത്മബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ ആത്മബ്രഹ്മ നിരന്തരഃ ॥ 39.36 ॥

ഏകം ബ്രഹ്മ ചിരം ബ്രഹ്മ സർവം ബ്രഹ്മാത്മകം ജഗത് ।
ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മ സദ്ബ്രഹ്മ തത്പരം ബ്രഹ്മ ഏവ ഹി ॥ 39.37 ॥

ചിദ്ബ്രഹ്മ ശാശ്വതം ബ്രഹ്മ ജ്ഞേയം ബ്രഹ്മ ന ചാപരഃ ।
അഹമേവ ഹി സദ്ബ്രഹ്മ അഹമേവ ഹി നിർഗുണം ॥ 39.38 ॥

അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ ഏവം ഭാവയ സുവ്രത ।
അഹമേവ ഹി ശാസ്ത്രാർഥ ഇതി നിശ്ചിത്യ സർവദാ ॥ 39.39 ॥

ആത്മൈവ നാന്യദ്ഭേദോഽസ്തി സർവം മിഥ്യേതി നിശ്ചിനു ।
ആത്മൈവാഹമഹം ചാത്മാ അനാത്മാ നാസ്തി നാസ്തി ഹി ॥ 39.40 ॥

വിശ്വം വസ്തുതയാ വിഭാതി ഹൃദയേ മൂഢാത്മനാം ബോധതോ-
ഽപ്യജ്ഞാനം ന നിവർതതേ ശ്രുതിശിരോവാർതാനുവൃത്ത്യാഽപി ച ।
വിശ്വേശസ്യ സമർചനേന സുമഹാലിംഗാർചനാദ്ഭസ്മധൃക്
രുദ്രാക്ഷാമലധാരണേന ഭഗവദ്ധ്യാനേന ഭാത്യാത്മവത് ॥ 39.41 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സർവലയപ്രകരണം നാമ ഏകോനചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

40 ॥ ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
സർവസാരാത് സാരതരം തതഃ സാരതരാന്തരം ।
ഇദമന്തിമത്യന്തം ശൃണു പ്രകരണം മുദാ ॥ 40.1 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവമേവേദം ബ്രഹ്മൈവാന്യന്ന കിഞ്ചന ।
നിശ്ചയം ദൃഢമാശ്രിത്യ സർവത്ര സുഖമാസ്വ ഹ ॥ 40.2 ॥

ബ്രഹ്മൈവ സർവഭുവനം ഭുവനം നാമ സന്ത്യജ ।
അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ അഹം ഭാവം പരിത്യജ ॥ 40.3 ॥

സർവമേവം ലയം യാതി സ്വയമേവ പതത്രിവത് ।
സ്വയമേവ ലയം യാതി സുപ്തഹസ്തസ്ഥപദ്മവത് ॥ 40.4 ॥

ന ത്വം നാഹം ന പ്രപഞ്ചഃ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ।
ന ഭൂതം ന ച കാര്യം ച സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 40.5 ॥

ന ദൈവം ന ച കാര്യാണി ന ദേഹം നേന്ദ്രിയാണി ച ।
ന ജാഗ്രന്ന ച വാ സ്വപ്നോ ന സുഷുപ്തിർന തുര്യകം ॥ 40.6 ॥

ഇദം പ്രപഞ്ചം നാസ്ത്യേവ സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
സർവം മിഥ്യാ സദാ മിഥ്യാ സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.7 ॥

സദാ ബ്രഹ്മ വിചാരം ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
തഥാ ദ്വൈതപ്രതീതിശ്ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.8 ॥

സദാഹം ഭാവരൂപം ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
നിത്യാനിത്യവിവേകം ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.9 ॥

ഭാവാഭാവപ്രതീതിം ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ഗുണദോഷവിഭാഗം ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.10 ॥

കാലാകാലവിഭാഗം ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
അഹം ജീവേത്യനുഭവം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.11 ॥

അഹം മുക്തോഽസ്മ്യനുഭവം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
സർവം ബ്രഹ്മേതി കലനം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.12 ॥

സർവം നാസ്തീതി വാർതാ ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ദേവതാന്തരസത്താകം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.13 ॥

ദേവതാന്തരപൂജാ ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ദേഹോഽഹമിതി സങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.14 ॥

ബ്രഹ്മാഹമിതി സങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ഗുരുശിഷ്യാദി സങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.15 ॥

തുല്യാതുല്യാദി സങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
വേദശാസ്ത്രാദി സങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.16 ॥

ചിത്തസത്താദി സങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ബുദ്ധിനിശ്ചയസങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.17 ॥

മനോവികൽപസങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
അഹങ്കാരാദി സങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.18 ॥

പഞ്ചഭൂതാദിസങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ശബ്ദാദിസത്താസങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.19 ॥

ദൃഗ്വാർതാദികസങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
കർമേന്ദ്രിയാദിസങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.20 ॥

വചനാദാനസങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
മുനീന്ദ്രോപേന്ദ്രസങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.21 ॥

മനോബുദ്ധ്യാദിസങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
സങ്കൽപാധ്യാസ ഇത്യാദി സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.22 ॥

രുദ്രക്ഷേത്രാദി സങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
പ്രാണാദിദശസങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.23 ॥

മായാ വിദ്യാ ദേഹജീവാഃ സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
സ്ഥൂലവ്യഷ്ടാദിസങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.24 ॥

സൂക്ഷ്മവ്യഷ്ടിസമഷ്ട്യാദി സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
വ്യഷ്ട്യജ്ഞാനാദി സങ്കൽപം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.25 ॥

വിശ്വവൈശ്വാനരത്വം ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
തൈജസപ്രാജ്ഞഭേദം ച സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.26 ॥

വാച്യാർഥം ചാപി ലക്ഷ്യാർഥം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
ജഹല്ലക്ഷണയാനൈക്യം അജഹല്ലക്ഷണാ ധ്രുവം ॥ 40.27 ॥

ഭാഗത്യാഗേന നിത്യൈക്യം സർവം ബ്രഹ്മ ഉപാധികം ।
ലക്ഷ്യം ച നിരുപാധ്യൈക്യം സർവം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ॥ 40.28 ॥

ഏവമാഹുർമഹാത്മാനഃ സർവം ബ്രഹ്മേതി കേവലം ।
സർവമന്തഃ പരിത്യജ്യ അഹം ബ്രഹ്മേതി ഭാവയ ॥ 40.29 ॥

അസങ്കലിതകാപിലൈർമധുഹരാക്ഷിപൂജ്യാംബുജ-
പ്രഭാംഘ്രിജനിമോത്തമോ പരിഷിചേദ്യദിന്ദുപ്രഭം ।
തം ഡിണ്ഡീരനിഭോത്തമോത്തമ മഹാഖണ്ഡാജ്യദധ്നാ പരം
ക്ഷീരാദ്യൈരഭിഷിച്യ മുക്തിപരമാനന്ദം ലഭേ ശാംഭവം ॥ 40.30 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ചിത്തവൃത്തിനിരോധപ്രകരണം നാമ ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

41 ॥ ഏകചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
അഹം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹഃ അഹം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മൈവ നിത്യാത്മാ അഹമേവ പരാത്പരഃ ॥ 41.1 ॥

ചിന്മാത്രോഽഹം ന സന്ദേഹ ഇതി നിശ്ചിത്യ തം ത്യജ ।
സത്യം സത്യം പുനഃ സത്യമാത്മനോഽന്യന്ന കിഞ്ചന ॥ 41.2 ॥

ശിവപാദദ്വയം സ്പൃഷ്ട്വാ വദാമീദം ന കിഞ്ചന ।
ഗുരുപാദദ്വയം സ്പൃഷ്ട്വാ വദാമീദം ന കിഞ്ചന ॥ 41.3 ॥

ജിഹ്വയാ പരശും തപ്തം ധാരയാമി ന സംശയഃ ।
വേദശാസ്ത്രാദികം സ്പൃഷ്ട്വാ വദാമീദം വിനിശ്ചിതം ॥ 41.4 ॥

നിശ്ചയാത്മൻ നിശ്ചയസ്ത്വം നിശ്ചയേന സുഖീ ഭവ ।
ചിന്മയസ്ത്വം ചിന്മയത്വം ചിന്മയാനന്ദ ഏവ ഹി ॥ 41.5 ॥

ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മഭൂതാത്മാ ബ്രഹ്മൈവ ത്വം ന സംശയഃ ।
സർവമുക്തം ഭഗവതാ യോഗിനാമപി ദുർലഭം ॥ 41.6 ॥

ദേവാനാം ച ഋഷീണാം ച അത്യന്തം ദുർലഭം സദാ ।
ഐശ്വരം പരമം ജ്ഞാനമുപദിഷ്ടം ശിവേന ഹി ॥ 41.7 ॥

ഏതത് ജ്ഞാനം സമാനീതം കൈലാസാച്ഛങ്കരാന്തികാത് ।
ദേവാനാം ദക്ഷിണാമൂർതിർദശസാഹസ്രവത്സരാൻ ॥ 41.8 ॥

വിഘ്നേശോ ബഹുസാഹസ്രം വത്സരം ചോപദിഷ്ടവാൻ ।
സാക്ഷാച്ഛിവോഽപി പാർവത്യൈ വത്സരം ചോപദിഷ്ടവാൻ ॥ 41.9 ॥

ക്ഷീരാബ്ധൗ ച മഹാവിഷ്ണുർബ്രഹ്മണേ ചോപദിഷ്ടവാൻ ।
കദാചിത്ബ്രഹ്മലോകേ തു മത്പിതുശ്ചോക്തവാനഹം ॥ 41.10 ॥

നാരദാദി ഋഷീണാം ച ഉപദിഷ്ടം മഹദ്ബഹു ।
അയാതയാമം വിസ്താരം ഗൃഹീത്വാഽഹമിഹാഗതഃ ॥ 41.11 ॥

ന സമം പാദമേകം ച തീർഥകോടിഫലം ലഭേത് ।
ന സമം ഗ്രന്ഥമേതസ്യ ഭൂമിദാനഫലം ലഭേത് ॥ 41.12 ॥

ഏകാനുഭവമാത്രസ്യ ന സർവം സർവദാനകം ।
ശ്ലോകാർധശ്രവണസ്യാപി ന സമം കിഞ്ചിദേവ ഹി ॥ 41.13 ॥

താത്പര്യശ്രവണാഭാവേ പഠംസ്തൂഷ്ണീം സ മുച്യതേ ।
സർവം സന്ത്യജ്യ സതതമേതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.14 ॥

സർവമന്ത്രം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സർവദേവാംശ്ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.15 ॥

സർവസ്നാനം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സർവഭാവം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.16 ॥

സർവഹോമം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സർവദാനം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.17 ॥

സർവപൂജാം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സർവഗുഹ്യം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.18 ॥

സർവസേവാം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സർവാസ്തിത്വം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.19 ॥

സർവപാഠം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സർവാഭ്യാസം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.20 ॥

ദേശികം ച പരിത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
ഗുരും വാപി പരിത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.21 ॥

സർവലോകം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സർവൈശ്വര്യം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.22 ॥

സർവസങ്കൽപകം ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
സർവപുണ്യം ച സന്ത്യജ്യ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ॥ 41.23 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥം പരം ബ്രഹ്മ ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസേത് ।
അത്രൈവ സർവവിജ്ഞാനം അത്രൈവ പരമം പദം ॥ 41.24 ॥

അത്രൈവ പരമോ മോക്ഷ അത്രൈവ പരമം സുഖം ।
അത്രൈവ ചിത്തവിശ്രാന്തിരത്രൈവ ഗ്രന്ഥിഭേദനം ॥ 41.25 ॥

അത്രൈവ ജീവന്മുക്തിശ്ച അത്രൈവ സകലോ ജപഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥം പഠംസ്തൂഷ്ണീം സദ്യോ മുക്തിമവാപ്നുയാത് ॥ 41.26 ॥

സർവശാസ്ത്രം ച സന്ത്യജ്യ ഏതന്മാത്രം സദാഭ്യസേത് ।
ദിനേ ദിനേ ചൈകവാരം പഠേച്ചേന്മുക്ത ഏവ സഃ ॥ 41.27 ॥

ജന്മമധ്യേ സകൃദ്വാപി ശ്രുതം ചേത് സോഽപി മുച്യതേ ।
സർവശാസ്ത്രസ്യ സിദ്ധാന്തം സർവവേദസ്യ സംഗ്രഹം ॥ 41.28 ॥

സാരാത് സാരതരം സാരം സാരാത് സാരതരം മഹത് ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥസ്യ ന സമം ത്രൈലോക്യേഽപി ഭവിഷ്യതി ॥ 41.29 ॥

ന പ്രസിദ്ധിം ഗതേ ലോകേ ന സ്വർഗേഽപി ച ദുർലഭം ।
ബ്രഹ്മലോകേഷു സർവേഷു ശാസ്ത്രേഷ്വപി ച ദുർലഭം ॥ 41.30 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥം കദാചിത്തു ചൗര്യം കൃത്വാ പിതാമഹഃ ।
ക്ഷീരാബ്ധൗ ച പരിത്യജ്യ സർവേ മുഞ്ചന്തു നോ ഇതി ॥ 41.31 ॥

ജ്ഞാത്വാ ക്ഷീരസമുദ്രസ്യ തീരേ പ്രാപ്തം ഗൃഹീതവാൻ ।
ഗൃഹീതം ചാപ്യസൗ ദൃഷ്ട്വാ ശപഥം ച പ്രദത്തവാൻ ॥ 41.32 ॥

തത് ആരഭ്യ തല്ലോകം ത്യക്ത്വാഹമിമമാഗതഃ ।
അത്യദ്ഭുതമിദം ജ്ഞാനം ഗ്രന്ഥം ചൈവ മഹാദ്ഭുതം ॥ 41.33 ॥

തദ് ജ്ഞോ വക്താ ച നാസ്ത്യേവ ഗ്രന്ഥശ്രോതാ ച ദുർലഭഃ ।
ആത്മനിഷ്ഠൈകലഭ്യോഽസൗ സദ്ഗുരുർനൈഷ ലഭ്യതേ ॥ 41.34 ॥

ഗ്രന്ഥവന്തോ ന ലഭ്യന്തേ തേന ന ഖ്യാതിരാഗതാ ।
ഭവതേ ദർശിതം ഹ്യേതദ്ഗമിഷ്യാമി യഥാഗതം ॥ 41.35 ॥

ഏതാവദുക്തമാത്രേണ നിദാഘ ഋഷിസത്തമഃ ।
പതിത്വാ പാദയോസ്തസ്യ ആനന്ദാശ്രുപരിപ്ലുതഃ ॥ 41.36 ॥

ഉവാച വാക്യം സാനന്ദം സാഷ്ടാംഗം പ്രണിപത്യ ച ।

നിദാഘഃ –
അഹോ ബ്രഹ്മൻ കൃതാർഥോഽസ്മി കൃതാർഥോഽസ്മി ന സംശയഃ ।
ഭവതാം ദർശനേനൈവ മജ്ജന്മ സഫലം കൃതം ॥ 41.37 ॥

ഏകവാക്യസ്യ മനനേ മുക്തോഽഹം നാത്ര സംശയഃ ।
നമസ്കരോമി തേ പാദൗ സോപചാരം ന വാസ്തവൗ ॥ 41.38 ॥

തസ്യാപി നാവകാശോഽസ്തി അഹമേവ ന വാസ്തവം ।
ത്വമേവ നാസ്തി മേ നാസ്തി ബ്രഹ്മേതി വചനം ന ച ॥ 41.39 ॥

ബ്രഹ്മേതി വചനം നാസ്തി ബ്രഹ്മഭാവം ന കിഞ്ചന ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥം ന മേ നാസ്തി സർവം ബ്രഹ്മേതി വിദ്യതേ ॥ 41.40 ॥

സർവം ബ്രഹ്മേതി വാക്യം ന സർവം ബ്രഹ്മേതി തം ന ഹി ।
തദിതി ദ്വൈതഭിന്നം തു ത്വമിതി ദ്വൈതമപ്യലം ॥ 41.41 ॥

ഏവം കിഞ്ചിത് ക്വചിന്നാസ്തി സർവം ശാന്തം നിരാമയം ।
ഏകമേവ ദ്വയം നാസ്തി ഏകത്വമപി നാസ്തി ഹി ॥ 41.42 ॥

ഭിന്നദ്വന്ദ്വം ജഗദ്ദോഷം സംസാരദ്വൈതവൃത്തികം ।
സാക്ഷിവൃത്തിപ്രപഞ്ചം വാ അഖണ്ഡാകാരവൃത്തികം ॥ 41.43 ॥

അഖണ്ഡൈകരസോ നാസ്തി ഗുരുർവാ ശിഷ്യ ഏവ വാ ।
ഭവദ്ദർശനമാത്രേണ സർവമേവം ന സംശയഃ ॥ 41.44 ॥

ബ്രഹ്മജ്യോതിരഹം പ്രാപ്തോ ജ്യോതിഷാം ജ്യോതിരസ്മ്യഹം ।
നമസ്തേ സുഗുരോ ബ്രഹ്മൻ നമസ്തേ ഗുരുനന്ദന ।
ഏവം കൃത്യ നമസ്കാരം തൂഷ്ണീമാസ്തേ സുഖീ സ്വയം ॥ 41.45 ॥

കിം ചണ്ഡഭാനുകരമണ്ഡലദണ്ഡിതാനി
കാഷ്ഠാമുഖേഷു ഗലിതാനി നമസ്തതീതി ।
യാദൃക്ച താദൃഗഥ ശങ്കരലിംഗസംഗ-
ഭംഗീനി പാപകലശൈലകുലാനി സദ്യഃ ।
ശ്രീമൃത്യുഞ്ജയ രഞ്ജയ ത്രിഭുവനാധ്യക്ഷ പ്രഭോ പാഹി നഃ ॥ 41.46 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ഗ്രന്ഥപ്രശസ്തിനിരൂപണം നാമ ഏകചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

42 ॥ ദ്വിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
ശ്രുതം കിഞ്ചിന്മയാ പ്രോക്തം ബ്രഹ്മജ്ഞാനം സുദുർലഭം ।
മനസാ ധാരിതം ബ്രഹ്മ ചിത്തം കീദൃക് സ്ഥിതം വദ ॥ 42.1 ॥

നിദാഘഃ –
ശൃണു ത്വം സുഗുരോ ബ്രഹ്മംസ്ത്വത്പ്രസാദാദ്വദാമ്യഹം ।
മമാജ്ഞാനം മഹാദോഷം മഹാജ്ഞാനനിരോധകം ॥ 42.2 ॥

സദാ കർമണി വിശ്വാസം പ്രപഞ്ചേ സത്യഭാവനം ।
നഷ്ടം സർവം ക്ഷണാദേവ ത്വത്പ്രസാദാന്മഹദ്ഭയം ॥ 42.3 ॥

ഏതാവന്തമിമം കാലമജ്ഞാനരിപുണാ ഹൃതം ।
മഹദ്ഭയം ച നഷ്ടം മേ കർമതത്ത്വം ച നാശിതം ॥ 42.4 ॥

അജ്ഞാനം മനസാ പൂർവമിദാനീം ബ്രഹ്മതാം ഗതം ।
പുരാഹം ചിത്തവദ്ഭൂതഃ ഇദാനീം സന്മയോഽഭവം ॥ 42.5 ॥

പൂർവമജ്ഞാനവദ്ഭാവം ഇദാനീം സന്മയം ഗതം ।
അജ്ഞാനവത് സ്ഥിതോഽഹം വൈ ബ്രഹ്മൈവാഹം പരം ഗതഃ ॥ 42.6 ॥

പുരാഽഹം ചിത്തവദ്ഭ്രാന്തോ ബ്രഹ്മൈവാഹം പരം ഗതഃ ।
സർവോ വിഗലിതോ ദോഷഃ സർവോ ഭേദോ ലയം ഗതഃ ॥ 42.7 ॥

സർവഃ പ്രപഞ്ചോ ഗലിതശ്ചിത്തമേവ ഹി സർവഗം ।
സർവാന്തഃകരണം ലീനം ബ്രഹ്മസദ്ഭാവഭാവനാത് ॥ 42.8 ॥

അഹമേവ ചിദാകാശ അഹമേവ ഹി ചിന്മയഃ ।
അഹമേവ ഹി പൂർണാത്മാ അഹമേവ ഹി നിർമലഃ ॥ 42.9 ॥

അഹമേവാഹമേവേതി ഭാവനാപി വിനിർഗതാ ।
അഹമേവ ചിദാകാശോ ബ്രാഹ്മണത്വം ന കിഞ്ചന ॥ 42.10 ॥

ശൂദ്രോഽഹം ശ്വപചോഽഹം വൈ വർണീ ചാപി ഗൃഹസ്ഥകഃ ।
വാനപ്രസ്ഥോ യതിരഹമിത്യയം ചിത്തവിഭ്രമഃ ॥ 42.11 ॥

തത്തദാശ്രമകർമാണി ചിത്തേന പരികൽപിതം ।
അഹമേവ ഹി ലക്ഷ്യാത്മാ അഹമേവ ഹി പൂർണകഃ ॥ 42.12 ॥

അഹമേവാന്തരാത്മാ ഹി അഹമേവ പരായണം ।
അഹമേവ സദാധാര അഹമേവ സുഖാത്മകഃ ॥ 42.13 ॥

ത്വത്പ്രസാദാദഹം ബ്രഹ്മാ ത്വത്പ്രസാദാജ്ജനാർദനഃ ।
ത്വത്പ്രസാദാച്ചിദാകാശഃ ശിവോഽഹം നാത്ര സംശയഃ ॥ 42.14 ॥

ത്വത്പ്രസാദാദഹം ചിദ്വൈ ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ ജഗത് ।
ത്വത്പ്രസാദാദ്വിമുക്തോഽസ്മി ത്വത്പ്രസാദാത് പരം ഗതഃ ॥ 42.15 ॥

ത്വത്പ്രസാദാദ്വ്യാപകോഽഹം ത്വത്പ്രസാദാന്നിരങ്കുശഃ ।
ത്വത്പ്രസാദേന തീർണോഽഹം ത്വത്പ്രസാദാന്മഹത്സുഖം ॥ 42.16 ॥

ത്വത്പ്രസാദാദഹം ബ്രഹ്മ ത്വത്പ്രസാദാത് ത്വമേവ ന ।
ത്വത്പ്രസാദാദിദം നാസ്തി ത്വത്പ്രസാദാന്ന കിഞ്ചന ॥ 42.17 ॥

ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ കിഞ്ചിത് ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ വിപത് ।
ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ ഭേദസ്ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ ഭയം ॥ 42.18 ॥

ത്വത്പ്രസാദാന്നമേ രോഗസ്ത്വത്പ്രസാദാന്ന മേ ക്ഷതിഃ ।
യത്പാദാംബുജപൂജയാ ഹരിരഭൂദർച്യോ യദംഘ്ര്യർചനാ-
ദർച്യാഽഭൂത് കമലാ വിധിപ്രഭൃതയോ ഹ്യർച്യാ യദാജ്ഞാവശാത് ।
തം കാലാന്തകമന്തകാന്തകമുമാകാന്തം മുഹുഃ സന്തതം
സന്തഃ സ്വാന്തസരോജരാജചരണാംഭോജം ഭജന്ത്യാദരാത് ॥ 42.19 ॥

കിം വാ ധർമശതായുതാർജിതമഹാസൗഖ്യൈകസീമായുതം
നാകം പാതമഹോഗ്രദുഃഖനികരം ദേവേഷു തുഷ്ടിപ്രദം ।
തസ്മാച്ഛങ്കരലിംഗപൂജനമുമാകാന്തപ്രിയം മുക്തിദം
ഭൂമാനന്ദഘനൈകമുക്തിപരമാനന്ദൈകമോദം മഹഃ ॥ 42.20 ॥

യേ ശാംഭവാഃ ശിവരതാഃ ശിവനാമമാത്ര-
ശബ്ദാക്ഷരജ്ഞഹൃദയാ ഭസിതത്രിപുണ്ഡ്രാഃ ।
യാം പ്രാപ്നുവന്തി ഗതിമീശപദാംബുജോദ്യദ്-
ധ്യാനാനുരക്തഹൃദയാ ന ഹി യോഗസാംഖ്യൈഃ ॥ 42.21 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
നിദാഘാനുഭവവർണനപ്രകരണം നാമ ദ്വിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

43 ॥ ത്രിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ –
ന പശ്യാമി ശരീരം വാ ലിംഗം കരണമേവ വാ ।
ന പശ്യാമി മനോ വാപി ന പശ്യാമി ജഡം തതഃ ॥ 43.1 ॥

ന പശ്യാമി ചിദാകാശം ന പശ്യാമി ജഗത് ക്വചിത് ।
ന പശ്യാമി ഹരിം വാപി ന പശ്യാമി ശിവം ച വാ ॥ 43.2 ॥

ആനന്ദസ്യാന്തരേ ലഗ്നം തന്മയത്വാന്ന ചോത്ഥിതഃ ।
ന പശ്യാമി സദാ ഭേദം ന ജഡം ന ജഗത് ക്വചിത് ॥ 43.3 ॥

ന ദ്വൈതം ന സുഖം ദുഃഖം ന ഗുരുർന പരാപരം ।
ന ഗുണം വാ ന തുര്യം വാ ന ബുദ്ധിർന ച സംശയഃ ॥ 43.4 ॥

ന ച കാലം ന ച ഭയം ന ച ശോകം ശുഭാശുഭം ।
ന പശ്യാമി സന്ദീനം ന ബന്ധം ന ച സംഭവം ॥ 43.5 ॥

ന ദേഹേന്ദ്രിയസദ്ഭാവോ ന ച സദ്വസ്തു സന്മനഃ ।
ന പശ്യാമി സദാ സ്ഥൂലം ന കൃശം ന ച കുബ്ജകം ॥ 43.6 ॥

ന ഭൂമിർന ജലം നാഗ്നിർന മോഹോ ന ച മന്ത്രകം ।
ന ഗുരുർന ച വാക്യം വാ ന ദൃഢം ന ച സർവകം ॥ 43.7 ॥

ന ജഗച്ഛ്രവണം ചൈവ നിദിധ്യാസം ന ചാപരഃ ।
ആനന്ദസാഗരേ മഗ്നസ്തന്മയത്വാന്ന ചോത്ഥിതഃ ॥ 43.8 ॥

ആനന്ദോഽഹമശേഷോഽഹമജോഽഹമമൃതോസ്മ്യഹം ।
നിത്യോഽഹമിതി നിശ്ചിത്യ സദാ പൂർണോഽസ്മി നിത്യധീഃ ॥ 43.9 ॥

പൂർണോഽഹം പൂർണചിത്തോഽഹം പുണ്യോഽഹം ജ്ഞാനവാനഹം ।
ശുദ്ധോഽഹം സർവമുക്തോഽഹം സർവാകാരോഽഹമവ്യയഃ ॥ 43.10 ॥

ചിന്മാത്രോഽഹം സ്വയം സോഽഹം തത്ത്വരൂപോഽഹമീശ്വരഃ ।
പരാപരോഽഹം തുര്യോഽഹം പ്രസന്നോഽഹം രസോഽസ്മ്യഹം ॥ 43.11 ॥

ബ്രഹ്മാഽഹം സർവലക്ഷ്യോഽഹം സദാ പൂർണോഽഹമക്ഷരഃ ।
മമാനുഭവരൂപം യത് സർവമുക്തം ച സദ്ഗുരോ ॥ 43.12 ॥

നമസ്കരോമി തേ നാഹം സർവം ച ഗുരുദക്ഷിണാ ।
മദ്ദേഹം ത്വത്പദേ ദത്തം ത്വയാ ഭസ്മീകൃതം ക്ഷണാത് ॥ 43.13 ॥

മമാത്മാ ച മയാ ദത്തഃ സ്വയമാത്മനി പൂരിതഃ ।
ത്വമേവാഹമഹം ച ത്വമഹമേവ ത്വമേവ ഹി ॥ 43.14 ॥

ഐക്യാർണവനിമഗ്നോഽസ്മി ഐക്യജ്ഞാനം ത്വമേവ ഹി ।
ഏകം ചൈതന്യമേവാഹം ത്വയാ ഗന്തും ന ശക്യതേ ॥ 43.15 ॥

ഗന്തവ്യദേശോ നാസ്ത്യേവ ഏകാകാരം ന ചാന്യതഃ ।
ത്വയാ ഗന്തവ്യദേശോ ന മയാ ഗന്തവ്യമസ്തി ന ॥ 43.16 ॥

ഏകം കാരണമേകം ച ഏകമേവ ദ്വയം ന ഹി ।
ത്വയാ വക്തവ്യകം നാസ്തി മയാ ശ്രോതവ്യമപ്യലം ॥ 43.17 ॥

ത്വമേവ സദ്ഗുരുർനാസി അഹം നാസ്മി സശിഷ്യകഃ ।
ബ്രഹ്മമാത്രമിദം സർവമസ്മിന്മാനോഽസ്മി തന്മയഃ ॥ 43.18 ॥

ഭേദാഭേദം ന പശ്യാമി കാര്യാകാര്യം ന കിഞ്ചന ।
മമൈവ ചേന്നമസ്കാരോ നിഷ്പ്രയോജന ഏവ ഹി ॥ 43.19 ॥

തവൈവ ചേന്നമസ്കാരോ ഭിന്നത്വാന്ന ഫലം ഭവേത് ।
തവ ചേന്മമ ചേദ്ഭേദഃ ഫലാഭാവോ ന സംശയഃ ॥ 43.20 ॥

നമസ്കൃതോഽഹം യുഷ്മാകം ഭവാനജ്ഞീതി വക്ഷ്യതി ।
മമൈവാപകരിഷ്യാമി പരിച്ഛിന്നോ ഭവാമ്യഹം ॥ 43.21 ॥

മമൈവ ചേന്നമസ്കാരഃ ഫലം നാസ്തി സ്വതഃ സ്ഥിതേ ।
കസ്യാപി ച നമസ്കാരഃ കദാചിദപി നാസ്തി ഹി ॥ 43.22 ॥

സദാ ചൈതന്യമാത്രത്വാത് നാഹം ന ത്വം ന ഹി ദ്വയം ।
ന ബന്ധം ന പരോ നാന്യേ നാഹം നേദം ന കിഞ്ചന ॥ 43.23 ॥

ന ദ്വയം നൈകമദ്വൈതം നിശ്ചിതം ന മനോ ന തത് ।
ന ബീജം ന സുഖം ദുഃഖം നാശം നിഷ്ഠാ ന സത്സദാ ॥ 43.24 ॥

നാസ്തി നാസ്തി ന സന്ദേഹഃ കേവലാത് പരമാത്മനി ।
ന ജീവോ നേശ്വരോ നൈകോ ന ചന്ദ്രോ നാഗ്നിലക്ഷണഃ ॥ 43.25 ॥

ന വാർതാ നേന്ദ്രിയോ നാഹം ന മഹത്ത്വം ഗുണാന്തരം ।
ന കാലോ ന ജഗന്നാന്യോ ന വാ കാരണമദ്വയം ॥ 43.26 ॥

നോന്നതോഽത്യന്തഹീനോഽഹം ന മുക്തസ്ത്വത്പ്രസാദതഃ ।
സർവം നാസ്ത്യേവ നാസ്ത്യേവ സർവം ബ്രഹ്മൈവ കേവലം ॥ 43.27 ॥

അഹം ബ്രഹ്മ ഇദം ബ്രഹ്മ ആത്മ ബ്രഹ്മാഹമേവ ഹി ।
സർവം ബ്രഹ്മ ന സന്ദേഹസ്ത്വത്പ്രസാദാന്മഹേശ്വരഃ ॥ 43.28 ॥

ത്വമേവ സദ്ഗുരുർബ്രഹ്മ ന ഹി സദ്ഗുരുരന്യതഃ ।
ആത്മൈവ സദ്ഗുരുർബ്രഹ്മ ശിഷ്യോ ഹ്യാത്മൈവ സദ്ഗുരുഃ ॥ 43.29 ॥

ഗുരുഃ പ്രകൽപതേ ശിഷ്യോ ഗുരുഹീനോ ന ശിഷ്യകഃ ।
ശിഷ്യേ സതി ഗുരുഃ കൽപ്യഃ ശിഷ്യാഭാവേ ഗുരുർന ഹി ॥ 43.30 ॥

ഗുരുശിഷ്യവിഹീനാത്മാ സർവത്ര സ്വയമേവ ഹി ।
ചിന്മാത്രാത്മനി കൽപ്യോഽഹം ചിന്മാത്രാത്മാ ന ചാപരഃ ॥ 43.31 ॥

ചിന്മാത്രാത്മാഹമേവൈകോ നാന്യത് കിഞ്ചിന്ന വിദ്യതേ ।
സർവസ്ഥിതോഽഹം സതതം നാന്യം പശ്യാമി സദ്ഗുരോഃ ॥ 43.32 ॥

നാന്യത് പശ്യാമി ചിത്തേന നാന്യത് പശ്യാമി കിഞ്ചന ।
സർവാഭാവാന്ന പശ്യാമി സർവം ചേദ് ദൃശ്യതാം പൃഥക് ॥ 43.33 ॥

ഏവം ബ്രഹ്മ പ്രപശ്യാമി നാന്യദസ്തീതി സർവദാ ।
അഹോ ഭേദം പ്രകുപിതം അഹോ മായാ ന വിദ്യതേ ॥ 43.34 ॥

അഹോ സദ്ഗുരുമാഹാത്മ്യമഹോ ബ്രഹ്മസുഖം മഹത് ।
അഹോ വിജ്ഞാനമാഹാത്മ്യമഹോ സജ്ജനവൈഭവഃ ॥ 43.35 ॥

അഹോ മോഹവിനാശശ്ച അഹോ പശ്യാമി സത്സുഖം ।
അഹോ ചിത്തം ന പശ്യാമി അഹോ സർവം ന കിഞ്ചന ॥ 43.36 ॥

അഹമേവ ഹി നാന്യത്ര അഹമാനന്ദ ഏവ ഹി ।
മമാന്തഃകരണേ യദ്യന്നിശ്ചിതം ഭവദീരിതം ॥ 43.37 ॥

സർവം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ ന കിഞ്ചിദന്യദൈവതം ।
ഏവം പശ്യാമി സതതം നാന്യത് പശ്യാമി സദ്ഗുരോ ॥ 43.38 ॥

ഏവം നിശ്ചിത്യ തിഷ്ഠാമി സ്വസ്വരൂപേ മമാത്മനി ॥ 43.39 ॥

അഗാധവേദവാക്യതോ ന ചാധിഭേഷജം ഭവേ-
ദുമാധവാംഘ്രിപങ്കജസ്മൃതിഃ പ്രബോധമോക്ഷദാ ।
പ്രബുദ്ധഭേദവാസനാനിരുദ്ധഹൃത്തമോഭിദേ
മഹാരുജാഘവൈദ്യമീശ്വരം ഹൃദംബുജേ ഭജേ ॥ 43.40 ॥

ദ്യതത്പ്രദഗ്ധകാമദേഹ ദുഗ്ധസന്നിഭം പ്രമുഗ്ധസാമി ।
സോമധാരിണം ശ്രുതീഡ്യഗദ്യസംസ്തുതം ത്വഭേദ്യമേകശങ്കരം ॥ 43.41 ॥

വരഃ കങ്കഃ കാകോ ഭവദുഭയജാതേഷു നിയതം
മഹാശങ്കാതങ്കൈർവിധിവിഹിതശാന്തേന മനസാ ।
യദി സ്വൈരം ധ്യായന്നഗപതിസുതാനായകപദം
സ ഏവായം ധുര്യോ ഭവതി മുനിജാതേഷു നിയതം ॥ 43.42 ॥

കഃ കാലാന്തകപാദപദ്മഭജനാദന്യദ്ധൃദാ കഷ്ടദാം
ധർമാഭാസപരമ്പരാം പ്രഥയതേ മൂർഖോ ഖരീം തൗരഗീം ।
കർതും യത്നശതൈരശക്യകരണൈർവിന്ദേത ദുഃഖാദികംvar was ദുഃഖാധികം
തദ്വത് സാംബപദാംബുജാർചനരതിം ത്യക്ത്വാ വൃഥാ ദുഃഖഭാക് ॥ 43.43 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
നിദാഘാനുഭവവർണനപ്രകരണം നാമ ത്രിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

44 ॥ ചതുശ്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ –
ശൃണുശ്വ സദ്ഗുരോ ബ്രഹ്മൻ ത്വത്പ്രസാദാന്വിനിശ്ചിതം ।
അഹമേവ ഹി തദ്ബ്രഹ്മ അഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 44.1 ॥

അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹമേവ സദാഽജരഃ ।
അഹമേവ ഹി ശാന്താത്മാ അഹമേവ ഹി നിഷ്കലഃ ॥ 44.2 ॥

അഹമേവ ഹി നിശ്ചിന്തഃ അഹമേവ സുഖാത്മകഃ ।
അഹമേവ ഗുരുസ്ത്വം ഹി അഹം ശിഷ്യോഽസ്മി കേവലം ॥ 44.3 ॥

അഹമാനന്ദ ഏവാത്മാ അഹമേവ നിരഞ്ജനഃ ।
അഹം തുര്യാതിഗോ ഹ്യാത്മാ അഹമേവ ഗുണോജ്ഝിതഃ ॥ 44.4 ॥

അഹം വിദേഹ ഏവാത്മാ അഹമേവ ഹി ശങ്കരഃ ।
അഹം വൈ പരിപൂർണാത്മാ അഹമേവേശ്വരഃ പരഃ ॥ 44.5 ॥

അഹമേവ ഹി ലക്ഷ്യാത്മാ അഹമേവ മനോമയഃ ।
അഹമേവ ഹി സർവാത്മാ അഹമേവ സദാശിവഃ ॥ 44.6 ॥

അഹം വിഷ്ണുരഹം ബ്രഹ്മാ അഹമിന്ദ്രസ്ത്വഹം സുരാഃ ।
അഹം വൈ യക്ഷരക്ഷാംസി പിശാചാ ഗുഹ്യകാസ്തഥാ ॥ 44.7 ॥

അഹം സമുദ്രാഃ സരിത അഹമേവ ഹി പർവതാഃ ।
അഹം വനാനി ഭുവനം അഹമേവേദമേവ ഹി ॥ 44.8 ॥

നിത്യതൃപ്തോ ഹ്യഹം ശുദ്ധബുദ്ധോഽഹം പ്രകൃതേഃ പരഃ ।
അഹമേവ ഹി സർവത്ര അഹമേവ ഹി സർവഗഃ ॥ 44.9 ॥

അഹമേവ മഹാനാത്മാ സർവമംഗലവിഗ്രഹഃ ।
അഹമേവ ഹി മുക്തോഽസ്മി ശുദ്ധോഽസ്മി പരമഃ ശിവഃ ॥ 44.10 ॥

അഹം ഭൂമിരഹം വായുരഹം തേജോ ഹ്യഹം നഭഃ ।
അഹം ജലമഹം സൂര്യശ്ചന്ദ്രമാ ഭഗണാ ഹ്യഹം ॥ 44.11 ॥

അഹം ലോകാ അലോകാശ്ച അഹം ലോക്യാ അഹം സദാ ।
അഹമാത്മാ പാരദൃശ്യ അഹം പ്രജ്ഞാനവിഗ്രഹഃ ॥ 44.12 ॥

അഹം ശൂന്യോ അശൂന്യോഽഹം സർവാനന്ദമയോഽസ്മ്യഹം ।
ശുഭാശുഭഫലാതീതോ ഹ്യഹമേവ ഹി കേവലം ॥ 44.13 ॥

അഹമേവ ഋതം സത്യമഹം സച്ചിത്സുഖാത്മകഃ ।
അഹമാനന്ദ ഏവാത്മാ ബഹുധാ ചൈകധാ സ്ഥിതഃ ॥ 44.14 ॥

അഹം ഭൂതഭവിഷ്യം ച വർതമാനമഹം സദാ ।
അഹമേകോ ദ്വിധാഹം ച ബഹുധാ ചാഹമേവ ഹി ॥ 44.15 ॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പ്രജാപതിഃ ।
സ്വരാട് സമ്രാഡ് ജഗദ്യോനിരഹമേവ ഹി സർവദാ ॥ 44.16 ॥

അഹം വിശ്വസ്തൈജസശ്ച പ്രാജ്ഞോഽഹം തുര്യ ഏവ ഹി ।
അഹം പ്രാണോ മനശ്ചാഹമഹമിദ്രിയവർഗകഃ ॥ 44.17 ॥

അഹം വിശ്വം ഹി ഭുവനം ഗഗനാത്മാഹമേവ ഹി ।
അനുപാധി ഉപാധ്യം യത്തത്സർവമഹമേവ ഹി ॥ 44.18 ॥

ഉപാധിരഹിതശ്ചാഹം നിത്യാനന്ദോഽഹമേവ ഹി ।
ഏവം നിശ്ചയവാനന്തഃ സർവദാ സുഖമശ്നുതേ ।
ഏവം യഃ ശൃണുയാന്നിത്യം സർവപാപൈഃ പ്രമുച്യതേ ॥ 44.19 ॥

നിത്യോഽഹം നിർവികൽപോ ജനവനഭുവനേ പാവനോഽഹം മനീഷീ
വിശ്വോ വിശ്വാതിഗോഽഹം പ്രകൃതിവിനികൃതോ ഏകധാ സംസ്ഥിതോഽഹം ।
നാനാകാരവിനാശജന്മരഹിതസ്വജ്ഞാനകാര്യോജ്ഝിതൈഃ
ഭൂമാനന്ദഘനോഽസ്മ്യഹം പരശിവഃ സത്യസ്വരൂപോഽസ്മ്യഹം ॥ 44.20 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
നിദാഘാനുഭവവർണനം നാമ ചതുശ്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

45 ॥ പഞ്ചചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ –
പുണ്യേ ശിവരഹസ്യേഽസ്മിന്നിതിഹാസേ ശിവോദിതേ ।
ദേവ്യൈ ശിവേന കഥിതേ ദേവ്യാ സ്കന്ദായ മോദതഃ ॥ 45.1 ॥

തദേതസ്മിൻ ഹി ഷഷ്ഠാംശേ ഷഡാസ്യകമലോദിതേ ।
പാരമേശ്വരവിജ്ഞാനം ശ്രുതമേതന്മഹാഘഭിത് ॥ 45.2 ॥

മഹാമായാതമസ്തോമവിനിവാരണഭാസ്കരം ।
അസ്യാധ്യായൈകകഥനാദ് വിജ്ഞാനം മഹദശ്നുതേ ॥ 45.3 ॥

ശ്ലോകസ്യ ശ്രവണേനാപി ജീവന്മുക്തോ ന സംശയഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി ഷൺമുഖഃ ശിവ ഏവ ഹി ॥ 45.4 ॥

ജൈഗീഷവ്യോ മഹായോഗീ സ ഏവ ശ്രവണേഽർഹതി ।
ഭസ്മരുദ്രാക്ഷധൃങ് നിത്യം സദാ ഹ്യത്യാശ്രമീ മുനിഃ ॥ 45.5 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി സ ഗുരുർനാത്ര സംശയഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി പരം ബ്രഹ്മ ന സംശയഃ ॥ 45.6 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി ശിവ ഏവ ന ചാപരഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി സാക്ഷാദ്ദേവീ ന സംശയഃ ॥ 45.7 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി ഗണേശോ നാത്ര സംശയഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി സ്കന്ദഃ സ്കന്ദിതതാരകഃ ॥ 45.8 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി നന്ദികേശോ ന സംശയഃ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി ദത്താത്രേയോ മുനിഃ സ്വയം ॥ 45.9 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ ഹി ദക്ഷിണാമൂർതിരേവ ഹി ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥാർഥകഥനേ ഭാവനേ മുനയഃ സുരാഃ ॥ 45.10 ॥

ന ശക്താ മുനിശാർദൂല ത്വദൃതേഽഹം ശിവം ശപേ ।
ഏതദ്ഗ്രന്ഥാർഥവക്താരം ഗുരും സർവാത്മനാ യജേത് ॥ 45.11 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപ്രവക്താ തു ശിവോ വിഘ്നേശ്വരഃ സ്വയം ।
പിതാ ഹി ജന്മദോ ദാതാ ഗുരുർജന്മവിനാശകഃ ॥ 45.12 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സമഭ്യസ്യ ഗുരോർവാക്യാദ്വിശേഷതഃ ।
ന ദുഹ്യേത ഗുരും ശിഷ്യോ മനസാ കിഞ്ച കായതഃ ॥ 45.13 ॥

ഗുരുരേവ ശിവഃ സാക്ഷാത് ഗുരുരേവ ശിവഃ സ്വയം ।
ശിവേ രുഷ്ടേ ഗുരുസ്ത്രാതാ ഗുരൗ രുഷ്ടേ ന കശ്ചന ॥ 45.14 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥപദാഭ്യാസേ ശ്രദ്ധാ വൈ കാരണം പരം ।
അശ്രദ്ധധാനഃ പുരുഷോ നൈതല്ലേശമിഹാർഹതി ॥ 45.15 ॥

ശ്രദ്ധൈവ പരമം ശ്രേയോ ജീവബ്രഹ്മൈക്യകാരണം ।
അസ്തി ബ്രഹ്മേതി ച ശ്രുത്വാ ഭാവയൻ സന്ത ഏവ ഹി ॥ 45.16 ॥

ശിവപ്രസാദഹീനോ യോ നൈതദ്ഗ്രന്ഥാർഥവിദ്ഭവേത് ।
ഭാവഗ്രാഹ്യോഽയമാത്മായം പര ഏകഃ ശിവോ ധ്രുവഃ ॥ 45.17 ॥

സർവമന്യത് പരിത്യജ്യ ധ്യായീതേശാനമവ്യയം ।
ശിവജ്ഞാനമിദം ശുദ്ധം ദ്വൈതാദ്വൈതവിനാശനം ॥ 45.18 ॥

അന്യേഷു ച പുരാണേഷു ഇതിഹാസേഷു ന ക്വചിത് ।
ഏതാദൃശം ശിവജ്ഞാനം ശ്രുതിസാരമഹോദയം ॥ 45.19 ॥

ഉക്തം സാക്ഷാച്ഛിവേനൈതദ് യോഗസാംഖ്യവിവർജിതം ।
ഭാവനാമാത്രസുലഭം ഭക്തിഗമ്യമനാമയം ॥ 45.20 ॥

മഹാനന്ദപ്രദം സാക്ഷാത് പ്രസാദേനൈവ ലഭ്യതേ ।
തസ്യൈതേ കഥിതാ ഹ്യർഥാഃ പ്രകാശന്തേ മഹാത്മനഃ ॥ 45.21 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥം ഗുരോഃ ശ്രുത്വാ ന പൂജാം കുരുതേ യദി ।
ശ്വാനയോനിശതം പ്രാപ്യ ചണ്ഡാലഃ കോടിജന്മസു ॥ 45.22 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥസ്യ മാഹാത്മ്യം ന യജന്തീശ്വരം ഹൃദാ ।
സ സൂകരോ ഭവത്യേവ സഹസ്രപരിവത്സരാൻ ॥ 45.23 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥാർഥവക്താരമഭ്യസൂയേത യോ ദ്വിജഃ ।
അനേകബ്രഹ്മകൽപം ച വിഷ്ഠായാം ജായതേ ക്രിമിഃ ॥ 45.24 ॥

ഏതദ്ഗ്രന്ഥാർഥവിദ്ബ്രഹ്മാ സ ബ്രഹ്മ ഭവതി സ്വയം ।
കിം പുനർബഹുനോക്തേന ജ്ഞാനമേതദ്വിമുക്തിദം ॥ 45.25 ॥

യസ്ത്വേതച്ഛൃണുയാച്ഛിവോദിമഹാവേദാന്താംബുധി (?)
വീചിജാതപുണ്യം നാപേക്ഷത്യനിശം ന ചാബ്ദകൽപൈഃ ।
ശബ്ദാനാം നിഖിലോ രസോ ഹി സ ശിവഃ കിം വാ തുഷാദ്രി
പരിഖണ്ഡനതോ ഭവേത് സ്യാത് തണ്ഡുലോഽപി സ മൃഷാ ഭവമോഹജാലം ॥ 45.26 ॥

തദ്വത് സർവമശാസ്ത്രമിത്യേവ ഹി സത്യം
ദ്വൈതോത്ഥം പരിഹായ വാക്യജാലം ।
ഏവം ത്വം ത്വനിശം ഭജസ്വ നിത്യം
ശാന്തോദ്യഖിലവാക് സമൂഹഭാവനാ ॥ 45.27 ॥

സത്യത്വാഭാവഭാവിതോഽനുരൂപശീലഃ ।
സമ്പശ്യൻ ജഗദിദമാസമഞ്ജസം സദാ ഹി ॥ 45.28 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
നിദാഘകൃതഗുരുസ്തുതിവർണനം നാമ പഞ്ചചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

46 ॥ ഷട്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

നിദാഘഃ –
ഏതദ്ഗ്രന്ഥം സദാ ശ്രുത്വാ ചിത്തജാഡ്യമകുർവതഃ ।
യാവദ്ദേഹം സദാ വിത്തൈഃ ശുശ്രൂഷേത് പൂജയേദ്ഗുരും ॥ 46.1 ॥

തത്പൂജയൈവ സതതം അഹം ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിനു ।
നിത്യം പൂർണോഽസ്മി നിത്യോഽസ്മി സർവദാ ശാന്തവിഗ്രഹഃ ॥ 46.2 ॥

ഏതദേവാത്മവിജ്ഞാനം അഹം ബ്രഹ്മേതി നിർണയഃ ।
നിരങ്കുശസ്വരൂപോഽസ്മി അതിവർണാശ്രമീ ഭവ ॥ 46.3 ॥

അഗ്നിരിത്യാദിഭിർമന്ത്രൈഃ സർവദാ ഭസ്മധാരണം ।
ത്രിയായുഷൈസ്ത്ര്യംബകൈശ്ച കുർവന്തി ച ത്രിപുണ്ഡ്രകം ॥ 46.4 ॥

ത്രിപുണ്ഡ്രധാരിണാമേവ സർവദാ ഭസ്മധാരണം ।
ശിവപ്രസാദസമ്പത്തിർഭവിഷ്യതി ന സംശയഃ ॥ 46.5 ॥

ശിവപ്രസാദാദേതദ്വൈ ജ്ഞാനം സമ്പ്രാപ്യതേ ധ്രുവം ।
ശിരോവ്രതമിദം പ്രോക്തം കേവലം ഭസ്മധാരണം ॥ 46.6 ॥

ഭസ്മധാരണമാത്രേണ ജ്ഞാനമേതദ്ഭവിഷ്യതി ।
അഹം വത്സരപര്യന്തം കൃത്വാ വൈ ഭസ്മധാരണം ॥ 46.7 ॥

ത്വത്പാദാബ്ജം പ്രപന്നോഽസ്മി ത്വത്തോ ലബ്ധാത്മ നിർവൃതിഃ ।
സർവാധാരസ്വരൂപോഽഹം സച്ചിദാനന്ദമാത്രകം ॥ 46.8 ॥

ബ്രഹ്മാത്മാഹം സുലക്ഷണ്യോ ബ്രഹ്മലക്ഷണപൂർവകം ।
ആനന്ദാനുഭവം പ്രാപ്തഃ സച്ചിദാനന്ദവിഗ്രഹഃ ॥ 46.9 ॥

ഗുണരൂപാദിമുക്തോഽസ്മി ജീവന്മുക്തോ ന സംശയഃ ।
മൈത്ര്യാദിഗുണസമ്പന്നോ ബ്രഹ്മൈവാഹം പരോ മഹാൻ ॥ 46.10 ॥

സമാധിമാനഹം നിത്യം ജീവന്മുക്തേഷു സത്തമഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മാസ്മി നിത്യോഽസ്മി സമാധിരിതി കഥ്യതേ ॥ 46.11 ॥

പ്രാരബ്ധപ്രതിബന്ധശ്ച ജീവന്മുക്തേഷു വിദ്യതേ ।
പ്രാരബ്ധവശതോ യദ്യത് പ്രാപ്യം ഭുഞ്ജേ സുഖം വസ ॥ 46.12 ॥

ദൂഷണം ഭൂഷണം ചൈവ സദാ സർവത്ര സംഭവേത് ।
സ്വസ്വനിശ്ചയതോ ബുദ്ധ്യാ മുക്തോഽഹമിതി മന്യതേ ॥ 46.13 ॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ പരാ ഗതിഃ ।
ഏവം നിശ്ചയവാൻ നിത്യം ജീവന്മുക്തേതി കഥ്യതേ ॥ 46.14 ॥

ഏതദ്ഭേദം ച സന്ത്യജ്യ സ്വരൂപേ തിഷ്ഠതി പ്രഭുഃ ।
ഇന്ദ്രിയാർഥവിഹീനോഽഹമിന്ദ്രിയാർഥവിവർജിതഃ ॥ 46.15 ॥

സർവേന്ദ്രിയഗുണാതീതഃ സർവേന്ദ്രിയവിവർജിതഃ ।
സർവസ്യ പ്രഭുരേവാഹം സർവം മയ്യേവ തിഷ്ഠതി ॥ 46.16 ॥

അഹം ചിന്മാത്ര ഏവാസ്മി സച്ചിദാന്ദവിഗ്രഹഃ ।
സർവം ഭേദം സദാ ത്യക്ത്വാ ബ്രഹ്മഭേദമപി ത്യജേത് ॥ 46.17 ॥

അജസ്രം ഭാവയൻ നിത്യം വിദേഹോ മുക്ത ഏവ സഃ ।
അഹം ബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ അഹം ബ്രഹ്മ ജഗത്പ്രഭുഃ ॥ 46.18 ॥

അഹമേവ ഗുണാതീതഃ അഹമേവ മനോമയഃ ।
അഹം മയ്യോ മനോമേയഃ പ്രാണമേയഃ സദാമയഃ ॥ 46.19 ॥

സദൃങ്മയോ ബ്രഹ്മമയോഽമൃതമയഃ സഭൂതോമൃതമേവ ഹി ।
അഹം സദാനന്ദധനോഽവ്യയഃ സദാ ।
സ വേദമയ്യോ പ്രണവോഽഹമീശഃ ॥ 46.20 ॥

അപാണിപാദോ ജവനോ ഗൃഹീതാ
അപശ്യഃ പശ്യാമ്യാത്മവത് സർവമേവ ।
യത്തദ്ഭൂതം യച്ച ഭവ്യോഽഹമാത്മാ
സർവാതീതോ വർതമാനോഽഹമേവ ॥ 46.22 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ജ്ഞാനോപായഭൂതശിവവ്രതനിരൂപണം നാമ ഷട്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

47 ॥ സപ്തചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

ഋഭുഃ –
നിദാഘ ശൃണു വക്ഷ്യാമി ദൃഢീകരണമസ്തു തേ ।
ശിവപ്രസാദപര്യന്തമേവം ഭാവയ നിത്യശഃ ॥ 47.1 ॥

അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ സദാശിവഃ ।
അഹമേവ ഹി ചിന്മാത്രമഹമേവ ഹി നിർഗുണഃ ॥ 47.2 ॥

അഹമേവ ഹി ചൈതന്യമഹമേവ ഹി നിഷ്കലഃ ।
അഹമേവ ഹി ശൂന്യാത്മാ അഹമേവ ഹി ശാശ്വതഃ ॥ 47.3 ॥

അഹമേവ ഹി സർവാത്മാ അഹമേവ ഹി ചിന്മയഃ ।
അഹമേവ പരം ബ്രഹ്മ അഹമേവ മഹേശ്വരഃ ॥ 47.4 ॥

അഹമേവ ജഗത്സാക്ഷീ അഹമേവ ഹി സദ്ഗുരുഃ ।
അഹമേവ ഹി മുക്താത്മാ അഹമേവ ഹി നിർമലഃ ॥ 47.5 ॥

അഹമേവാഹമേവോക്തഃ അഹമേവ ഹി ശങ്കരഃ ।
അഹമേവ ഹി മഹാവിഷ്ണുരഹമേവ ചതുർമുഖഃ ॥ 47.6 ॥

അഹമേവ ഹി ശുദ്ധാത്മാ ഹ്യഹമേവ ഹ്യഹം സദാ ।
അഹമേവ ഹി നിത്യാത്മാ അഹമേവ ഹി മത്പരഃ ॥ 47.7 ॥

അഹമേവ മനോരൂപം അഹമേവ ഹി ശീതലഃ ।
അഹമേവാന്തര്യാമീ ച അഹമേവ പരേശ്വരഃ ॥ 47.8 ॥

ഏവമുക്തപ്രകാരേണ ഭാവയിത്വാ സദാ സ്വയം ।
ദ്രവ്യോഽസ്തി ചേന്ന കുര്യാത്തു വഞ്ചകേന ഗുരും പരം ॥ 47.9 ॥

കുംഭീപാകേ സുഘോരേ തു തിഷ്ഠത്യേവ ഹി കൽപകാൻ ।
ശ്രുത്വാ നിദാഘശ്ചോഥായ പുത്രദാരാൻ പ്രദത്തവാൻ ॥ 47.10 ॥

സ്വശരീരം ച പുത്രത്വേ ദത്വാ സാദരപൂർവകം ।
ധനധാന്യം ച വസ്ത്രാദീൻ ദത്വാഽതിഷ്ഠത് സമീപതഃ ॥ 47.11 ॥

ഗുരോസ്തു ദക്ഷിണാം ദത്വാ നിദാഘസ്തുഷ്ടവാനൃഭും ।
സന്തുഷ്ടോഽസ്മി മഹാഭാഗ തവ ശുശ്രൂഷയാ സദാ ॥ 47.12 ॥

ബ്രഹ്മവിജ്ഞാനമാപ്തോഽസി സുകൃതാർഥോ ന സംശയഃ ।
ബ്രഹ്മരൂപമിദം ചേതി നിശ്ചയം കുരു സർവദാ ॥ 47.13 ॥

നിശ്ചയാദപരോ മോക്ഷോ നാസ്തി നാസ്തീതി നിശ്ചിനു ।
നിശ്ചയം കാരണം മോക്ഷോ നാന്യത് കാരണമസ്തി വൈ ॥ 47.14 ॥

സകലഭുവനസാരം സർവവേദാന്തസാരം
സമരസഗുരുസാരം സർവവേദാർഥസാരം ।
സകലഭുവനസാരം സച്ചിദാനന്ദസാരം
സമരസജയസാരം സർവദാ മോക്ഷസാരം ॥ 47.15 ॥

സകലജനനമോക്ഷം സർവദാ തുര്യമോക്ഷം
സകലസുലഭമോക്ഷം സർവസാമ്രാജ്യമോക്ഷം ।
വിഷയരഹിതമോക്ഷം വിത്തസംശോഷമോക്ഷം
ശ്രവണമനനമാത്രാദേതദത്യന്തമോക്ഷം ॥ 47.16 ॥

തച്ഛുശ്രൂഷാ ച ഭവതഃ തച്ഛ്രുത്വാ ച പ്രപേദിരേ ।
ഏവം സർവവചഃ ശ്രുത്വാ നിദാഘഋഷിദർശിതം ।
ശുകാദയോ മഹാന്തസ്തേ പരം ബ്രഹ്മമവാപ്നുവൻ ॥ 47.17 ॥

ശ്രുത്വാ ശിവജ്ഞാനമിദം ഋഭുസ്തദാ
നിദാഘമാഹേത്ഥം മുനീന്ദ്രമധ്യേ ।
മുദാ ഹി തേഽപി ശ്രുതിശബ്ദസാരം
ശ്രുത്വാ പ്രണമ്യാഹുരതീവ ഹർഷാത് ॥ 47.18 ॥

മുനയഃ –
പിതാ മാതാ ഭ്രാതാ ഗുരുരസി വയസ്യോഽഥ ഹിതകൃത്
അവിദ്യാബ്ധേഃ പാരം ഗമയസി ഭവാനേവ ശരണം ।
ബലേനാസ്മാൻ നീത്വാ മമ വചനബലേനൈവ സുഗമം
പഥം പ്രാപ്ത്യൈവാർഥൈഃ ശിവവചനതോഽസ്മാൻ സുഖയസി ॥ 47.19 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
ഋഭുകൃതസംഗ്രഹോപദേശവർണനം നാമ സപ്തചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

48 ॥ അഷ്ടചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

സ്കന്ദഃ –
ജ്ഞാനാംഗസാധനം വക്ഷ്യേ ശൃണു വക്ഷ്യാമി തേ ഹിതം ।
യത് കൃത്വാ ജ്ഞാനമാപ്നോതി തത് പ്രാദാത് പരമേഷ്ഠിനഃ ॥ 48.1 ॥

ജൈഗീഷവ്യ ശൃണുഷ്വൈതത് സാവധാനേന ചേതസാ ।
പ്രഥമം വേദസമ്പ്രോക്തം കർമാചരണമിഷ്യതേ ॥ 48.2 ॥

ഉപനീതോ ദ്വിജോ വാപി വൈശ്യഃ ക്ഷത്രിയ ഏവ വാ ।
അഗ്നിരിത്യാദിഭിർമന്ത്രൈർഭസ്മധൃക് പൂയതേ ത്വഘൈഃ ॥ 48.3 ॥

ത്രിയായുഷൈസ്ത്ര്യംബകൈശ്ച ത്രിപുണ്ഡ്രം ഭസ്മനാഽഽചരേത് ।
ലിംഗാർചനപരോ നിത്യം രുദ്രാക്ഷാൻ ധാരയൻ ക്രമൈഃ ॥ 48.4 ॥

കണ്ഠേ ബാഹ്വോർവക്ഷസീ ച മാലാഭിഃ ശിരസാ തഥാ ।
ത്രിപുണ്ഡ്രവദ്ധാരയേത രുദ്രാക്ഷാൻ ക്രമശോ മുനേ ॥ 48.5 ॥

ഏകാനനം ദ്വിവക്ത്രം വാ ത്രിവക്ത്രം ചതുരാസ്യകം ।
പഞ്ചവക്ത്രം ച ഷട് സപ്ത തഥാഷ്ടദശകം നവ ॥ 48.6 ॥

ഏകാദശം ദ്വാദശം വാ തഥോർധ്വം ധാരയേത് ക്രമാത് ।
ഭസ്മധാരണമാത്രേണ പ്രസീദതി മഹേശ്വരഃ ॥ 48.7 ॥

രുദ്രാക്ഷധാരണാദേവ നരോ രുദ്രത്വമാപ്നുയാത് ।
ഭസ്മരുദ്രാക്ഷധൃങ്മർത്യോ ജ്ഞാനാംഗീ ഭവതി പ്രിയഃ ॥ 48.8 ॥

രുദ്രാധ്യായീ ഭസ്മനിഷ്ഠഃ പഞ്ചാക്ഷരജപാധരഃ ।
ഭസ്മോദ്ധൂലിതദേഹോഽയം ശ്രീരുദ്രം പ്രജപൻ ദ്വിജഃ ॥ 48.9 ॥

സർവപാപൈർവിമുക്തശ്ച ജ്ഞാനനിഷ്ഠോ ഭവേന്മുനേ ।
ഭസ്മസഞ്ഛന്നസർവാംഗോ ഭസ്മഫാലത്രിപുണ്ഡ്രകഃ ॥ 48.10 ॥

വേദമൗലിജവാക്യേഷു വിചാരാധികൃതോ ഭവേത് ।
നാന്യപുണ്ഡ്രധരോ വിപ്രോ യതിർവാ വിപ്രസത്തമ ॥ 48.11 ॥

ശമാദിനിയമോപേതഃ ക്ഷമായുക്തോഽപ്യസംസ്കൃതഃ ।
ശിരോവ്രതമിദം പ്രോക്തം ഭസ്മധാരണമേവ ഹി ॥ 48.12 ॥

ശിരോവ്രതം ച വിധിവദ്യൈശ്ചീർണം മുനിസത്തമ ।
തേഷാമേവ ബ്രഹ്മവിദ്യാം വദേത ഗുരുരാസ്തികഃ ॥ 48.13 ॥

ശാംഭവാ ഏവ വേദേഷു നിഷ്ഠാ നഷ്ടാശുഭാഃ പരം ।
ശിവപ്രസാദസമ്പന്നോ ഭസ്മരുദ്രാക്ഷധാരകഃ ॥ 48.14 ॥

രുദ്രാധ്യായജപാസക്തഃ പഞ്ചാക്ഷരപരായണഃ ।
സ ഏവ വേദവേദാന്തശ്രവണേഽധികൃതോ ഭവേത് ॥ 48.15 ॥

നാന്യപുണ്ഡ്രധരോ വിപ്രഃ കൃത്വാപി ശ്രവണം ബഹു ।
നൈവ ലഭ്യേത തദ്ജ്ഞാനം പ്രസാദേന വിനേശിതുഃ ॥ 48.16 ॥

പ്രസാദജനകം ശംഭോർഭസ്മധാരണമേവ ഹി ।
ശിവപ്രസാദഹീനാനാം ജ്ഞാനം നൈവോപജായതേ ॥ 48.17 ॥

പ്രസാദേ സതി ദേവസ്യ വിജ്ഞാനസ്ഫുരണം ഭവേത് ।
രുദ്രാധ്യായജാപിനാം തു ഭസ്മധാരണപൂർവകം ॥ 48.18 ॥

പ്രസാദോ ജായതേ ശംഭോഃ പുനരാവൃത്തിവർജിതഃ ।
പ്രസാദേ സതി ദേവസ്യ വേദാന്തസ്ഫുരണം ഭവേത് ॥ 48.19 ॥

തസ്യൈവാകഥിതാ ഹ്യർഥാഃ പ്രകാശന്തേ മഹാത്മനഃ ।
പഞ്ചാക്ഷരജപാദേവ പഞ്ചാസ്യധ്യാനപൂർവകം ॥ 48.20 ॥

തസ്യൈവ ഭവതി ജ്ഞാനം ശിവപ്രോക്തമിദം ധ്രുവം ।
സർവം ശിവാത്മകം ഭാതി ജഗദേതത് ചരാചരം ॥ 48.21 ॥

സ പ്രസാദോ മഹേശസ്യ വിജ്ഞേയഃ ശാംഭവോത്തമൈഃ ।
ശിവലിംഗാർചനാദേവ പ്രസാദഃ ശാംഭവോത്തമേ ॥ 48.22 ॥

നിയമാദ്ബിൽവപത്രൈശ്ച ഭസ്മധാരണപൂർവകം ।
പ്രസാദോ ജായതേ ശംഭോഃ സാക്ഷാദ്ജ്ഞാനപ്രകാശകഃ ॥ 48.23 ॥

ശിവക്ഷേത്രനിവാസേന ജ്ഞാനം സമ്യക് ദൃഢം ഭവേത് ।
ശിവക്ഷേത്രനിവാസേ തു ഭസ്മധാര്യധികാരവാൻ ॥ 48.24 ॥

നക്താശനാർചനാദേവ പ്രീയേത ഭഗവാൻ ഭവഃ ।
പ്രദോഷപൂജനം ശംഭോഃ പ്രസാദജനകം പരം ॥ 48.25 ॥

സോമവാരേ നിശീഥേഷു പൂജനം പ്രിയമീശിതുഃ ।
ഭൂതായാം ഭൂതനാഥസ്യ പൂജനം പരമം പ്രിയം ॥ 48.26 ॥

ശിവശബ്ദോച്ചാരണം ച പ്രസാദജനകം മഹത് ।
ജ്ഞാനാംഗസാധനേഷ്വേവം ശിവഭക്താർചനം മഹത് ॥ 48.27 ॥

ഭക്താനാമർചനാദേവ ശിവഃ പ്രീതോ ഭവിഷ്യതി ।
ഇത്യേതത്തം സമാസേന ജ്ഞാനാംഗം കഥിതം മയാ ।
അകൈതവേന ഭാവേന ശ്രവണീയോ മഹേശ്വരഃ ॥ 48.28 ॥

സൂതഃ –
യഃ കോഽപി പ്രസഭം പ്രദോഷസമയേ ബിൽവീദലാലങ്കൃതം
ലിംഗം തുംഗമപാരപുണ്യവിഭവൈഃ പശ്യേദഥാർചേത വാ ।
പ്രാപ്തം രാജ്യമവാപ്യ കാമഹൃദയസ്തുഷ്യേദകാമോ യദി
മുക്തിദ്വാരമപാവൃതം സ തു ലഭേത് ശംഭോഃ കടാക്ഷാങ്കുരൈഃ ॥ 48.29 ॥

അചലാതുലരാജകന്യകാകുചലീലാമലബാഹുജാലമീശം ।
ഭജതാമനലാക്ഷിപാദപദ്മം ഭവലീലം ന ഭവേത ചിത്തബാലം ॥ 48.30 ॥

ഭസ്മത്രിപുണ്ഡ്രരചിതാംഗകബാഹുഫാല-
രുദ്രാക്ഷജാലകവചാഃ ശ്രുതിസൂക്തിമാലാഃ ।
വേദോരുരത്നപദകാങ്കിതശംഭുനാമ-
ലോലാ ഹി ശാംഭവവരാഃ പരിശീലയന്തി ॥ 48.31 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ ഋഭുനിദാഘസംവാദേ
സ്കന്ദകൃതശിവവ്രതോപദേശവർണനം നാമ അഷ്ടചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥

49 ॥ ഏകോനപഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥

സ്കന്ദഃ –
പുരാ മഗധദേശീയോ ബ്രാഹ്മണോ വേദപാരഗഃ ।
ഉചഥ്യതനയോ വാഗ്മീ വേദാർഥപ്രവണേ ധൃതഃ ॥ 49.1 ॥

നാമ്നാ സുദർശനോ വിപ്രാൻ പാഠയൻ ശാസ്ത്രമുത്തമം ।
വേദാന്തപരയാ ഭക്ത്യാ വർണാശ്രമരതഃ സദാ ॥ 49.2 ॥

മോക്ഷമിച്ഛേദപി സദാ വിപ്രോഽപി ച ജനാർദനാത് ।
വിഷ്ണുപൂജാപരോ നിത്യം വിഷ്ണുക്ഷേത്രേഷു സംവസൻ ॥ 49.3 ॥

ഗോപീചന്ദനഫാലോസൗ തുലസ്യൈവാർചയദ്ധരിം ।
ഉവാസ നിയതം വിപ്രോ വിഷ്ണുധ്യാനപരായണഃ ॥ 49.4 ॥

ദശവർഷമിദം തസ്യ കൃത്യം ദൃഷ്ട്വാ ജനാർദനഃ ।
മോക്ഷേച്ഛോരാജുഹാവൈനം പുരതോദ്ഭൂയ തം ദ്വിജം ॥ 49.5 ॥

വിഷ്ണുഃ –
ഔചഥ്യ മുനിശാർദൂല തപസ്യഭിരതഃ സദാ ।
വൃണു കാമം ദദാമ്യേവ വിനാ ജ്ഞാനം ദ്വിജോത്തമ ॥ 49.6 ॥

സൂതഃ –
ഇതി വിഷ്ണോർഗിരം ശ്രുത്വാ വിപ്രഃ കിഞ്ചിദ്ഭയാന്വിതഃ ।
പ്രണിപത്യാഹ തം വിഷ്ണും സ്തുവന്നാരായണേതി തം ॥ 49.7 ॥

സുദർശനഃ –
വിഷ്ണോ ജിഷ്ണോ നമസ്തേഽസ്തു ശംഖചക്രഗദാധര ।
ത്വത്പാദനലിനം പ്രാപ്തോ ജ്ഞാനായാനർഹണഃ കിമു ॥ 49.8 ॥

കിമന്യൈർധർമകാമാർഥൈർനശ്വരൈരിഹ ശംഖഭൃത് ।
ഇത്യുക്തം തദ്വചഃ ശ്രുത്വാ വിഷ്ണു പ്രാഹ സുദർശനം ॥ 49.9 ॥

വിഷ്ണുഃ –
സുദർശന ശൃണുഷ്വൈതന്മത്തോ നാന്യമനാ ദ്വിജ ।
വദാമി തേ ഹിതം സത്യം മയാ പ്രാപ്തം യഥാ തവ ॥ 49.10 ॥

മദർചനേന ധ്യാനേന മോക്ഷേച്ഛാ ജായതേ നൃണാം ।
മോക്ഷദാതാ മഹാദേവോ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനദായകഃ ॥ 49.11 ॥

തദർചനേന സമ്പ്രാപ്തം മയാ പൂർവം സുദർശനം ।
സഹസ്രാരം ദൈത്യഹന്തൃ സാക്ഷാത് ത്ര്യക്ഷപ്രപൂജയാ ॥ 49.12 ॥

തമാരാധയ യത്നേന ഭസ്മധാരണപൂർവകം ।
അഗ്നിരിത്യാദിഭിർമന്ത്രൈസ്ത്രിയായുഷത്രിപുണ്ഡ്രകൈഃ ॥ 49.13 ॥

രുദ്രാക്ഷധാരകോ നിത്യം രുദ്രപഞ്ചാക്ഷരാദരഃ ।
ശിവലിംഗം ബിൽവപത്രൈഃ പൂജയൻ ജ്ഞാനവാൻ ഭവ ॥ 49.14 ॥

വസൻ ക്ഷേത്രേ മഹേശസ്യ സ്നാഹി തീർഥേ ച ശാങ്കരേ ।
അഹം ബ്രഹ്മാദയോ ദേവാഃ പൂജയൈവ പിനാകിനഃ ॥ 49.15 ॥

ബലിനഃ ശിവലിംഗസ്യ പൂജയാ വിപ്രസത്തമ ।
യസ്യ ഫാലതലം മേഽദ്യ ത്രിപുണ്ഡ്രപരിചിൻഹിതം ॥ 49.16 ॥

ബ്രഹ്മേന്ദ്രദേവമുനിഭിസ്ത്രിപുണ്ഡ്രം ഭസ്മനാ ധൃതം ।
പശ്യ വക്ഷസി ബാഹ്വോർമേ രുദ്രാക്ഷാണാം സ്രജം ശുഭാം ॥ 49.17 ॥

പഞ്ചാക്ഷരജപാസക്തോ രുദ്രാധ്യായപരായണഃ ।
ത്രികാലമർചയാമീശം ബിൽവപത്രൈരഹം ശിവം ॥ 49.18 ॥

കമലാ വിമലാ നിത്യം കോമലൈർബിൽവപല്ലവൈഃ ।
പൂജയത്യനിശം ലിംഗേ തഥാ ബ്രഹ്മാദയഃ സുരാഃ ॥ 49.19 ॥

മുനയോ മനവോഽപ്യേവം തഥാന്യേ ദ്വിജസത്തമാഃ ।
നൃപാസുരാസ്തഥാ ദൈത്യാ ബലിനഃ ശിവപൂജയാ ॥ 49.20 ॥

ജ്ഞാനം മോക്ഷസ്തഥാ ഭാഗ്യം ലഭ്യതേ ശങ്കരാർചനാത് ।
തസ്മാത് ത്വമപി ഭക്ത്യൈവ സമാരാധയ ശങ്കരം ॥ 49.21 ॥

പശവോ വിഷ്ണുവിധയസ്തഥാന്യേ മുനയഃ സുരാഃ ।
സർവേഷാം പതിരീശാനസ്തത്പ്രസാദാദ്വിമുക്തിഭാക് ॥ 49.22 ॥

പ്രസാദജനകം തസ്യ ഭസ്മധാരണമേവ ഹി ।
പ്രസാദജനകം തസ്യ മുനേ രുദ്രാക്ഷധാരണം ॥ 49.23 ॥

പ്രസാദജനകസ്തസ്യ രുദ്രാധ്യായജപഃ സദാ ।
പ്രസാദജനകസ്തസ്യ പഞ്ചാക്ഷരജപോ ദ്വിജ ॥ 49.24 ॥

പ്രസാദജനകം തസ്യ ശിവലിംഗൈകപൂജനം ।
പ്രസാദേ ശാംഭവേ ജാതേ ഭുക്തിമുക്തീ കരേ സ്ഥിതേ ॥ 49.25 ॥

തസ്യ ഭക്ത്യൈവ സർവേഷാം മോചനം ഭവപാശതഃ ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാദ്ബിൽവൈർലിംഗസ്യ പൂജനം ॥ 49.26 ॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാച്ഛിവക്ഷേത്രേഷു വർതനം ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് ശിവതീർഥനിഷേവണം ॥ 49.27 ॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് ഭസ്മരുദ്രാക്ഷധാരണം ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് പ്രദോഷേ ശിവപൂജനം ॥ 49.28 ॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാദ് രുദ്രപഞ്ചാക്ഷരാവൃതിഃ ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാച്ഛിവഭക്തജനാർചനം ॥ 49.29 ॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് സോമേ സായന്തനാർചനം ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് തന്നിർമാല്യൈകഭോജനം ॥ 49.30 ॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാദ് അഷ്ടമീഷ്വർചനം നിശി ।
തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് ചതുർദശ്യർചനം നിശി ॥ 49.31 ॥

തസ്യ പ്രീതികരം സാക്ഷാത് തന്നാമ്നാം സ്മൃതിരേവ ഹി ।
ഏതാവാനേന ധർമോ ഹി ശംഭോഃ പ്രിയകരോ മഹാൻ ॥ 49.32 ॥

അന്യദഭ്യുദയം വിപ്ര ശ്രുതിസ്മൃതിഷു കീർതിതം ।
ധർമോ വർണാശ്രമപ്രോക്തോ മുനിഭിഃ കഥിതോ മുനേ ॥ 49.33 ॥

അവിമുക്തേ വിശേഷേണ ശിവോ നിത്യം പ്രകാശതേ ।
തസ്മാത് കാശീതി തത് പ്രോക്തം യതോ ഹീശഃ പ്രകാശതേ ॥ 49.34 ॥

തത്രൈവാമരണം തിഷ്ഠേദിതി ജാബാലികീ ശ്രുതിഃ ।
തത്ര വിശ്വേശ്വരേ ലിംഗേ നിത്യം ബ്രഹ്മ പ്രകാശതേ ॥ 49.35 ॥

തത്രാന്നപൂർണാ സർവേഷാം ഭുക്ത്യന്നം സമ്പ്രയച്ഛതി ।
തത്രാസ്തി മണികർണാഖ്യം മണികുണ്ഡം വിനിർമിതം ॥ 49.36 ॥

ജ്ഞാനോദയോഽപി തത്രാസ്തി സർവേഷാം ജ്ഞാനദായകഃ ।
തത്ര യാഹി മയാ സാർധം തത്രൈവ വസ വൈ മുനേ ॥ 49.37 ॥

തത്രാന്തേ മോക്ഷദം ജ്ഞാനം ദദാതീശ്വര ഏവ ഹി ।
ഇത്യുക്ത്വാ തേന വിപ്രേണ യയൗ കാശീം ഹരിഃ സ്വയം ॥ 49.38 ॥

സ്നാത്വാ തീർഥേ ചക്രസഞ്ജ്ഞേ ജ്ഞാനവാപ്യാം ഹരിദ്വിജഃ ।
തം ദ്വിജം സ്നാപയാമാസ ഭസ്മനാപാദമസ്തകം ॥ 49.39 ॥

ധൃതത്രിപുണ്ഡ്രരുദ്രാക്ഷം കൃത്വാ തം ച സുദർശനം ।
പൂജയച്ചാഥ വിശ്വേശം പൂജയാമാസ ച ദ്വിജാൻ ॥ 49.40 ॥

ബിൽവൈർഗന്ധാക്ഷതൈർദീപൈർനൈവേദ്യൈശ്ച മനോഹരൈഃ ।
തുഷ്ടാവ പ്രണിപത്യൈവം സ ദ്വിജോ മധുസൂദനഃ ॥ 49.41 ॥

സുദർശനവിഷ്ണൂ –
ഭജ ഭജ ഭസിതാനലോജ്വലാക്ഷം
ഭുജഗാഭോഗഭുജംഗസംഗഹസ്തം ।
ഭവഭീമമഹോഗ്രരുദ്രമീഡ്യം
ഭവഭർജകതർജകം മഹൈനസാം ॥ 49.42 ॥

വേദഘോഷഭടകാടകാവധൃക് ദേഹദാഹദഹനാമല കാല ।
ജൂടകോടിസുജടാതടിദുദ്യദ്രാഗരഞ്ജിതടിനീശശിമൗലേ ॥ 49.43 ॥

ശംബരാങ്കവരഭൂഷ പാഹി മാമംബരാന്തരചരസ്ഫുടവാഹ ।
വാരിജാദ്യഘനഘോഷ ശങ്കര ത്രാഹി വാരിജഭവേഡ്യ മഹേശ ॥ 49.44 ॥

മദഗജവരകൃത്തിവാസ ശംഭോ
മധുമദനാക്ഷിസരോരുഹാർച്യപാദ ।
യമമദദമനാന്ധശിക്ഷ ശംഭോ
പുരഹര പാഹി ദയാകടാക്ഷസാരൈഃ ॥ 49.45 ॥

അപാം പുഷ്പം മൗലൗ ഹിമഭയഹരഃ ഫാലനയനഃ
ജടാജൂടേ ഗംഗാഽംബുജവികസനഃ സവ്യനയനഃ ।
ഗരം കണ്ഠേ യസ്യ ത്രിഭുവനഗുരോഃ ശംബരഹര
മതംഗോദ്യത്കൃത്തേർഭവഹരണപാദാബ്ജഭജനം ॥ 49.46 ॥

ശ്രീബിൽവമൂലശിതികണ്ഠമഹേശലിംഗം
ബിൽവാംബുജോത്തമവരൈഃ പരിപൂജ്യ ഭക്ത്യാ ।
സ്തംബേരമാംഗവദനോത്തമസംഗഭംഗ
രാജദ്വിഷാംഗപരിസംഗമഹേശശാംഗം ॥ 49.47 ॥

യോ ഗൗരീരമണാർചനോദ്യതമതിർഭൂയോ ഭവേച്ഛാംഭവോ
ഭക്തോ ജന്മപരമ്പരാസു തു ഭവേന്മുക്തോഽഥ മുക്ത്യംഗനാ-
കാന്തസ്വാന്തനിതാന്തശാന്തഹൃദയേ കാർതാന്തവാർതോജ്ഝിതഃ ।
വിഷ്ണുബ്രഹ്മസുരേന്ദ്രരഞ്ജിതമുമാകാന്താംഘ്രിപങ്കേരുഹ-
ധ്യാനാനന്ദനിമഗ്നസർവഹൃദയഃ കിഞ്ചിന്ന ജാനാത്യപി ॥ 49.48 ॥

കാമാരാതിപദാംബുജാർചനരതഃ പാപാനുതാപാധിക-
വ്യാപാരപ്രവണപ്രകീർണമനസാ പുണ്യൈരഗണ്യൈരപി ।
നോ ദൂയേത വിശേഷസന്തതിമഹാസാരാനുകാരാദരാ-
ദാരാഗ്രാഹകുമാരമാരസുശരാദ്യാഘാതഭീതൈരപി ॥ 49.49 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ വിഷ്ണൂചഥ്യസംവാദേ
ശിവസ്യ ജ്ഞാനദാതൃത്വനിരൂപണം നാമ ഏകോനപഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥

50 ॥ പഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥

സ്കന്ദഃ –
വിഷ്ണുസ്തവാന്തേ വിപ്രോഽസൗ സുദർശനസമാഹ്വയഃ ।
സ്നാത്വാഽഥ മണികർണ്യാം സ ഭസ്മരുദ്രാക്ഷഭൂഷണഃ ॥ 50.1 ॥

സഞ്ജപൻ ശതരുദ്രീയം പഞ്ചാക്ഷരപരായണഃ ।
സമ്പാദ്യ ബിൽവപത്രാണി കമലാന്യമലാന്യപി ॥ 50.2 ॥

ഗന്ധാക്ഷതൈർധൂപദീപൈർനൈവേദ്യൈർവിവിധൈരപി ।
വിഷ്ണൂപദിഷ്ടമാർഗേണ നിത്യമന്തർഗൃഹസ്യ ഹി ॥ 50.3 ॥

പ്രദക്ഷിണം ചകാരാസൗ ലിംഗാന്യഭ്യർചയംസ്തഥാ ।
വിശ്വേശ്വരാവിമുക്തേശൗ വീരേശം ച ത്രിലോചനം ॥ 50.4 ॥

കൃത്തിവാസം വൃദ്ധകാലേ കേദാരം ശൂലടങ്കകം ।
രത്നേശം ഭാരഭൂതേശം ചന്ദ്രേശം സിദ്ധകേശ്വരം ॥ 50.5 ॥

ഘണ്ടാകർണേശ്വരം ചൈവ നാരദേശം യമേശ്വരം ।
പുലസ്തിപുലഹേശം ച വികർണേശം ഫലേശ്വരം ॥ 50.6 ॥

കദ്രുദ്രേശമഖണ്ഡേശം കേതുമാലിം ഗഭസ്തികം ।
യമുനേശം വർണകേശം ഭദ്രേശം ജ്യേഷ്ഠശങ്കരം ॥ 50.7 ॥

നന്ദികേശം ച രാമേശം കരമർദേശ്വരം തഥാ ।
ആവർദേശം മതംഗേശം വാസുകീശം ദ്രുതീശ്വരം ॥ 50.8 ॥

സൂര്യേശമര്യമേശം ച തൂണീശം ഗാലവേശ്വരം ।
കണ്വകാത്യായനേശം ച ചന്ദ്രചൂഡേശ്വരം തഥാ ॥ 50.9 ॥

ഉദാവർതേശ്വരം ചൈവ തൃണജ്യോതീശ്വരം സദാ ।
കങ്കണേശം തങ്കണേശം സ്കന്ദേശം താരകേശ്വരം ॥ 50.10 ॥

ജംബുകേശം ച ജ്ഞാനേശം നന്ദീശം ഗണപേശ്വരം ।
ഏതാന്യന്തർഗൃഹേ വിപ്രഃ പൂജയൻ പരയാ മുദാ ॥ 50.11 ॥

ഢുണ്ഢ്യാദിഗണപാംശ്ചൈവ ഭൈരവം ചാപി നിത്യശഃ ।
അന്നപൂർണാമന്നദാത്രീം സാക്ഷാല്ലോകൈകമാതരം ॥ 50.12 ॥

ദണ്ഡപാണിം ക്ഷേത്രപാലം സമ്യഗഭ്യർച്യ തസ്ഥിവാൻ ।
തീർഥാന്യന്യാന്യപി മുനിർമണികർണ്യാദി സത്തമ ॥ 50.13 ॥

ജ്ഞാനോദം സിദ്ധകൂപം ച വൃദ്ധകൂപം പിശാചകം ।
ഋണമോചനതീർഥം ച ഗർഗതീർഥം മഹത്തരം ॥ 50.14 ॥

സ്നാത്വാ സനിയമം വിപ്രോ നിത്യം പഞ്ചനദേ ഹൃദേ ।
കിരണാം ധൂതപാപാം ച പഞ്ചഗംഗാമപി ദ്വിജഃ ॥ 50.15 ॥

ഗംഗാം മനോരമാം തുംഗാം സർവപാപപ്രണാശിനീം ।
മുക്തിമണ്ടപമാസ്ഥായ സ ജപൻ ശതരുദ്രിയം ॥ 50.16 ॥

അഷ്ടോത്തരസഹസ്രം വൈ ജപൻ പഞ്ചാക്ഷരം ദ്വിജഃ ।
പക്ഷേ പക്ഷേ തഥാ കുർവൻ പഞ്ചക്രോശപ്രദക്ഷിണം ॥ 50.17 ॥

അന്തർഗൃഹാദ്ബഹിർദേശേ ചകാരാവസഥം തദാ ।
ഏവം സംവസതസ്തസ്യ കാലോ ഭൂയാനവർതത ॥ 50.18 ॥

തത്ര ദൃഷ്ട്വാ തപോനിഷ്ഠം സുദർശനസമാഹ്വയം ।
വിഷ്ണുസ്തദാ വൈ തം വിപ്രം സമാഹൂയ ശിവാർചകം ॥ 50.19 ॥

പുനഃ പ്രാഹ പ്രസന്നേന ചേതസാ മുനിസത്തമം ।

വിഷ്ണുഃ –
ഭോഃ സുദർശനവിപ്രേന്ദ്ര ശിവാർചനപരായണ ।
ജ്ഞാനപാത്രം ഭവാനേവ വിശ്വേശകൃപയാഽധുനാ ॥ 50.20 ॥

ത്വയാ തപാംസി തപ്താനി ഇഷ്ടാ യജ്ഞാസ്ത്വയൈവ ഹി ।
അധീതാശ്ച ത്വയാ വേദാഃ കാശ്യാം വാസോ യതസ്തവ ॥ 50.21 ॥

ബഹുഭിർജന്മഭിര്യേന കൃതം ക്ഷേത്രേ മഹത്തപഃ ।
തസ്യൈവ സിദ്ധ്യത്യമലാ കാശീയം മുക്തികാശികാ ॥ 50.22 ॥

തവ ഭാഗ്യസ്യ നാന്തോഽസ്തി മുനേ ത്വം ഭാഗ്യവാനസി ।
കിഞ്ചൈകം തവ വക്ഷ്യാമി ഹിതമാത്യന്തികം ശൃണു ॥ 50.23 ॥

വിശ്വേശകൃപയാ തേഽദ്യ മുക്തിരന്തേ ഭവിഷ്യതി ।
രുദ്രാക്ഷനാമപുണ്യം യത് നാമ്നാം സാഹസ്രമുത്തമം ॥ 50.24 ॥

ഉപദേക്ഷ്യാമി തേ വിപ്ര നാമസാഹസ്രമീശിതുഃ ।
തേനാർചയേശം വിശ്വേശം ബിൽവപത്രൈർമനോഹരൈഃ ॥ 50.25 ॥

വർഷമേകം നിരാഹാരോ വിശ്വേശം പൂജയൻ സദാ ।
സംവത്സരാന്തേ മുക്തസ്ത്വം ഭവിഷ്യതി ന സംശയഃ ॥ 50.26 ॥

ത്വദ്ദേഹാപഗമേ മന്ത്രം പഞ്ചാക്ഷരമനുത്തമം ।
ദദാതി ദേവോ വിശ്വേശസ്തേന മുക്തോ ഭവിഷ്യതി ॥ 50.27 ॥

ശൈവേഭ്യഃ സന്നജീവേഭ്യോ ദദാതീമം മഹാമനും ।

സ്കന്ദഃ –
ഇതി വിഷ്ണുവചഃ ശ്രുത്വാ പ്രണമ്യാഹ ഹരിം തദാ ।
സുദർശനോ യയാചേത്ഥം നാമ്നാം സാഹസ്രമുത്തമം ॥ 50.28 ॥

ഭഗവൻ ദൈത്യവൃന്ദഘ്ന വിഷ്ണോ ജിഷ്ണോ നമോഽസ്തു തേ ।
സഹസ്രനാമ്നാം യദ്ദിവ്യം വിശ്വേശസ്യാശു തദ്വദ ॥ 50.29 ॥

യേന ജപ്തേന ദേവേശഃ പൂജിതോ ബിൽവപത്രകൈഃ ।
ദദാതി മോക്ഷസാമ്രാജ്യം ദേഹാന്തേ തദ്വദാശു മേ ॥ 50.30 ॥

തദാ വിപ്രവചഃ ശ്രുത്വാ തസ്മൈ ചോപാദിശത് സ്വയം ।
സഹസ്രനാമ്നാം ദേവസ്യ ഹിരണ്യസ്യേത്യാദി സത്തമ ॥ 50.31 ॥

തേന സമ്പൂജ്യ വിശ്വേശം വർഷമേകമതന്ദ്രിതഃ ।
കോമലാരക്തബിൽവൈശ്ച സ്തോത്രേണാനേന തുഷ്ടുവേ ॥ 50.32 ॥

സുദർശനഃ –
ആശീവിഷാംഗപരിമണ്ഡലകണ്ഠഭാഗ-
രാജത്സുസാഗരഭവോഗ്രവിഷോരുശോഭ ।
ഫാലസ്ഫുരജ്ജ്വലനദീപ്തിവിദീപിതാശാ-
ശോകാവകാശ തപനാക്ഷ മൃഗാങ്കമൗലേ ॥ 50.33 ॥

ക്രുദ്ധോഡുജായാപതിധൃതാർധശരീരശോഭ
പാഹ്യാശു ശാസിതമഖാന്ധകദക്ഷശത്രോ ।
സുത്രാമവജ്രകരദണ്ഡവിഖണ്ഡിതോരു-
പക്ഷാദ്യഘക്ഷിതിധരോർധ്വശയാവ ശംഭോ ॥ 50.34 ॥

ഉത്ഫുല്ലഹല്ലകലസത്കരവീരമാലാ-
ഭ്രാജത്സുകന്ധരശരീര പിനാകപാണേ ।
ചഞ്ചത്സുചന്ദ്രകലികോത്തമചാരുമൗലിം
ലിംഗേ കുലുഞ്ചപതിമംബികയാ സമേതം ॥ 50.35 ॥

ഛായാധവാനുജലസച്ഛദനൈഃ പരിപൂജ്യ ഭക്ത്യാ
മുക്തേന സ്വസ്യ ച വിരാജിതവംശകോട്യാ ।
സായം സംഗവപുംഗവോരുവഹനം ശ്രീതുംഗലിംഗാർചകഃ
ശാംഗഃ പാതകസംഗഭംഗചതുരശ്ചാസംഗനിത്യാന്തരഃ ॥ 50.36 ॥

ഫാലാക്ഷസ്ഫുരദക്ഷിജസ്ഫുരദുരുസ്ഫൂലിംഗദഗ്ധാംഗകാ-
നംഗോത്തുംഗമതംഗകൃത്തിവസനം ലിംഗം ഭജേ ശാങ്കരം ।
അച്ഛാച്ഛാഗവഹാം സുരതാമീക്ഷാശിനാന്തേ വിഭോ
വൃഷ്യം ശാങ്കരവാഹനാമനിരതാഃ സോമം തഥാ വാജിനം ॥ 50.37 ॥

ത്യക്ത്വാ ജന്മവിനാശനം ത്വിതി മുഹുസ്തേ ജിഹ്വയാ സത്തമാഃ
യേ ശംഭോഃ സകൃദേവ നാമനിരതാഃ ശാംഗാഃ സ്വതഃ പാവനാഃ ॥ 50.38 ॥

മൃഗാങ്ക മൗലിമീശ്വരം മൃഗേന്ദ്രശത്രുജത്വചം ।
വസാനമിന്ദുസപ്രഭം മൃഗാദ്യബാലസത്കരം ।
ഭജേ മൃഗേന്ദ്രസപ്രഭം ??? ??? ॥ 50.39 ॥

സ്കന്ദഃ –
ഏവം സ്തുവന്തം വിശ്വേശം സുദർശനമതന്ദ്രിതം ।
പ്രാഹേത്ഥം ശൗരിമാഭാഷ്യ ശംഭോർഭക്തിവിവർധനം ॥ 50.40 ॥

വിഷ്ണുഃ –
അത്രൈവാമരണം വിപ്ര വസ ത്വം നിയതാശനഃ ।
നാമ്നാം സഹസ്രം പ്രജപൻ ശതരുദ്രീയമേവ ച ॥ 50.41 ॥

അന്തർഗൃഹാത് ബഹിഃ സ്ഥിത്വാ പൂജയാശു മഹേശ്വരം ।
തവാന്തേ ഭൂരികരുണോ മോക്ഷം ദാസ്യത്യസംശയം ॥ 50.42 ॥

സ പ്രണമ്യാഹ വിശ്വേശം ദൃഷ്ട്വാ പ്രാഹ സുദർശനം ।
ധന്യസ്ത്വം ലിംഗേഽപ്യനുദിനഗലിതസ്വാന്തരംഗാഘസംഘഃ
പുംസാം വര്യാദ്യഭക്ത്യാ യമനിയമവരൈർവിശ്വവന്ദ്യം പ്രഭാതേ ।
ദത്വാ ബിൽവവരം സദംബുജദലം കിഞ്ചിജ്ജലം വാ മുഹുഃ
പ്രാപ്നോതീശ്വരപാദപങ്കജമുമാനാഥാദ്യ മുക്തിപ്രദം ॥ 50.43 ॥

കോ വാ ത്വത്സദൃശോ ഭവേദഗപതിപ്രേമൈകലിംഗാർചകോ
മുക്താനാം പ്രവരോർധ്വകേശവിലസച്ഛ്രീഭക്തിബീജാങ്കുരൈഃ ।
ദേവാ വാപ്യസുരാഃ സുരാ മുനിവരാ ഭാരാ ഭുവഃ കേവലം
വീരാ വാ കരവീരപുഷ്പവിലസന്മാലാപ്രദേ നോ സമഃ ॥ 50.44 ॥

വനേ വാ രാജ്യേ വാപ്യഗപതിസുതാനായകമഹോ
സ്ഫുരല്ലിംഗാർചായാം നിയമമതഭാവേന മനസാ ।
ഹരം ഭക്ത്യാ സാധ്യ ത്രിഭുവനതൃണാഡംബരവര-
പ്രരൂഢൈർഭാഗ്യൈർവാ ന ഹി ഖലു സ സജ്ജേത ഭുവനേ ॥ 50.45 ॥

ന ദാനൈര്യോഗൈർവാ വിധിവിഹിതവർണാശ്രമഭരൈഃ
അപാരൈർവേദാന്തപ്രതിവചനവാക്യാനുസരണൈഃ ।
ന മന്യേഽഹം സ്വാന്തേ ഭവഭജനഭാവേന മനസാ
മുഹുർലിംഗം ശാംഗം ഭജതി പരമാനന്ദകുഹരഃ ॥ 50.46 ॥

ശർവം പരവതനന്ദിനീപതിമഹാനന്ദാംബുധേഃ പാരഗാ
രാഗത്യാഗഹൃദാ വിരാഗപരമാ ഭസ്മാംഗരാഗാദരാഃ ।
മാരാപാരശരാഭിഘാതരഹിതാ ധീരോരുധാരാരസൈഃ
പാരാവാരമഹാഘസംസൃതിഭരം തീർണാഃ ശിവാഭ്യർചനാത് ॥ 50.47 ॥

മാർകണ്ഡേയസുതം പുരാഽന്തകഭയാദ്യോഽരക്ഷദീശോ ഹരഃ
തത്പാദാംബുജരാഗരഞ്ജിതമനാ നാപ്നോതി കിം വാ ഫലം ।
തം മൃത്യുഞ്ജയമഞ്ജസാ പ്രണമതാമോജോജിമധ്യേ ജയം
ജേതാരോതപരാജയോ ജനിജരാരോഗൈർവിമുക്തിം ലഭേത് ॥ 50.48 ॥

ഭൂതായാം ഭൂതനാഥം ത്വഘമതിതിലകാകാരഭില്ലോത്ഥശല്യൈഃ
ധാവൻ ഭല്ലൂകപൃഷ്ഠേ നിശി കില സുമഹദ്വ്യാഘ്രഭീത്യാഽരുരോഹ ।
ബിൽവം നൽവപ്രഭം തച്ഛദഘനമസകൃത് പാതയാമാസ മൂലേ
നിദ്രാതന്ദ്രോജ്ഝിതോഽസൗ മൃഗഗണകലനേ മൂലലിംഗേഽഥ ശാംഗേ ॥ 50.49 ॥

തേനാഭൂദ്ഭഗവാൻ ഗണോത്തമവരോ മുക്താഘസംഘസ്തദാ
ചണ്ഡാംശോസ്തനയേന പൂജിതപദഃ സാരൂപ്യമാപേശിതുഃ ।
ഗംഗാചന്ദ്രകലാകപർദവിലസത്ഫാലസ്ഫുലിംഗോജ്ജ്വലദ്
വാലന്യങ്കുകരാഗ്രസംഗതമഹാശൂലാഹി ടങ്കോദ്യതഃ ॥ 50.50 ॥

ചൈത്രേ ചിത്രൈഃ പാതകൈർവിപ്രമുക്തോ വൈശാഖേ വൈ ദുഃഖശാഖാവിമുക്തഃ ।
ജ്യേഷ്ഠേ ശ്രേഷ്ഠോ ഭവതേഷാഢമാസി പുത്രപ്രാപ്തിഃ ശ്രാവണേ ശ്രാന്തിനാശഃ ॥ 50.51 ॥

ഭാദ്രേ ഭദ്രോ ഭവതേ ചാശ്വിനേ വൈ അശ്വപ്രാപ്തിഃ കാർതികേ കീർതിലാഭഃ ।
മാർഗേ മുക്തേർമാർഗമേതല്ലഭേത പുഷ്യേ പുണ്യം മാഘകേ ചാഘനാശഃ ॥ 50.52 ॥

ഫൽഗു ത്വംഹോ ഫാൽഗുനേ മാസി
നശ്യേദീശാർചാതോ ബിൽവപത്രൈശ്ചലിംഗേ ।
ഏവം തത്തന്മാസി പൂജ്യേശലിംഗം
ചിത്രൈഃ പാപൈർവിപ്രമുക്തോ ദ്വിജേന്ദ്രഃ ॥ 50.53 ॥

ദൂർവാങ്കുരൈരഭിനവൈഃ ശശിധാമചൂഡ-
ലിംഗാർചനേന പരിശേഷയദങ്കുരാണി ।
സംസാരഘോരതരരൂപകരാണി സദ്യഃ
മുക്ത്യങ്കുരാണി പരിവർധയതീഹ ധന്യഃ ॥ 50.54 ॥

ഗോക്ഷീരേക്ഷുക്ഷൗദ്രഖണ്ഡാജ്യദധ്നാ
സന്നാരേലൈഃ പാനസാമ്രാദിസാരൈഃ ।
വിശ്വേശാനം സത്സിതാരത്നതോയൈഃ
ഗന്ധോദൈർവാ സിഞ്ച്യ ദോഷൈർവിമുക്തഃ ॥ 50.55 ॥

ലിംഗം ചന്ദനലേപസംഗതമുമാകാന്തസ്യ പശ്യന്തി യേ
തേ സംസാരഭുജംഗഭംഗപതനാനംഗാംഗസംഗോജ്ഝിതാഃ ।
വ്യംഗം സർവസമർചനം ഭഗവതഃ സാംഗം ഭവേച്ഛാങ്കരം
ശംഗാപാംഗകൃപാകടാക്ഷലഹരീ തസ്മിംശ്ചിരം തിഷ്ഠതി ॥ 50.56 ॥

മുരലിസരലിരാഗൈർമർദലൈസ്താലശംഖൈഃ
പടുപടഹനിനാദധ്വാന്തസന്ധാനഘോഷൈഃ ।
ദുന്ദുഭ്യാഘാതവാദൈർവരയുവതിമഹാനൃത്തസംരംഭരംഗൈഃ
ദർശേഷ്വാദർശദർശോ ഭഗവതി ഗിരിജാനായകേ മുക്തിഹേതുഃ ॥ 50.57 ॥

സ്വച്ഛച്ഛത്രഛവീനാം വിവിധജിതമഹാച്ഛായയാ ഛന്നമൈശം
ശീർഷം വിച്ഛിന്നപാപോ ഭവതി ഭവഹരഃ പൂജകഃ ശംഭുഭക്ത്യാ ।
ചഞ്ചച്ചന്ദ്രാഭകാണ്ഡപ്രവിലസദമലസ്വർണരത്നാഗ്രഭാഭി-
ര്ദീപ്യച്ചാമരകോടിഭിഃ സ്ഫുടപടഘടിതൈശ്ചാകചക്യൈഃ പതാകൈഃ ॥ 50.58 ॥

സമ്പശ്യാരുണഭൂരുഹോത്തമശിഖാസംലേഢിതാരാഗണം
താരാനാഥകലാധരോരുസുമഹാലിംഗൗഘസംസേവിതം ।
ബിൽവാനാം കുലമേതദത്ര സുമഹാപാപൗഘസംഹാരകൃത്
വാരാണാം നിഖിലപ്രമോദജനകം ശംഭോഃ പ്രിയം കേവലം ॥ 50.59 ॥

അന്നം പോത്രിമലായതേ ധനരസം കൗലേയമൂത്രായതേ
സംവേശോ നിഗലായതേ മമ സദാനന്ദോ കന്ദായതേ ।
ശംഭോ തേ സ്മരണാന്തരായഭരിത പ്രാണഃ കൃപാണായതേ ॥ 50.60 ॥

കഃ കൽപദ്രുമുപേക്ഷ്യ ചിത്തഫലദം തൂലാദിദാനക്ഷയം
ബബ്ബൂലം പരിസേവതേ ക്ഷുദധികോ വാതൂലദാനക്ഷമം ।
തദ്വച്ഛങ്കരകിങ്കരോ വിധിഹരിബ്രഹ്മേന്ദ്രചന്ദ്രാനലാൻ
സേവേദ്യോ വിധിവഞ്ചിതഃ കലിബലപ്രാചുര്യതോ മൂഢധീഃ ॥ 50.61 ॥

സുവർണാണ്ഡോദ്ഭൂതസ്തുതിഗതിസമർച്യാണ്ഡജവര-
പ്രപാദം ത്വാം കശ്ചിദ് ഭജതി ഭുവനേ ഭക്തിപരമഃ ।
മഹാചണ്ഡോദ്ദണ്ഡപ്രകടിതഭുവം താണ്ഡവപരം
വിഭും സന്തം നിത്യം ഭജ ഭഗണനാഥാമലജടം ॥ 50.62 ॥

അജഗവകര വിഷ്ണുബാണ ശംഭോ
ദുരിതഹരാന്തകനാശ പാഹി മാമനാഥം ।
ഭവദഭയപദാബ്ജവര്യമേത
മമ ചിത്തസരസ്തടാന്നയാതു ചാദ്യ ॥ 50.63 ॥

ഇത്ഥം വിഷ്ണുശ്ച കാശ്യാം പ്രമഥപതിമഗാത് പൂജ്യ വിശ്വേശ്വരം തം
ക്ഷിതിസുരവരവര്യം ചാനുശാസ്യേത്ഥമിഷ്ടം ।
സ ച മുനിഗണമധ്യേ പ്രാപ്യ മുക്തിം തഥാന്തേ
പ്രമഥപതിപദാബ്ജേ ലീനഹീനാംഗസംഗഃ ॥ 50.64 ॥

സൂതഃ –
ഇത്ഥം ശ്രുത്വാ മുനീന്ദ്രോഽസൗ ജൈഗീഷവ്യോഽവദദ്വിഭും ।
പ്രണിപത്യ പ്രഹൃഷ്ടാത്മാ ഷഷ്ഠാംശം വൈ ഷഡാസ്യതഃ ॥ 50.65 ॥

ജൈഗീഷവ്യഃ –
മാരമാരകജാനന്ദവസതേർമഹിമാ കഥം ।
നാമ്നാം സഹസ്രമേതച്ച വദ മേ കരുണാനിധേ ॥ 50.66 ॥

ക്ഷേത്രാണാം ചാപ്യഥാന്യാനാം മഹിമാം വദ സദ്ഗുരോ ।
ശൂരതാരകസംഹർതസ്ത്വത്തോ നാന്യോ ഗുരുർമമ ॥ 50.67 ॥

തച്ഛ്രുത്വാ തു മുനേർവാക്യം സ്കന്ദഃ പ്രാഹാഥ തം മുനിം ।

സ്കന്ദഃ –
ആഗാമിന്യംശകേഽസ്മിംസ്തവ ഹൃദയമഹാനന്ദസിന്ധൗ വിധൂത്ഥ-
പ്രാചുര്യപ്രകടൈഃ കരോപമമഹാസപ്തമാംശേ വിശേഷേ ।
നാമ്നാം ചാപി സഹസ്രകം ഭഗവതഃ ശംഭോഃ പ്രിയം കേവലം
അസ്യാനന്ദവനസ്യ ചൈവ മഹിമാ ത്വം വൈ ശൃണുഷ്വാദരാത് ॥ 50.68 ॥

ഉഗ്രോംഽശഃ ശശിശേഖരേണ കഥിതോ വേദാന്തസാരാത്മകഃ
ഷഷ്ഠഃ ഷൺമുഖസത്തമായ സ ദദൗ തദ്ബ്രഹ്മണേ സോഽപ്യദാത് ।
പുത്രായാത്മഭവായ തദ്ഭവഹരം ശ്രുത്വാ ഭവേദ് ജ്ഞാനവിത്
ചോക്ത്വാ ജന്മശതായുതാർജിതമഹാപാപൈർവിമുക്തോ ഭവേത് ॥ 50.69 ॥

ശ്രുത്വാംശമേതദ് ഭവതാപപാപഹം ശിവാസ്പദജ്ഞാനദമുത്തമം മഹത് ।
ധ്യാനേന വിജ്ഞാനദമാത്മദർശനം ദദാതി ശംഭോഃ പദഭക്തിഭാവതഃ ॥ 50.70 ॥

സൂതഃ –
അധ്യായപാദാധ്യയനേഽപി വിദ്യാ ബുദ്ധ്യാ ഹൃദി ധ്യായതി ബന്ധമുക്ത്യൈ ।
സ്വാധ്യായതാന്തായ ശമാന്വിതായ ദദ്യാദ്യദദ്യാന്ന വിഭേദ്യമേതത് ॥ 50.71 ॥

ഇത്ഥം സൂതവചോദ്യതമഹാനന്ദൈകമോദപ്രഭാ
ഭാസ്വദ്ഭാസ്കരസപ്രഭാ മുനിവരാഃ സന്തുഷ്ടുവുസ്തം തദാ ।
വേദോദ്യദ്വചനാശിഷാ പ്രഹൃഷിതാഃ സൂതം ജയേത്യുച്ചരൻ
പ്യാഹോ ജഗ്മുരതീവ ഹർഷിതഹൃദാ വിശ്വേശ്വരം വീക്ഷിതും ॥ 50.72 ॥

॥ ഇതി ശ്രീശിവരഹസ്യേ ശങ്കരാഖ്യേ ഷഷ്ഠാംശേ സുദർശനസ്യ
മുക്തിലാഭവർണനം അംശശ്രവണഫലനിരൂപണം ച നാമ പഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥

॥ ശങ്കരാഖ്യഃ ഷഷ്ഠാംശഃ സമാപ്തഃ ॥

॥ സർവം ശ്രീരമണാർപണമസ്തു ॥

Also Read:

Ribhu Gita from Shiva Rahasya in Hindi | English | Bengali | Gujarati | Kannada | Malayalam | Oriya | Telugu | Tamil